Pełny tekst orzeczenia

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 30 grudnia 2015 r.

Sąd Apelacyjny - III Wydział Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w G.

w składzie:

po rozpoznaniu w dniu 30 grudnia 2015 r. w Gdańsku

sprawy A. B.

przeciwko Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych Oddział w B.

o prawo do emerytury

na skutek apelacji Zakładu Ubezpieczeń Społecznych Oddział w B.

od wyroku Sądu Okręgowego w Bydgoszczy VI Wydział Pracy i Ubezpieczeń Społecznych z dnia 23 kwietnia 2015 r., sygn. akt VI U 387/15

oddala apelację.

SSA Małgorzata Gerszewska SSA Michał Bober SSA Iwona Krzeczowska – Lasoń

Sygn. akt III AUa 1245/15

UZASADNIENIE

Decyzją z dnia 26 stycznia 2015 r. Zakład Ubezpieczeń Społecznych Oddział w O. odmówił przyznania A. B. prawa do emerytury.

Odwołanie od powyższej decyzji wywiódł ubezpieczony wnosząc o jej zmianę i przyznanie mu prawa do emerytury. Ubezpieczony wniósł o przesłuchanie świadków celem udowodnienia, że legitymuje się ponad 15 letnim okresem zatrudnienia w warunkach szczególnych.

W odpowiedzi na odwołanie pozwany wniósł o jego oddalenie.

Wyrokiem z dnia 23 kwietnia 2015 r. Sąd Okręgowy w Bydgoszczy VI Wydział Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w punkcie 1 zmienił zaskarżoną decyzję i przyznał ubezpieczonemu prawo do emerytury od dnia 5 stycznia 2015 r. oraz w punkcie 2 stwierdził, że organ rentowy nie ponosi odpowiedzialności za nieustalenie ostatniej okoliczności niezbędnej do wydania decyzji, wskazując następujące motywy rozstrzygnięcia:

A. B., urodzony (...), w dniu 16 grudnia 2014 r. złożył wniosek o przyznanie mu prawa do emerytury.

Rozpoznając wniosek ubezpieczonego, organ rentowy uznał za udokumentowany na dzień 31 grudnia 1998 r. staż pracy w wymiarze 25 lat 8 miesięcy i 4 dni okresów składkowych, 9 miesięcy i 29 dni okresów nieskładkowych.

Ubezpieczony wniósł o przekazanie środków zgromadzonych w OFE za pośrednictwem Zakładu Ubezpieczeń Społecznych na dochody budżetu państwa.

Sporną pozostawała okoliczność, czy ubezpieczony legitymuje się 15 - letnim okresem zatrudnienia w warunkach szczególnych, a zwłaszcza, czy taki charakter miało zatrudnienie ubezpieczonego w Państwowym Gospodarstwie Rolnym w P. i Spółdzielni Mieszkaniowej (...) w S..

W celu ustalenia powyższej okoliczności, Sąd przeprowadził postępowanie dowodowe, na podstawie którego ustalił, że A. B. był zatrudniony w Państwowym Gospodarstwie Rolnym w P. w okresie od 1 kwietnia 1981 r. do 30 kwietnia 1993 r., po przekształceniu w Gospodarstwie Rolnym Skarbu Państwa w B. od 1 maja 1993 r. do 15 listopada 1993 r. jako kierowca ciągnika. Przez cały okres zatrudnienia ubezpieczony pracował, jako traktorzysta w pełnym wymiarze czasu pracy. Wnioskodawca wykonywał wszystkie prace polowe, a w okresie zimowym woził paszę dla bydła. Po ukończeniu kursu palacza ubezpieczony pracował również w okresie zimowym, jako palacz. Praca w kotłowni była nie zautomatyzowana. Jako palacz ubezpieczony pracował również w okresie od 1 lipca 1996 r. do 30 kwietnia 2001 r. w Spółdzielni Mieszkaniowej (...) w S..

