Pełny tekst orzeczenia

143/11/A/2012

POSTANOWIENIE
z dnia 19 grudnia 2012 r.

Sygn. akt K 32/11


Trybunał Konstytucyjny w składzie:

Sławomira Wronkowska-Jaśkiewicz – przewodniczący
Andrzej Rzepliński
Piotr Tuleja
Andrzej Wróbel – sprawozdawca
Marek Zubik,


po rozpoznaniu, na posiedzeniu niejawnym w dniu 19 grudnia 2012 r., wniosku Związku Zawodowego Pracowników Wymiaru Sprawiedliwości Rzeczypospolitej Polskiej o zbadanie zgodności:

1) art. 155 § 6 ustawy z dnia 27 lipca 2001 r. – Prawo o ustroju sądów powszechnych (Dz. U. Nr 98, poz. 1070, ze zm.) z art. 2, art. 32 ust. 1 i 2, art. 92 ust. 1 Konstytucji oraz art. 7 lit. a pkt i załącznika do Międzynarodowego Paktu Praw Gospodarczych, Społecznych i Kulturalnych otwartego do podpisu w Nowym Jorku dnia 19 grudnia 1966 r. (Dz. U. z 1977 r. Nr 38, poz. 169),
2) § 2 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 16 czerwca 2009 r. w sprawie wynagrodzenia asystentów sędziów (Dz. U. Nr 99, poz. 834); § 2 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 23 lipca 2008 r. w sprawie wynagrodzenia asystentów sędziów (Dz. U. Nr 141, poz. 891); § 2 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 27 czerwca 2006 r. w sprawie wynagrodzenia asystentów sędziów (Dz. U. Nr 125, poz. 872) z art. 2, art. 32 ust. 1 i 2, art. 92 ust. 1 Konstytucji oraz art. 7 lit. a pkt i załącznika do Międzynarodowego Paktu Praw Gospodarczych, Społecznych i Kulturalnych,
3) § 2 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 16 czerwca 2009 r. w sprawie wynagrodzenia asystentów sędziów (Dz. U. Nr 99, poz. 834); § 2 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 23 lipca 2008 r. w sprawie wynagrodzenia asystentów sędziów (Dz. U. Nr 141, poz. 891) z art. 183c § 1, 2 i 3 ustawy z dnia 26 czerwca 1974 r. – Kodeks pracy (Dz. U. z 1998 r. Nr 21, poz. 94, ze zm.) oraz z art. 45 ustawy z dnia 23 stycznia 2009 r. o Krajowej Szkole Sądownictwa i Prokuratury (Dz. U. Nr 26, poz. 157) w związku z art. 183c § 1, 2 i 3 kodeksu pracy,


p o s t a n a w i a:



na podstawie art. 39 ust. 1 pkt 3 ustawy z dnia 1 sierpnia 1997 r. o Trybunale Konstytucyjnym (Dz. U. Nr 102, poz. 643, z 2000 r. Nr 48, poz. 552 i Nr 53, poz. 638, z 2001 r. Nr 98, poz. 1070, z 2005 r. Nr 169, poz. 1417, z 2009 r. Nr 56, poz. 459 i Nr 178, poz. 1375, z 2010 r. Nr 182, poz. 1228 i Nr 197, poz. 1307 oraz z 2011 r. Nr 112, poz. 654) umorzyć postępowanie ze względu na utratę mocy obowiązującej zakwestionowanych przepisów.


UZASADNIENIE



I



1. Wnioskiem z 10 stycznia 2011 r. Związek Zawodowy Pracowników Wymiaru Sprawiedliwości Rzeczypospolitej Polskiej zwrócił się o zbadanie zgodności:
1) art. 155 § 6 ustawy z dnia 27 lipca 2001 r. – Prawo o ustroju sądów powszechnych (Dz. U. Nr 98, poz. 1070, ze zm.; dalej: p.u.s.p. lub ustawa) z art. 2, art. 32 ust. 1 i 2, art. 92 ust. 1 Konstytucji oraz art. 7 lit. a pkt i załącznika do Międzynarodowego Paktu Praw Gospodarczych, Społecznych i Kulturalnych otwartego do podpisu w Nowym Jorku dnia 19 grudnia 1966 r. (Dz. U. z 1977 r. Nr 38, poz. 169; dalej: Międzynarodowy Pakt lub MPPG),
2) § 2 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 16 czerwca 2009 r. w sprawie wynagrodzenia asystentów sędziów (Dz. U. Nr 99, poz. 834; dalej: rozporządzenie z 2009 r.), § 2 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 23 lipca 2008 r. w sprawie wynagrodzenia asystentów sędziów (Dz. U. Nr 141, poz. 891; dalej: rozporządzenie z 2008 r.), § 2 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 27 czerwca 2006 r. w sprawie wynagrodzenia asystentów sędziów (Dz. U. Nr 125, poz. 872; dalej: rozporządzenie z 2006 r.) z art. 2, art. 32 ust. 1 i 2, art. 92 ust. 1 Konstytucji oraz art. 7 lit. a pkt i załącznika do Międzynarodowego Paktu,
3) § 2 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 16 czerwca 2009 r. w sprawie wynagrodzenia asystentów sędziów (Dz. U. Nr 99, poz. 834); § 2 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 23 lipca 2008 r. w sprawie wynagrodzenia asystentów sędziów (Dz. U. Nr 141, poz. 891) z art. 183c § 1, 2 i 3 ustawy z dnia 26 czerwca 1974 r. – Kodeks pracy (Dz. U. z 1998 r. Nr 21, poz. 94, ze zm.; dalej: kodeks pracy) oraz z art. 45 ustawy z dnia 23 stycznia 2009 r. o Krajowej Szkole Sądownictwa i Prokuratury (Dz. U. Nr 26, poz. 157; dalej: ustawa o KSSiP) w związku z art. 183c § 1, 2 i 3 kodeksu pracy.

1.1. Zarządzeniem sędziego TK z 11 lipca 2011 r. wnioskodawca został wezwany do uzupełnienia braków formalnych wniosku. Braki te zostały uzupełnione pismem z 21 lipca 2011 r.

1.2. Uzasadniając postawione zarzuty, wnioskodawca wskazał, że kwestionowane w petitum wniosku przepisy prawne wprowadzają niczym nieuzasadnione nierówne traktowanie asystentów sędziów w zakresie wynagrodzenia za pracę.
Zdaniem wnioskodawcy, art. 155 § 6 p.u.s.p. w zakresie, w jakim udziela Ministrowi Sprawiedliwości blankietowego upoważnienia do określania w drodze rozporządzenia wysokości wynagrodzenia asystentów sędziów, jest niezgodny z art. 92 ust. 1 Konstytucji. Kwestionowany przepis nie wskazuje pod względem treściowym w sposób szczegółowy wytycznych w zakresie kształtowania wynagrodzeń asystentów sędziów, przez co pozostawia Ministrowi Sprawiedliwości zbyt daleko idącą swobodę ich kształtowania. Jako jedną z podstaw kształtowania przyszłego wynagrodzenia asystentów sędziów wskazany został poziom wynagrodzenia otrzymywanego przez trzy grupy zawodowe: sędziów, referendarzy, urzędników sądowych. Wynagrodzenia te nie są jednak jednolite, a pomiędzy zarobkami sędziów, referendarzy i urzędników sądowych zachodzi bardzo znacząca rozpiętość. Wobec braku w tym zakresie precyzyjnego wskazania w art. 155 § 6 p.u.s.p., nie wiadomo, według jakiego kryterium, tj. o wynagrodzenie której z trzech grup zawodowych, będzie kształtowane wynagrodzenie zasadnicze asystentów sędziów. W ocenie wnioskodawcy, Minister Sprawiedliwości ma zbyt daleko idącą swobodę ustalania wynagrodzeń asystentów sędziów.
Tylko w odniesieniu do asystentów sędziów ustawodawca posłużył się delegacją ustawową, przekazując w całości uprawnienie do określenia tego wynagrodzenia w drodze rozporządzenia. Odmiennie, bo jednoznacznie i całościowo, ukształtował natomiast wynagrodzenie asystentów sędziów zatrudnionych na podstawie art. 31 ust. 3 ustawy o KSSiP. Zrobił to w akcie rangi ustawowej – art. 45 ustawy o KSSiP.
Wnioskodawca zarzucił art. 155 § 6 p.u.s.p. naruszenie zasad równości wobec prawa i niedyskryminacji (art. 32 Konstytucji) oraz sprawiedliwości społecznej (art. 2 Konstytucji), a także art. 7 lit. a pkt i załącznika do Międzynarodowego Paktu, w części gwarantującej godziwy zarobek i równe wynagrodzenie za pracę o równej wartości bez jakiejkolwiek różnicy. Przepisom powołanych rozporządzeń Ministra Sprawiedliwości, wnioskodawca zarzucił ponadto naruszenie art. 183c § 1, 2 i 3 kodeksu pracy.
Wyrazem nierównego traktowania i dyskryminacji jest przyjęta w zaskarżonych przepisach zasada zróżnicowania wynagrodzenia asystentów sędziów w zależności od tego, czy są zatrudnieni w sądzie rejonowym, okręgowym czy apelacyjnym. Różnicowanie to jest niczym nieuzasadnione, albowiem zakres uprawnień i obowiązków asystentów sędziów jest taki sam dla wszystkich asystentów, niezależnie od szczebla sądu, w którym są zatrudnieni. Z § 3 ust. 1, 2 i 3 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z 5 listopada 2002 r. w sprawie szczegółowego zakresu i sposobu wykonywania czynności przez asystentów sędziów (Dz. U. Nr 192, poz. 1613) wynika identyczny zakres obowiązków i uprawnień dla wszystkich asystentów, niezależnie od podstawy ich zatrudnienia i instancji sądu zatrudniającego asystentów.
W konsekwencji należy przyjąć, zdaniem wnioskodawcy, że różnicowanie wynagrodzenia asystentów sędziów nie może być uzależnione od szczebla zatrudniającego ich sądu i nie znajduje uzasadnienia w innych obiektywnych kryteriach.

