Pełny tekst orzeczenia

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 29 sierpnia 2012 r.

Sąd Apelacyjny w Krakowie III Wydział Sąd Pracy i Ubezpieczeń Społecznych

w składzie:

po rozpoznaniu w dniu 29 sierpnia 2012 r. w Krakowie

sprawy z wniosku J. B.

przeciwko Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych Oddziałowi w K.

o prawo do emerytury górniczej

na skutek apelacji wnioskodawcy J. B.

od wyroku Sądu Okręgowego w Krakowie Wydziału VII Ubezpieczeń Społecznych

z dnia 10 stycznia 2012 r. sygn. akt VII U 1849/11

o d d a l a apelację.

Sygn. akt III AUa 342/12

UZASADNIENIE

Wyrokiem z dnia 10 lutego 2011 r. Sąd Okręgowy w Krakowie Wydział VII Ubezpieczeń Społecznych w punkcie 1. Zmienił zaskarżone przez J. B. decyzje Zakładu Ubezpieczeń Społecznych Oddział w K. z dnia 9 lipca 2010 r. i z dnia 29 października 2010 w ten sposób, że przyznał J. B. emeryturę górniczą; zaś w punkcie 2. umorzył postępowanie od decyzji z dnia 5 lutego 2010 r.

Sąd Okręgowy w oparciu o zeznania wnioskodawcy i dokumentację zalegającą w aktach rentowych ustalił, że wnioskodawca J. B., ur. (...), w okresie od dnia 16 sierpnia 1955 r. do 15 września 1968 r. był zatrudniony w Zakładach (...) w W., w tym w okresie od dnia 14 maja 1958 r. do 15 września 1968 r. pracował jako ślusarz konserwator urządzeń podszybia pod ziemią. W ramach tego zatrudnienia po przybyciu do pracy sztygar przydzielał mu pracę w warsztacie znajdującym się pod ziemią, a po zakończeniu dniówki (ok. godz. 14.00) odbywał się wyjazd na powierzchnię w grupach dziewięcioosobowych. W decyzji z dnia 26 stycznia 1998 r. przyznającej wnioskodawcy emeryturę od dnia 1 stycznia 1998 r. organ rentowy przyjął, że okresy pracy górniczej obliczone według przeliczników 124 miesiące razy 1,5 miesięcy, co dało łączny wymiar tej pracy 186 miesięcy. W kolejnych decyzjach organ rentowy potwierdzał, że wnioskodawca legitymuje się 186 miesiącami pracy górniczej. Nadto decyzją z dnia 9 marca 2004 r. Kierownik Urzędu ds. Kombatantów i Osób Represjonowanych przyznał wnioskodawcy uprawnienia kombatanckie z tytułu deportacji do ZSRR w okresie od lutego 1940 r. do marca 1946 r.

Wobec tych ustaleń Sąd Okręgowy powołując się na treść art. 34 i nast. ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (tekst jedn.: Dz. U. z 2009 r. Nr 153 poz. 1227 ze zm.) w brzmieniu obowiązującym do dnia 31 grudnia 2006 r. w zw. z art. 3 ust. 1 ustawy z dnia 27 lipca 2005 r. o zmianie ustawy o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych oraz ustawy – Karta Nauczyciela (Dz. U. Nr 167, poz. 1397 ze zm.) uznał, że wnioskodawca spełnił wszystkie warunki uzasadniające nabycie prawa do emerytury górniczej w trybie tych przepisów. W szczególności posiada on ponad 5-cio letni okres pracy górniczej, co potwierdzał organ rentowy już od dnia 26 stycznia 1998 r. przyjmując mu 186 miesięcy takich okresów, a także udowodnił ponad 25 lat stażu pracy górniczej i zaliczalnej do pracy górniczej, a nie jak przyjmował organ rentowy jedynie 17 lat, 11 miesięcy i 4 dni. Należało mu także zaliczyć w wymiarze podwójnym okres wskazany w decyzji Kierownika Urzędu ds. Kombatantów i Osób Represjonowanych. Ponadto zatrudnienie pod ziemią w Zakładach (...) w okresie od dnia 14 maja 1958 r. do 15 września 1968 r. na stanowisku ślusarza konserwatora urządzeń podszybia pod ziemią winno być, w ocenie Sądu Okręgowego, zaliczone w wymiarze półtora krotnym. W konsekwencji Sąd Okręgowy zmienił zaskarżone decyzje z dnia 9 lipca 2010 r. i 29 października 2010 r. Zaś wobec unieważnienia w toku postępowania decyzji z dnia 5 lutego 2010 r., postępowanie w tym zakresie umorzył.

