Pełny tekst orzeczenia

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 13 stycznia 2016 r.

Sąd Apelacyjny w Krakowie Wydział III Pracy i Ubezpieczeń Społecznych

w składzie:

po rozpoznaniu w dniu 13 stycznia 2016 r. w Krakowie

sprawy z wniosku J. J.

przeciwko Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych Oddziałowi w K.

o emeryturę

na skutek apelacji organu rentowego Zakładu Ubezpieczeń Społecznych Oddziału

w K.

od wyroku Sądu Okręgowego w Krakowie Wydziału VIII Ubezpieczeń Społecznych

z dnia 6 listopada 2014 r. sygn. akt VIII U 529/14

zmienia zaskarżony wyrok w punkcie I i III w ten sposób, że oddala odwołanie.

Sygn. akt III AUa 208/15

UZASADNIENIE

Wyrokiem z dnia 6 listopada 2014 r. Sąd Okręgowy w Krakowie zmienił zaskarżoną przez J. J. decyzję Zakładu Ubezpieczeń Społecznych Oddziału w K. z dnia 29 stycznia 2014 r. w ten sposób, że przyznał wnioskodawcy prawo do emerytury od dnia 14 stycznia 2014 r. (pkt I); oddalił odwołanie od decyzji z dnia 16 stycznia 2014 r. (pkt II); zasądził od Zakładu Ubezpieczeń Społecznych Oddziału w K. na rzecz wnioskodawcy kwotę 60 zł tytułem zwrotu kosztów zastępstwa procesowego (pkt III) oraz nie stwierdził odpowiedzialności organu rentowego za opóźnienie w wypłacie świadczenia (pkt IV).

Sąd Okręgowy uznał za bezsporne, że wnioskodawca J. J., ur. (...), na dzień 1 stycznia 1999 r. udowodnił ogólny staż pracy w wymiarze 25 lat okresów składkowych i nieskładkowych, w tym 9 lat, 10 miesięcy i 15 dni okresu pracy w szczególnych warunkach. W okresie od 2 sierpnia 1972 r. do 15 marca 1973 r. wnioskodawca pracował w (...) S.A., zaś od 14 listopada 1974 r. do 30 września 1976 r.
w Hucie im. (...) w K. ( (...) S.A.).
W kolejnym okresie od 29 września 1981 r. do 26 czerwca 1987 r. wnioskodawca był zatrudniony w Gminnej Spółdzielni (...), a następnie od 29 czerwca 1987 r. do 15 lutego 2000 r. w Przedsiębiorstwie (...) K.. Organ rentowy do pracy w szczególnych warunkach nie zaliczył okresu pracy w Przedsiębiorstwie (...) od 29 czerwca 1987 r. do 4 czerwca 1990 r. i od 27 grudnia 1995 r. do 31 marca 1998 r.

Ponadto Sąd Okręgowy ustalił, że w trakcie pracy w Zakładach (...) w K. w okresie od 1987 r. do 1990 r. wnioskodawca zajmował stanowisko magazyniera i kierownika zmiany, w ramach którego zajmował się: oczyszczaniem zboża, sprawdzał wagony, wagi, wagę worów, oczyszczał walce i zboże, przyjmował worki z pakowni, sprawdzał czy mają odpowiednią ilość, a następnie był obecny przy ich ważeniu. Nadto wnioskodawca chodził do elewatora do laboratorium, zajmował się rozładunkiem towaru, a w razie awarii często zastępował mieszarkowego. Wnioskodawca pracował w zapyleniu, kurzu i błocie. W pracy przemieszczał się pomiędzy magazynami, w których następowało ważenie przetworów mącznych. Jeśli była taka potrzeba wnioskodawca pracował jako pakowacz, a nawet jako czyszczalniany. Z tytułu pracy w szczególnych warunkach wnioskodawca pracował w odzieży ochronnej i otrzymywał dodatek do wynagrodzenia oraz posiłki regeneracyjne i mleko. Jako kierownik zmiany wnioskodawca sprawował nadzór nad 10-25 osobową załogą pracowników. W kantorku pracował najwyżej godzinę dziennie, gdzie wypisywał kwity dotyczące przyjęcia zboża. Kantorek znajdował się na terenie magazynu tj. w pakowni młynów na parterze, nie miał okien i panowały w nim takie same warunki jak na produkcji. Wnioskodawca raz w roku przechodził specjalistyczne badania lekarskie. Pracę tę w spornym okresie wnioskodawca wykonywał stale i w pełnym wymiarze czasu pracy.

