Pełny tekst orzeczenia

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 23 listopada 2015 roku

Sąd Okręgowy w Sieradzu Wydział I Cywilny

w składzie:

Przewodniczący SSO Barbara Bojakowska

Sędziowie SSO Iwona Podwójniak

SSO Joanna Składowska

Protokolant sekretarz sądowy Elwira Kosieniak

po rozpoznaniu w dniu 18 listopada 2015 roku w Sieradzu

na rozprawie sprawy

z powództwa M. M.

przeciwko A. M. (1)

o zachowek

na skutek apelacji pozwanej

od wyroku Sądu Rejonowego w Sieradzu

z dnia 19 czerwca 2015 roku, sygnatura akt I C 1078/13

1.  oddala apelację;

2.  zasądza od pozwanej A. M. (1) na rzecz powoda M. M. 1200 (jeden tysiąc dwieście ) złotych z tytułu zwrotu kosztów zastępstwa procesowego w postępowaniu apelacyjnym.

Sygn. akt I Ca 365/15

UZASADNIENIE

Wyrokiem z dnia 19 czerwca 2015 roku Sąd Rejonowy w Sieradzu w sprawie
z powództwa M. M. przeciwko A. M. (1) o zachowek umorzył postępowanie co do kwoty 5.938 zł (pkt 1.), zasądził od pozwanej na rzecz powoda kwotę 17.812 zł z ustawowymi odsetkami od dnia 20 czerwca 2015 roku do dnia zapłaty oraz kwotę 3.661 zł tytułem zwrotu kosztów postępowania (pkt 2.), oddalił powództwo w pozostałym zakresie (pkt 3.) oraz orzekł o nieuiszczonych kosztach sądowych (pkt 4.).

Powyższe orzeczenie zapadło na podstawie ustaleń i wniosków, z których w zakresie objętym zarzutami apelacyjnymi wynika, co następuje:

Ojciec powoda - W. M. zmarł w dniu 22 sierpnia 2010 r. w miejscowości W., ostatnim miejscu stałego zamieszkania.

W dacie śmierci spadkodawca pozostawał w związku małżeńskim. Pozostawił po sobie żonę K. M. (1) (zmarłą 7 lipca 2012 roku), dwoje dzieci: K. M. (2)
i powoda M. M. oraz wnuczki - O. M. (córkę powoda), pozwaną A. M. (1) i A. M. (2). Powód nie otrzymał od ojca za jego życia żadnej darowizny.

Na podstawie testamentu sporządzonego przed Sekretarzem Gminy i Miasta W.
z dnia 2 sierpnia 2010 roku spadkodawca powołał do dziedziczenia następujące osoby:

- A. M. (1)- udział w wysokości 70 %,

- K. M. (3) - udział w wysokości 20 %,

- O. M.- udział w wysokości 5 %,

- A. M. (2)- udział w wysokości 5 %.

Na mocy postanowienia Sądu Rejonowego w Sieradzu I Wydział Cywilny z dnia 26 lutego 2013 roku sygn. akt I Ns 1295/12 w/w osoby nabyły z dobrodziejstwem inwentarza spadek po W. M. jako spadkobiercy testamentowi, obejmując udziały odpowiednio- 14/20, 4/20, 1/20 i 1/20. W tym samym orzeczeniu ustalono także, że spadkobiercami K. M. (3) są K. M. (2) i A. M. (3) po 1/2 części każdy z nich.

W skład spadku po W. i K. M. (1) wchodziła nieruchomość
o powierzchni 0,0438 ha, położona w W., ul. (...) ((...)), stanowiąca działkę gruntu oznaczoną w ewidencji numerem (...), dla której w Sądzie Rejonowym w Sieradzu prowadzony jest zbiór dokumentów ZD (...). Nieruchomość jest zabudowana domem mieszkalnym i budynkiem gospodarczym.

Wartość rynkowa zabudowanej nieruchomości o powierzchni 438 m2 położonej
w W. przy ul (...) wg stanu na dzień 22 sierpnia 2010 roku (tj. otwarcia spadku) wynosi 225.000 zł.

