Pełny tekst orzeczenia

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 29 października 2015 r.

Sąd Apelacyjny w Poznaniu III Wydział Pracy i Ubezpieczeń Społecznych

w składzie:

Przewodniczący: SSA Wiesława Stachowiak /spr./

Sędziowie: SSA Katarzyna Wołoszczak

SSA Izabela Halik

Protokolant: Inspektor ds. biurowości Karolina Majchrzak

po rozpoznaniu w dniu 29 października 2015 r. w Poznaniu

sprawy A. S.

przeciwko (...) SP. Z O.O. W P.

o zapłatę

na skutek apelacji powoda

od wyroku Sądu Okręgowego w Poznaniu

z dnia 25 listopada 2014 r. sygn. akt VI P 97/12

uchyla zaskarżony wyrok w punkcie III w zakresie ryczałtów za noclegi oraz punkt IV i sprawę przekazuje Sądowi Okręgowemu w Poznaniu do ponownego rozpoznania pozostawiając temu Sądowi rozstrzygnięcie o kosztach postępowanie apelacyjnego.

SSA Izabela Halik

SSA Wiesława Stachowiak

SSA Katarzyna Wołoszczak

UZASADNIENIE

Powód A. S. pozwem z 11 listopada 2012 roku przeciwko (...) Sp. z o.o. z siedzibą w P. domagał się zasądzenia od pozwanej spółki 99.841,47 zł., w tym:

1.  z tytułu wynagrodzenia za pracę 28.932,75 zł. wraz z odsetkami ustawowymi,

2.  z tytułu należności w związku z podróżą służbową 70.908,72 zł. z odsetkami ustawowymi,

wraz z kosztami procesu według norm przepisanych.

Pozwana (...) Sp. z o.o. z siedzibą w P. w odpowiedzi na pozew wniosła o oddalenie powództwa i zasądzenie od powoda na swoją rzecz zwrotu kosztów zastępstwa procesowego wg norm przepisanych.

Strona pozwana podniosła zarzut przedawnienia, co do roszczeń objętych pozwem zarówno dotyczących wynagrodzenia za pracę, jak i należności związanych z podróżą służbową za sierpień, wrzesień i październik 2009 roku.

W piśmie procesowym z 7 lipca 2014 roku powód przyznał, że diety zostały wypłacone.

Sąd Okręgowy Sąd Pracy w P. wyrokiem z 25 listopada 2014 roku w sprawie VI P. 97/12:

w punkcie I zasądził od pozwanej na rzecz powoda 4.257,09 zł. wraz z odsetkami ustawowymi od kwoty:

1)  64,69 zł od 11.12.2009 roku do dnia zapłaty,

2)  501,05 zł od 11.01.2010 roku do dnia zapłaty,

3)  97,83 zł od 11.02.2010 roku do dnia zapłaty,

4)  701,03 zł od 11.05.2010 roku do dnia zapłaty,

5)  166,33 zł od 11.06.20l0 roku do dnia zapłaty,

6)  136,65 zł od 11.08.20l0 roku do dnia zapłaty,

7)  331,11 zł od 11.09.2010 roku do dnia zapłaty,

8)  126,72 zł od 11.12.20l0 roku do dnia zapłaty,

9)  244, l zł od 11.01.20l1 roku do dnia zapłaty,

10)  64,68 zł od 11.02.2011 roku do dnia zapłaty,

11)  158,14 zł od 11.03.2011 roku do dnia zapłaty,

12)  31,63 zł od 11.04.2011 roku do dnia zapłaty,

13)  316,12 zł od 11.05.2011 roku do dnia zapłaty,

14)  18,45 zł od 11.06.2011 roku do dnia zapłaty,

15)  29,47 zł od 11.07.20 11 roku do dnia zapłaty,

16)  31,93 zł od 11.08.2011 roku. do dnia zapłaty,

17)  882,23 zł od 11.09.2011 roku do dnia zapłaty,

18)  206,23 zł od 11.10.2011 roku do dnia zapłaty,

19)  6l,27 zł od 11.11.2011 roku do dnia zapłaty,

20)  192,43 zł od 11.12.2011 roku do dnia zapłaty,

21)  533,83 zł od 11.01.2012 roku do dnia zapłaty,

22)  157,24 zł od 11.05.2012 roku do dnia zapłaty.

W pkt II umorzył postepowanie w zakresie roszczenia o diety. W pkt III, w pozostałej części powództwo oddalił. W pkt IV koszty procesu stosunkowo rozdzielił i z tego tytułu zasądził od powoda na rzecz pozwanej 2.273 zł.; w pkt V orzekł w przedmiocie rygoru natychmiastowej wykonalności.

Sąd Okręgowy ustalił następujący stan faktyczny:

Na postawie umowy o pracę zawartej pomiędzy powodem a (...)( Centrum (...)) nawiązał się stosunek pracy. Powód od 1 listopada 2004 roku pracował na stanowisku kierowcy w przewozach międzynarodowych w pełnym wymiarze czasu pracy. Zgodnie z pkt. 3.1 umowy wynagrodzenie brutto powoda za wszystkie zlecone czynności wynosi 1.731,00 zł. Za każdy przepracowany miesiąc będzie pracownikowi wypłacany ryczałt za godziny nadliczbowe w kwocie 200,00 zł./brutto. Wypłata wynagrodzenia ma miejsce w ostatnim dniu roboczym miesiąca, jednak nie później niż do 10-go dnia miesiąca następnego, na rachunek bankowy pracownika za jego ustną zgodą.