W tak ustalonym stanie faktycznym sprawy Sąd Okręgowy przyjął, że odwołanie od decyzji z dnia 29 stycznia 2014 r. zasługiwało na uwzględnienie, zaś odwołanie od decyzji z dnia 16 stycznia 2014 r. podlegało oddaleniu. Odwołując się
w pierwszej kolejności do treści art. 184 w zw. z art. 32 ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych oraz przepisów rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 7 lutego 1983 r. w sprawie wieku emerytalnego pracowników zatrudnionych w szczególnych warunkach lub szczególnych charakterze. Sąd Okręgowy podkreślił, że z przeprowadzonego postępowania dowodowego wynikało jednoznacznie, że w spornym okresie wnioskodawca stale i w pełnym wymiarze świadczył pracę w warunkach szczególnych, albowiem jako magazynier wykonywał wszelkie prace związane z czyszczeniem zboża, ważeniem mąki, jej pakowaniem itp., a zatem było to zatrudnienie, o którym mowa w dziale X (w rolnictwie i przemyśle rolno-spożywczym), poz. 10 (prace przy wytwarzaniu mąki, kasz, płatków i śruty) oraz był kierownikiem zmiany, a zatem wykonywał pracę, o której mowa w dziale XIV, poz. 24 (kontrola międzyoperacyjna, kontrola jakości produkcji i usług oraz dozór inżynieryjno-techniczny na oddziałach i wydziałach, w których jako podstawowe wykonywane są prace wymienione w wykazie). W powyższym kontekście Sąd zaakcentował, że jako magazynier wnioskodawca wykonywał wszelkie prace przy czyszczeniu zboża czy mąki, a zatem przebywał w stałym narażeniu na czynniki szkodliwe takie jak wysokie zapylenie i hałas. Równocześnie w ocenie Sądu pierwszej instancji w przedmiotowej sprawie nie miało znaczenia to, że wnioskodawca przez około godzinę dziennie wykonywał pracę administracyjną (wypisywał kwity) w swoim kantorku, albowiem czynności te zajmowały mu niewiele czasu, a przy tym były ściśle związane z powierzonymi mu obowiązkami, stanowiąc ich integralną część. Ponadto w kantorku panowały takie same warunki jak na zakładzie produkcyjnym, gdyż pomieszczenie to było pozbawione szyb. Mając powyższe na względzie Sąd Okręgowy uznał, że wnioskodawca spełnił wszystkie warunki konieczne do nabycia prawa do emerytury w wieku obniżonym, albowiem posiada wymagany przez przepisy ustawy ogólny staż emerytalny, w tym staż pracy
w szczególnych warunkach w wymiarze przekraczającym 15 lat, a w dniu 14 stycznia 2014 r. ukończył 60 lat. W konsekwencji, Sąd pierwszej instancji wskazał, że zgodnie z treścią art. 129 ustawy o emeryturach i rentach z FUS, wnioskodawca nabył prawo do emerytury w wieku obniżonym począwszy od dnia 14 stycznia 2014 r., co na zasadzie art. 477 ¹⁴ § 2 k.p.c. uzasadniało zmianę zaskarżonej decyzji z dnia 29 stycznia 2014 r. i orzeczenie jak w punkcie I sentencji wyroku. Jednocześnie w kwestii wysokości kapitału początkowego, unormowanego w art. 173 i art. 174 ustawy o emeryturach i rentach z FUS, Sąd Okręgowy zaakcentował, że wnioskodawca nie wykazał wysokości pobieranych przez niego wynagrodzeń w latach 1988-1989. W ocenie tego Sądu niewystarczające w tym względzie okazały się zeznania świadków, przy jednoczesnym braku wiarygodnej dokumentacji pracowniczej. Zapisy w legitymacji ubezpieczeniowej budzą uzasadnione wątpliwości, a równocześnie przedłożona do odwołania dokumentacja nie pozwalała na ustalenia faktycznych wynagrodzeń za lata 1988-1989. W konkluzji Sąd Okręgowy orzekł jak w pkt II sentencji wyroku na zasadzie art. 477 ¹⁴ § 1 k.p.c. O kosztach (pkt III) orzekł na podstawie art. 98 § 1 k.p.c. oraz § 11 ust. 2 w zw. z § 2 ust. 1-2 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 28 września 2002 r. w sprawie opłat za czynności radców prawnych oraz ponoszenia przez Skarb Państwa kosztów pomocy prawnej udzielonej przez radcę prawnego ustanowionego z urzędu (tekst jednolity: Dz. U. z 2013 r., poz. 490 ze zm.). Równocześnie, mając na uwadze brzmienie art. 118 ust. 1a ustawy o emeryturach i rentach z FUS, Sąd Okręgowy uznał, że organ rentowy nie ponosi odpowiedzialności za nieustalenie prawa do emerytury w wieku obniżonym dla wnioskodawcy, albowiem przepisy rozporządzenia regulującego postępowanie o świadczenia emerytalno-rentowe przed organem rentowym, zawierające ograniczenia dowodowe, nie mają zastosowania w postępowaniu sądowym, opartym na zasadzie swobodnej oceny dowodów (pkt IV).

