Pełny tekst orzeczenia

235/3/B/2015

POSTANOWIENIE
z dnia 7 kwietnia 2014 r.
Sygn. akt Ts 308/13

Trybunał Konstytucyjny w składzie:

Wojciech Hermeliński,

po wstępnym rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym skargi konstytucyjnej W.F. w sprawie zgodności:
art. 357 § 2 ustawy z dnia 17 listopada 1964 r. – Kodeks postępowania cywilnego (Dz. U. Nr 43, poz. 296, ze zm.), w brzmieniu nadanym przez art. 1 pkt 37 ustawy z dnia 16 września 2011 r. o zmianie ustawy – Kodeks postępowania cywilnego oraz niektórych innych ustaw (Dz. U. Nr 233, poz. 1381),
art. 357 § 3 ustawy z dnia 17 listopada 1964 r. – Kodeks postępowania cywilnego (Dz. U. Nr 43, poz. 296, ze zm.), w brzmieniu nadanym przez art. 1 pkt 14 lit. b ustawy z dnia 18 kwietnia 1985 r. o zmianie ustawy – Kodeks postępowania cywilnego (Dz. U. Nr 20, poz. 86),
art. 3941 § 1 ustawy z dnia 17 listopada 1964 r. – Kodeks postępowania cywilnego (Dz. U. Nr 43, poz. 296, ze zm.), dodanego przez art. 1 pkt 12 ustawy z dnia 22 grudnia 2004 r. o zmianie ustawy – Kodeks postępowania cywilnego oraz ustawy – Prawo o ustroju sądów powszechnych (Dz. U. z 2005 r. Nr 13, poz. 98), w brzmieniu nadanym przez art. 1 pkt 39 lit. a ustawy z dnia 16 września 2011 r. o zmianie ustawy – Kodeks postępowania cywilnego oraz niektórych innych ustaw (Dz. U. Nr 233, poz. 1381),
art. 3941 § 2 ustawy z dnia 17 listopada 1964 r. – Kodeks postępowania cywilnego (Dz. U. Nr 43, poz. 296, ze zm.), dodanego przez art. 1 pkt 12 ustawy z dnia 22 grudnia 2004 r. o zmianie ustawy – Kodeks postępowania cywilnego oraz ustawy – Prawo o ustroju sądów powszechnych (Dz. U. z 2005 r. Nr 13, poz. 98),
art. 3942 § 1 ustawy z dnia 17 listopada 1964 r. – Kodeks postępowania cywilnego (Dz. U. Nr 43, poz. 296, ze zm.), dodanego przez art. 1 pkt 2 ustawy z dnia 28 kwietnia 2011 r. o zmianie ustawy – Kodeks postępowania cywilnego (Dz. U. Nr 138, poz. 806), w brzmieniu nadanym przez art. 1 pkt 40 ustawy z dnia 16 września 2011 r. o zmianie ustawy – Kodeks postępowania cywilnego oraz niektórych innych ustaw (Dz. U. Nr 233, poz. 1381)
– z:
art. 45 ust. 1 w związku z art. 31 ust. 3 i art. 2 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej,

p o s t a n a w i a:

odmówić nadania dalszego biegu skardze konstytucyjnej.