1.3. W odniesieniu do § 2 rozporządzenia z 2009 r., w zakresie, w jakim przepis ten ustanawia „widełki” wynagrodzeń zasadniczych przysługujących asystentom zatrudnionym w tym samym hierarchicznie sądzie, jest sprzeczny z delegacją zawartą w art. 155 § 6 p.u.s.p. Przepis ustawy nie przewiduje żadnych kryteriów, które pozwalają na odmienne kształtowanie wynagrodzeń asystentów sędziów zatrudnionych na tym samym szczeblu instancji sądowej. Tożsame rozwiązania przewidywały poprzednie rozporządzenia wykonawcze, które były wydawane na podstawie ww. delegacji ustawowej.
Wnioskodawca postawił wobec kwestionowanych rozporządzeń, jak i wobec art. 155 § 6 p.u.s.p, analogiczne zarzuty naruszenia Konstytucji oraz Międzynarodowego Paktu, a ponadto zarzut naruszenia art. 183c kodeksu pracy, gwarantującego prawo do jednakowego wynagrodzenia za jednakową pracę lub za pracę o jednakowej wartości. Zarzut ten dotyczy różnicowania wynagrodzeń asystentów sędziów w zależności od szczebla sądu, w którym są zatrudnieni. Zarzut naruszenia art. 45 ustawy o KSSiP w związku z art. 183c kodeksu pracy wnioskodawca uzasadnia tym, że asystenci sędziów zatrudnieni na podstawie ustawy o KSSiP (art. 31 ust. 3) otrzymują znacząco wyższe – ustalone w wysokości odpowiadającej wysokości najniższego wynagrodzenia zasadniczego referendarza sądowego – wynagrodzenie niż asystenci sędziów zatrudnieni i wynagradzani na podstawie p.u.s.p.

1.4. W opinii wnioskodawcy, wydanie przez Trybunał Konstytucyjny orzeczenia odnoszącego się do istoty sprawy jest konieczne dla ochrony praw i wolności konstytucyjnych asystentów sędziów zatrudnionych w sądach powszechnych. Rządowy projekt ustawy o zmianie ustawy – Prawo o ustroju sądów powszechnych (projekt z 7 października 2010 r.) przewiduje nowelizację kwestionowanego art. 155 § 6 p.u.s.p., ale nowo projektowany przepis w dalszym ciągu nie odpowiada standardom konstytucyjnym. Niezależnie jednak od tego trzeba wskazać, że w razie wejścia w życie projektowanych zmian oraz hipotetycznej możliwości umorzenia postępowania z tego powodu przez Trybunał Konstytucyjny, asystenci sędziów pozbawieni zostaliby realizacji prawa zagwarantowanego w art. 77 ust. 1 Konstytucji.

2. Stanowisko w sprawie przedstawił Prokurator Generalny, który w piśmie z 20 stycznia 2012 r. wniósł o stwierdzenie, że:
1) art 155 § 6 p.u.s.p. jest zgodny z art. 2, art. 32 i art. 92 ust. 1 Konstytucji oraz z art 7 lit. a pkt i Międzynarodowego Paktu,
2) § 2 rozporządzenia z 2009 r. jest zgodny z art. 2, art. 32 i art. 92 ust. 1 Konstytucji oraz z art 7 lit. a pkt i Międzynarodowego Paktu oraz nie jest niezgodny z art. 183c § 1-3 kodeksu pracy i art. 45 ustawy o KSSiP w związku z art. 183c § 1-3 kodeksu pracy,
3) postępowanie w zakresie badania zgodności § 2 rozporządzenia z 2008 r. i § 2 rozporządzenia z 2006 r. z art. 2, art. 32 i art. 92 ust 1 Konstytucji oraz z art. 7 lit. a pkt i Międzynarodowego Paktu, a także badania zgodności § 2 rozporządzenia z 2008 r. z art. 183c § 1-3 kodeksu pracy i art. 45 ustawy o KSSiP w związku z art. 183c § 1-3 kodeksu pracy – podlega umorzeniu na podstawie art. 39 ust. 1 pkt 3 ustawy z dnia 1 sierpnia 1997 r. o Trybunale Konstytucyjnym (Dz. U. Nr 102, poz. 643, ze zm.; dalej: ustawa o Trybunale Konstytucyjnym) – ze względu na utratę mocy obowiązującej zaskarżonych przepisów przed wydaniem orzeczenia przez Trybunał Konstytucyjny.

2.1. W pierwszej kolejności Prokurator Generalny odniósł się do kwestii dopuszczalności orzekania w sprawie zgodności z Konstytucją niektórych z zakwestionowanych we wniosku przepisów, ze względu na utratę mocy obowiązującej aktu normatywnego przed wydaniem orzeczenia przez Trybunał Konstytucyjny.
W niniejszej sprawie § 2 rozporządzenia z 2006 r. oraz zastępujący go § 2 rozporządzenia z 2008 r. zostały uchylone, a w ich miejsce wprowadzono nową regulację prawną – rozporządzenie z 2009 r. Rozporządzenie z 2009 r. nie zawiera przepisów przejściowych, a zatem nie przewiduje stosowania uchylonych przepisów w odniesieniu do jakichkolwiek stanów faktycznych. W niniejszej sprawie nie występuje również sytuacja przewidziana w art. 39 ust. 3 ustawy o Trybunale Konstytucyjnym. Kontrola zaskarżonych przepisów, zainicjowana przez Związek Zawodowy Pracowników Wymiaru Sprawiedliwości Rzeczypospolitej Polskiej, ma charakter abstrakcyjny i nie wiąże się z wydaniem konkretnych orzeczeń czy decyzji, których konsekwencją byłoby naruszenie konstytucyjnych wolności lub praw.
W tej sytuacji należy uznać, że postępowanie w zakresie badania zgodności § 2 rozporządzenia z 2006 r. oraz § 2 rozporządzenia z 2008 r. podlega umorzeniu na podstawie art. 39 ust. 1 pkt 3 ustawy o Trybunale Konstytucyjnym – ze względu na utratę mocy obowiązującej zaskarżonych przepisów przed wydaniem orzeczenia przez Trybunał Konstytucyjny.