Apelację od powyższego wyroku wywiódł organ rentowy, zaskarżając go w części dotyczącej przyznania wnioskodawcy prawa do emerytury. Zarzucił sprzeczność ustaleń Sądu pierwszej instancji z treścią zebranego w sprawie materiału dowodowego.

W oparciu o tak sformułowany zarzut organ rentowy wniósł o zmianę wyroku w części zaskarżonej i oddalenie odwołania od decyzji z dnia 29 stycznia 2014 r. W uzasadnieniu wywodów apelacji organ skarżący zaakcentował, że na gruncie zgromadzonego w sprawie materiału dowodowego brak było podstaw do przyjęcia, iż w spornym okresie wnioskodawca stale i w pełnym wymiarze czasu pracy obowiązującym na danym stanowisku pracy wykonywał prace w warunkach szczególnych, albowiem był on zatrudniony na stanowisku „magazynier”, które nie jest wymienione w załączniku do zarządzenia nr 16 Ministra Rolnictwa, Leśnictwa
i Gospodarki Żywnościowej z dnia 31 marca 1986 r., a nadto wykonywał on czynności administracyjne około godziny dziennie oraz dokonywał też innych czynności w miarę potrzeby zakładu. Następnie organ rentowy zauważył, że Sąd pierwszej instancji nie ustalił również, w jakich konkretnie okresach wnioskodawca pracował na jakich stanowiskach, co ma istotne znaczenie dla sprawy, albowiem tylko uznanie całego spornego okresu powoduje, że spełni on warunki wymagane do przyznania emerytury w wieku obniżonym tj. udowodni 15 lat i 25 dni pracy w szczególnych warunkach. Konkludując organ rentowy wskazał, że brak było podstaw do zaliczenia wnioskodawcy w poczet pracy w warunkach szczególnych całego okresu pracy w Zakładach (...) w K., ponieważ świadek J. M. stwierdził, że wnioskodawca pracował na różnych stanowiskach,
a świadek J. C., że pracował jako „rowkarz” (ostrzył walce).

W odpowiedzi na apelację wnioskodawca wniósł o jej oddalenie, jako bezzasadnej oraz zasądzenie na jego rzecz od organu rentowego kosztów zastępstwa procesowego za postępowanie przed Sądem drugiej instancji, według norm prawem przewidzianych. Wnioskodawca podniósł, że Sąd pierwszej instancji zebrał w sposób należyty i wyczerpujący materiał dowodowy, jak również dokonał rzetelnej i wszechstronnej jego oceny, która w żaden sposób nie narusza zasad wiedzy, logiki i doświadczenia życiowego.

Sąd Apelacyjny zważył, co następuje:

Apelacja jest zasadna.