UZASADNIENIE

1. W sporządzonej przez radcę prawnego skardze konstytucyjnej, wniesionej do Trybunału Konstytucyjnego 27 listopada 2013 r. (data nadania), W.F. (dalej: skarżący) zarzucił niezgodność:
art. 357 § 2 ustawy z dnia 17 listopada 1964 r. – Kodeks postępowania cywilnego (Dz. U. Nr 43, poz. 296, ze zm.; dalej: k.p.c.), w brzmieniu nadanym przez art. 1 pkt 37 ustawy z dnia 16 września 2011 r. o zmianie ustawy – Kodeks postępowania cywilnego oraz niektórych innych ustaw (Dz. U. Nr 233, poz. 1381; dalej: ustawa z 16 września 2011 r.), „w zakresie, w jakim nie przewiduje obowiązku uzasadnienia postanowienia w przedmiocie zwolnienia strony od kosztów sądowych (kosztów postępowania kasacyjnego) wydanego przez sąd II instancji jako sąd, za którego pośrednictwem składana jest skarga kasacyjna od wydanego przez ten sąd merytorycznego orzeczenia w sprawie”,
art. 357 § 3 k.p.c., w brzmieniu nadanym przez art. 1 pkt 14 lit. b ustawy z dnia 18 kwietnia 1985 r. o zmianie ustawy – Kodeks postępowania cywilnego (Dz. U. Nr 20, poz. 86; dalej: ustawa z 18 kwietnia 1985 r.) „w zakresie, w jakim nie przewiduje obowiązku uzasadnienia postanowienia w przedmiocie zwolnienia strony od kosztów sądowych (kosztów postępowania kasacyjnego) wydanego przez sąd II instancji jako sąd, za którego pośrednictwem składana jest skarga kasacyjna od wydanego przez ten sąd merytorycznego orzeczenia w sprawie”,
art. 3941 § 1 k.p.c., dodanego przez art. 1 pkt 12 ustawy z dnia 22 grudnia 2004 r. o zmianie ustawy – Kodeks postępowania cywilnego oraz ustawy – Prawo o ustroju sądów powszechnych (Dz. U. z 2005 r. Nr 13, poz. 98; dalej: ustawa z 22 grudnia 2004 r.), w brzmieniu nadanym przez art. 1 pkt 39 lit. a ustawy z 16 września 2011 r., „w zakresie, w jakim nie przewidując możliwości wniesienia zażalenia do Sądu Najwyższego na postanowienie w przedmiocie zwolnienia strony od kosztów sądowych (kosztów postępowania kasacyjnego) wydanego przez sąd II instancji jako sąd, za którego pośrednictwem składana jest skarga kasacyjna od wydanego przez ten sąd merytorycznego orzeczenia w sprawie, zamyka stronie prawo do skorzystania z przysługującego jej nadzwyczajnego środka odwoławczego (skargi kasacyjnej) wskutek wydania rozstrzygnięcia niepodlegającego uzasadnieniu i kontroli – bez poinformowania strony o motywach orzeczenia w ramach postępowania niejawnego i to przy zastosowaniu przesłanek ocennych”,
art. 3941 § 2 k.p.c., dodanego przez art. 1 pkt 12 ustawy z 22 grudnia 2004 r., „w zakresie, w jakim nie przewidując możliwości wniesienia zażalenia do Sądu Najwyższego na postanowienie w przedmiocie zwolnienia strony od kosztów sądowych (kosztów postępowania kasacyjnego) wydanego przez sąd II instancji jako sąd, za którego pośrednictwem składana jest skarga kasacyjna od wydanego przez ten sąd merytorycznego orzeczenia w sprawie, zamyka stronie prawo do skorzystania z przysługującego jej nadzwyczajnego środka odwoławczego (skargi kasacyjnej) wskutek wydania rozstrzygnięcia niepodlegającego uzasadnieniu i kontroli – bez poinformowania strony o motywach orzeczenia w ramach postępowania niejawnego i to przy zastosowaniu przesłanek ocennych”,
art. 3942 § 1 k.p.c., dodanego przez art. 1 pkt 2 ustawy z dnia 28 kwietnia 2011 r. o zmianie ustawy – Kodeks postępowania cywilnego (Dz. U. Nr 138, poz. 806; dalej: ustawa z 28 kwietnia 2011 r.), w brzmieniu nadanym przez art. 1 pkt 40 ustawy z 16 września 2011 r., „w zakresie, w jakim nie przewidując możliwości wniesienia zażalenia do innego składu danego sądu na postanowienie w przedmiocie zwolnienia strony od kosztów sądowych (kosztów postępowania kasacyjnego) wydanego przez sąd II instancji jako sąd, za którego pośrednictwem składana jest skarga kasacyjna od wydanego przez ten sąd merytorycznego orzeczenia w sprawie, zamyka stronie prawo do skorzystania z przysługującego jej nadzwyczajnego środka odwoławczego (skargi kasacyjnej) wskutek wydania rozstrzygnięcia niepodlegającego uzasadnieniu i kontroli – bez poinformowania strony o motywach orzeczenia w ramach postępowania niejawnego i to przy zastosowaniu przesłanek ocennych”
– z art. 45 ust. 1 w związku z art. 31 ust. 3 i art. 2 Konstytucji.

