P 18/15
-
Data orzeczenia:
-
Organ orzekający:
-
Skład sędziowski:
Powołane przepisy:
Dodatkowe informacje:
-
Sprawy przywołane w treści orzeczenia:I KZP 15/13 II K 706/14 II K 706/14 II K 706/14 K 36/09 K 36/09 P 10/14 P 28/15 P 30/14 P 34/13 P 38/15 P 4/14 P 41/14 P 57/15 P 60/15 P 65/14 II K 1142/14 II K 1229/14 II K 1278/14
Pełny tekst orzeczenia
136/8/A/2015
POSTANOWIENIE
z dnia 23 września 2015 r.
Sygn. akt P 18/15
Trybunał Konstytucyjny w składzie:
Teresa Liszcz – przewodniczący
Stanisław Biernat
Sławomira Wronkowska-Jaśkiewicz
Andrzej Wróbel – sprawozdawca
Marek Zubik,
po rozpoznaniu, na posiedzeniu niejawnym w dniu 23 września 2015 r., połączonych pytań prawnych Sądu Rejonowego w Olsztynie:
czy art. 6 ust. 1 oraz art. 14 ust. 1 ustawy z dnia 19 listopada 2009 r. o grach hazardowych (Dz. U. Nr 201, poz. 1540, ze zm.), uchwalonej bez przedstawienia przez Państwo Polskie w Komisji Europejskiej w ramach procedury notyfikacji, wynikającej z art. 1 ust. 11 dyrektywy 98/34/WE Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 22 czerwca 1998 r. ustanawiającej procedurę udzielania informacji w dziedzinie norm i przepisów technicznych oraz zasad dotyczących usług społeczeństwa informacyjnego (Dz. Urz. UE L 204 z 21.07.1998, s. 37, ze zm.), są zgodne z art. 2 Konstytucji, tj. zasadą demokratycznego państwa prawnego, zaufania obywateli do państwa i prawa oraz zasadą racjonalności działań ustawodawcy, zasadą winy jako podstawy odpowiedzialności, zasadą poprawnej legislacji, z art. 31 ust. 3 Konstytucji, tj. zasadą proporcjonalności oraz z art. 32 ust. 1 Konstytucji, tj. zasadą równości oraz sprawiedliwości społecznej,
p o s t a n a w i a:
na podstawie art. 39 ust. 1 pkt 1 ustawy z dnia 1 sierpnia 1997 r. o Trybunale Konstytucyjnym (Dz. U. Nr 102, poz. 643, z 2000 r. Nr 48, poz. 552 i Nr 53, poz. 638, z 2001 r. Nr 98, poz. 1070, z 2005 r. Nr 169, poz. 1417, z 2009 r. Nr 56, poz. 459 i Nr 178, poz. 1375, z 2010 r. Nr 182, poz. 1228 i Nr 197, poz. 1307 oraz z 2011 r. Nr 112, poz. 654) w związku z art. 134 pkt 3 ustawy z dnia 25 czerwca 2015 r. o Trybunale Konstytucyjnym (Dz. U. poz. 1064) umorzyć postępowanie.
UZASADNIENIE
I
1. Sąd Rejonowy w Olsztynie II Wydział Karny (dalej: Sąd Rejonowy w Olsztynie lub sąd pytający) w postanowieniach z 2, 7 i 9 stycznia 2015 r. (sygn. akt: II K 1229/14, II K 1278/14, II K 1142/14 i II K 706/14) zwrócił się do Trybunału Konstytucyjnego z czterema identycznej treści pytaniami prawnymi:
czy art. 6 ust. 1 oraz art. 14 ust. 1 ustawy z dnia 19 listopada 2009 r. o grach hazardowych (Dz. U. Nr 201, poz. 1540, ze zm.; dalej: ustawa o grach hazardowych), uchwalonej bez przedstawienia przez Państwo Polskie w Komisji Europejskiej w ramach procedury notyfikacji, wynikającej z art. 1 ust. 11 dyrektywy 98/34/WE Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 22 czerwca 1998 r. ustanawiającej procedurę udzielania informacji w dziedzinie norm i przepisów technicznych oraz zasad dotyczących usług społeczeństwa informacyjnego (Dz. Urz. UE L 204 z 21.07.1998, s. 37, ze zm.; dalej: dyrektywa 98/34/WE), są zgodne z art. 2 Konstytucji, tj. zasadą demokratycznego państwa prawnego, zaufania obywateli do państwa i prawa oraz zasadą racjonalności działań ustawodawcy, zasadą winy jako podstawy odpowiedzialności, zasadą poprawnej legislacji, z art. 31 ust. 3 Konstytucji, tj. zasadą proporcjonalności oraz z art. 32 ust. 1 Konstytucji, tj. zasadą równości oraz sprawiedliwości społecznej.
1.1. Powyższe pytania prawne zostały przedstawione w związku z postępowaniami karnymi dotyczącymi osób oskarżonych o urządzanie gier o charakterze losowym na automatach poza kasynem gry wbrew przepisom ustawy o grach hazardowych, tj. o popełnienie przestępstwa skarbowego określonego w art. 107 § 1 ustawy z dnia 10 września 1999 r. – Kodeks karny skarbowy (Dz. U. z 2013 r. poz. 186, ze zm.; dalej: k.k.s.).