Pismem z dnia 20 sierpnia 2013 roku powód wezwał pozwaną do zapłaty na jego rzecz w terminie 14 dni od otrzymania wezwania zachowku po zmarłym ojcu W. M.
w kwocie 23.750 zł. Wezwanie to zostało doręczone A. M. (1) w dniu 26 sierpnia 2013 roku.

W dniu 8 listopada 2013 roku K. M. (2) wystąpiła do Sądu Rejonowego w Kaliszu o zawezwanie do próby ugodowej A. M. (1) w sprawie o zapłatę kwoty 20.000 zł z tytułu zachowku po zmarłym ojcu W. M..

W świetle powyższych ustaleń Sąd Rejonowy uznał, że roszczenie o zachowek
w wysokości 23.750 zł okazało się zasadne w zakresie sprecyzowanym na rozprawie w dniu 12 czerwca 2015 roku.

Mając na uwadze art. 991 § 1 i 2 k.c. Sąd uznał, że M. M. jako syn spadkobiercy był uprawniony do wystąpienia z żądaniem zachowku.

Sąd odwołał się do art. 1034 § 1 w zw. z art. 366 k.c. oraz wskazał, że wierzyciel może żądać spełnienia świadczenia od wszystkich spadkobierców łącznie, kilku z nich lub każdego z osobna, a zaspokojenie wierzyciela przez któregokolwiek z dłużników solidarnych zwalnia pozostałych.

Jednym ze spadkobierców W. M. jest pozwana, która wobec tego ma legitymację bierną w niniejszej sprawie. Sąd zauważył, że pozwana podobnie jak pozostali współspadkobiercy przyjęła spadek z dobrodziejstwem inwentarza, co nie wyklucza w żaden sposób jej solidarnej odpowiedzialności za długi spadkowe. Sąd zaznaczył, że w takim wypadku ta odpowiedzialność zawsze jest ograniczona do wartości stanu czynnego jej udziału w spadku (art. 1031 § 1 zd. 1 k.c.).

Sąd zaznaczył, że spełnienie świadczenia w postaci należnego zachowku przez jednego ze współspadkobierców do rąk uprawnionego rodzi roszczenie regresowe wobec pozostałych współspadkobierców (art. 1034 § 1 zd. 2 k.c.). Sąd wyjaśnił, że ma to o tyle znaczenie, że jednym ze współspadkobierców jest córka powoda O. M., a więc w razie przyznania zachowku M. M. pozwanej służyłoby roszczenie zwrotne względem córki powoda.

Następnie Sąd, mając na uwadze art. 931 § 1 i art. 991 § 1 k.c. podał, że wartość zachowku należnego powodowi jest równa 18.750 zł (połowa wartości nieruchomości- 112.500 zł x 1/6). Żądanie pozwu (po zmianie na ostatniej rozprawie) było jednak niższe i wynosiło 17.812 zł, a zatem Sąd zasądził na rzecz powoda od pozwanej kwotę 17.812 zł, zaś do kwoty 5.938 zł postępowanie umorzył na podstawie art. 355 § 1 k.p.c.

Na marginesie Sąd wskazał, że różnica między żądaniem pozwu i wysokością zachowku wynika z roszczenia regresowego wobec córki powoda, która jednocześnie jest współspadkobiercą pozwanej. W związku z tym powód ograniczył swoje żądanie o kwotę należną od jego córki tytułem zwrotu zapłaconego zachowku. Udział O. M. wynosi 1/20 całości spadku. Proporcjonalnie do tego, byłaby ona zobowiązana do zwrotu 937,50 zł wysokości zachowku.

Sąd Rejonowy orzekł o odsetkach zgodnie z art. 481 § 1 i 2 k.c., o kosztach postępowania na podstawie art. 100 k.p.c., z kolei o nieuiszczonych kosztach sądowych na mocy art. 83 ust. 2 ustawy z dnia 28 lipca 2005 roku o kosztach sądowych w sprawach cywilnych (tekst jednolity - Dz. U. z 2010 roku, Nr 90, poz. 594 ze zm.).