2.2. W pozostałym zakresie zarzuty sformułowane we wniosku nie mogą być, zdaniem Prokuratora Generalnego, uwzględnione z następujących powodów:
W świetle dotychczasowego orzecznictwa Trybunału Konstytucyjnego, wytyczne nie muszą być zawarte w tekście przepisu formułującego upoważnienie do wydania rozporządzenia, dopuszczalne jest bowiem także ich zamieszczenie w innych przepisach ustawy, byleby tylko było możliwe precyzyjne odtworzenie treści tychże wytycznych. Natomiast upoważnienie do wydania aktu wykonawczego, w przypadku którego nie da się wskazać żadnych treści ustawowych, które pełniłyby rolę „wytycznych dotyczących treści aktu”, jest sprzeczne z Konstytucją. Brak owych wytycznych stanowi warunek wystarczający do uznania niekonstytucyjności upoważnienia, nawet jeżeli pozostałe wymagania, o których mówi art. 92 Konstytucji, zostaną spełnione.
Ustawodawca uregulował zagadnienie wynagrodzenia asystentów sędziów w art. 155 § 4 p.u.s.p., zgodnie z którym asystentowi sędziego przysługuje wynagrodzenie zasadnicze; poza tym do asystentów sędziego stosuje się przepisy ustawy z dnia 18 grudnia 1998 r. o pracownikach sądów i prokuratury (Dz. U. Nr 162, poz. 1125). Do uregulowania w akcie wykonawczym pozostawiona została kwestia wysokości tego wynagrodzenia. Ustawodawca wskazał także, że w rozporządzeniu w tym zakresie należy wziąć pod uwagę poziom wynagrodzeń sędziów, referendarzy sądowych i urzędników sądowych, a nadto nakazał przyjąć zasadę zróżnicowania wynagrodzenia asystentów sędziów w zależności od tego, czy są zatrudnieni w sądzie rejonowym, okręgowym czy apelacyjnym.
W świetle rozważań, dotyczących kształtu i zakresu wytycznych, należy uznać – zdaniem Prokuratora Generalnego – że upoważnienie zawarte w art. 155 § 6 p.u.s.p. nie ma charakteru blankietowego oraz nie narusza prymatu ustawy. Przepis ten określa podmiot uprawniony do wydania aktu wykonawczego, wskazuje formę jego wydania (rozporządzenie) oraz określa materię, która ma zostać uregulowana, a także formułuje wytyczne co do treści rozporządzenia, wyznaczające wraz z pozostałymi przepisami ustawy kierunek uregulowań zawartych w akcie wykonawczym. Tym samym kwestionowany art. 155 § 6 p.u.s.p. nie narusza warunków poprawności upoważnienia do wydania rozporządzenia i jest on zgodny z art. 92 ust. 1 Konstytucji.

2.3. Wobec zarzutu naruszenia konstytucyjnych zasad równości wobec prawa i zakazu dyskryminacji (art. 32), zasady sprawiedliwości społecznej (art. 2) oraz zagwarantowanej w art. 7 lit. a pkt i Międzynarodowego Paktu zasady równego wynagrodzenia za pracę o równej wartości, Prokurator Generalny stwierdza, że posiadanie statusu asystenta sędziego nie przesądza per se o prawie do jednakowej wysokości wynagrodzenia. Wymóg zachowania konstytucyjnej zasady równości nie oznacza bowiem obowiązku ustawodawcy identycznego traktowania każdego w każdej, w jakimś zakresie podobnej, sytuacji. Tym samym kwestionowany przepis nie narusza zasady równości ani zakazu dyskryminacji.
W stosunkach pracy równość wobec prawa nie może oznaczać jednakowych uprawnień i obowiązków ogółu pracowników. Z istoty stosunku pracy wynika różnicowanie wysokości wynagrodzenia za pracę poszczególnych pracowników.
W odniesieniu do wynagrodzeń asystentów sędziów za istotną cechę wyróżniającą przyjęto szczebel sądownictwa powszechnego zatrudniającego asystenta sędziego. Wskazuje to na potrzebę zachowania proporcji między wysokością wynagrodzeń asystentów sędziów a wysokością wynagrodzeń sędziów danego szczebla sądownictwa powszechnego, a także innych pracowników sądów.

2.4. W ocenie Prokuratora Generalnego, przyjęta w kwestionowanym art. 155 § 6 p.u.s.p. zasada zróżnicowania wysokości wynagrodzenia asystentów sędziów w zależności od szczebla sądu, w którym są zatrudnieni, mieści się w ramach dopuszczalnej swobody regulacyjnej ustawodawcy w zakresie kształtowania kadry sądów powszechnych i środków finansowych wydatkowanych na funkcjonowanie różnych grup zawodowych związanych z sądownictwem. Ewentualna negatywna ocena obecnej wysokości wynagrodzeń asystentów sędziów – dokonana z uwzględnieniem aktualnych trendów w zakresie obciążenia owych asystentów – nie może być jednak równoznaczna z uznaniem niekonstytucyjności zakwestionowanego przepisu.
Z tego względu zarzuty wnioskodawcy dotyczące naruszenia zasady równości i zakazu dyskryminacji przez art. 155 § 6 p.u.s.p. należało uznać za nietrafne.

2.5. Z uzasadnienia wniosku wynika także, że naruszenie konstytucyjnej zasady sprawiedliwości społecznej (art. 2), a także zasady wynikającej z art. 7 lit. a pkt i Międzynarodowego Paktu, nastąpiło w wyniku naruszenia zasady równości. Z tego względu nie zachodzi potrzeba odrębnego rozważenia zarzutu niezgodności zaskarżonego przepisu z wymienionymi wzorcami.

2.6. Prokurator Generalny zwrócił także uwagę na zmianę podstaw prawnych kształtowania wynagrodzeń asystentów sędziów, wprowadzoną na mocy ustawy z dnia 18 sierpnia 2011 r. o zmianie ustawy – Prawo o ustroju sądów powszechnych oraz niektórych innych ustaw (Dz. U. Nr 203, poz. 1192; dalej: ustawa nowelizująca). Zakwestionowane we wniosku przepisy od 28 marca 2012 r. otrzymały nowe brzmienie, co powoduje, że regulacje dotychczasowe tracą moc obowiązującą w zakresie objętym niniejszym wnioskiem.

2.7. W odniesieniu do kwestionowanego § 2 rozporządzenia z 2009 r. wnioskodawca podniósł takie same zarzuty jak wobec art. 155 § 6 p.u.s.p., a także zarzut sprzeczności z art. 45 ustawy o KSSiP w związku z art. 183c kodeksu pracy przez niczym nieuzasadnione zróżnicowanie wynagrodzeń asystentów sędziów, w zależności od podstawy zatrudnienia. Zdaniem Prokuratora Generalnego, i te zarzuty nie zasługują na uwzględnienie. Przede wszystkim dlatego, że z uzasadnienia wniosku wynika, iż wnioskodawca w istocie kwestionuje merytoryczną treść § 2 rozporządzenia z 2009 r., tj. ustaloną wysokość wynagrodzeń asystentów sędziów.
Treść tego przepisu nie wykracza, w ocenie Prokuratora Generalnego, poza zakres spraw przekazanych do uregulowania w ustawowym przepisie upoważniającym. Również zawarte w nim uregulowania realizują wytyczne sformułowane w art. 155 § 6 p.u.s.p., uwzględniają bowiem zasadę zróżnicowania wynagrodzenia asystentów sędziów w zależności od tego, czy asystenci zatrudnieni są w sądzie rejonowym, okręgowym czy apelacyjnym. Brak jest zatem podstaw do uznania niezgodności kwestionowanego przepisu z art. 92 ust. 1 Konstytucji.
Z tych samych powodów, co w odniesieniu do art. 155 § 6 p.u.s.p., Prokurator Generalny stwierdza brak przesłanek uznania zasadności zarzutów naruszenia przez kwestionowany przepis zasady równości wobec prawa i niedyskryminacji (art. 32 Konstytucji), zasady sprawiedliwości społecznej (art. 2 Konstytucji) oraz art. 7 lit. a pkt i Międzynarodowego Paktu.

2.8. Wobec zarzutu sprzeczności z art. 183c kodeksu pracy, Prokurator Generalny zauważa, że kryterium różnicowania wysokości wynagrodzenia asystentów sędziów, na podstawie którego ustalono treść § 2 rozporządzenia z 2009 r., zostało określone wprost w przepisie ustawy – art. 155 § 6 p.u.s.p. Badanie zatem zgodności owego kryterium, stanowiącego podstawę regulacji przyjętej w kwestionowanym przepisie aktu wykonawczego, z przepisami kodeksu pracy w istocie prowadzić będzie do oceny wzajemnej zgodności aktów prawnych tej samej rangi, a to jest niedopuszczalne.
W tych okolicznościach należało uznać, że wzorzec kontroli, zawarty w art. 183c § 1-3 kodeksu pracy, jest nieadekwatny do oceny § 2 rozporządzenia z 2009 r. w zakwestionowanym zakresie.