Na skutek apelacji organu rentowego Sąd Apelacyjny w Krakowie wyrokiem z dnia 29 czerwca 2011 r. uchylił powyższy wyrok i przekazał sprawę do ponownego rozpoznania Sądowi Okręgowemu w Krakowie.

Sąd Apelacyjny wyjaśnił, że w postępowaniu przed Sądem pierwszej instancji nie zostało w żadnej mierze wyjaśnione, czy wnioskodawca posiada wymagany staż pracy górniczej, w tym 5 lat pracy pod ziemią, a w szczególności, czy praca na stanowisku ślusarza konserwatora urządzeń podszybia pod ziemią w Zakładach (...) w W., była pracą wykonywaną pod ziemią stale i w pełnym wymiarze czasu pracy. Stanowisko pracy ślusarza konserwatora podszybia ze swej natury nie oznacza bowiem automatycznie wykonywania pracy stale i w pełnym wymiarze czasu pracy pod ziemią, gdyż niektóre czynności należące do obowiązków ślusarza konserwatora mogą być wykonywane na powierzchni, a nie w podziemiu. Ponadto ustalenia w tym zakresie Sąd pierwszej instancji oparł jedynie na lakonicznych zeznaniach wnioskodawcy. W konsekwencji rozstrzygnięcie istoty sprawy wymaga przeprowadzenia postępowania dowodowego w całości. Sąd Apelacyjny stwierdził też, że nie było podstaw prawnych do zaliczenia do stażu pracy wnioskodawcy w podwójnym wymiarze okresu deportacji do ZSRR. Przepis art. 38 ustawy o emeryturach i rentach z FUS w brzmieniu obowiązującym do dnia 31 grudnia 2006 r., za okresy zaliczalne do pracy górniczej pozwalał uznawać jedynie okresy wymienione w art. 6 ust. 1 pkt 4-8, ust. 2 pkt 2, 3, 5-8 oraz w art. 7 pkt 1-7, 9 i 12, z tym że przez zatrudnienie, o którym mowa w tych przepisach, uważa się pracę górniczą oraz pracę równorzędną z praca górniczą określone w art. 36 ust. 1 lub ust. 3, jeśli było wykonywane co najmniej w połowie wymiaru czasu pracy. Wśród tych okresów nie został zaś wymieniony okres deportacji lub represjonowania.

Po ponownym rozpoznaniu sprawy Sąd Okręgowy w Krakowie Wydział VII Ubezpieczeń Społecznych wyrokiem z dnia 10 stycznia 2012 r. w punkcie 1. Oddalił odwołanie od decyzji z dnia 9 lipca 2010 r. i 29 października 2010 r.; natomiast w punkcie 2. Umorzył postępowanie w części dotyczącej decyzji z dnia 5 lutego 2010 r.