Mając na względzie zakres apelacji, w pierwszej kolejności stwierdzić należy, że istota sporu w niniejszej sprawie sprowadzała się do ustalenia,
czy wnioskodawca J. J. spełniał warunki uprawniające go do otrzymania emerytury na podstawie art. 184 w zw. z art. 32 ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r.
o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (tekst jednolity:
Dz. U. z 2015 r. poz. 748 ) i w zw. z treścią § 2 i § 4 rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 7 lutego 1983 r. w sprawie wieku emerytalnego pracowników zatrudnionych w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze (Dz. U. Nr 8, poz. 43 ze zm.), a zwłaszcza czy legitymuje się on co najmniej 15-letnim okresem pracy w szczególnych warunkach. Na mocy art. 184 ust. 1 w/w ustawy o emeryturach i rentach z FUS, ubezpieczonym urodzonym po dniu 31 grudnia 1948 r. przysługuje emerytura po osiągnięciu wieku przewidzianego w art. 32, 33, 39 i 40, jeżeli w dniu wejścia w życie ustawy, a zatem na dzień 1 stycznia 1999 r. osiągnęli: okres zatrudnienia w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze wymaganym w przepisach dotychczasowych do nabycia prawa do emerytury
w wieku niższym niż 60 lat - dla kobiet i 65 lat - dla mężczyzn (pkt 1) oraz okres składkowy i nieskładkowy, o którym mowa w art. 27, czyli okres składkowy
i nieskładkowy wynoszący co najmniej 20 lat dla kobiet i 25 lat dla mężczyzn (pkt 2). Nadto, w myśl art. 184 ust. 2 w/w ustawy, przedmiotowa emerytura przysługuje pod warunkiem nieprzystąpienia do otwartego funduszu emerytalnego albo złożenia wniosku o przekazanie środków zgromadzonych na rachunku w otwartym funduszu emerytalnym, za pośrednictwem Zakładu, na dochody budżetu państwa. W myśl
art. 32 ust. 4 ustawy o emeryturach i rentach z FUS, wiek emerytalny, o którym mowa w ust. 1, rodzaje prac lub stanowisk oraz warunki, na podstawie których osobom wymienionym w ust. 2 i 3 przysługuje prawo do emerytury, ustala się na podstawie przepisów dotychczasowych, a mianowicie przepisów w/w rozporządzenia Rady Ministrów w sprawie wieku emerytalnego pracowników zatrudnionych
w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze. Zgodnie z dyspozycją § 1 ust. 1 powołanego rozporządzenia, przepisy tego aktu stosuje się do pracowników wykonujących prace w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze, wymienione w § 4-15 rozporządzenia oraz w wykazach stanowiących załącznik
do rozporządzenia, zwanych dalej „wykazami”. Stosownie zaś do § 1 ust. 2 przedmiotowego rozporządzenia, właściwi ministrowie w porozumieniu z Ministrem Pracy, Płac i Spraw Socjalnych ustalają w podległych i nadzorowanych zakładach pracy stanowiska pracy, na których są wykonywane prace w szczególnych warunkach, wymienione w wykazach A i B. Dodatkowo godzi się zaakcentować, iż przepisy poszczególnych zarządzeń, zobowiązywały zakłady pracy do określenia
w umowie o pracę rodzaju, charakteru i wymiaru czasu pracy w szczególnych warunkach wykonywanych na stanowiskach wymienionych w wykazie, a nadto do prowadzenia ewidencji stanowisk pracy, na których są wykonywane prace
w szczególnych warunkach oraz do odnotowywania w aktach osobowych pracowników okresu wykonywania tychże prac (tak np. § 4 i § 5 zarządzenia Nr 16 Ministra Rolnictwa, Leśnictwa i Gospodarki Żywnościowej z dnia 31 marca 1988 r.
w sprawie stanowisk pracy, na których wykonywane są prace w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze; Dz.Urz.MRiRW z 1988 r. Nr 2, poz. 4). Podkreślić także należy, że zgodnie z § 2 ust. 1 w/w rozporządzenia Rady Ministrów, okresami pracy uzasadniającymi prawo do świadczeń na zasadach określonych
w rozporządzeniu są okresy, w których praca w szczególnych warunkach lub
w szczególnym charakterze jest wykonywana stale i w pełnym wymiarze czasu pracy obowiązującym na danym stanowisku pracy. Zgodnie zaś z § 4 ust. 1 niniejszego rozporządzenia, pracownik, który wykonywał prace w szczególnych warunkach, wymienione w wykazie A, nabywa prawo do emerytury, jeżeli: osiągnął wiek emerytalny wynoszący 55 lat dla kobiet i 60 lat dla mężczyzn oraz ma wymagany okres zatrudnienia, w tym co najmniej 15 lat pracy w szczególnych warunkach. Wykonywanie pracy w szczególnych warunkach czy szczególnym charakterze powinno być stwierdzone przez pracodawcę w świadectwie wykonywania pracy
w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze bądź w świadectwie pracy (zob. wyroki Sądu Najwyższego: z dnia 15 grudnia 1997 r., II UKN 417/97, OSNAPiUS 1998, nr 21, poz. 638 i z dnia 21 listopada 2001 r., II UKN 598/00, OSNPUSiSP 2003, nr 17, poz. 419). Oczywistym jest przy tym, że świadectwo wykonywania pracy w szczególnych warunkach lub świadectwo pracy nie jest dokumentem urzędowym w rozumieniu art. 244 § 1 i 2 k.p.c., gdyż podmiot wydający to świadectwo nie jest organem państwowym ani organem wykonującym zadania
z zakresu administracji państwowej. Tylko dokumenty wystawione przez te organy stanowią dowód tego, co zostało w nich urzędowo zaświadczone. Natomiast świadectwo traktuje się w postępowaniu sądowym jako dokument prywatny
w rozumieniu art. 245 k.p.c., który stanowi dowód tego, że osoba, która go podpisała, złożyła oświadczenie zawarte w dokumencie (zob. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 16 czerwca 2009 r., I UK 24/09, LEX nr 518067). W konsekwencji powyższego
w ramach postępowania sądowego Sąd ocenia zarówno zasadność odmowy wydania przez pracodawcę świadectwa wykonywania pracy w szczególnych warunkach, jak i zasadność umieszczenia w świadectwie pracy wzmianki, że pracownik wykonywał pracę w warunkach szczególnych (§ 2 ust. 2 w/w rozporządzenia; zob. wyrok Sąd Najwyższego z dnia 8 kwietnia 1999 r., II UKN 619/98, OSNP 2000/11/439).