Apelację od powyższego orzeczenia wniosła pozwana, która zaskarżyła punkt 2. przedmiotowego rozstrzygnięcia, zarzucając mu naruszenie art. 233 § 1 w zw. z art. 320 k.p.c.

poprzez brak wszechstronnego rozważenia zebranego w sprawie materiału dowodowego,
a mianowicie pominięcie przy wydaniu wyroku faktu, że pozwana jest osobą młodą, która nadal się uczy i nie ma żadnych dochodów, stąd nie ma możliwości zapłacenia powodowi niezwłocznie całej zasądzonej na jego rzecz kwoty oraz nieuwzględnienie wniosku pozwanej o odroczenie spełnienia świadczenia na rzecz powoda do czasu dokonania działu spadku po zmarłym W. M. i otrzymania przez nią spłaty za otrzymany w spadku udział
w nieruchomości położonej w W. przy ul. (...) lub rozłożenie zasądzonego od pozwanej na rzecz powoda świadczenia na raty.

W konkluzji apelująca wniosła o zmianę punktu 2. zaskarżonego wyroku poprzez odroczenie spełnienia zasądzonego od pozwanej na rzecz powoda świadczenia pieniężnego
w kwocie 17.812 zł do czasu dokonania działu spadku po zmarłym W. M.
i otrzymania przez pozwaną spłaty za otrzymany w spadku udział w nieruchomości położonej w W. przy ul. (...), ewentualnie skarżąca wniosła o zmianę punktu 2. wyroku poprzez rozłożenie zasądzonego od pozwanej na rzecz powoda świadczenia w kwocie 17.812 zł na raty. Ponadto skarżąca wniosła o zwolnienie pozwanej od ponoszenia kosztów postępowania apelacyjnego.

Sąd Okręgowy zważył, co następuje:

Apelacja nie zasługuje na uwzględnienie.

Na wstępie należy podkreślić, że rozłożenie zasądzonego świadczenia na raty jest instytucją o charakterze wyjątkowym, wobec czego należy ją stosować w sytuacjach zasługujących na szczególne uwzględnienie. Ochrona, jaką zapewnia pozwanemu dłużnikowi art. 320 k.p.c., nie może bowiem być stawiana ponad ochronę wierzyciela w procesie cywilnym i wymaga uwzględnienia wszelkich okoliczności sprawy, w tym uzasadnionego interesu podmiotu inicjującego proces (zob. wyrok SA w Łodzi z dnia z dnia 4 września 2014 roku, sygn. akt I ACa 290/14, Lex nr 1506254).

Artykuł 320 k.p.c. umocowujący sąd tylko do rozkładania dłużnikowi na raty świadczenia pieniężnego, nie wyłącza możliwości odroczenia zapłaty całej należności
w powołaniu się na silniejszą ochronę materialnoprawną dłużnika, która wynika z art. 5 k.c. (zob. wyrok SA w Krakowie z dnia 26 stycznia 2000 r., I ACa 19/00, Lex nr 56674).

W związku z powyższym nie można zgodzić się z zarzutem naruszenia art. 233 § 1
w zw. z art. 320 k.p.c. poprzez brak wszechstronnego rozważenia zebranego w sprawie materiału dowodowego. Przede wszystkim pozwana w toku postępowania przed Sądem Rejonowym nie zgłosiła wniosku o rozłożenie płatności na raty. Skarżąca wnosiła natomiast
o zawieszenie postępowania do czasu dokonania działu spadku po W. M., dzięki czemu mogłaby uzyskać środki niezbędne do rozliczenia wzajemnych roszczeń. Z tych przyczyn nie sposób uznać, że Sąd pierwszej instancji powinien był rozważyć zasadność zastosowania dobrodziejstwa art. 320 k.p.c., ponieważ taka konieczność nie była sygnalizowana przez apelującą, a jednocześnie nie było potrzeby, ażeby Sąd wziął pod uwagę wymieniony przepis z urzędu, gdyż brakowało ku temu podstaw w zgromadzonym materiale procesowym. Wypada zauważyć, że sama okoliczność, iż pozwana jest osobą będącą na utrzymaniu rodziców nie wystarcza, aby przyjąć, że należy wobec niej zastosować art. 320 k.p.c. Trzeba mieć na uwadze wszystkie okoliczności, a zwłaszcza potencjalne wzbogacenie skarżącej w wyniku postępowania o dział spadku oraz słuszny interes wierzyciela w uzyskaniu świadczenia. Z tych samych przyczyn Sąd pierwszej instancji nie był zobligowany do analizy odroczenia terminu zapłaty należności z tytułu zachowku w świetle art. 5 k.c.