Sąd dokonał oceny omówionego wyżej stanu faktycznego w kontekście przepisów art. 184, 32 ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (Dz. U z 2015 r., poz. 748) oraz rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 7 lutego 1983 r. w sprawie wieku emerytalnego pracowników zatrudnionych w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze ( Dz. U. Nr 8 z 1983 r., poz. 43.) i uznał, że w okresie zatrudnienia w Państwowym Gospodarstwie Rolnym w P. w okresie od 1 kwietnia 1981 r. do 30 kwietnia 1993 r., po przekształceniu w Gospodarstwie Rolnym Skarbu Państwa w B. od 1 maja 1993 r. do 15 listopada 1993 r. w B. ubezpieczony był zatrudniony w warunkach szczególnych w rozumieniu art. 32 ust 1 ustawy o emeryturach i rentach z FUS oraz rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 7 lutego 1983 r. w sprawie wieku emerytalnego pracowników zatrudnionych w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze. Wykonywana przez niego we wskazanym okresie na stanowisku traktorzysty praca jest wymieniona w wykazie A, dziale VIII poz. 3, zaś praca palacza w dziale XIV pod poz. 1 cytowanego rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 7 lutego 1983 r. – każda z nich jest pracą o znacznej szkodliwości dla zdrowia oraz o znacznym stopniu uciążliwości.

Sąd, na skutek dokonanej analizy materiału dowodowego uznał również za okres zatrudnienia w warunkach szczególnych pracę wnioskodawcy w charakterze palacza w Spółdzielni Mieszkaniowej (...) w S. od 1 lipca 1996 r. do 31 grudnia 1998 r.

Po uwzględnieniu wskazanych wyżej okresów, Sąd stwierdził, że wnioskodawca legitymuje się zarówno wymaganym okresem składkowym i nieskładkowym (25 lat dla mężczyzny), jak i ponad 15 letnim okresem zatrudnienia w warunkach szczególnych, co ostatecznie uprawniało go do przyznania mu prawa do wcześniejszej emerytury na mocy art. 184 ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z FUS, o czym Sąd I instancji, na mocy art. 477 ¹⁴ § 2 k.p.c. orzekł, jak w punkcie 1 sentencji.

W punkcie 2 wyroku, zgodnie z art. 118 a ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. emeryturach i rentach z FUS, Sąd uznał brak odpowiedzialności organu rentowego za nieustalenie ostatniej okoliczności niezbędnej do wydania decyzji, albowiem ustalenie okresu pracy ubezpieczonego w warunkach szczególnych było możliwe dopiero po przeprowadzeniu postępowania dowodowego przed Sądem na podstawie przepisów kodeksu postępowania cywilnego.

Apelację od wyroku wywiódł pozwany zaskarżając go w całości, zarzucając mu naruszenie przepisów prawa materialnego, tj. art.184 w zw. z art.32 ust. la pkt 1 ustawy o emeryturach i rentach z FUS oraz przepisów prawa procesowego, tj. art.233 § 1 k.p.c.

Powołując się na powyższą podstawę apelacji organ rentowy wniósł o zmianę zaskarżonego wyroku i oddalenie odwołania, względnie o jego uchylenie i przekazanie sprawy Sądowi Okręgowemu w Bydgoszczy do ponownego rozpoznania.

Uzasadniając swoje stanowisko skarżący podniósł, iż zgadza się z ustaleniami Sądu, co do uznania spornego okresu zatrudnienia, jako pracy w szczególnych warunkach, jednakże nie może zgodzić się z wyrokiem Sądu, a także ze stanowiskiem wyrażonym w treści jego uzasadnienia, w kwestii spełnienia wszystkich przesłanek wynikających z treści art.184 ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r., niezbędnych do uzyskania uprawnień emerytalnych, ponieważ ubezpieczony na dzień wydania wyroku nie udowodnił wymaganych, co najmniej 15 lat pracy w szczególnych warunkach - po odjęciu okresów pobierania zasiłków chorobowych, udokumentował jedynie 14 lat, 10 miesięcy i 3 dni.

W związku z powyższym, zdaniem organu rentowego Sąd Okręgowy wydając wyrok naruszył przepisy prawa materialnego, a także uchybił zasadzie swobodnej oceny dowodów, przez co naruszył ustanowione art.233 § 1 k.p.c. zasady swobodnej oceny dowodów.

Z tych względów, pozwany uznał wniesioną apelację za konieczną i uzasadnioną.

Sąd Apelacyjny zważył, co następuje:

Apelacja pozwanego nie zasługuje na uwzględnienie.

Zdaniem instancji odwoławczej, Sąd Okręgowy przeprowadził stosowne postępowanie dowodowe, a w swych ustaleniach i wnioskach nie wykroczył poza ramy swobodnej oceny wiarygodności i mocy dowodów wynikające z przepisu art. 233 k.p.c., nie popełnił też uchybień w zakresie zarówno ustalonych faktów, jak też ich kwalifikacji prawnej, uzasadniających ingerencję w treść zaskarżonego orzeczenia. W konsekwencji Sąd Apelacyjny zaakceptował w całości ustalenia faktyczne sądu pierwszej instancji, traktując je jak własne, nie widząc w związku z tym konieczności ich ponownego szczegółowego przytaczania (por. wyrok Sądu Najwyższego z 5 listopada 1998r., sygn. I PKN 339/98, OSNAPiUS z 1999 r., z. 24, poz. 776).