Na gruncie niniejszej sprawy, wobec osiągnięcia przez wnioskodawcę wieku 60 lat i posiadania przez niego na dzień 1 stycznia 1999 r. wymaganego okresu składkowego i nieskładkowego w wymiarze co najmniej 25 lat, istota sporu sprowadzała się do kwestii wykazania na przedmiotową datę 15 lat pracy
w warunkach szczególnych, przy czym kwestię sporną stanowił wyłącznie okres wykonywania przez wnioskodawcę pracy w Przedsiębiorstwie (...)
Zbożowo-Młynarskiego (...) w K. w okresie od 29 czerwca 1987 r. do 4 czerwca 1990 r. oraz od 27 grudnia 1995 r. do 31 marca 1998 r. na stanowisku magazyniera oraz kierownika zmiany. Pozostały okres zatrudnienia wnioskodawcy
w Przedsiębiorstwie (...) w K., obejmujący zatrudnienie na stanowisku młynarza od 5 czerwca 1990 r. do 31 grudnia 1992 r. oraz na stanowisku pakowacza przetworów zbożowo-mącznych
od 1 kwietnia 1998 r. do 31 grudnia 1998 r. został już zaliczony wnioskodawcy przez organ rentowy w poczet pracy w warunkach szczególnych w ramach decyzji z dnia 18 marca 2014 r. (k. 35 a.r.). W konsekwencji powyższego wnioskodawca legitymował się posiadaniem stażu pracy w warunkach szczególnych w wymiarze 9 lat, 10 miesięcy i 15 dni. Wykonywanie przez wnioskodawcę w spornych okresach pracy w warunkach szczególnych wynikało z wystawionego mu przez pracodawcę świadectwa pracy z dnia 15 lutego 2000 r. (k. 21 a.r.) oraz świadectwa wykonywania pracy w warunkach szczególnych, odwołującego się w tym zakresie do wykazu A, działu X, poz. 10 pkt 1 i 5 załącznika Nr 1 do w/w zarządzenia Nr 16 Ministra Rolnictwa, Leśnictwa i Gospodarki Żywnościowej z dnia 31 marca 1988 r. w sprawie stanowisk pracy, na których wykonywane są prace w szczególnych warunkach lub
w szczególnym charakterze (k. 22 a.r.). Tak jednakże jak trafnie zauważył organ rentowy, wśród stanowisk pracy (pkt 1-9) zaliczonych do prac w warunkach szczególnych w ramach pozycji 10 (prace przy wytwarzaniu mąki, kasz, płatków
i śruty) wykazu A, działu X (przemysł zbożowo-młynarski) załącznika Nr 1 do w/w zarządzenia Nr 16 Ministra Rolnictwa, Leśnictwa i Gospodarki Żywnościowej z dnia 31 marca 1988 r. nie wymieniono stanowiska magazyniera, lecz wyłącznie zatrudnienie w charakterze: młynarza (pkt 1), czyszczarnianego (pkt 2), pakowacza przetworów zbożowo-mącznych na urządzeniach tradycyjnych (pkt 3), agregatowego czyszczenia i rozdrabniania ziarna (pkt 4), mieszankowego śruty i komponentów paszowych (pkt 5), dozowacza surowców na mieszanki paszowe (pkt 6), robotnika za i wyładunkowego zbóż, przetworów zbożowych komponentów paszowych i pasz (pkt 7), spichrzowego (pkt 8) i robotnika pomocniczego - renowatora opakowań zbóż i przetworów zbożowych (pkt 9). Równocześnie w tym miejscu godzi się zauważyć, że powyższy wykaz resortowy jedynie ułatwia identyfikację określonego stanowiska pracy jako stanowiska pracy w szczególnych warunkach - zwłaszcza, jeśli w wykazie stanowiącym załącznik do rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 7 lutego 1983 r. nie wylicza się konkretnych stanowisk, lecz jedynie w sposób ogólny wymienia się rodzaje prac, uznawanych za prace w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze. Oczywistym jest zatem, że nawet wykonywanie pracy na stanowisku określonym w zarządzeniu resortowym, której nie wymieniono w wykazie A załącznika do rozporządzenia z dnia 7 lutego 1983 r. nie uprawnia
do uzyskania emerytury na podstawie art. 184 w zw. z art. 32 ustawy o emeryturach
i rentach z FUS. Zarządzenie resortowe w ramach swoich wykazów (A, B) czy też wykaz zakładowy nie może bowiem wykraczać poza materię rozporządzenia
i ustanawiać nowych stanowisk pracy. Skoro zatem w ramach stanowiącego załącznik do rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 7 lutego 1983 r. wykazu A, działu X (w rolnictwie i przemyśle rolno-spożywczym) do prac wykonywanych w warunkach szczególnych pod pozycją 10 zaliczono wyłącznie „prace przy wytwarzaniu mąki, kasz, płatków i śruty”, to tym samym spełnienie przez wnioskodawcę wymogu posiadania 15 lat pracy w warunkach szczególnych (wobec brakującego mu okresu 5 lat, 1 miesiąca i 15 dni) byłoby możliwe tylko wtedy, gdyby zebrany w niniejszej sprawie materiał dowodowy uzasadniał przyjęcie, iż przez całe dwa sporne okresy zatrudnienia w Przedsiębiorstwie (...)
w K. tj.: od 29 czerwca 1987 r. do 4 czerwca 1990 r. oraz od 27 grudnia
1995 r. do 31 marca 1998 r. na stanowisku magazyniera oraz kierownika zmiany wykonywał on w istocie prace przy wytwarzaniu mąki, kasz, płatków i śruty. Tylko bowiem ta okoliczność, nie zaś nazwa zajmowanego stanowiska, mogłaby przesądzić o ewentualnym istnieniu przesłanek dla przyznania wnioskodawcy dochodzonego świadczenia emerytalnego (por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 21 kwietnia 2004 r., II UK 337/03, OSNP 2004/22/392).