2.9. W odniesieniu do zarzutu niezgodności przepisu § 2 rozporządzenia z 2009 r. z art. 45 ustawy o KSSiP w związku z art. 183c § 1-3 kodeksu pracy, Prokurator Generalny zauważa, że kwestionowany przepis rozporządzenia dotyczy wysokości wynagrodzenia asystentów sędziów, zaś art. 45 ustawy o KSSiP odnosi się do wynagrodzenia aplikantów aplikacji sędziowskiej w okresie stażu.
Porównywanie wysokości wynagrodzenia asystentów sędziów i wynagrodzenia aplikantów aplikacji sędziowskiej nie jest zasadne, albowiem odmienny jest status prawny obu grup i statusy te są też regulowane przez dwa różne akty prawne. Zaskarżony przepis w ogóle nie dotyczy aplikantów aplikacji sędziowskiej. W rezultacie materia zaskarżonej regulacji nie pozwala na dokonanie jej oceny pod kątem zgodności z art. 45 ustawy o KSSiP w związku z art. 183c § 1-3 kodeksu pracy, ze względu na nieadekwatność wskazanych wzorców kontroli.

3. Stanowisko w sprawie przedstawił także Minister Sprawiedliwości. W piśmie z 5 grudnia 2011 r. wniósł o stwierdzenie, że:
1) Art. 155 § 6 p.u.s.p. jest zgodny z art. 2, art. 32 ust. 1 i 2, art. 92 ust. 1 Konstytucji oraz z art 7 lit. a pkt i Międzynarodowego Paktu,
2) § 2 rozporządzenia z 2009 r., § 2 rozporządzenia z 2008 r., § 2 rozporządzenia z 2006 r. są zgodne z art. 2, art. 32 ust. 1 i 2, art. 92 ust. 1 Konstytucji oraz z art. 7 lit. a pkt i Międzynarodowego Paktu,
3) § 2 rozporządzenia z 2009 r. i § 2 rozporządzenia z 2008 r. są zgodne z art. 183c § 1-3 kodeksu pracy i art. 45 ustawy o KSSiP w związku z art. 183c § 1-3 kodeksu pracy.

3.1. Minister Sprawiedliwości, w odniesieniu do zarzutu blankietowości upoważnienia ustawowego zawartego w art. 155 § 6 p.u.s.p., stwierdził, że obowiązek precyzyjnego wskazania w upoważnieniu ustawowym zakresu spraw przekazanych do uregulowania w drodze rozporządzania, jak również wytycznych dotyczących treści rozporządzenia wskazuje na ścisłą więź tego aktu – rozporządzenia z 2009 r. – z ustawą. Formułując upoważnienie ustawowe w art. 155 § 6 p.u.s.p., ustawodawca uwzględnił – zdaniem Ministra – zasadę podziału materii prawodawczej na ustawową i podustawową. Normę wskazującą, że asystentowi sędziego przysługuje wynagrodzenie zasadnicze, umieścił w art. 155 § 4 p.u.s.p., pozostawiając do uregulowania w akcie podustawowym jedynie kwestię wysokości wynagrodzenia. Ustawodawca wskazał także wyznaczniki wysokości wynagrodzenia.

3.2. Odnosząc się do zarzutu niezgodności § 2 rozporządzenia z 2009 r., Minister Sprawiedliwości stwierdził, że przepis ten nie nasuwa wątpliwości co do zgodności z normami wyższego rzędu, w szczególności z treścią upoważnienia ustawowego. Ustalenie wysokości wynagrodzenia w formie „widełkowej” pozwala na elastyczne kształtowanie wysokości wynagrodzeń w grupie asystentów sędziów zatrudnionych w sądach tego samego szczebla. Zwraca uwagę, że w rzeczywistości wniosek zmierza do zakwestionowania treści merytorycznej przepisu w odniesieniu do wysokości wynagrodzenia, a to nie może być przedmiotem oceny TK.

3.3. Zdaniem Ministra Sprawiedliwości, zarzut naruszenia przez kwestionowane przepisy art. 32 ust. 1 i 2 oraz art. 2 Konstytucji w zakresie zróżnicowania wynagrodzenia asystentów sędziów przez uzależnienie jego wysokości od szczebla sądu, w którym są oni zatrudnieni, jest niezasadny. Potrzeba różnicowania wysokości wynagrodzenia od szczebla danego sądu uzasadniona jest różną skalą trudności i skalą skomplikowania rozpoznawanych spraw, a przez to nakładem pracy.

3.4. Odnośnie do zarzutu niezgodności art. 155 § 6 p.u.s.p. oraz kwestionowanych rozporządzeń z art. 7 lit. a pkt i Międzynarodowego Paktu – Minister Sprawiedliwości wskazał na niedopuszczalność powoływania się we wniosku na wynikające z tego źródła normy prawa międzynarodowego jako wprost stanowiące o prawach i obowiązkach obywateli państw sygnatariuszy Międzynarodowego Paktu.

3.5. Zdaniem Ministra Sprawiedliwości, również zarzut niezgodności § 2 rozporządzenia z 2009 r. z art. 45 ustawy o KSSiP w związku z art. 183c § 1-3 kodeksu pracy jest niezasadny, albowiem kwestionowany przepis rozporządzenia dotyczy wysokości wynagrodzenia asystentów sędziów, zaś art. 45 ustawy o KSSiP odnosi się do wynagrodzenia aplikantów aplikacji sędziowskiej w okresie stażu. Nie jest możliwe porównywanie wynagrodzenia za pracę świadczoną przez asystentów sędziów z wynagrodzeniem aplikantów aplikacji sędziowskiej – w Krajowej Szkole Sądownictwa i Prokuratury.

4. Stanowisko w sprawie w imieniu Sejmu przedstawił Marszałek Sejmu, który w piśmie z 16 lutego 2012 r. wniósł o stwierdzenie, że art. 155 § 6 p.u.s.p. jest zgodny z art. 2, art. 32, art. 92 ust. 1 Konstytucji oraz z art. 7 lit. a pkt i Międzynarodowego Paktu.

4.1. Zdaniem Marszałka Sejmu, wnioskodawca sformułował wobec upoważnienia do wydania aktu wykonawczego zawartego w art. 155 § 6 p.u.s.p zarzuty dwojakiego rodzaju. Pierwszy dotyczy niespełnienia wymogu szczegółowości wytycznych oraz naruszenia zasady wyłączności ustawy. Drugi dotyczy oceny zgodności z konstytucyjną zasadą równości materialnych kryteriów przywołanych w wytycznych kwestionowanego upoważnienia.
W odniesieniu do zarzutu blankietowego charakteru zaskarżonego przepisu, Marszałek Sejmu, odwołując się do orzecznictwa Trybunału Konstytucyjnego, stwierdził, że kontrola sądu konstytucyjnego ogranicza się zasadniczo do ustalenia dwóch kwestii: a) czy w ustawie w ogóle zawarto wytyczne; b) czy sposób zredagowania wytycznych pozostaje w zgodzie z ogólnymi zasadami wyłączności ustawy, a także czy treść wytycznych (zwłaszcza ich szczegółowość) jest adekwatna do specyfiki regulowanej materii.
W rozpatrywanym wypadku w akcie rangi ustawowej wskazano charakter wynagrodzenia oraz podstawy określenia jego wysokości. W szczególności kwestia wynagrodzenia asystenta sędziego została unormowana w art. 155 § 4 p.u.s.p., stanowiącym, że asystentowi sędziego przysługuje wynagrodzenie zasadnicze. Ponadto do asystentów sędziego stosuje się przepisy p.u.s.p. Na mocy ustawowego odesłania z art. 155 § 6 p.u.s.p. wynagrodzenia asystentów sędziów określa w drodze rozporządzenia Minister Sprawiedliwości. Oprócz wynagrodzenia zasadniczego asystent sędziego może otrzymywać także dodatkowe składniki wynagrodzenia, o których mowa w p.u.s.p oraz rozporządzeniu Ministra Sprawiedliwości z dnia 3 lipca 2008 r. w sprawie stanowisk i szczegółowych zasad wynagradzania urzędników i innych pracowników sądów i prokuratury oraz odbywania stażu urzędniczego (Dz. U. Nr 117, poz. 742).
Organowi upoważnionemu do wydania rozporządzenia przekazano jedynie kwestię nominalnej wysokości wynagrodzenia, wskazując jednocześnie materialne determinanty jego wysokości. Na gruncie przepisów konstytucyjnych nie sposób przyjąć, że zakres przewidzianej w upoważnieniu materii stanowi domenę zastrzeżoną w całości do regulacji ustawowej (z pominięciem rozporządzenia). Tym samym należy przyjąć, iż art. 155 § 6 p.u.s.p. nie narusza zasady prymatu ustawy.
Za nietrafny Marszałek Sejmu uznał również zarzut, że rozpiętość pomiędzy zarobkami wskazanych w kwestionowanym przepisie grup zawodowych (sędziów, referendarzy i urzędników sądowych) dowodzić ma blankietowości upoważnienia. W rzeczywistości ustawodawca, wskazując jako jedno z kryteriów zróżnicowania wynagrodzeń asystenckich szczebel sądownictwa, w którym wykonują oni swoje obowiązki, wskazał jednocześnie relację, w jakiej wynagrodzenia asystentów powinny pozostawać w stosunku do uposażeń pozostałych wymienionych grup zawodowych. Dopuszczalność zachowania takiej proporcji wynika ze specyficznego statusu tej grupy zawodowej wśród „funkcjonariuszy sądowych”.
Zdaniem Marszałka Sejmu, ustawodawca dostatecznie precyzyjnie określił wytyczne co do treści aktu wykonawczego. Tym samym nie doszło do naruszenia wymogów przewidzianych w art. 92 ust. 1 Konstytucji.