Sąd Okręgowy wywiódł, że od dnia 1 stycznia 2007 r. na skutek wejścia w życie ustawy z dnia 27 lipca 2005 r. o zmianie ustawy o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych oraz ustawy – Karta nauczyciela (Dz. U. Nr 167, poz. 1397 ze zm.) uchylone zostały przepisy art. 34-38 i 48-49 ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (tekst jedn.: Dz. U. z 2009 r. Nr 153 poz. 1227 ze zm.), po dniu 31 grudnia 2006 r. przy ustaleniu górniczych uprawnień emerytalnych nie bierze się pod uwagę daty urodzenia górnika. Nadto w art. 3 ust. 1 powyższej noweli ustanowiono normę przejściową, zgodnie z którą osobom, które do dnia 31 grudnia 2008 r. spełniły warunki do emerytury górniczej określone w art. 34 lub art. 48-49 ustawy o emeryturach i rentach z FUS w brzmieniu obowiązującym do dnia 31 grudnia 2006 r., przysługuje emerytura górnicza na warunkach określonych w tych przepisach. Zaś w oparciu o art. 34 ust 1 ustawy o emeryturach i rentach z FUS, emerytura górnicza przysługuje pracownikowi urodzonemu przed dniem 1 stycznia 1949 r., który ukończył 55 lat życia oraz ma okres pracy górniczej wynoszący łącznie z okresami pracy równorzędnej i okresami zaliczalnymi do pracy górniczej co najmniej 20 lat dla kobiet i 25 lat dla mężczyzn, w tym co najmniej 5 lat pracy górniczej określonej w art. 36 ust. 1. Tymczasem wnioskodawca nie spełnia powyższego warunku dotyczącego posiadania stażu pracy górniczej. Sąd Okręgowy uznał bowiem, że szczegółowa analiza akt osobowych wnioskodawcy nie pozwoliła na ustalenie, czy posiada on 5-cio letni okres pracy górniczej pod ziemią wykonywanej stale i w pełnym wymiarze czasu pracy. Zaś sam wnioskodawca, na którym spoczywał ciężar dowodu w tym zakresie, nie przedstawił innych dowodów pozwalających na stwierdzenie, iż posiada wymagany staż pracy górniczej, w tym 5 lat pracy pod ziemią, a w szczególności nie wykazał on, że praca na stanowisku ślusarza konserwatora urządzeń podszybia pod ziemią w Zakładach (...) w W., była praca wykonywaną pod ziemią stale i w pełnym wymiarze czasu pracy. Zaś w przedłożonym przez wnioskodawcę świadectwie pracy z dnia 11 czerwca 1991 r., poza podaniem nazwy stanowiska pracy, nie ma żadnych informacji o zakresie obowiązków i miejscu świadczenia pracy oraz o ilości dniówek spędzanych pod ziemią. W konsekwencji Sąd Okręgowy oddalił odwołanie w zakresie dotyczącym decyzji z dnia9 lipca 2010 r. i 29 października 2010 r., a w części dotyczącej odwołania od decyzji z dnia 5 lutego 2010 r. umorzył postępowanie.

Apelację od powyższego wyroku Sądu Okręgowego wywiódł wnioskodawca J. B. zaskarżając go w części oddalającej jego odwołanie od decyzji z dnia 9 lipca 2010 r. i 29 października 2010 r., tj. pkt 1. zaskarżonego wyroku. Zarzucił naruszenie prawa materialnego wskutek błędnej wykładni i niewłaściwego zastosowania art. 34 ust. 1 ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (tekst jedn.: Dz. U. z 2009 r. Nr 153 poz. 1227 ze zm.) – brzmieniu obowiązującym do dania 31 grudnia 2006 r. poprzez przyjęcie, że nie posiada on 5-cio letniego okresu pracy górniczej pod ziemią w rozumieniu art. 36 ust. 1 tej ustawy. Apelujący zarzucił też naruszenie przepisów postępowania, a to art. 233 § 1 k.p.c. poprzez pominięcie istotnej części dowodów w postaci świadectwa pracy z dnia 16 sierpnia 2011 r. oraz pisma Urzędu ds. Kombatantów i Osób Represjonowanych z dnia 13 września 2011 r., a nadto naruszenie art. 233 § 1 k.p.c. poprzez dokonanie ustaleń sprzecznych z doświadczeniem życiowym i zebranym w sprawie materiałem dowodowym, prowadzących Sąd pierwszej instancji do stwierdzenia, że szczegółowa analiza akt osobowych nie pozwala na ustalenie, czy wnioskodawca posiada 5-cio letni okres pracy pod ziemią wykonywanej stale i w pełnym wymiarze czasu pracy. Wskazując na tak sformułowane zarzuty apelujący wniósł o zmianę wyroku Sądu pierwszej instancji w zaskarżonym zakresie i przyznanie mu prawa do emerytury górniczej, względnie o jego uchylenie i przekazanie sprawy Sądowi pierwszej instancji do ponownego rozpoznania.