W ocenie Sądu Apelacyjnego zgromadzony w niniejszej sprawie materiał dowodowy nie dawał jednakże podstaw do zaliczenia wnioskodawcy spornych okresów zatrudnienia w Przedsiębiorstwie (...) jako pracy w warunkach szczególnych, wskazanej w ramach poz. 10, działu X wykazu A załącznika do rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 7 lutego 1983 r.
Z niewątpliwie spójnych i zgodnych zeznań przesłuchanych w sprawie świadków, korelujących z twierdzeniami samego wnioskodawcy, wynikało bowiem jednoznacznie, że wykonując w spornym okresie obowiązki magazyniera i kierownika zmiany J. J. nie uczestniczył stale i w pełnym wymiarze czasu w procesie produkcji mąki, kasz, płatków czy śruty, a tylko takie prace przy wytwarzaniu tych produktów zaliczane są do prac w warunkach szczególnych w dziale X, poz. 10 wykazu A, stanowiącego załącznik do w/w rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 7 lutego 1983 r. Jak bowiem wskazał świadek Z. P., wnioskodawca - będąc zatrudnionym na stanowisku magazyniera - „musiał przemieszczać się pomiędzy budynkami, gdzie dokonywało się ważenie, zwożenie produktów, musiał chodzić do komór, gdzie przechowywane były przetwory mączne, nadzorował ważenie, nieraz także rozładowywał samochody” (k. 75-76 a.s.). Powyższy zakres obowiązków wnioskodawcy na stanowisku magazyniera i kierownika zmiany potwierdzili wszyscy pozostali świadkowie. W szczególności świadek J. B. przyznał, że wnioskodawca był zobowiązany m.in. do sprawdzania wagonów, wagi worków,
a nadto ostrzył walce, które mieliły zboże, a niekiedy również dokonywał załadunku
i rozładunku wagonów czy samochodów (k. 76 a.s.). Wszyscy świadkowie wskazywali nadto, że jako magazynier i kierownik zmiany wnioskodawca przyjmował worki z pakowni i sprawdzał czy mają odpowiednią wagę, sporządzał dokumenty dotyczące przyjęcia zboża czy wydania przetworów, sprawował nadzór nad załogą,
a nawet sprzątał (k. 76-78 a.s.). Nadto, jak przyznał sam wnioskodawca
(a potwierdził świadek S. Z. – k. 78 a.s.) jedynie parokrotnie wykonywał on czynności związane z oczyszczaniem zboża, wtedy gdy nadzorował związaną
z tym pracę, a czynności mieszankowego wykonywał tylko zastępczo w razie awarii sprzętu (k. 78-79 a.s.).