2. Skarga konstytucyjna została wniesiona w związku z następującą sprawą:

2.1. Skarżący wystąpił z powództwem przeciwko Miastu Poznań o zobowiązanie strony pozwanej, reprezentowanej przez Prezydenta Miasta Poznania, do złożenia oświadczenia woli o wykupie od skarżącego – na zasadzie art. 36 ust. 1 pkt 2 ustawy z dnia 27 marca 2003 r. o planowaniu i zagospodarowaniu przestrzennym (Dz. U. Nr 80, poz. 717, ze zm.) – trzech działek położnych w Poznaniu za kwotę 17 255 000,00 zł. W odpowiedzi na pozew strona pozwana wniosła o oddalenie powództwa i zasądzenie od skarżącego kosztów postępowania.
Wyrokiem z 25 lipca 2012 r. (sygn. akt I C 3289/10) Sąd Okręgowy w Poznaniu – I Wydział Cywilny oddalił powództwo skarżącego oraz zasądził od niego na rzecz strony pozwanej 7 200,00 zł tytułem zwrotu kosztów postępowania. Apelacja skarżącego od powyższego orzeczenia została oddalona przez Sąd Apelacyjny w Poznaniu – I Wydział Cywilny wyrokiem z 20 lutego 2013 r. (sygn. akt I ACa 1186/12).

2.2. Pismem z 17 lipca 2013 r. skarżący wniósł – za pośrednictwem Sądu Apelacyjnego w Poznaniu – skargę kasacyjną do Sądu Najwyższego od wyroku sądu drugiej instancji z 20 lutego 2013 r. Do skargi został załączony wniosek o zwolnienie skarżącego w całości od kosztów postępowania kasacyjnego.
Postanowieniem z 12 sierpnia 2013 r. (sygn. akt I ACa 1186/12 – I WSC 118/13) Sąd Apelacyjny w Poznaniu – I Wydział Cywilny częściowo zwolnił skarżącego od kosztów sądowych, tj. od uiszczenia opłaty od skargi kasacyjnej ponad kwotę 30 000,00 zł. Z kolei postanowieniem z 15 listopada 2013 r. (sygn. akt I ACa 1186/12 – I WSC 118/13) sąd ten – na podstawie art. 3986 § 2 k.p.c. – odrzucił skargę kasacyjną z powodu nie uiszczenia przez skarżącego należnej opłaty od tej skargi.

3. Zdaniem skarżącego kwestionowane przepisy, „na skutek pozbawienia skarżącego prawa do zwolnienia od kosztów sądowych – kosztów postępowania kasacyjnego”, w sposób nieproporcjonalny ograniczyły mu prawo do przeprowadzenia w postępowaniu kasacyjnym kontroli wydanego w jego sprawie wyroku Sądu Apelacyjnego w Poznaniu.

Trybunał Konstytucyjny zważył, co następuje:

1. Zgodnie z art. 36 ust. 1 w związku z art. 49 ustawy z dnia 1 sierpnia 1997 r. o Trybunale Konstytucyjnym (Dz. U. Nr 102, poz. 643, ze zm.; dalej: ustawa o TK) skarga konstytucyjna podlega wstępnemu rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym, podczas którego Trybunał Konstytucyjny bada, czy spełnia ona warunki określone przez prawo.

2. W myśl art. 79 ust. 1 Konstytucji przedmiotem skargi konstytucyjnej może być ustawa lub inny akt normatywny, na podstawie którego sąd lub organ administracji publicznej orzekł ostatecznie o wolnościach lub prawach skarżącego albo o jego obowiązkach określonych w Konstytucji. Oznacza to, że przesłanką rozpoznania skargi konstytucyjnej nie może być wskazanie dowolnego przepisu ustawy lub innego aktu normatywnego, ale tylko takiego, który w konkretnej sprawie stanowił podstawę ostatecznego rozstrzygnięcia (zob. postanowienie TK z 16 marca 2012 r., Ts 307/11, OTK ZU nr 6/B/2012, poz. 528).
W tym stanie rzeczy Trybunał Konstytucyjny zobowiązany był zbadać, czy istotnie w analizowanej sprawie zaskarżone przepisy stanowiły podstawę wydania ostatecznego orzeczenia o prawach i wolnościach skarżącego, wskazanych przezeń w skardze konstytucyjnej.