4.2. Marszałek Sejmu zwrócił uwagę, że należąc do korpusu pracowników administracji sądownictwa, asystenci sądowi swoje obowiązki wykonują w ścisłym funkcjonalnym związku z pracą orzeczniczą sędziów. Asystenci stanowią wyodrębniony szczebel w hierarchii stanowisk pomiędzy stanem urzędniczym a kadrą orzeczniczą.
Przyjęcie za cechę relewantną szczebla sądownictwa różnicuje wynagrodzenia asystenckie w ten sposób, aby odpowiadały nakładowi pracy związanemu z wagą i złożonością spraw, w których rozstrzyganiu partycypują asystenci, a zarazem aby wynagrodzenia te oddawały adekwatne proporcje w stosunku do wynagrodzeń sędziów danej instancji. Ustawodawca przyjął, że stopień skomplikowania spraw znajduje przełożenie na de facto poniesiony przez asystentów nakład pracy, różnicując tym samym ich stanowiska pracy, mimo co do zasady wspólnych i tożsamych obowiązków wyrażonych na poziomie normatywnym. W ocenie ustawodawcy, okoliczności te powinny znajdować odzwierciedlenie w systemie kształtowania wynagrodzeń w obrębie tej kategorii pracowników. Tym samym zarówno cel regulacji, jak i proporcjonalność podjętych środków dowodzą, że ustawodawca w sposób konstytucyjnie legitymowany skorzystał z przysługującej mu swobody legislacyjnej. Zróżnicowanie w zakresie płac nie wykazuje także znamion dyskryminacji, zakazanej na gruncie art. 32 ust. 2 Konstytucji.
Zdaniem Marszałka Sejmu, wnioskodawca, poza generalnym przywołaniem zasady równości, nie wskazał, do naruszenia jakich konkretnych praw i wolności tego typu dyferencjacja miałaby prowadzić.

4.3. Zróżnicowanie wynagrodzeń asystentów sędziów nie narusza także konstytucyjnej zasady sprawiedliwości społecznej (art. 2), albowiem zróżnicowanie nie ma arbitralnego charakteru i mieści się w zakresie swobody ustawodawcy, tym bardziej że w stosunkach pracy równość wobec prawa nie jest równoznaczna z tożsamością uprawnień wszystkich pracowników.

4.4. Ze względu na to, że wnioskodawca nie wskazał dodatkowych argumentów na rzecz naruszenia art. 7 lit. a pkt i Międzynarodowego Paktu, a także zważywszy na charakter prawny tego dokumentu, w ocenie Marszałka Sejmu, można przyjąć, że nie zachodzi konieczność odrębnego rozważenia zarzutu niezgodności zaskarżonego przepisu z wymienionym wzorcem. W tym zakresie adekwatna pozostaje argumentacja zaprezentowana powyżej, dla której punkt odniesienia stanowiły art. 2 i art. 32 Konstytucji.

4.5. Odnosząc się do zarzutu, w którym wnioskodawca, kwestionując konstytucyjność art. 155 § 6 p.u.s.p., podnosi, że wynagrodzenie asystentów sędziów zatrudnionych na podstawie art. 31 ust. 3 ustawy o KSSiP, w przeciwieństwie do asystentów sędziów zatrudnionych na podstawie art. 155 oraz art. 155a p.u.s.p., w całości zostało ukształtowane w akcie rangi ustawowej i ustalone na wyższym poziomie niż w wynagrodzenie asystentów sędziów oraz w jednakowej wysokości niezależnie od szczebla sądu, w którym aplikant zostanie zatrudniony. Marszałek Sejmu zwraca uwagę, że w odniesieniu do przedmiotu kontroli, jakim jest art. 155 § 6 p.u.s.p., porównanie reżymów zatrudnienia asystentów na gruncie ustawy o KSSiP jest nieuprawnione i irrelewantne z punktu widzenia kontroli konstytucyjności. Wnioskodawca w istocie zarzuca ewentualną sprzeczność unormowań zawartych w aktach tej samej rangi. Ponadto porównanie asystentów zatrudnionych na podstawie p.u.s.p. z aplikantami wykonującymi obowiązki asystenta na podstawie ustawy o KSSiP jest nieuzasadnione ze względu na odmienny status obu grup.

5. W piśmie z 11 października 2012 r. Marszałek Sejmu zmodyfikował swoje stanowisko w ten sposób, że wniósł o umorzenie postępowania w sprawie na podstawie art. 39 ust. 1 pkt 3 ustawy o Trybunale Konstytucyjnym, ze względu na utratę mocy obowiązującej przepisu.
Na mocy ustawy z dnia 18 sierpnia 2011 r. o zmianie ustawy – Prawo o ustroju sądów powszechnych oraz niektórych innych ustaw (Dz. U. Nr 203, poz. 1192; dalej: ustawa nowelizująca) kwestionowany art. 155 § 6 p.u.s.p. w dotychczasowym brzmieniu, 28 marca 2012 r. utracił moc obowiązującą. Ustawodawca sformułował nowe upoważnienie ustawowe dla Ministra Sprawiedliwości. Na mocy art. 7 pkt 8 ustawy nowelizującej nowe brzmienie uzyskał także art. 31 ust. 3 ustawy o KSSiP.
W konsekwencji bezprzedmiotowe stają się zarzuty dotyczące nierównego traktowania asystentów sędziów zatrudnionych na podstawie art. 155 oraz art. 155a p.u.s.p. w porównaniu z asystentami zatrudnionymi na podstawie art. 31 ust. 3 ustawy o KSSiP. Aplikanci sędziowscy nie są zatrudniani na stanowisku asystentów sędziów.
W związku z wejściem w życie ustawy nowelizującej, przepis, który stanowił przedmiot zaskarżenia, został formalnie wyeliminowany z systemu prawa. Zmieniło się także otoczenie normatywne przepisu.
Utrata mocy obowiązującej kontrolowanych przepisów stanowi jedną z przesłanek uniemożliwiających rozpoznanie sprawy przez Trybunał Konstytucyjny. Niemniej wątpliwości co do obowiązywania określonego aktu normatywnego Trybunał Konstytucyjny rozstrzyga a casu ad casum na tle konkretnych przepisów i konkretnego kontekstu faktycznego.
Art. 155 § 6 p.u.s.p. utracił moc obowiązującą 28 marca 2012 r. Na mocy przepisów intertemporalnych akty wykonawcze wydane na podstawie uchylonego upoważnienia ustawowego zachowały swoją moc obowiązującą do czasu wydania nowych aktów wykonawczych, nie dłużej niż przez 2 lata od wejścia w życie ustawy nowelizującej.
Minister Sprawiedliwości, wykonując przedmiotowe upoważnienie, wydał rozporządzenie z dnia 11 kwietnia 2012 r. w sprawie wynagrodzenia zasadniczego asystentów sędziów (Dz. U. z 2012 r. poz. 412). Rozporządzenie to weszło w życie 18 kwietnia 2012 r., zastępując rozporządzenie z 2009 r.
Wobec powyższego aktualnie w systemie prawa nie znajduje się akt wykonawczy powiązany więzią kompetencyjną lub treściową z przepisem upoważniającym o brzmieniu zakwestionowanym przez wnioskodawcę. Art. 155 § 6 p.u.s.p. nie może być stosowany do jakiejkolwiek sytuacji faktycznej, a zatem utracił moc obowiązującą w rozumieniu art. 39 ust. 1 pkt 3 ustawy o Trybunale Konstytucyjnym.
W ocenie Marszałka Sejmu, wnioskodawca nie przedstawił argumentów za koniecznością zastosowania art. 39 ust. 3 ustawy o Trybunale Konstytucyjnym i w konsekwencji orzekania o uchylonych przepisach. W szczególności nie udowodnił, że wydanie orzeczenia o art. 155 § 6 p.u.s.p. w jego zakwestionowanym brzmieniu jest konieczne dla ochrony konstytucyjnych wolności i praw.