Choć zatem Sąd pierwszej instancji dokonał prawidłowych ustaleń w zakresie obowiązków pracowniczych wnioskodawcy, to jednocześnie błędnie zakwalifikował je na podstawie przepisów rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 7 lutego 1983 r. jako prace wykonywane w warunkach szczególnych, skoro w przedmiotowych spornych okresach zatrudnienia wnioskodawca nie wykonywał czynności związanych stricte
z przetwórstwem zboża czy mąki na hali produkcyjnej. Powyższy stan rzeczy potwierdzały również zeznania świadków, wskazujące, że dodatkowo w spornym okresie w ramach obowiązków magazyniera i kierownika zmiany wnioskodawca wykonywał określone czynności administracyjne w specjalnie przeznaczonym do tego pomieszczeniu (kantorku), który nie znajdował się na hali produkcyjnej (k. 77-79 a.s.), lecz w pakowni młynów na parterze, a zatem również tego rodzaju
pracy – pomimo narażenia na czynniki szkodliwe - nie można było określić jako zatrudnienia przy produkcji.

Przyjęte na gruncie niniejszej sprawy stanowisko Sądu Apelacyjnego znajduje odzwierciedlenie w ukształtowanym na tym tle orzecznictwie, w myśl którego do prac w warunkach szczególnych zalicza się jedynie prace przy wytwarzaniu, a zatem przy bezpośredniej produkcji mąki, kasz, płatków i śruty. Pracami tymi nie są zatem czynności związane stricte z magazynowaniem i prawidłowym składowaniem zboża oraz z pracami konserwacyjnymi i porządkowymi (zob. wyrok Sądu Apelacyjnego w Łodzi z dnia 12 marca 2015 r., III AUa 747/14; wyrok Sądu Apelacyjnego w Krakowie z dnia 4 czerwca 2013 r., III AUa 1678/12
oraz wyrok Sądu Apelacyjnego we Wrocławiu z dnia 17 stycznia 2012 r., III AUa 1482/11).