3. Przedmiotem skargi konstytucyjnej skarżący uczynił przepisy formalnego prawa cywilnego, które stanowią odpowiednio: „Postanowienia wydane na posiedzeniu niejawnym sąd doręcza z urzędu obu stronom, chyba że przepis szczególny stanowi inaczej. Gdy stronie przysługuje środek zaskarżenia, postanowienie należy doręczyć z uzasadnieniem; doręczając postanowienie, należy pouczyć stronę występującą w sprawie bez adwokata, radcy prawnego, rzecznika patentowego lub radcy Prokuratorii Generalnej Skarbu Państwa o dopuszczalności, terminie i sposobie wniesienia środka zaskarżenia” (art. 357 § 2 k.p.c. w brzmieniu nadanym przez art. 1 pkt 37 ustawy z 16 września 2011 r.); „Uzasadnienie, o którym mowa w paragrafach poprzedzających, należy sporządzić w ciągu tygodnia od dnia wydania postanowienia na posiedzeniu niejawnym. Jeżeli postanowienie wydano na posiedzeniu jawnym, termin tygodniowy liczy się od dnia, w którym zażądano jego doręczenia, a gdy żądania takiego nie było – od dnia wniesienia zażalenia” (art. 357 § 3 k.p.c., w brzmieniu nadanym przez art. 1 pkt 14 lit. b ustawy z 18 kwietnia 1985 r.); „Zażalenie do Sądu Najwyższego przysługuje na postanowienie sądu drugiej instancji odrzucające skargę kasacyjną oraz na postanowienie sądu drugiej lub pierwszej instancji odrzucające skargę o stwierdzenie niezgodności z prawem prawomocnego orzeczenia” (art. 3941 § 1 k.p.c., dodany przez art. 1 pkt 12 ustawy z 22 grudnia 2004 r., w brzmieniu nadanym przez art. 1 pkt 39 lit. a ustawy z 16 września 2011 r.); „W sprawach, w których przysługuje skarga kasacyjna, zażalenie przysługuje także na postanowienie sądu drugiej instancji kończące postępowanie w sprawie, z wyjątkiem postanowień, o których mowa w art. 3981, a także postanowień wydanych w wyniku rozpoznania zażalenia na postanowienie sądu pierwszej instancji” (art. 3941 § 2 k.p.c., dodany przez art. 1 pkt 12 ustawy z 22 grudnia 2004 r.); „Na postanowienia sądu drugiej instancji, których przedmiotem są oddalenie wniosku o wyłączenie sędziego, zwrot kosztów procesu, skazanie świadka, biegłego, strony, jej pełnomocnika oraz osoby trzeciej na grzywnę, zarządzenie przymusowego sprowadzenia i aresztowania świadka, odmowa zwolnienia świadka i biegłego od grzywny i świadka od przymusowego sprowadzenia, przysługuje zażalenie do innego składu tego sądu, z wyjątkiem postanowień wydanych w wyniku rozpoznania zażalenia na postanowienie sądu pierwszej instancji” (art. 3942 § 1 k.p.c., dodany przez art. 1 pkt 2 ustawy z 28 kwietnia 2011 r., w brzmieniu nadanym przez art. 1 pkt 40 ustawy z 16 września 2011 r.).