Aneksem do umowy o pracę z 10 lipca 2006 roku strony zmieniły brzmienie pkt 3.1 ustalając, iż wynagrodzenie brutto pracownika za wszystkie zlecone czynności wynosi 2.300,00 zł. Za każdy przepracowałby miesiąc będzie pracownikowi wypłacany ryczałt za godziny nadliczbowe w kwocie 150,00 zł. brutto i ryczałt za pracę w godzinach nocnych w wysokości 50,00 zł. brutto.

Porozumieniem zmieniającym warunki pracy i płacy zawartym pomiędzy powodem a (...) Sp. z o.o. z siedzibą w P. (poprzednio(...) Centrum (...) Sp. z o.o. z siedzibą w P.) zmieniono brzmienie pkt 3.1. umowy o pracę, zgodnie z regulaminem wynagradzania z 1 września 2011 roku . Ustalono, że nagrodzenie brutto pracownika za wszystkie zlecone czynności wynosi 1586,00 zł. Za każdy przepracowany miesiąc będzie pracownikowi wypłacany ryczałt za godziny nadliczbowe w kwocie 175,00 zł. brutto i ryczałt za pracę w godzinach nocnych w wysokości 50,00 zł. brutto oraz nagroda uznaniowa w kwocie nie przekraczającej 690 zł. brutto. Strony zmieniły również warunki pracy w zakresie miejsce świadczenia pracy, określonej w punkcie 2.2. umowy przyjmując, iż miejscem zatrudnienia kierowcy w przewozach międzynarodowych jest P., G. oraz L. tj. miejsce, w którym pracownik otrzymuje samochód ciężarowy.

Stosunek pracy został rozwiązany na mocy porozumienia stron z dniem 4 kwietnia 2012 roku.

Do 31 sierpnia 2011 roku w spółce obowiązywał regulamin wynagradzania pracowników Centrum (...) Sp. z o.o. z siedzibą w P., określający zasady wynagradzania za pracę oraz pozostałe świadczenia związane z pracą i warunki ich przyznawania (art.2).

W rozdziale „Wynagrodzenie za pracę "określono, iż :

Art. 5 Pracownikowi przysługuje wynagrodzenie określone w umowie o pracę, jednak nie niższe od minimalnego wynagrodzenia za pracę.

Art. 6. U pracodawcy obowiązuje czasowy lub czasowo-premiowy system wynagradzania.

Art. 7. § 1. Wynagrodzenie zasadnicze określone jest stawką miesięczną ustaloną w umowie o pracę.

Wynagrodzenie zasadnicze pracownika, w ramach stawek, o których mowa w § 1 ustala pracodawca w drodze negocjacji z pracownikiem (§2).

Art. 8 § 1. Wynagrodzenie zasadnicze określone w załączniku nr 2 do regulaminu wynagradzania przysługuje za pełen wymiar czasu pracy.

W razie zatrudnienia w niższym wymiarze czasu pracy niż wymieniony w § i. wynagrodzenie zasadnicze pracownika oblicza się proporcjonalnie do czasu pracy przewidzianego w umowie o pracę (§ 2).

Art. 10. Pracownikowi oprócz wynagrodzenia zasadniczego przysługują dodatkowe składniki wynagrodzenia i inne świadczenia związane z pracą:

1)  wynagrodzenie za pracę w godzinach nadliczbowych,

2)  wynagrodzenie za pracę w porze nocnej.

3)  wynagrodzenie za czas niezawinionego przez pracownika przestoju.

Art. 10 § 1. Pracownikom zatrudnionym na stanowisku, kierowcy w transporcie międzynarodowym przysługuje, z uwagi na stałe wykonywanie pracy poza zakładem pracy miesięczny ryczałt z tytułu pracy w godzinach nadliczbowych.

Wysokość ryczałtu określa umowa o pracę (§ 2).

Ryczałt, wypłacany jest pracownikowi niezależnie od występowania pracy w godzinach nadliczbowych (§ 3).

Art. 11 § 1 Pracownikom zatrudnionym na stanowisku kierowcy w transporcie międzynarodowym przysługuje, z uwagi na stałe wykonywanie pracy poza zakładem pracy miesięczny ryczałt z tytułu pracy w godzinach nocnych.

Wysokość ryczałtu określa umowa o pracę (§ 2).

Ryczałt wypłacany jest pracownikowi niezależnie od występowania pracy w godzinach nadliczbowych (§ 3).

Art. 13. Na szczególnie uzasadniony wniosek pracownika pracodawca może udzielić zwrotu kosztów noclegu.

W rozdziale „Zasady wypłaty wynagrodzenia” w art. 15 ustalono, iż wynagrodzenie obejmujące jego stałe składniki, wypłacane jest za miesiąc z dołu do 10 następnego miesiąca (§1) Składniki wynagrodzenia uzależnione od ilości pracy oraz za okres rozliczeniowy dłuższy niż 1 miesiąc wypłaca się po ostatecznym ich ustaleniu, w terminie do 10 dnia miesiąca kalendarzowego, po upływie okresu za który przysługują (§ 3).

1 września 2011 roku obowiązywał regulamin wynagradzania pracowników z 1 września 2011 roku spółki (...) Spółka z ograniczoną odpowiedzialnością z siedzibą, który ustalał warunki wynagradzania za pracę i przyznawania innych świadczeń mających związek z pracą dla pracowników spółki.