Nadto wskazać należy, że obowiązków pracowniczych wnioskodawcy wykonywanych na stanowisku magazyniera czy kierownika zmiany nie sposób również zaliczyć do czynności nadzoru lub kontroli w procesie produkcji wykonywanej w tych wydziałach i oddziałach, w których zatrudnieni są pracownicy wykonujący pracę w warunkach szczególnych w rozumieniu rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 7 lutego 1983 r. w sprawie wieku emerytalnego pracowników zatrudnionych w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze (poz. 24 działu XIV wykazu A). Wnioskodawca nie nadzorował bowiem produkcji, tymczasem czynności nadzoru zaliczane do pracy w warunkach szczególnych, to wyłącznie te czynności, które wykonywane są w warunkach bezpośrednio narażających na szkodliwe dla zdrowia czynniki, a więc polegające na bezpośrednim nadzorze
i bezpośredniej kontroli procesu pracy na stanowiskach pracy wykonywanej
w szczególnych warunkach. Odmiennej kwalifikacji prawnej wykowywanej przez wnioskodawcę pracy na stanowisku magazyniera w Przedsiębiorstwie (...) w K. nie zmienia podnoszona przez niego uciążliwość i narażenie na czynniki szkodliwe dla zdrowia, tj. pył zbożowy i mączny, kurz, czy hałas. Zauważyć bowiem trzeba, iż wykonywanie pracy „w warunkach szkodliwych”, nie jest tożsame z pojęciem wykonywania pracy „w warunkach szczególnych”. Nie każda bowiem praca w warunkach szkodliwych dla zdrowia lub uciążliwych uprawnia do otrzymania wcześniejszej emerytury. Wykaz prac
w szczególnych warunkach, których wykonywanie uprawnia do skorzystania
z emerytury w niższym wieku emerytalnym, zawiera wyłącznie załącznik do powołanego rozporządzenia w sprawie wieku emerytalnego pracowników zatrudnionych w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze. W świetle art. 32 ust. 4 ustawy o emeryturach i rentach z FUS, pracami w szczególnych warunkach nie są bowiem wszelkie prace wykonywane w narażeniu na kontakt
z niekorzystnymi dla zdrowia pracownika czynnikami, lecz jedynie takie, które zostały rodzajowo wymienione w tymże rozporządzeniu. Znaczenia dla rozstrzygnięcia sprawy nie miało też przekonanie wnioskodawcy, że sam charakter lub warunki pracy wystarczają do uznania jej za wykonywaną w szczególnych warunkach (zob. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 14 grudnia 2009 r., I UK 218/09). Co więcej,
jakąkolwiek rozszerzającą interpretację powyższych unormowań ustawy
o emeryturach i rentach z FUS wyklucza wprost charakter przepisów prawa ubezpieczeń społecznych stanowiących przykład norm bezwzględnie obowiązujących. Konsekwencję powyższego stanu rzeczy stanowi stwierdzenie, że określona w ustawie o emeryturach i rentach z FUS instytucja „emerytury w wieku obniżonym” - jako instytucja wyjątkowa - podlega ścisłej wykładni, wykluczającej możliwość odwoływania się do zasad współżycia społecznego (zob. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 6 marca 2007 r., I UK 287/06 oraz wyrok Sądu Najwyższego
z dnia 19 marca 2012 r., II UK 166/11 ).

W konsekwencji, w ocenie Sądu Apelacyjnego, jakichkolwiek wątpliwości nie mogło budzić przyjęcie, że zakres obowiązków wnioskodawcy na stanowisku magazyniera i kierownika zmiany nie dawał podstaw do zakwalifikowania tejże pracy jako odpowiadającej czynnościom wymienionym w dziale X, poz. 10, jak i w dziale XIV, poz. 24 wykazu A, stanowiącego załącznik do rozporządzenia Rady Ministrów
z 1983 r. w sprawie wieku emerytalnego pracowników zatrudnionych w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze. W świetle powyższych ustaleń uprawniona jest zatem konstatacja, iż zeznania świadków, w połączeniu ze zgromadzonymi w aktach sprawy dowodami z dokumentów, potwierdzają jedynie fakt wykonywania przez wnioskodawcę pracy w charakterze magazyniera
i kierownika zmiany. Nie wykazano tym samym, iż w przypadku wnioskodawcy
w okresie zatrudnienia w Przedsiębiorstwie (...) w K. na stanowisku magazyniera i kierownika zmiany w okresach: od 29 czerwca 1987 r. do 4 czerwca 1990 r. i od 27 grudnia 1995 r. do 31 marca 1998 r. mamy do czynienia z pracą wykonywaną stale i w pełnym wymiarze czasu pracy na stanowiskach figurujących w rozporządzeniu Rady Ministrów z dnia 7 lutego 1983 r. w sprawie wieku emerytalnego pracowników zatrudnionych w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze. Kierując się rozważaniami dokonanymi powyżej uznać zatem należało w ślad za organem rentowym, iż w ramach posiadanych na dzień 1 stycznia 1999 r. 25 lat okresów składkowych
i nieskładkowych wnioskodawca nie udowodnił posiadania co najmniej 15 lat pracy
w warunkach szczególnych. Tym samym nie zostały spełnione wszystkie przesłanki niezbędne do uzyskania przez niego prawa do emerytury w wieku obniżonym,
o których stanowi art. 32 w zw. z art. 184 ustawy o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych i § 4 w/w rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 7 lutego 1983 r.

Mając powyższe na względzie, Sąd Apelacyjny, na podstawie wyżej wskazanych przepisów prawa materialnego i na zasadzie art. 386 § 1 k.p.c. zmienił zaskarżony wyrok w punkcie I i III w ten sposób, że oddalił odwołanie wnioskodawcy od decyzji z dnia 29 stycznia 2014 r.

SSA Bożena Lichota SSA Monika Kowalska (spr.) SSO del Dariusz Płaczek