4. Skarżący wskazuje, że kwestionowane przepisy nie przewidują – z jednej strony – obowiązku uzasadnienia przez sąd drugiej instancji postanowienia w sprawie zwolnienia strony od uiszczenia opłaty od skargi kasacyjnej (art. 357 § 2 i 3 k.p.c.), z drugiej zaś – możliwości zaskarżenia, niekorzystnego dla strony postępowania, postanowienia sądu drugiej instancji we wskazanym przedmiocie do Sądu Najwyższego (art. 3941 § 2 i 3 k.p.c.) albo do innego równorzędnego składu sądu drugiej instancji (art. 3942 § 1 k.p.c.). W rozpoznawanej sprawie zasadnicze znaczenie ma jednak okoliczność, że treść zaskarżonych przepisów k.p.c. pozostaje bez związku z orzeczeniem wydanym w sprawie skarżącego w zakresie podniesionych w skardze zarzutów dotyczących zwolnienia sądu z obowiązku sporządzenia uzasadnienia postanowienia w sprawie zwolnienia od uiszczenia opłaty od skargi kasacyjnej oraz niezaskarżalności tego rozstrzygnięcia.

4.1. Orzeczeniem, które wskazał skarżący jako ostateczne rozstrzygnięcie o jego prawach i wolnościach jest postanowienie z 12 sierpnia 2013 r. (sygn. akt I ACa 1186/12 – I WSC 118/13), w którym Sąd Apelacyjny w Poznaniu – na podstawie art. 101 ust. 1 ustawy z dnia 28 lipca 2005 r. o kosztach sądowych w sprawach cywilnych (Dz. U. z 2010 r. Nr 90, poz. 594, ze zm.) – zwolnił częściowo skarżącego od kosztów postępowania kasacyjnego, tj. od obowiązku uiszczenia opłaty od skargi kasacyjnej ponad kwotę 30 000,00 zł.

4.2. Skarżący nie złożył wniosku o sporządzenie i doręczenie uzasadnienia postanowienia z 12 sierpnia 2013 r., ani nie wniósł środka odwoławczego od tego rozstrzygnięcia, a zatem zwolnienie sądu z obowiązku sporządzenia uzasadnienia postanowienia w sprawie zwolnienia od uiszczenia opłaty od skargi kasacyjnej oraz brak możliwości zaskarżenia takiego postanowienia wywodzi on wyłącznie z treści kwestionowanych przepisów. Nawet jeżeli w opinii skarżącego zaskarżone regulacje uniemożliwiają mu zapoznanie się z motywami sądu i wniesienie środka odwoławczego, to okoliczność ta wynika jedynie z brzmienia art. 357 § 2 i 3, art. 3941 § 2 i 3 oraz art. 3942 § 1 k.p.c. i nie jest poparta treścią ostatecznego orzeczenia, wymaganego przez art. 79 ust. 1 Konstytucji oraz art. 47 ust. 1 pkt 1 i ust. 2 ustawy o TK. Oczywiste jest zatem, że podstawą orzeczenia (dotyczącego częściowego zwolnienia skarżącego z obowiązku uiszczenia opłaty od skargi kasacyjnej) w sprawie skarżącego nie mogły być zaskarżone przepisy.
Trybunał wskazywał już wielokrotnie, że – ze względu na treść art. 79 ust. 1 Konstytucji – przedmiotem skargi konstytucyjnej może być wyłącznie ta regulacja prawna, która była podstawą ostatecznego orzeczenia odnoszącego się do praw lub wolności konstytucyjnych skarżącego (zob. np. postanowienia TK z: 29 marca 2000 r., Ts 163/99, OTK ZU nr 7/2000, poz. 265; 28 listopada 2000 r., Ts 140/00, OTK ZU nr 4/2001, poz. 94 oraz 28 marca 2001 r., Ts 13/01, OTK ZU nr 4/2001, poz. 113). Prowadzi to do jednoznacznego wniosku, że zakwestionowane w analizowanej skardze przepisy k.p.c. nie stanowiły w sprawie skarżącego podstawy wydania postanowienia, wskazanego jako ostateczne orzeczenie o jego prawach i wolnościach.

4.3. Powyższe jednoznacznie przesądza o odmowie nadania dalszego biegu skardze konstytucyjnej ze względu na niedopuszczalność orzekania (art. 39 ust. 1 pkt 1 in fine oraz art. 36 ust. 3 w związku z art. 49 ustawy o TK).

Z przedstawionych powodów należało postanowić jak w sentencji.