Podkreślić należy, że apelacja pozwanego ograniczyła się do zakwestionowania prawa A. B. do świadczenia emerytalnego z uwagi na niespełnienie warunku legitymowania się 15-letnim okresem wykonywania zatrudnienia w warunkach szczególnych. Zakład Ubezpieczeń Społecznych nie kwestionował samego faktu świadczenia przez ubezpieczonego pracy, o której mowa w wykazie A, dział VIII, poz. 3 (traktorzysta) oraz w wykazie A, dział XIV, poz. 1 (palacz) załącznika do rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 7 lutego 1983 r. w sprawie wieku emerytalnego pracowników zatrudnionych w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze, nie zgodził się jedynie z ustaleniem Sądu I instancji, iż okres zatrudnienia „szczególnego” wyniósł 15 lat. Zdaniem pozwanego nieuprawnionym było - zgodnie z regulacją zawartą w art. 32 ustawy o emeryturach i rentach z FUS - zaliczenie do stażu pracy wnioskodawcy w warunkach szczególnych okresów pobierania przez niego zasiłków chorobowych. A skoro tak, to Sąd dopuścił się naruszenia powołanego przepisu ustawy emerytalno- rentowej.

W ocenie Sądu Apelacyjnego zarzut naruszenia art. 32 ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (Dz. U. z 2015 r., poz. 748 ze zm.) jest nieuzasadniony. Zgodnie z ustępem pierwszym art.32 ubezpieczonym urodzonym przed dniem 1 stycznia 1949 r., będącym pracownikami, o których mowa w ust. 2-3, zatrudnionymi w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze, przysługuje emerytura w wieku niższym niż określony w art. 27 pkt 1. Z kolei ust. 4 powołanego przepisu wskazuje, że rodzaje prac lub stanowisk oraz warunki, na podstawie których przysługuje prawo do emerytury, ustala się na podstawie rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 7 lutego 1983 r. w sprawie wieku emerytalnego pracowników zatrudnionych w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze. Zgodnie z tym rozporządzeniem za okres zatrudnienia uważa się okres liczony łącznie z okresami równorzędnymi i zaliczalnymi do okresu zatrudnienia (§ 3), natomiast okresami pracy są okresy, w których praca w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze jest wykonywana stale i w pełnym wymiarze czasu pracy (§ 2). Wskazane wyżej okresy zostały ustawą z dnia 17 października 1991 r. o rewaloryzacji emerytur i rent, o zasadach ustalania emerytur i rent oraz o zmianie niektórych ustaw (Dz. U. Nr 104, poz. 450 ze zm.), która weszła w życie z dniem 15 listopada 1991 r. zastąpione określeniem - okresy składkowe i nieskładkowe oraz okresy pracy w gospodarstwie rolnym (art. 6). Tymi samymi pojęciami operuje obecnie obowiązująca ustawa o emeryturach i rentach, przy czym okres pobierania wynagrodzenia za czas niezdolności do pracy uważany jest za okres nieskładkowy (art. 7).

Dopiero ustawą z dnia 20 kwietnia 2004 r. o zmianie ustawy o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych oraz niektórych innych ustaw (Dz. U. Nr 121, poz. 1264), która weszła w życie w dniu 1 lipca 2004 r., został dodany do ustawy o emeryturach i rentach przepis art. 32 ust. 1a, wyłączający możliwość uznania za pracę w szczególnych warunkach okres pobierania zasiłku z tytułu niezdolności do pracy.

W niniejszym stanie faktycznym, organ rentowy podzielił ustalenia faktyczne Sądu I instancji w zakresie uznania, że ubezpieczony w okresach od 1 kwietnia 1981 r. do 30 kwietnia 1993 r., od 1 maja 1993 r. do 15 listopada 1993 r. oraz od 1 lipca 1996 r. do 31 grudnia 1998 r. wykonywał zatrudnienie w warunkach szczególnych, przy czym zaznaczył, iż mimo to wnioskodawca nie wykazał, że praca ta była przez niego wykonywana przez okres co najmniej 15 lat, albowiem po odliczeniu okresów pobierania przez A. B. zasiłków chorobowych, okres ten wyniósł jedynie 14 lat 10 miesięcy i 3 dni i nie jest wystarczający do przyznania mu prawa do żądanego świadczenia emerytalnego.