II

Trybunał Konstytucyjny zważył, co następuje:

1. Przedmiot kontroli.

1.1. Przedmiotem kontroli w niniejszej sprawie jest art. 155 § 6 ustawy z dnia 27 lipca 2001 r. – Prawo o ustroju sądów powszechnych (Dz. U. Nr 98, poz. 1070, ze zm.; dalej: p.u.s.p. lub ustawa). W dniu złożenia wniosku do Trybunału Konstytucyjnego przepis ten miał następujące brzmienie:
„Minister Sprawiedliwości określi, w drodze rozporządzenia, wysokość wynagrodzenia asystentów sędziów, uwzględniając poziom wynagrodzeń sędziów, referendarzy sądowych i urzędników sądowych oraz zasadę różnicowania wynagrodzenia asystentów sędziów w zależności od tego, czy zatrudnieni są w sądzie rejonowym, okręgowym czy apelacyjnym”.
Art. 155 § 6 p.u.s.p. w dotychczasowym brzmieniu, będący przedmiotem zaskarżenia w niniejszym wniosku, utracił moc obowiązującą 28 marca 2012 r. Został on zmieniony przez art. 1 pkt 72 lit. e ustawy z dnia 18 sierpnia 2011 r. o zmianie ustawy – Prawo o ustroju sądów powszechnych oraz niektórych innych ustaw (Dz. U. Nr 203, poz. 1192; dalej: ustawa nowelizująca) i uzyskał następujące brzmienie:
„Minister Sprawiedliwości określi, w drodze rozporządzenia, wysokość wynagrodzenia zasadniczego asystentów sędziów, biorąc pod uwagę rodzaj i charakter czynności wykonywanych przez asystentów sędziów oraz poziom wynagrodzeń urzędników sądów”.

1.2. Wnioskodawca zakwestionował także § 2 w trzech kolejnych rozporządzeniach Ministra Sprawiedliwości w sprawie wynagrodzenia asystentów sędziów, tj. rozporządzenia z dnia 27 czerwca 2006 r. (Dz. U. Nr 125, poz. 872; dalej: rozporządzenie z 2006 r.), z dnia 23 lipca 2008 r. (Dz. U. Nr 141, poz. 891; dalej: rozporządzenie z 2008 r.) oraz z dnia 16 czerwca 2009 r. (Dz. U. Nr 99, poz. 834; dalej: rozporządzenie z 2009 r.). Rozporządzenia te wydane zostały na podstawie upoważnienia ustawowego zawartego w art. 155 § 6 p.u.s.p., w brzmieniu obowiązującym do 27 marca 2012 r. Paragraf drugi każdego z ww. rozporządzeń ustalał wynagrodzenie zasadnicze asystentów sędziów w określonej tymi przepisami wysokości i odpowiednio dla asystentów sędziów sądów apelacyjnych, okręgowych i rejonowych.
Rozporządzenie z 2006 r. utraciło moc obowiązującą na skutek jego uchylenia przez § 4 rozporządzenia z 2008 r. Z kolei rozporządzenie z 2008 r. utraciło moc obowiązującą na skutek jego uchylenia przez § 4 rozporządzenia z 2009 r. Rozporządzania z 2006 r. oraz z 2008 r. nie obowiązywały już w dniu złożenia wniosku, pomimo to wnioskodawca wniósł o zbadanie nieobowiązujących przepisów rozporządzeń na podstawie art. 39 ust. 3 ustawy z dnia 1 sierpnia 1997 r. o Trybunale Konstytucyjnym (Dz. U. Nr 102, poz. 643, ze zm.; dalej: ustawa o TK).
Art. 20 ust. 2 ustawy nowelizującej jest przepisem intertemporalnym, zgodnie z którym „Dotychczasowe przepisy wykonawcze wydane na podstawie art. 155 § 6 oraz art. 155a § 7 ustawy, o której mowa w art. 1, zachowują moc do dnia wejścia w życie nowych przepisów wykonawczych wydanych na podstawie, odpowiednio, art. 155 § 6 oraz art. 155a § 7 ustawy, o której mowa w art. 1, w brzmieniu nadanym niniejszą ustawą, nie dłużej jednak niż przez okres 2 lat od dnia wejścia w życie niniejszej ustawy”. Na tej podstawie, kwestionowane we wniosku rozporządzenie z 2009 r. w sprawie wynagrodzenia asystentów sędziów zachowało swoją moc obowiązującą do czasu, gdy zostało zastąpione przez rozporządzenie Ministra Sprawiedliwości z dnia 11 kwietnia 2012 r. w sprawie wynagrodzenia zasadniczego asystentów sędziów (Dz. U. z 2012 r. poz. 412; dalej: rozporządzenie z 2012 r.). Rozporządzenie z 2012 r. weszło w życie 18 kwietnia 2012 r.

2. Przesłanka umorzenia postępowania na podstawie art. 39 ust. 1 pkt 3 ustawy o Trybunale Konstytucyjnym.
W związku z tym, że zaskarżone akty normatywne zostały formalnie derogowane, Trybunał Konstytucyjny najpierw rozważył, czy nie zachodzi przesłanka umorzenia postępowania, o której mowa w art. 39 ust. 1 pkt 3 ustawy o TK. Zgodnie z tym przepisem, „Trybunał umarza na posiedzeniu niejawnym postępowanie, jeżeli akt normatywny w zakwestionowanym zakresie utracił moc obowiązującą przed wydaniem orzeczenia przez Trybunał”.
W dotychczasowym orzecznictwie Trybunał Konstytucyjny, podejmując wypowiedzi odnośnie do procesowych skutków utraty mocy obowiązującej przepisów poddanych ocenie ich zgodności z normami wyższego rzędu, konsekwentnie stwierdzał, że uchylenie przepisów nie zawsze jest równoznaczne z utratą przez nie mocy obowiązującej. Zajęte przez Trybunał Konstytucyjny stanowisko odnosi się do przepisów o charakterze materialnoprawnym, które mimo ich formalnego uchylenia mogły być stosowane na podstawie właściwych przepisów intertemporalnych (por. np. wyrok z 5 stycznia 1998 r., sygn. P 2/97, OTK ZU nr 1/1998, poz. 1; wyrok z 4 października 2000 r., sygn. P 8/00, OTK ZU nr 6/2000, poz. 189; postanowienie z 23 października 2001 r., sygn. K 4/01, OTK ZU nr 7/2001, poz. 223; postanowienie TK z 6 kwietnia 2005 r., sygn. SK 8/04, OTK ZU nr 4/A/2005, poz. 44; postanowienie z 16 listopada 2005 r., sygn. K 14/05, OTK ZU nr 10/A/2005, poz. 125; postanowienie z 6 listopada 2008 r., sygn. P 5/07, OTK ZU nr 9/A/2008, poz. 163).
Trybunał wielokrotnie wskazywał, że przepis obowiązuje w systemie prawa dopóty, dopóki nadal możliwe jest jego zastosowanie do jakichkolwiek sytuacji z przeszłości, teraźniejszości lub przyszłości i na jego podstawie mogą być podejmowane indywidualne akty stosowania prawa. Tym samym o utracie mocy obowiązującej przepisu można mówić wówczas, gdy przepis nie może być w ogóle zastosowany do rozstrzygnięcia jakiejkolwiek sytuacji faktycznej. Analiza tego stanowiska została przedstawiona w wyroku Trybunału Konstytucyjnego z 16 marca 2011 r., sygn. K 35/08 (OTK ZU nr 2/A/2011, poz. 11).
Trybunał Konstytucyjny podkreślał także, że umorzenie postępowania wskutek utraty mocy obowiązującej aktu normatywnego może nastąpić jedynie wtedy, gdy osiągnięty został podstawowy cel tego postępowania, polegający na usunięciu z systemu prawa, jeszcze przed wydaniem orzeczenia, wadliwego aktu normatywnego lub wadliwego przepisu (por. orzeczenie z 24 października 1989 r., sygn. U 2/89, OTK w 1989 r., poz. 20). W konsekwencji dopiero po ustaleniu, że uchylony przepis nie może być stosowany, a w szczególności nie wywiera już określonych skutków dla adresatów zawartych w nim norm, możliwe staje się umorzenie postępowania (por. postanowienia z 13 października 1998 r., sygn. SK 3/98, OTK ZU nr 5/1998, poz. 69 i z 3 lutego 2004 r., sygn. SK 12/02, OTK ZU nr 2/A/2004, poz. 11 oraz wyrok z 24 kwietnia 2007 r., sygn. SK 49/05, OTK ZU nr 4/A/2007, poz. 39).
Wątpliwości co do obowiązywania określonego aktu normatywnego Trybunał Konstytucyjny rozstrzyga a casu ad casum na tle konkretnych przepisów i ich kontekstu normatywnego. Należy przy tym pamiętać, że stosowanie określonego przepisu nie jest tożsame z każdą sytuacją, w której sąd lub inny organ stosujący prawo w wyroku lub innym rozstrzygnięciu dotyczącym indywidualnej sprawy powołuje się na uchylone przepisy. Przepisy takie mogą jednak stanowić kryterium ocen prawnych i faktycznych. Bywa bowiem tak, że obowiązujące normy nakazują kwalifikowanie pewnego zdarzenia czy czynu według przepisów, które już nie obowiązują (por. sygn. K 35/08 i powołane tam orzecznictwo).
Trybunał Konstytucyjny stwierdził także (w tym samym orzeczeniu), że trzeba rozróżnić sytuacje, w których badany akt normatywny, mimo formalnej derogacji, wyznacza adresatom nakazy albo zakazy określonego zachowania (normuje przyszłe zachowania), i sytuacje, w których obowiązujące normy prawne nakazują kwalifikować zachowania lub zdarzenia z przeszłości według derogowanego aktu prawnego. W pierwszym wypadku akt normatywny obowiązuje i podlega kontroli Trybunału Konstytucyjnego. W drugim wypadku akt normatywny utracił moc obowiązującą, a jego kontrola jest dopuszczalna wyłącznie w zakresie określonym w art. 39 ust. 3 ustawy o TK.