W uzasadnieniu apelujący podniósł, że celem wykazania charakteru zatrudnienia w spornym okresie, przedłożył świadectwo pracy z dnia 16 sierpnia 2011 r., a także dla potwierdzenia możliwości zaliczenia do stażu pracy okresu deportacji do ZSRR, pismo Urzędu ds. Kombatantów i Osób Represjonowanych z dnia 13 września 2011 r. W ocenie apelującego, dokumenty te wskazują jednoznacznie, iż w spornym okresie pracy w Zakładach (...) w W. wykonywał pracę górniczą pod ziemią stale i w pełnym wymiarze czasu pracy. Zaś okres deportacji do ZSRR podlega zaliczeniu w wymiarze podwójnym do okresu, od którego zależy przyznanie emerytury lub renty. Tymczasem Sąd pierwszej instancji pominął te dowody, a dodatkowo nie wyjaśnił dlaczego odmówił im wiarygodności i mocy dowodowej.

Sąd Apelacyjny zważył, co następuje:

Apelacja nie zasługuje na uwzględnienie.

W ocenie Sądu Apelacyjnego zaskarżonym wyrokiem nie doszło do naruszenia art. 233 §1 k.p.c. poprzez przekroczenie przez Sąd Okręgowy granic swobodnej oceny dowodów. Spór w niniejszej sprawie sprowadzał się bowiem do oceny czy przedstawiona przez wnioskodawcę dokumentacja, w szczególności w postaci świadectw pracy z dnia 11 czerwca 1991 r. i z dnia 16 sierpnia 2011 r. wskazująca, iż w spornym okresie od dnia 14 maja 1958 r. do 15 września 1968 r. był zatrudniony w Zakładach (...) w W. na stanowisku ślusarza konserwatora urządzeń podszybia pod ziemią, przy braku innych dowodów wskazujących na charakter tej pracy, a w szczególności miejsce jej wykonywania, może stanowić podstawę do stwierdzenia, iż pracę tą wnioskodawca wykonywał pod ziemią stale i w pełnym wymiarze czasu pracy.