W rozdziale III „Zasady wynagradzania za pracę” ustalono, iż:

1.W (...) spółka z .o.o. z siedzibą w P. obowiązuje czasowo-premiowy system wynagradzania. Polega on na wypłacaniu kwot wynagradzania wynikających z kategorii osobistego zaszeregowania i przepracowanego czasu pracy oraz wobec pracowników administracyjnych - premii uznaniowej tj.: nagrody zależnej od efektów pracy danego pracownika, a wobec pracowników zatrudnionych na stanowisku kierowcy - premii, zależnej od spełnienia przez danego pracownika przesłanek wskazanych w załączniku do regulaminu.

Zgodnie z § 4 w odniesieniu do pracowników zatrudnionych na stanowisku kierowcy, szczegółowe zasady ich wynagradzania określa załącznik do regulaminu (ust. 3). W pozostałym zakresie stosuje się przepisy niniejszego regulaminu (ust. 4).

Ponadto pracownikom przysługują następujące świadczenia związane z pracą:

a)  wynagrodzenie albo zasiłek za czas choroby,

b)  diety i inne należności z tytułu podróży służbowej,

c)  odprawa w związku z przejściem na emeryturę lub rentę (ust. 5).

Z mocy § 7 regulaminu, za pracę w porze nocnej przysługuje dodatek do wynagrodzenia za każdą godzinę pracy w wysokości 20% stawki godzinowej wynikającej z minimalnego wynagrodzenia za pracę.

Zasady wynagradzania kierowców zostały uregulowane w załączniku do Regulaminu wynagradzania z 1 września 2009 roku. W punkcie pierwszym wskazano, iż w (...) spółce z ograniczoną odpowiedzialnością z siedzibą w P. z uwagi na wykonywaną pracę oraz sprzęt niezbędny do jej wykonania, wyróżnia się następujące grupy kierowców:

a.  S., P., S.;

b.  G., A. (...);

c.  T., P.;

d.  Praktykant powyżej 3 miesięcy;

e.  Praktykant, tj. kierowca z doświadczeniem w transporcie mniejszym niż 2 lata. Rozpoczyna on pracę od poziomu e, a po upływie 3 miesięcy awansuje do poziomu d.

W załączniku uregulowano m.in. kwestię wysokości wynagrodzenia w zależności od kategorii zaszeregowania, kryteriów przyznawania premii.

Pracownikom zatrudnionym na stanowisku kierowcy przysługuje dieta, które wypłacana jest od momentu przyjazdu do bazy, tj. w P., G., L. lub w momencie przejęcia pojazdu i obowiązuje przez wszystkie dni, do momentu wyjazdu na odpoczynek.

Wysokość diet dla pracowników grupy a wynosi 35 euro na dzien.

Za nocleg w trakcie delegacji zagranicznej pracownikowi przysługuje zwrot kosztów w wysokości stwierdzonej rachunkiem hotelowym, ale w granicach ustalonego na ten cel limitu, który w spółce (...) wynosi 40 €. W razie nieprzedłożenia takiego rachunku, należy się ryczałt w wysokości 25 % tego limitu.

Zwrot kosztów noclegu następuje wówczas, gdy nocleg trwał co najmniej 6 godzin pomiędzy godzinami 21.00 a 7.00.

Zwrot ani ryczałt nie przysługuje za czas przejazdu, a także wtedy, gdy pracodawca uzna, w przypadku delegacji krajowych, że pracownik ma możliwość codziennego powrotu do miejscowości stałego lub czasowego pobytu.

Jeżeli pracodawca lub strona zagraniczna zapewnia pracownikowi bezpłatny nocleg pracownik nie ma prawa do ryczałtu.

Powód należał do grupy kierowców nazywanych (...), która przewoziła leki, papierosy i elektronikę.

Powód odbywał podróże służbowe, w toku których przewoził towar, a nadto każdorazowo był obecny przy załadunku i rozładunku, sprawdzał ilość towaru i jego stan. Wykonywał również przejazdy tzw. logistyczne, gdy samochodem jeździł do klienta z jedną paletą lub kartonem.

Powód pracował w dni powszechnie i w soboty, z kolei niedziele z reguły spędzał na parkingu.

W spółce obowiązywał czteromiesięczny okres rozliczeniowy.

Kierowca wyjeżdżając w trasę otrzymywał druk polecenia wyjazdu służbowego, który wypełniał wskazując datę wyjazdu, miejsce, godzinę i kolejno miejsca, w których przebywa w trakcie podróży. Po powrocie z trasy kierowca oddawał wypełniony druk i delegacja podlegała rozliczeniu.

Czas pracy i jej przebieg był rejestrowany przez cyfrowe tachografy oraz urządzenie transics, które rejestrują jazdę, postój, przejazd promem, pociągiem i inne prace. Automatycznie jest rejestrowana wyłącznie jazda i postój, inne funkcje kierowca musi wybrać ręcznie. Tachograf jest legalizowany i plombowany.

Na wstępie rozważań Sąd I instancji przyjął, że powód ostatecznie dochodził łącznej kwoty 99.841,47 zł., na którą składa się: 28.932,75 zł. tytułem wynagrodzenie za pracę w godzinach nadliczbowych (wyrównanie w stosunku do zaniżonego ryczałtu) oraz 70.908,72 zł. tytułem diet i ryczałtów za noclegi związane z podróżami służbowymi. Sąd Okręgowy przyjął, iż w pozostałym zakresie strona powodowa cofnęła powództwo, co uzasadniało umorzenie postępowania co do roszczenia o diety.