3. Utrata mocy obowiązującej aktu normatywnego a konieczność orzekania ze względu na ochronę konstytucyjnych wolności i praw (art. 39 ust. 3 ustawy o TK).
Według art. 39 ust. 3 ustawy o TK, nie umarza się postępowania przed Trybunałem w wypadku utraty mocy obowiązującej przez zakwestionowany akt normatywny, gdy wydanie orzeczenia o akcie normatywnym, który utracił moc obowiązującą przed wydaniem orzeczenia, jest konieczne dla ochrony konstytucyjnych wolności i praw.
Zgodnie z orzecznictwem Trybunału, warunkiem uzasadniającym kontrolę konstytucyjności przepisu jest ustalenie, że zachodzi związek pomiędzy daną regulacją a ochroną konstytucyjnych praw i wolności. Związek ten zachodzi, jeżeli:
– przepis będący przedmiotem oceny zawiera treści normatywne odnoszące się do sfery praw i wolności konstytucyjnie chronionych;

– nie istnieje alternatywny instrument prawny (poza ewentualnym uznaniem przepisu za niekonstytucyjny), który mógłby spowodować zmianę sytuacji prawnej ukształtowanej definitywnie, zanim ów przepis utracił moc obowiązującą;

– ewentualna eliminacja danego przepisu z systemu prawnego stanowić będzie skuteczny środek przywrócenia ochrony praw naruszonych obowiązywaniem kwestionowanej regulacji prawnej (por. m.in. wyrok TK z 12 grudnia 2000 r., sygn. SK 9/00, OTK ZU nr 8/2000, poz. 297; postanowienie z 8 września 2004 r., sygn. SK 55/03, OTK ZU nr 8/A/2004, poz. 86, Z. Czeszejko-Sochacki, Orzeczenie Trybunału Konstytucyjnego – pojęcie, klasyfikacja i skutki prawne, „Państwo i Prawo” z. 12/2000, s. 19; por. też Z. Czeszejko-Sochacki, Sądownictwo konstytucyjne w Polsce na tle porównawczym, Warszawa 2003, s. 195-196).



4 Kontrola abstrakcyjna a konieczność orzekania ze względu na ochronę konstytucyjnych wolności i praw (art. 39 ust. 3 ustawy o TK).


4.1. Dokonywana przez Trybunał Konstytucyjny hierarchiczna kontrola aktów normatywnych nie ma jednolitego charakteru, ani w ujęciu przedmiotowym, ani w ujęciu podmiotowym. Konstytucja, przyznając poszczególnym podmiotom prawo do zainicjowania kontroli aktu normatywnego przez Trybunał Konstytucyjny, określiła formę proceduralną tej inicjatywy. Forma ta może przybrać postać kontroli abstrakcyjnej lub kontroli konkretnej.
Istotą kontroli abstrakcyjnej jest badanie zgodności normy prawnej w oderwaniu od okoliczności konkretnego wypadku. Kognicja Trybunału Konstytucyjnego nie jest zatem ograniczona przez związek kontrolowanej normy z indywidualną sprawą, tak jak ma to miejsce w niniejszej sprawie, albowiem wnioskodawcą jest Związek Zawodowy Pracowników Wymiaru Sprawiedliwości Rzeczypospolitej Polskiej, legitymowany do jego wniesienia na podstawie art. 191 ust. 1 pkt 4 w związku z art. 191 ust. 2 Konstytucji.

4.2. Zagadnieniem wymagającym rozstrzygnięcia jest kwestia dopuszczalności orzekania, na podstawie art. 39 ust. 3 ustawy o TK, w wypadku tzw. kontroli abstrakcyjnej.

W postanowieniu z 30 marca 2009 r., sygn. K 28/07 (OTK ZU nr 3/A/2009, poz. 42), Trybunał stwierdził, że art. 39 ust. 3 ustawy o TK, jako wyjątek od ogólnej zasady orzekania wyłącznie o przepisach obowiązujących (art. 39 ust. 1 pkt 3 ustawy o TK) – nie może być interpretowany rozszerzająco. Wobec tego nie można zastosować domniemania konieczności wydania orzeczenia, jak to czyni się niekiedy w wypadku skarg konstytucyjnych (por. wyrok TK z 12 grudnia 2000 r., sygn. SK 9/00). Jest to dopuszczalne jedynie w zupełnie wyjątkowych wypadkach, gdy wnioskodawca (na którym spoczywa ciężar dowodu), inicjując kontrolę abstrakcyjną, w sposób wystarczająco przekonujący i szczegółowy udowodni, że wydanie orzeczenia o nieobowiązujących przepisach jest niezbędne dla ochrony ściśle określonych konstytucyjnych praw i wolności konkretnych, określonych indywidualnie podmiotów, a celu tego nie można osiągnąć innymi metodami. W wypadku pytania prawnego lub skargi konstytucyjnej (kontrola konkretna) istnieje domniemanie, że wydanie orzeczenia jest niezbędne dla zapewnienia ochrony konstytucyjnych wolności lub praw. Zakwestionowanie określonego przepisu w ramach takiej kontroli powoduje, że dochodzi do oceny konsekwencji prawnych zdarzeń przeszłych. W wypadku kontroli abstrakcyjnej, wnioskodawca jest zobowiązany przedstawić odpowiednie argumenty uzasadniające niezbędność wydania orzeczenia o przepisie nieobowiązującym dla ochrony konstytucyjnych wolności i praw. Jeśli nie zostaną przedstawione takie dowody i argumenty, Trybunał umorzy postępowanie z uwagi na brak konieczności ochrony konstytucyjnych wolności i praw. Nie wyklucza to dopuszczalności ponownego wszczęcia postępowania w zakresie tych samych przepisów, jeżeli podmiot inicjujący kontrolę przedstawi nowe, istotne argumenty i dowody, przemawiające za tym, że wydanie orzeczenia o przepisie nieobowiązującym jest niezbędne dla ochrony konstytucyjnych wolności i praw – argumenty i dowody nierozważone we wcześniejszym postępowaniu (por. sygn. K 35/08).


5. Zakwestionowany we wniosku przepis ustawy – art. 155 § 6 p.u.s.p. jest przepisem upoważniającym do wydania aktu wykonawczego. Przepis ten nie jest skierowany do obywateli i nie wyraża reguł ich zachowań. Nie stanowi także mechanizmu prawnego do wydania indywidualnych rozstrzygnięć (aktów stosowania prawa) w sprawach indywidualnych. Upoważnienie ustawowe skierowane jest natomiast do określonego w nim organu państwa, aby ten wprowadził określone reguły zachowań na podstawie wskazówek (wytycznych) zwartych w tym upoważnieniu, tudzież dekodowanych z całości aktu ustawowego. Pomiędzy aktem ustawowym a wydanym na jego podstawie aktem wykonawczym istnieje powiązanie o charakterze kompetencyjnym i treściowym. Rozporządzenie nie może istnieć samoistnie i musi znajdować oparcie w akcie ustawowym. W konsekwencji uchylenie aktu ustawowego skutkuje utratą mocy aktu wykonawczego. Utrata mocy obowiązującej aktu wykonawczego może nastąpić wraz z uchyleniem przepisu upoważniającego, może też mieć miejsce w terminie późniejszym na podstawie przepisów intertemporalnych.