Sąd Apelacyjny w składzie rozpoznającym niniejszą sprawę w pełni podziela stanowisko Sądu Najwyższego zawarte m.in. w wyroku z dnia 25 lipca 1997 r. (II UKN 186/97, OSNP 1998 nr 11, poz. 342), zgodnie z którym w postępowaniu sądowym nie obowiązują ograniczenia co do środków dowodowych na okoliczność ustalenia charakteru zatrudnienia (por. też uchwały Sądu Najwyższego z dnia 10 marca 1984 r. III UZP 6/84, LEX nr 14625, z dnia 21 września 1984 r. III UZP 48/84, LEX nr 14630 oraz z dnia 27 maja 1985 r. sygn. akt III UZP 5/85, LEX nr 14635 odnoszące się do wymagań dowodowych przy ustalaniu charakteru pracy w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze) oraz pogląd, iż pracownik ubiegający się o świadczenie z ubezpieczenia społecznego może w postępowaniu przed sądem ubezpieczeń wszelkimi dowodami wykazywać okoliczności, od których zależą jego uprawnienia także ponad osnowę dokumentu (zob. też wyrok Sądu Najwyższego z dnia 6 września 1995 r., III URN 23/95, OSNP 1996 nr 5, poz. 77). Należy jednak mieć na uwadze, iż ustalenie rzeczywistego charakteru zatrudnienia, musi wynikać z materiału dowodowego pozwalającego w wysokim stopniem prawdopodobieństwa graniczącym z pewnością ustalić nie tylko nazwę stanowiska zajmowanego w spornym okresie zatrudnienia, ale także wszystkie okoliczności warunkujące przypisanie mu danego charakteru zatrudnienia. Tyczy się to w szczególności ustaleń, czy sporne zatrudnienie należy zakwalifikować do stażu pracy górniczej pod ziemią na potrzeby nabycia uprawnień do emerytury górniczej w trybie art. 34 ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (tekst jedn.: Dz. U. z 2009 r. Nr 153 poz. 1227 ze zm.), w brzemieniu obowiązującym do dnia 31 grudnia 2006 r. w zw. z przepisami ustawy z dnia 27 lipca 2005 r. o zmianie ustawy o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych oraz ustawy – Karta nauczyciela (Dz. U. Nr 167, poz. 1397 ze zm.). Zgodnie bowiem z art. 36 tej ustawy (w brzmieniu obowiązującym do dnia 31 grudnia 2006 r.) za pracę górniczą pod ziemią uznaje się pracę wykonywaną pod ziemią stale i w pełnym wymiarze czasu pracy. Zatem, jak zauważył Sąd Apelacyjny w Krakowie w uzasadnieniu wyroku z dnia 29 czerwca 2011 r., konieczne są stosowne ustalenia nie tylko potwierdzające fakt wykonywania pracy górniczej pod ziemią, ale także charakteru tej pracy, a w szczególności rzeczywistego miejsca jej wykonywania, ile czasu w ramach pracy pracownik spędzał pod ziemią, a ile na powierzchni, a także ilości dniówek przepracowanych pod ziemią (przodkowych) – por. np. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 14 lipca 2005 r., II UK 32/05 ( OSNP 2006/9 – 10/161 ). Zaś ciężar udowodnienia tych okoliczności spoczywa na ubezpieczonym zgodnie z zasadą rozkładu ciężaru dowodu wynikającą z art. 6 k.c.

Tymczasem w niniejszej sprawie Sąd pierwszej instancji nie dysponował żadnymi dokumentami odnoszącymi się bezpośrednio do wnioskodawcy, pozwalającymi ustalić zakres jego obowiązków w ramach spornego zatrudnienia i rzeczywiste miejsce świadczenia pracy (ilość dniówek spędzanych pod ziemią). W dokumentacji pracowniczej wnioskodawcy znajduje się co prawda karta pracy górniczej, jednakże jest to jedynie pusty formularz nie zawierający (poza imieniem i nazwiskiem wnioskodawcy) żadnych wypełnionych rubryk. Nie może więc potwierdzać, iż wnioskodawca wykonywał wtedy prace górniczą pod ziemią stale i w pełnym wymiarze czasu pracy, ani stanowić wykazu zjazdów pod ziemię lub dokumentacji, na podstawie której sporządza się takie wykazy. Natomiast przedłożone przez wnioskodawcę świadectwa pracy obejmujące okres zatrudnienia w Zakładach (...) w W., poza podaniem nazwy stanowiska pracy, nie zawierają żadnych informacji o zakresie obowiązków i miejscu świadczenia pracy, czy ilości dniówek spędzanych pod ziemią. Sama nazwa stanowiska zawierające określenie „pod ziemią” (jak w przypadku wnioskodawcy ślusarz konserwator podszybia pod ziemią) nie może być automatycznie utożsamiana z pojęciem pracy górniczej wykonywanej stale i w pełnym wymiarze czasu pracy pod ziemią, co powierza treść art. 36 ust. 1 ustawy o emeryturach i rentach z FUS (w brzmieniu obowiązującym do dnia 31 grudnia 2006 r.). Mając na względzie wyżej przedstawioną ocenę dowodów słusznie Sąd pierwszej instancji uznał, iż wnioskodawca nie udowodnił, że w spornym okresie wykonywał pracę górniczą pod ziemią stale i w pełnym wymiarze czasu pracy. Nie wykazał też aby zwracał się do komisji weryfikacyjnej w trybie rozporządzenia Ministra Gospodarki, Pracy i Polityki socjalnej z dnia 6 lutego 2004 r. w sprawie ewidencjonowania przez pracodawców okresów zatrudnienia na stanowiskach, na których okresy pracy górniczej zalicza się w wymiarze półtora krotnym przy ustalaniu prawa do górniczej emerytury oraz na niektórych innych stanowiskach pracy górniczej ( Dz.U. nr. 40, poz. 358 z 2004 r.) o ustalenie ilości przepracowanych w spornym okresie dniówek i liczby zjazdów pod ziemię w poszczególnych miesiącach w danym roku kalendarzowym.To zaś oznacza, że nie było podstaw do przyznania mu prawa do emerytury górniczej, albowiem nie posiada on co najmniej 5 lat pracy górniczej pod ziemią, jak tego wymaga art. 34 ust 1 ustawy o emeryturach i rentach z FUS w brzmieniu obowiązującym do dnia 31 grudnia 2006 r.