W ocenie Sądu Okręgowego, powództwo zasługiwało na uwzględnienie, lecz jedynie w części tj. w zakresie roszczenia o wynagrodzenie za pracę w nadgodzinach, które stanowiło wyrównanie świadczeń wypłaconych w ramach ryczałtu za pracę w nadgodzinach.

Sąd Okręgowy powołał przepisy ustawy z 16 kwietnia 2004 roku o czasie pracy kierowców oraz art. 151 § 1 k.p. i art. 151 ¹ k.p.

Z utrwalonych poglądów judykatury wynika, że przewidziana w art. 151 ¹ § 4 k.p. rekompensata pieniężna pracy w godzinach nadliczbowych może mieć różną formę i nazwę (np. wyrok Sądu Najwyższego z 17 czerwca 2008 roku w sprawie I PK 307/07). Dla określenia, czy dane świadczenie jest ryczałtem, o którym mowa w art. 151 ¹ § 4 k.p., nie jest więc istotne, jak strony je nazwały, byle z treści ich oświadczeń woli wynikało, że zostało przyznane w celu rekompensowania pracy w godzinach nadliczbowych.

Na gruncie niniejszej sprawy do obowiązków powoda na stanowisku kierowcy należało dokonywanie przewozów drogowych w transporcie międzynarodowym. Czas pracy powoda był ewidencjonowany przez pracodawcę, gdyż był rejestrowany i opisywany przez kierowców celem rozliczenia wyjazdu. W sprawie bezspornym było jak wskazał Sąd I instancji, iż dane rejestrowane poprzez tachograf zostały przez powoda sczytane i następnie przedłożone w procesie. Co istotne, Sąd ustalił, iż w okresie objętym sporem pozwany pracodawca posiadał wiedzę o czasie pracy powoda, gdyż opis czynności wykonywanych w czasie pracy był regularnie przekazywany pracodawcy, co potwierdza wiedzę pracodawcy w przedmiocie czasu pracy w nadgodzinach i wskazuje na akceptację permanentnego świadczenie przez powoda pracy w nadgodzinach. Pozwana spółka pomimo przekazywania jej danych wskazanych na poleceniu wyjazdu, stanowiącego podstawę rozliczenia nie dokonywała wypłaty wynagrodzenia za pracę w nadgodzinach ponad wartość ryczałtu za nadgodziny, pomimo iż powód świadczył pracę w wyższym zakresie niż rekompensowana wartością ryczałtu.

W dalszej kolejności Sąd Okręgowy wskazał, że zgodnie z przepisami wewnątrzzakładowymi tj. regulaminem wynagradzania, w pozwanej spółce kierowcom, zamiast dodatku za pracę w nadgodzinach przysługiwał ryczałt odpowiadający, którego kwotowa wysokość określona była w załączniku do regulaminu wynagradzania i umowie o pracę. Zgodnie z postanowieniami umowy i regulaminu wynagradzania ryczałt ustalono przyjmując, iż w okresie spornym zgodnie z:

–

aneksem z 10 lipca 2006 roku, że za każdy przepracowany miesiąc pracownikowi wypłacany był ryczałt za godziny nadliczbowe w kwocie 150,00 zł. brutto i ryczałt za pracę w godzinach nocnych w wysokości 50,00 zł. brutto,

–

zgodnie z zasadami wynagradzania kierowców uregulowanymi w załączniku do Regulaminu wynagradzania z 1 września 2011 roku w odniesieniu do powoda, zatrudnionego powyżej 13 miesięcy, przewidziano wypłatę ryczałtu za godziny nadliczbowe w kwocie 175,00 zł. brutto i ryczałt za pracę w godzinach nocnych w wysokości 50,00zł. brutto, łącznie 225zł.

–

porozumieniem zmieniającym z 4 kwietnia 20912 roku, za każdy przepracowany miesiąc pracownikowi wypłacany był ryczałt za godziny nadliczbowe w kwocie 175,00 zł. brutto i ryczałt za pracę w godzinach nocnych w wysokości 50,00 zł. brutto.

Z ustaleń Sądu I instancji wynika, iż powód wykonywał pracę w okresie rozliczeniowym w godzinach nadliczbowych, których ilość znacznie przekracza określony regulaminem pułap gwarantowanego ryczałtu za pracę, co uzasadniało dochodzenie wynagrodzenia uzupełniającego.

Z uwagi na fakt, iż powód faktycznie pracował ponad normatywny wymiar czasu pracy, przekraczając przy tym granice, rekompensowane ryczałtem za pracę w nadgodzinach (określone w regulaminie wynagradzania) Sąd przyjął, iż powodowi przysługuje wyrównanie świadczeń w wysokości 4.257,09 zł. wraz z odsetkami ustawowymi.

W ocenie Sądu Okręgowego, przygotowane przez biegłą zestawienie potwierdza, iż przyjęty przez pracodawcę pułap określający podstawę ustalenia kwoty ryczałtu odbiega od wynagrodzenia, jakie powodowi przysługiwałoby tytułem wynagrodzenia za pracę w godzinach nadliczbowych ustalonego według zasad ogólnych. Przyjęta kwota 225 zł. miesięcznie tytułem ryczałtu za pracę godzinach nadliczbowych ustalona był na niekorzyść pracownika przez co godziła w podstawowe prawo do wynagrodzenia za pracę faktycznie wykonaną. Sąd I instancji uznał, iż pracodawca wadliwe określił wysokości ryczałtu za pracę w godzinach nadliczbowych, co potwierdza znaczna różnica pomiędzy podstawą ustalenia ryczałtu, a faktycznie przepracowaną liczbą godzin nadliczbowych.