5.1. Art. 155 § 6 p.u.s.p. stanowił upoważnienie dla Ministra Sprawiedliwości do wydania, w 2006 r., 2008 r. i 2009 r., rozporządzeń w sprawie wynagrodzenia asystentów sędziów. Zagadnienie wynagrodzenia asystentów sędziów ustawodawca uregulował w art. 155 § 4 p.u.s.p. Do uregulowania w akcie wykonawczym przekazał kwestię wysokości wynagrodzenia asystentów sędziów.

5.2. Na podstawie ustawy nowelizującej kwestionowany art. 155 § 6 p.u.s.p. w dotychczasowym brzmieniu, 28 marca 2012 r. utracił moc obowiązującą (art. 1 pkt 72 ustawy nowelizującej). Ustawodawca sformułował nowe upoważnienie ustawowe dla Ministra Sprawiedliwości. 28 marca 2012 r. zakwestionowany art. 155 § 6 p.u.s.p. otrzymał nowe brzmienie: „Minister Sprawiedliwości określi, w drodze rozporządzenia, wysokość wynagrodzenia zasadniczego asystentów sędziów, biorąc pod uwagę rodzaj i charakter czynności wykonywanych przez asystentów sędziów oraz poziom wynagrodzeń urzędników sądów”.
Utrata mocy obowiązującej przepisu upoważniającego do wydania rozporządzenia pociąga za sobą utratę mocy obowiązującej wydanego na jego podstawie aktu wykonawczego. Zasada ta znajduje zastosowanie także wtedy, gdy ustawodawca dokonuje zmiany treści przepisu upoważniającego. Ustawodawca może jednak, na podstawie odpowiednich przepisów intertemporalnych, postanowić o utrzymaniu w mocy obowiązującej rozporządzeń wydanych na podstawie uchylonego bądź zmienionego przepisu ustawowego. Akty wykonawcze do uchylonej lub znowelizowanej ustawy, pozostawione czasowo w mocy przez nową ustawę (ustawę nowelizującą), powinny być zastąpione jak najszybciej nowymi aktami wykonawczymi (por. S. Wronkowska, M. Zieliński, uwaga 5 do § 33 [w:] Komentarz do zasad techniki prawodawczej z dnia 20 czerwca 2002 r., Warszawa 2012). Sytuacja ta wystąpiła w niniejszej sprawie.
Jak już wskazano w pkt 1 tej części uzasadnienia, wydane na podstawie zaskarżonego art. 155 § 6 p.u.s.p., rozporządzenie z 2006 r. utraciło moc obowiązującą na skutek jego uchylenia przez § 4 rozporządzenia z 2008 r. Z kolei rozporządzenie z 2008 r. utraciło moc obowiązującą na skutek jego uchylenia przez § 4 rozporządzenia z 2009 r. Rozporządzenia z 2006 r. oraz z 2008 r. nie obowiązywały już w dniu złożenia wniosku. Inaczej kształtuje się sprawa rozporządzenia z 2009 r.
Utrata mocy obowiązującej przepisu upoważniającego do wydania rozporządzenia z 2009 r. nastąpiła 28 marca 2012 r., ale rozporządzenie z 2009 r. zachowało swoją moc obowiązującą do 18 kwietnia 2012 r. na podstawie przepisu intertemporalnego zawartego w art. 20 ust. 2 ustawy nowelizującej, zgodnie z którym „Dotychczasowe przepisy wykonawcze wydane na podstawie art. 155 § 6 oraz art. 155a § 7 ustawy, o której mowa w art. 1, zachowują moc do dnia wejścia w życie nowych przepisów wykonawczych wydanych na podstawie, odpowiednio, art. 155 § 6 oraz art. 155a § 7 ustawy, o której mowa w art. 1, w brzmieniu nadanym niniejszą ustawą, nie dłużej jednak niż przez okres 2 lat od dnia wejścia w życie niniejszej ustawy”.
W dniu 18 kwietnia 2012 r. weszło w życie rozporządzenie Ministra Sprawiedliwości z dnia 11 kwietnia 2012 r. w sprawie wynagrodzenia zasadniczego asystentów sędziów (Dz. U. z 2012 r. poz. 412; dalej: rozporządzenie z 2012 r.). Zgodnie z § 3 „Przepisy rozporządzenia mają zastosowanie do wynagrodzenia zasadniczego asystentów sędziów od dnia 28 marca 2012 r.”. Rozporządzenie z 2012 r. zostało wydane na podstawie upoważnienia ustawowego zawartego w art. 155 § 6 p.u.s.p. w brzmieniu ustalonym ustawą nowelizującą i zastąpiło dotychczasowe rozporządzenie z 2009 r.

5.3. Konsekwencją wskazanych wyżej działań ustawodawczych i prawodawczych jest usunięcie z systemu prawnego także aktu wykonawczego – rozporządzenia z 2009 r. – powiązanego więzią kompetencyjną i treściową z przepisem upoważniającym – art. 155 § 6 p.u.s.p. w brzmieniu zakwestionowanym we wniosku.

6. Na tle powyższych ustaleń Trybunał Konstytucyjny stwierdza, że postępowanie w niniejszej sprawie podlega umorzeniu na podstawie art. 39 ust. 1 pkt 3 ustawy o Trybunale Konstytucyjnym ze względu na utratę mocy obowiązującej zakwestionowanych przepisów przed wydaniem orzeczenia.
Wnioskodawca nie przedstawił takich argumentów, które przemawiałby za zastosowaniem art. 39 ust. 3 ustawy o TK, w szczególności wnioskodawca nie wykazał, że orzekanie to jest konieczne dla ochrony konstytucyjnych praw i wolności. Samo stwierdzenie, że kwestionowane przepisy naruszają konstytucyjne wolności i prawa w zakresie równego traktowania przez ustawodawcę asystentów sędziów oraz dyskryminują asystentów sędziów przy określaniu ich wynagrodzeń za jednakową pracę, nie stanowi wystarczającej argumentacji w sprawie poddania ocenie konstytucyjności, w trybie kontroli abstrakcyjnej, przepisów, które utraciły moc obowiązującą. Podobnie niewystarczające jest stwierdzenie, że ewentualne umorzenie postępowania pozbawi asystentów sędziów możliwości realizacji ich konstytucyjnego prawa zagwarantowanego w art. 77 ust. 1, tj. wynagrodzenia szkody wyrządzonej przez niezgodne z prawem działanie organu władzy publicznej. Wnioskodawca nie uprawdopodobnił szkody ani związku pomiędzy przepisem upoważniającym do wydania aktu wykonawczego a powstaniem ewentualnej szkody.
W ocenie Trybunału Konstytucyjnego, nie zaszły takie okoliczności, które są warunkiem uzasadniającym kontrolę konstytucyjności uchylonych przepisów, albowiem brak jest związku pomiędzy kwestionowaną regulacją a ochroną konstytucyjnych praw i wolności. Zakwestionowane przepisy nie zawierają treści normatywnych odnoszących się do sfery praw i wolności konstytucyjnie chronionych. Zastosowany został natomiast alternatywny instrument prawny, inny niż uznanie przepisów za niekonstytucyjne, który spowodował zmianę sytuacji prawnej ukształtowanej przez przepisy, które utraciły moc obowiązującą. Skutecznym środkiem, w ocenie Trybunału, jest podjęte działanie ustawodawcze i prawodawcze, w postaci ukształtowania nowych norm prawnych – upoważnienia ustawowego (art. 155 § 6 p.u.s.p. w brzmieniu nadanym ustawą nowelizującą) oraz wydanego na jego podstawie rozporządzenia w sprawie wynagrodzenia zasadniczego asystentów sędziów (rozporządzenie z 2012 r.) – odpowiadających postulatom sformułowanym przez wnioskodawcę. W konsekwencji tych zmian wytyczne zawarte w upoważnieniu ustawowym nakazują kształtować system wynagrodzeń asystentów sędziów w odniesieniu do poziomu wynagrodzenia tylko jednej grupy pracowników sądów, tj. urzędników sądów. Z kolei w § 2 rozporządzenia z 2012 r., w sprawie wynagrodzenia zasadniczego asystentów sędziów odstąpiono od różnicowania wynagrodzenia zasadniczego asystentów sędziów w zależności od szczebla sądu, w którym są oni zatrudnieni.

Z tych wszystkich względów Trybunał Konstytucyjny postanowił jak w sentencji.