Nie zasługują również na uwzględnienie zarzuty apelacji odnośnie zaliczenia do stażu pracy wnioskodawcy w podwójnym wymiarze okresu deportacji do ZSRR w okresie od lutego 1940 r. do marca 1946 r., kiedy wnioskodawca był kilkuletnim dzieckiem. Zgodnie z treścią art. 38 ustawy o emeryturach i rentach z FUS w brzmieniu obowiązującym do dnia 31 grudnia 2006 r., za okresy zaliczalne do pracy górniczej uważa się okresy wymienione w art. 6 ust. 1 pkt 4-8, ust. 2 pkt 2, 3, 5-8 oraz w art. 7 pkt 1-7, 9 i 12, z tym że przez zatrudnienie, o którym mowa w tych przepisach, uważa się pracę górniczą oraz pracę równorzędną z pracą górniczą określone w art. 36 ust. 1 lub ust. 3, wykonywane co najmniej w połowie wymiaru czasu pracy. Wśród powyższych okresów nie został wymieniony okres deportacji lub represjonowania. Ponadto w orzecznictwie utrwalone jest stanowisko, że ani samo urodzenie się dziecka w czasie wykonywania przez jego rodziców pracy przymusowej, ani przebywanie kilkuletniego dziecka z rodzicami w czasie wykonywania przez nich pracy przymusowej (zob. wyrok Sądu A. w B. z dnia 30 września 1997 r., III AUa 333/97, OSA 1998, z. 9, poz. 32), ani też dorywcza pomoc kilkuletniego dziecka w wykonywaniu prac w gospodarstwie udzielana własnej rodzinie deportowanej do pracy przymusowej w czasie II wojny światowej (zob. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 21 sierpnia 1998 r., II UKN 176/98, OSNAPiUS 1999, nr 16, poz. 525) lub zesłanej do pracy na północnych terenach byłego ZSRR (zob. wyrok Sądu Apelacyjnego w Rzeszowie z dnia 31 stycznia 1994 r., II AKr 24/94, OSA 1994, z. 11-12, poz. 82) nie stanowi okresu ubezpieczenia dla celów emerytalno-rentowych takiego dziecka. Tak więc mimo niekwestionowanego okresu apelującego deportacji do ZSRR w spornym okresie od lutego 1940 r. do marca 1946 r., a więc od 4 do 10 roku życia, zaliczonego do uprawnień kombatanckich, poświadczonego pismem Urzędu d.s. Kombatantów o Osób Represjonowanych z dnia 13 września 2011 r., do którego w istocie w uzasadnieniu nie odniósł się Sąd pierwszej instancji, to brak jest podstaw prawnych do zaliczenia tego okresu do stażu w podwójnym wymiarze.

Z powyższych względów Sąd Apelacyjny uznał, iż zaskarżony wyrok odpowiada prawu, natomiast apelacja nie zawiera uzasadnionych podstaw, dlatego orzekł jak w sentencji na podstawie art. 385 k.p.c.