Sąd Okręgowy zaznaczył, że podziela linię orzeczniczą Sądu Najwyższego, który przyjął, iż ustalenie ryczałtu nie pozbawia zatrudnionego roszczeń o wynagrodzenie za pracę w godzinach nadliczbowych, nieobjętych ryczałtem (wyroki Sądu Najwyższego z 12 września 2008 roku w sprawie I BP 4/08, i z 17 czerwca 2008 roku w sprawie I PK 307/07).

Ustalając wysokość wynagrodzenia przysługującego powodowi, Sąd Okręgowy uwzględnił, iż zgodnie z rozporządzeniem Ministra Polityki i Pracy Społecznej z 29 maja 1996 roku w sprawie sposobu ustalania wynagrodzenia w okresie niewykonywania pracy oraz wynagrodzenia stanowiącego podstawę obliczania odszkodowań, odpraw, dodatków wyrównawczych do wynagrodzenia oraz innych należności przewidzianych w Kodeksie pracy przy ustalaniu wynagrodzenia określonego procentowo w celu obliczenia dodatku za pracę w godzinach nadliczbowych stosuje się zasady obowiązujące przy ustalaniu wynagrodzenia za urlop, a zgodnie z § 6 rozp. Ministra Pracy i Polityki Socjalnej z 8 stycznia 1997 roku w sprawie szczegółowych zasad udzielania urlopu wypoczynkowego, ustalania i wypłacania wynagrodzenia za czas urlopu oraz ekwiwalentu pieniężnego za urlop. „

W ocenie Sądu Okręgowego, świadczenie określone mianem nagroda, które było wypłacane w sposób stały i permanentny na rzecz powoda, winno zostać uwzględnione przy ustalenia podstawy dodatku za pracę w nadgodzinach.

Sąd I instancji uwzględnił wynagrodzenie, które pracownik otrzymuje stale i systematycznie, a więc obejmuje wynagrodzenie zasadnicze wynikające ze stawki osobistego zaszeregowania jak i dodatkowe składniki o charakterze stałym.

Sąd Okręgowy uznał ponadto, że zarzut przedawnienia w odniesieniu do okresu ponad trzyletniego liczonego wstecz od dnia wniesienia pozwu jest uzasadniony.

Pozew został wniesiony 11 listopada 2012 roku, pozwany słusznie wskazał na kwoty przedawnione za sierpień, wrzesień i październik 2009 roku. Zasadność zarzutu przedawnienia znajduje oparcie w art. 291 § k.p., zgodnie z którym roszczenia ze stosunku pracy ulegają przedawnieniu z upływem 3 lat od dnia, w którym roszczenie stało się wymagalne.

Sąd Okręgowy oddalił powództwo o zasądzenie ryczałtów za noclegi. Co prawda, z ustaleń Sądu wynika, iż powód nocował w kabinie pojazdu, niezależnie od faktu przebywania w bazie czy w trasie, jednakże ustalenia te były nie wystarczające do uwzględnienia roszczenia.

Sąd Okręgowy stwierdził, że umożliwienie kierowcy spania w kabinie samochodu nie stanowi zapewnienia pracownikowi bezpłatnego noclegu w rozumieniu § 9 ust. 4 rozporządzenia Ministra Pracy i Polityki Społecznej z 19 grudnia 2002 roku w sprawie wysokości oraz warunków ustalania należności przysługujących pracownikowi zatrudnionemu w państwowej lub samorządowej jednostce budżetowej z tytułu podróży służbowej poza granicami kraju. Nie jest istotne w ocenie Sądu Okręgowego, czy w rzeczywistości pracownik poniósł koszty noclegu, bo istotne znaczenie ma okoliczność, że pracodawca noclegu nie zapewniał, czy też - tak jak powód - spał w samochodzie. Pracownikowi przysługuje ryczałt w walucie obcej na pokrycie kosztów związanych z wyżywieniem, noclegami i innymi niezbędnymi wydatkami, o których mowa w rozporządzeniu dotyczącym należności przysługujących pracownikowi z tytułu podróży poza granicami kraju. Sąd I instancji stanął na stanowisku, że w okresie podróży zagranicznych możliwość godziwego odpoczynku kierowcy w kabinie samochodu ma istotne znaczenie, bowiem praca kierowcy w transporcie samochodowym odbywa się w narażeniu na szereg niedogodności oraz na przebywanie przez dłuższy czas w rożnych warunkach, w oderwaniu od domu rodzinnego. Z tego względu istotnym staje się problem zapewnienia kierowcy godziwych warunków wypoczynku. Co prawda kabina samochodowa posiadała klimatyzację, jednakże już niewielki metraż utrudnia wypoczynek w pełnym słowa tego znaczeniu. Zgodnie z obecnie linią orzeczniczą zapewnienie noclegu w kabinie nie może zostać uznane za zapewnienie bezpłatnego noclegu, nawet w sytuacji gdy kabina spełnia wymogi umożliwiające pracownikowi odpowiedni odpoczynek. Nawet zatem w sytuacji gdy samochód byłby wyposażony z klimatyzację postojową, to i tak z tytułu noclegów odbywanych przez powoda po 3 kwietnia 2012 roku pozwany powinien wypłacić ryczałty za nocleg w wysokości zgodnej z rozporządzeniem. Zgodnie z przepisami rozporządzenia MPiPS z 19 grudnia 2002 roku w sprawie wysokości oraz warunków ustalania należności przysługujących pracownikowi zatrudnionemu w państwowej lub samorządowej jednostce sfery budżetowej z tytułu podróży służbowej poza granicami kraju, wydanego na podstawie art. 77 ⁵ § 2 k.p. pracownikowi przysługują:

a)  diety,

b)  zwrot kosztów: noclegów, innych wydatków, określonych przez pracodawcę,

c)  za nocleg przysługuje zwrot kosztów w wysokości stwierdzonej rachunkiem hotelowym, w granicach ustalonego na ten cel limitu określonego w załączniku do rozporządzenia,

d)  w razie nieprzedłożenia rachunku za nocleg, pracownikowi przysługuje ryczałt w wysokości 25% limitu,

e)  ryczałt nie przysługuje za czas przejazdu,

f)  przepisów ust. 1 i 2 nie stosuje się, jeżeli pracodawca zapewni pracownikowi bezpłatny nocleg.

Sąd Okręgowy podzielił stanowisko strony pozwanej, iż w regulaminie wynagradzania z 1 września 2011 roku została określona stawka limitu przyznawanego kierowcom z tytułu kosztów noclegu ponoszonych w trakcie odbywania podróży w wysokości 40 euro, a ryczałtu za nocleg w przypadku nie przedłożenia rachunku za nocleg w wysokości 25% tego limitu tj. 10 euro, a świadczenie to było powodowi wypłacane.

W ocenie Sądu Okręgowego, strona powodowa nie udźwignęła ciężaru dowodu (art.6 k.c. w zw. z art. 300 k.p.) i nie wykazała swych roszczeń. Z kolei, strona pozwana zaprzeczyła, aby zaniechała wypłaty spornych świadczeń. Materiał dowodowy pozwolił stwierdzić, że powodowi były wypłacane świadczenia z tytułu ryczałtów za nocleg (np. za sierpień 2009 roku wypłacono 31 diet po 30 euro i ryczałt za noclegi w kwocie 3 euro i 80 centów). Jednakże zdaniem Sądu Okręgowego, materiał dowodowy nie pozwala ustalić czy doszło do prawidłowego rozliczenia ryczałtów za nocleg. W aktach sprawy brak dokumentów pozwalających ustalić, gdzie, kiedy i na jak długo powód wyjeżdżał oraz czy korzystał z noclegów w bazie, a w konsekwencji brak możliwości zweryfikowania naliczonych należności z tytułu podróży służbowych. Brak jest dokumentacji określającej termin (daty, godziny wyjazdu i powrotu, liczby godzin w podróży na terenie kraju i poza jego granicami), miejsca , w których przebywa w trakcie podróży, miejsce rozpoczęcia i zakończenia podróży. W związku z tym, nie istniała możliwość ustalenia wysokości i kwoty diet, jak i ryczałtów za nocleg. W tym kontekście Sąd I instancji stwierdził, że biegła sądowa w swej ocenie zaznaczyła, co wynika z zeznań świadka J. G. zeznała (k. 806), że kierowca otrzymywał standardowy druk polecenia wyjazdu służbowego, w którym zobowiązany był wpisywać wszelkie dane dotyczące podróży, jednak to na stronie powodowej ciążył ciężar wykazania swych twierdzeń. Precyzując roszczenia o ryczałt za noclegi w podróży służbowej poza granicami kraju, powód wskazał tylko, iż dochodzi za okresy poszczególnych lat pracy powoda w pozwanej spółce odpowiednio:

-za rok 2009: 8.821,31 zł., za rok 2010: 25.253,33 zł., za rok 2011:30.961,99 zł., a za rok 2012 - kwoty 5.872,09 zł., przy czym przedmiotowe roszczenie nie zostało w żaden sposób sprecyzowane, co do wysokości roszczeń w poszczególnych miesiącach lub dniach. Brak było zatem podstaw do przyjęcia uśrednionej wartości, bowiem lakoniczność twierdzeń powoda i złożonych dowodów wyłączała poczynienia założeń w tym przedmiocie, tym bardziej w sytuacji gdy strona pozwana kwestionowała twierdzenia powoda.

Powód zaskarżył wyrok w części, w której oddalono powództwo o zasądzenie ryczałtu za noclegi oraz pkt IV, składając apelację.

Apelujący zaskarżonemu wyrokowi zarzucił nierozpoznanie istoty sprawy w zakresie żądania zasądzenie ryczałtu za noclegi.

Powód wniósł o uchylenie zaskarżonego wyroku i przekazanie sprawy Sądowi I instancji do ponownego rozpoznania z pozostawieniem temu Sądowi rozstrzygnięcia o kosztach postępowania odwoławczego.

Sąd Apelacyjny zważył, co następuje:

Apelacja zasługiwała na uwzględnienie.

Wyrok Sądu Okręgowego został poddany kontroli instancyjnej w części, w której powództwo o zasądzenie ryczałtów za noclegi zostało oddalone oraz w zakresie rozstrzygnięcia o kosztach procesu.

Powód domagał się od pozwanej zapłaty: 8.821,31 zł. za rok 2009, 25.253,99 zł. za rok 2010, 30.961,99 zł. za rok 2011 oraz 5.872,09 zł. za rok 2012, z ustawowymi odsetkami z tytułu ryczałtów za noclegi, twierdząc, że z tego tytułu pracodawca nie dokonał na jego rzecz jakiekolwiek zapłaty. Powód roszczenie co do wysokości oparł na przepisach rozporządzenia Ministra Pracy i Polityki Społecznej z 19 grudnia 2002 roku w sprawie wysokości oraz warunków ustalania należności przysługujących pracownikowi zatrudnionemu w państwowej lub samorządowej jednostce budżetowej z tytułu podróży służbowej poza granicami kraju.