Zajmując stanowisko w przedmiocie tak skonstruowanego zarzutu organu rentowego wskazać należy – czego pozwany zdaje się nie dostrzegać – że do czasu wejścia w życie powołanego już wyżej przepisu art. 32 ust. 1a ustawy o emeryturach i rentach, do okresu pracy w szczególnym charakterze, wlicza się okresy niezdolności do pracy z powodu choroby lub macierzyństwa. Na takim samym stanowisku stanął Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 5 maja 2005 r., II UK 219/04, OSNP 2005 r., nr 22, poz. 361. Nie inaczej we wskazanej materii wypowiedział się Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 7 lutego 2006 r. (I UK 154/05, LEX nr 272581) oraz w uchwale z dnia 27 listopada 2003 r. (III UZP 10/03, OSNP 2004/5/87, Prok.i Pr.-wkł. (...), Biul.SN 2003/11/17, LEX nr 81642), w której udzielając odpowiedzi na postawione przez Sąd Apelacyjny w Łodzi pytanie prawne wyraził pogląd, zgodnie z którym „do okresu pracy w szczególnych warunkach, o jakich mowa w § 4 ust. 1 pkt 3 rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 7 lutego 1983 r. w sprawie wieku emerytalnego pracowników zatrudnionych w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze, wlicza się okresy zasiłku chorobowego w czasie trwania tego stosunku pracy, przypadające po dniu wejścia w życie ustawy z dnia 17 października 1991 r. o rewaloryzacji emerytur i rent, o zasadach ustalania emerytur i rent oraz o zmianie niektórych ustaw (Dz. U. Nr 104, poz. 450 ze zm.).

Reasumując, Sąd Apelacyjny uznał – podzielając ugruntowane w tej materii stanowisko judykatury – że przepisy znajdujące zastosowanie w niniejszej sprawie nie pozwalają na odliczenie od stażu pracy w warunkach szczególnych okresów niewykonywania przez A. B. pracy, za które otrzymał po dniu 14 listopada 1991 r. wynagrodzenie lub świadczenia z ubezpieczenia społecznego w razie choroby i macierzyństwa. Co prawda, przepis art. 32 ust. 1a ustawy obowiązuje od dnia 1 lipca 2004 r. i odnosi skutek również względem stanów prawnych i faktycznych istniejących przed dniem jego wejścia w życie (por. wyrok Sądu Apelacyjnego w Krakowie z dnia 16 maja 2013 r., III AUa 1239/12, LEX nr 1316202), jednakże - jak wielokrotnie wyjaśniał Sąd Najwyższy (m.in. w wyroku z dnia 23 kwietnia 2010 r. II UK 313/09, OSNP 2011/19-20/260, por. też wyrok Sądu Najwyższego z dnia 13 lipca 2011 r., I UK 12/11, niepubl.) - osiągnięcie do dnia 1 stycznia 1999 r. okresu pracy w szczególnych warunkach, o którym mowa w art. 184 ust. 1 pkt 1 ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych wyłącza ponowne ustalenie tego okresu po osiągnięciu wieku emerytalnego według zasad wynikających z art. 32 ust. 1a pkt 1 tej ustawy, obowiązujących od dnia 1 lipca 2004 r. W uzasadnieniu powołanego orzeczenia z 23 kwietnia 2010 r. Sąd Najwyższy podkreślił, że sytuacja osób wymienionych w art. 184 ustawy emerytalnej, opisywana w doktrynie, jako ekspektatywa prawa podmiotowego, polega na spełnieniu się tylko części stanu faktycznego koniecznego do nabycia prawa, które poprzedza i zabezpiecza przyszłe prawo podmiotowe. Uwzględnianie ochrony praw w trakcie nabywania, aprobowane i wskazywane w orzecznictwie ETS (por. wyrok z dnia 3 października 2002 r., Á. B. P., sprawa C-347/00, (...) 2002 s. I- (...)), znajdowało wyraz także w orzecznictwie Sądu Najwyższego (por. uchwałę składu 7 sędziów z dnia 27 kwietnia 2000 r., III ZP 2/00, OSNAPUS 2000 nr 16, poz. 620 oraz wyroki z dnia 4 grudnia 2003 r., I PK 111/03, OSNP 2004 nr 21, poz. 368, z dnia 24 września 2004 r., II PK 25/04, OSNP 2005 nr 10, poz. 141 i wcześniejszy z dnia 19 listopada 1993 r., II URN 47/93, OSNCP 1994/5 poz. 117). Także Trybunał Konstytucyjny stosunkom tym niejednokrotnie dawał ochronę, jeżeli miały postać ekspektatywy maksymalnie ukształtowanej, czyli sytuacji prawnej, która spełnia zasadniczo wszystkie przesłanki ustawowe nabycia prawa do emerytury pod rządami dawnej ustawy, bez względu na stosunek do niej ustaw późniejszych. Trybunał uznawał je za postaci praw podmiotowych, do których znajduje zastosowanie ochrona praw nabytych (por. wyroki z dnia 30 listopada 1988 r., K 1/88, OTK 1988 nr 1, poz. 6, z dnia 22 czerwca 1999 r., K 5/99, OTK 1999 nr 5, poz. 100, z dnia 23 listopada 1998 r., SK 7/98, OTK 1998 nr 7, poz. 114 i przede wszystkim orzeczenie z dnia 11 lutego 1992 r., K 14/91, OTK 1992 nr 1, poz. 7).