W konsekwencji należało uznać, że Sąd Rejonowy poczynił prawidłowe ustalenia faktyczne, które to ustalenia Sąd drugiej instancji podziela i uznaje za własne.

Niezależnie od powyższego Sąd Okręgowy jako Sąd meriti był zobligowany na nowo rozważyć zebrany materiał procesowy pod kątem zastosowania w stosunku do pozwanej instytucji rozłożenia świadczenia na raty bądź odroczenia terminu płatności.

Mając na uwadze okoliczności ujawnione do chwili zamknięcia rozprawy przed Sądem drugiej instancji należało uznać, że stan majątkowy apelującej uległ zmianie. W dniu 23 października 2015 roku Sąd Rejonowy w Sieradzu w sprawie I Ns 91/14 wydał bowiem postanowienie, na mocy którego na rzecz A. M. (1) została zasądzona spłata
w wysokości 78.750 zł. Fakt ten należało uznać za przyznany na podstawie art. 230 k.p.c., ponieważ pełnomocnik pozwanej obecny na rozprawie w dniu 18 listopada 2015 roku tej okoliczności nie zaprzeczył. Jednocześnie brakuje przesłanek, aby przyjąć, że w przyszłości mogą nastąpić obiektywne trudności w wyegzekwowaniu przysługującej skarżącej wierzytelności.

Dodać należy, że przeciwko zastosowaniu wobec skarżącej dobrodziejstwa rozłożenia należności na raty bądź odroczenia terminu jej płatności przemawia prezentowana w trakcie postępowania postawa apelującej. W stosunku do zgłaszanych przez powoda propozycji ugodowych, pozwana nie przedstawiła swojego stanowiska, a zatem nie można było rozstrzygnąć, jaki sposób rozłożenia na raty bądź alternatywny termin płatności byłby adekwatny do sytuacji A. M. (1).

Tym samym Sąd Okręgowy nie znalazł podstaw do zastosowania art. 320 k.p.c. ani art. 5 k.c.

Mając na uwadze powyższe, Sąd odwoławczy na podstawie art. 385 k.p.c. oddalił apelację, o czym orzekł w punkcie 1. sentencji wyroku.

O kosztach postępowania apelacyjnego Sąd orzekł w punkcie 2. sentencji na mocy art. 98 § 1 i 3 w zw. z art. 108 § 1 k.p.c., a zatem zgodnie z zasadą odpowiedzialności za wynik procesu, który pozwana przegrała w instancji odwoławczej w całości.

Sąd zasądził więc od pozwanej na rzecz powoda kwotę 1.200 zł tytułem zwrotu kosztów zastępstwa prawnego w postępowaniu apelacyjnym, którą to kwotę Sąd ustalił w oparciu o § 6 pkt 5), § 13 ust. 1 pkt 1) rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 28 września 2002 roku w sprawie opłat za czynności adwokackie oraz ponoszenia przez Skarb Państwa kosztów nieopłaconej pomocy prawnej udzielonej z urzędu (t.j. Dz. U. z 2013 r., poz. 461 ze zm.).

Sąd uznał, że w niniejszej sprawie nie istniały przesłanki do zastosowania art. 102 k.p.c., gdyż pozwana reprezentowana przez fachowego pełnomocnika mimo przegranej przed Sądem pierwszej instancji, zdecydowała się na kontynuowanie procesu, mając świadomość swojej niekorzystnej sytuacji majątkowej oraz znając motywy rozstrzygnięcia Sądu Rejonowego.
W przypadku kontynuowania procesu przegranego w pierwszej instancji, strona powinna liczyć się z obowiązkiem pokrycia kosztów obrony strony przeciwnej.