Pozwana odpierając powództwo podnosiła, że z tytułu ryczałtów za noclegi dokonywała na rzecz powoda wypłat, których wysokość ustalana była na podstawie obowiązujących u pracodawcy przepisów wewnątrzzakładowych. Pozwana twierdziła również, że w sytuacjach, w których powód miał możliwość nocowania w jej bazach, nie nabywał prawa do wypłaty ryczałtu.

Sąd Okręgowy oddalił powództwo uznając, że powód nie przedstawił miarodajnych dla rozstrzygnięcia dowodów. Materiał dowodowy pozwolił stwierdzić, że powodowi były wypłacane świadczenia z tytułu ryczałtów za nocleg (np. za sierpień 2009 roku wypłacono 31 diet po 30 euro i ryczałt za noclegi w kwocie 3 euro i 80 centów). Jednakże zdaniem Sądu Okręgowego, materiał dowodowy nie pozwalał ustalić tego, czy doszło do prawidłowego rozliczenia ryczałtów za nocleg. W aktach sprawy brak jest dokumentów pozwalających ustalić, gdzie, kiedy i na jak długo powód wyjeżdżał oraz czy korzystał z noclegów w bazie, a w konsekwencji brak możliwości zweryfikowania naliczonych należności z tytułu podróży służbowych. Brak jest dokumentacji określającej termin (daty, godziny wyjazdu i powrotu, liczby godzin w podróży na terenie kraju i poza jego granicami), miejsca, w których przebywał w trakcie podróży, miejsce rozpoczęcia i zakończenia podróży.

Sąd I instancji uznał przy tym, że umożliwienie kierowcy spania w kabinie samochodu nie stanowi zapewnienia pracownikowi bezpłatnego noclegu w rozumieniu § 9 ust. 4 rozporządzenia Ministra Pracy i Polityki Społecznej z 19 grudnia 2002 roku w sprawie wysokości oraz warunków ustalania należności przysługujących pracownikowi zatrudnionemu w państwowej lub samorządowej jednostce budżetowej z tytułu podróży służbowej poza granicami kraju.

Sąd Okręgowy podzielił stanowisko strony pozwanej, iż w regulaminie wynagradzania z 1 września 2011 roku została określona stawka limitu przyznawanego kierowcom z tytułu kosztów noclegu ponoszonych w trakcie odbywania podróży w wysokości 40 euro, a ryczałtu za nocleg w przypadku nie przedłożenia rachunku za nocleg w wysokości 25% tego limitu tj. 10 euro, a świadczenie to było powodowi wypłacane.

Apelujący uzasadniając swoje stanowisko podniósł, że jedynym dokumentem, w oparciu o który w spółce dokonywano rozliczania i wypłacania należności z tytułu zagranicznych podróży służbowych były karty rozliczeniowe (karty pracy kierowcy), przedkładane po powrocie przez kierowców u pracodawcy.

Ponadto powód zwrócił uwagę, że już sam pozwany w złożonej odpowiedzi na pozew podał, że na podstawie danych z systemu T. pozwana spółka sporządziła zestawienie, z którego wynika, że powód w okresie od sierpnia 2009 roku do kwietnia 2012 roku przebywał i nocował 45 dni w pobliżu bazy pozwanej i w tych dniach mógł skorzystać z bezpłatnego noclegu zapewnionego przez pozwaną. Jest to okoliczność podnoszona przez pozwanego w kolejnych pismach procesowych. Możliwość ustalenia przebiegu podróży kierowcy na podstawie danych z systemu T. potwierdzili świadkowie.

Zdaniem skrżącego, ustalenia w zakresie okoliczności niezbędnych do wyliczenia wysokości należnych mu ryczałtów za noclegi są możliwe również w oparciu o dane z systemu T., będącego w dyspozycji pozwanego i przez niego dane te (wydruki) winny były być przedłożone dla Sądu Okręgowego rozpoznającego sprawę.

Sąd II instancji przychylił się do stanowiska powoda.

Niewyjaśnienie i pozostawienie poza oceną okoliczności faktycznych stanowiących przesłanki zastosowania norm prawa materialnego będących podstawą roszczeń świadczy o nierozpoznaniu istoty sprawy, co musiało skutkować uchyleniem zaskarżonego wyroku i przekazaniem sprawy do ponownego rozpoznania Sądowi I instancji.

Dokonując oceny zgromadzonych w toku procesu dowodów, w pierwszej kolejności podkreślić należało, że istotnym dowodem okazały się w ocenie Sądu Apelacyjnego zeznania świadka J. G., kierownika działu płac i kadr u pozwanej. Świadek zeznała, że kierowcy u niej zatrudnieni, przed rozpoczęciem trasy otrzymywali druki polecenia wyjazdu służbowego, na którym wpisywali datę, godzinę i miejsce wyjazdu, a następnie kolejno miejsca pobytu w trakcie podróży. Po powrocie kierowcy, w oparciu o przekazany przez niego druk, rozliczano delegacje. Ryczałty były wpłacane zasadniczo za każdy nocleg, nawet w przypadku korzystania przez kierowcę z noclegu w bazie pozwanej. Dział płac i kadr starł się rozliczyć delegacje w ciągu dwóch tygodni od przedłożenia druku przez kierowcę. Świadek podała, że pieniądze przekazywane kierowcom przelewami, nie były ujmowane na liście wynagrodzeń.