Uwzględniając, że ochrona ekspektatywy może wynikać z jej istoty, lecz także zyskiwać wzmocnienie w prawie, Sąd Najwyższy stwierdził, że funkcję takiego wzmocnienia spełnił art. 184 ustawy emerytalnej wobec pozostających w toku stosunków nabywania prawa do emerytury z tytułu wykonywania zatrudnienia w szczególnych warunkach przed 1 stycznia 1999 r. W przepisie tym ustawodawca utrwalił sytuację osób, które w dniu wejścia w życie ustawy wypełniły warunki stażu szczególnego i ogólnego i zadeklarował ich przyszłe prawo do emerytury w wieku wcześniejszym. Przez wydanie tego przepisu nastąpił stan związania, tj. zobowiązania się przez Państwo do powstrzymania się od jakiejkolwiek ingerencji w istniejące prawo tymczasowe. Wobec tego przewidziana w ustawie ekspektatywa prawa do emerytury nie mogła wygasnąć na skutek nowej regulacji ustalania stażu zatrudnienia. Gwarancji przyszłego prawa do emerytury złożonej wobec osób, o których mowa w art. 184 ustawy emerytalnej, ustawodawca nie mógł już naruszyć przez ustalenie innego sposobu wyliczenia ich stażu ubezpieczenia. Stąd ocena, że wykazanie w dniu 1 stycznia 1999 r. określonego w art. 184 ustawy okresu wykonywania pracy w szczególnych warunkach wyłącza ponowne ustalenie tego okresu po osiągnięciu wieku emerytalnego, według zasad wynikających z art. 32 ust. 1a pkt 1 obowiązujących po dniu 1 lipca 2004 r. Pogląd ten wzmacnia treść art. 32 ust. 4 ustawy emerytalnej, odsyłająca w zakresie warunków emerytalnych do przepisów dotychczasowych (obowiązujących przed dniem 1 stycznia 1999 r.).

Sąd Apelacyjny w pełni podziela stanowisko Sądu Najwyższego wyrażone w powołanym wyżej orzeczeniu. W konsekwencji Sąd Odwoławczy uznał, że do stażu pracy w szczególnych warunkach (niekwestionowanego przez pozwanego) zaliczyć należy przypadające przed 1 stycznia 1999 r. okresy niezdolności do pracy A. B., za które wypłacono mu wynagrodzenie bądź przyznano zasiłek chorobowy.

Mając na uwadze powyższe uznać należało, że ubezpieczony wykazał wymagany 15-letni staż pracy w warunkach szczególnych, przy niekwestionowanej przez pozwanego okoliczności wykazania pozostałych przesłanek potrzebnych do przyznania mu emerytury w wieku obniżonym z tytułu pracy w szczególnych warunkach, takich jak wymagany wiek 60 lat oraz okres składkowy i nieskładkowy w wymiarze 25 lat.

Wywiedziona przez organ rentowy apelacja, a także zaprezentowane w niej zarzuty, w żadnej mierze nie podważyły prawidłowości dokonanych przez Sąd Okręgowy ustaleń, oceny mocy dowodowej i wiarygodności zebranego w sprawie materiału dowodowego, a także prawidłowo przeprowadzonej subsumcji prawnej.

Z tych względów Sąd Apelacyjny - na mocy art. 385 k.p.c. - orzekł, jak w sentencji.

SSA Małgorzata Gerszewska SSA Michał Bober SSA Iwona Krzeczowska-Lasoń