Wobec powyższego, nie mogło mieć znaczenia dla rozstrzygnięcia twierdzenie pozwanej, jakoby powód zatrzymał druki, na podstawie których dokonywano rozliczenia jego wyjazdów i pozwana nie może ich przedłożyć.

Jeżeli pozwana konsekwentnie w toku procesu podnosiła, że dokonała wypłaty ryczałtów za noclegi dla powoda za okres objęty sporem, to mając na uwadze zeznania w/w świadka, przyjąć należało, że pracodawca posiadał stosowne druki; bez znaczenia jest przy tym czy były to druki „polecenia wyjazdu służbowego”, czy jak chce powód „karty pacy kierowcy”.

Sąd I instancji niewystarczająco wnikliwie dokonał oceny powyższych okoliczności.

W dalszej kolejności Sąd Apelacyjny uznał, że Sąd I instancji również zbyt mało krytycznie odniósł się do wniosków zawartych w opinii biegłej powołanej do sprawy. Stwierdziła ona, że dla wyliczenia należnych powodowi ryczałtów za noclegi w sprawie nie został przedłożony odpowiedni materiał dowodowy.

Sąd Okręgowy pominął, że nawet pozwana przedkładając do odpowiedzi na pozew rozliczenie ryczałtów wypłaconych powodowi wskazała, że zostało ono dokonane w oparciu o dane z systemu T..

Rodzaj informacji, które są możliwe do ustalenia w oparciu o dane zawarte w tym systemie opisał też świadek D. F., podając, w szczególności, że są to data i godzina z miejscem, w którym znajduje się samochód. Zarówno system transics jak i tachografy rejestrują ruch i postój pojazdu.

Dokonując oceny w zakresie udźwignięcia przez strony ciężarów dowodowych zasadnym było w ocenie Sądu Apelacyjnego odwołanie się do orzecznictwa Sądu Najwyższego. Powołane poniżej orzeczenia dotyczą co prawda spraw o wynagrodzenie za pracę w godzinach nadliczbowych, zawarte są w nich jednak uwagi ogóle odnoszące się do obowiązku pracodawcy prowadzenia ewidencji dotyczącej czasu pracy i płacy pracowników.

W wyroku z 7 czerwca 2011 roku, w sprawie II PK. 317/10 Sąd Najwyższy wskazał, iż w postępowaniu odrębnym w sprawach z zakresu prawa pracy z powództwa pracownika o wynagrodzenie obowiązuje ogólna reguła procesu, że powód powinien udowadniać słuszność swych twierdzeń w zakresie zgłoszonego żądania, z tą jedynie modyfikacją, iż niewywiązywanie się przez pracodawcę z obowiązku rzetelnego prowadzenia dokumentacji, powoduje dla niego niekorzystne skutki procesowe wówczas, gdy pracownik udowodni swoje twierdzenia przy pomocy innych środków dowodowych niż ta dokumentacja.

W cytowanym orzeczeniu Sąd Najwyższy odwołał się także do tezy innego swojego wyroku - z 14 maja 1999 roku, w sprawie I PKN. 62/99 w którym wskazano, że pracodawca, który wbrew obowiązkowi przewidzianemu w art. 94 pkt 9a k.p. nie prowadzi list obecności, list płac ani innej dokumentacji ewidencjonującej czas pracy pracownika i wypłacanego mu wynagrodzenia, musi liczyć się z tym, że będzie na nim spoczywał ciężar udowodnienia nieobecności pracownika, jej rozmiaru oraz wypłaconego wynagrodzenia.

Sąd I instancji przy ponownym rozpoznaniu sprawy, mając na uwadze powyższe, powinien zobowiązać pozwaną do przedłożenia danych z systemu transics niezbędnych do ustalenia okoliczności istotnych dla rozstrzygnięcia oraz dokumentów przekazywanych przez powoda celem rozliczenia wyjazdów służbowych, pod rygorem ujemnych skutków procesowych.

Dokonując wyboru właściwych dla rozstrzygnięcia w niniejszej sprawie przepisów prawa Sąd Okręgowy, winien wskazać jakim regułami kierował się. W uzasadnieniu zaskarżonego orzeczenia Sąd I instancji powołał zarówno przepisy rozporządzenia Ministra Pracy i Polityki Społecznej z 19 grudnia 2002 roku w sprawie wysokości oraz warunków ustalania należności przysługujących pracownikowi zatrudnionemu w państwowej lub samorządowej jednostce budżetowej z tytułu podróży służbowej poza granicami kraju jak i regulaminu wynagradzania obowiązującego u pozwanej. Sąd I instancji uchylił się jednak od dokonania oceny, które z powyższych regulacji są wiążące w sprawie.

Koniecznym będzie również uwzględnienie przez Sąd I instancji uznania przez powoda zarzutu przedawnienia co do roszczeń za lipiec, sierpień i wrzesień 2009 roku.

Mając na uwadze powyższe, Sąd Apelacyjny na podstawie art. 385 k.p.c. i art. 108 § 2 k.p.c. uchylił zaskarżony wyrok w punkcie III w zakresie ryczałtów za noclegi oraz punkt IV i sprawę przekazał Sądowi Okręgowemu w Poznaniu do ponownego rozpoznania, pozostawiając temu Sądowi rozstrzygnięcie o kosztach postępowania apelacyjnego.

SSA Izabela Halik

SSA Wiesława Stachowiak

SSA Katarzyna Wołoszczak