1.2. Na tle rozpatrywanych spraw sąd pytający powziął wątpliwość co do konstytucyjności art. 6 ust. 1 i art. 14 ust. 1 ustawy o grach hazardowych, powołując w uzasadnieniu pytań prawnych identyczne argumenty.
1.2.1. Zarzuty sądu pytającego mają przede wszystkim charakter formalny i odnoszą się do braku notyfikacji art. 6 ust. 1 i art. 14 ust. 1 ustawy o grach hazardowych Komisji Europejskiej. Sąd pytający w pełni zgodził się bowiem ze stanowiskiem zawartym w postanowieniu Sądu Najwyższego z 28 listopada 2013 r., sygn. akt I KZP 15/13 (OSNKW nr 12/2013, poz. 101), że obowiązek notyfikacji Komisji Europejskiej przepisów technicznych, o którym mowa w dyrektywie 98/34/WE, stanowi element konstytucyjnego trybu stanowienia ustaw, a jego naruszenie może być kwestionowane jako naruszenie konstytucyjnego trybu ustawodawczego. Zdaniem sądu pytającego, kwestionowane przepisy stanowią przepisy techniczne, w rozumieniu dyrektywy 98/34/WE, a wadliwość postępowania ustawodawczego, jaką było zaniechanie notyfikacji kwestionowanych przepisów Komisji Europejskiej, przesądza o naruszeniu art. 2 Konstytucji. Nienotyfikowane przepisy obowiązują i stanowią podstawę prawną do wyciągania konsekwencji prawnych w stosunku do obywateli, co – w ocenie sądu pytającego – jest sprzeczne z podstawowym porządkiem RP. Niekonsekwencja i niepewność w zakresie stanu prawnego i wywoływania skutków prawnych narusza podstawowe prawa wynikające z art. 2 Konstytucji, w szczególności zasadę ochrony zaufania obywatela do państwa i stanowionego przez nie prawa oraz zasadę poprawnej legislacji.
1.2.2. Zdaniem sądu pytającego, kwestionowane przepisy ustawy o grach hazardowych wprowadzają też daleko idące ograniczenia wolności działalności gospodarczej – art. 20 i art. 22 Konstytucji. Ograniczenia te nie są jednak, w ocenie sądu pytającego, uzasadnione ważnym interesem publicznym, o którym mowa w art. 22 Konstytucji. Nie sposób bowiem uznać, aby przyczyniały się do przeciwdziałania negatywnym społecznym skutkom hazardu. W opinii sądu pytającego, ustawodawca dokonał zatem nieproporcjonalnej ingerencji w wolność działalności gospodarczej, naruszając tym samym zasadę proporcjonalności – art. 31 ust. 3 Konstytucji.
1.2.3. W przekonaniu sądu pytającego, kwestionowane przepisy naruszają jednocześnie zasadę równości w zakresie prowadzenia działalności gospodarczej – art. 32 ust. 1 Konstytucji. Ustawodawca wprowadził bowiem daleko idące ograniczenia, które nie istnieją w porównywalnych dziedzinach gospodarki. Wartości, takie jak porządek publiczny, zdrowie publiczne oraz ochrona innych osób, są w innych dziedzinach prowadzenia działalności gospodarczej realizowane w sposób mniej uciążliwy. W ocenie sądu pytającego, nie istnieje jakikolwiek racjonalny powód związany z potrzebą ochrony wartości konstytucyjnych, dla którego zachodziłaby konieczność ograniczenia wolności działalności gospodarczej w zakresie urządzania gier na automatach. W opinii sądu pytającego, „Tak nieracjonalnie intensywna ingerencja w wolność działalności gospodarczej nie mieści się w granicach postulowanej w art. 32 ust. 1 Konstytucji RP zasady równości”.
1.3. Sąd pytający podkreślił, że odpowiedź na pytania prawne ma zasadniczy wpływ na rozstrzygnięcie toczących się przed nim spraw.
2. Zarządzeniami Prezesa Trybunału Konstytucyjnego z 22 stycznia 2015 r. pytania prawne Sądu Rejonowego w Olsztynie, z uwagi na tożsamość ich przedmiotu, zostały połączone do wspólnego rozpoznania pod sygn. P 18/15.
3. Do dnia wydania niniejszego postanowienia ani Sejm, ani Prokurator Generalny nie zajęli stanowiska w sprawie.
II
Trybunał Konstytucyjny zważył, co następuje:
1. Przedmiot i wzorce kontroli w pytaniach prawnych Sądu Rejonowego w Olsztynie.
1.1. Sąd Rejonowy w Olsztynie (dalej: sąd pytający) przedstawił TK cztery identycznie brzmiące pytania prawne: czy art. 6 ust. 1 oraz art. 14 ust. 1 ustawy z dnia 19 listopada 2009 r. o grach hazardowych (Dz. U. z 2015 r. poz. 612; dalej: ustawa o grach hazardowych), uchwalonej bez przedstawienia przez Państwo Polskie w Komisji Europejskiej w ramach procedury notyfikacji, wynikającej z art. 1 ust. 11 dyrektywy 98/34/WE Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 22 czerwca 1998 r. ustanawiającej procedurę udzielania informacji w dziedzinie norm i przepisów technicznych oraz zasad dotyczących usług społeczeństwa informacyjnego (Dz. Urz. UE L 204 z 21.07.1998, s. 37, ze zm.; dalej: dyrektywa 98/34/WE), są zgodne z art. 2 Konstytucji, tj. zasadą demokratycznego państwa prawnego, zaufania obywateli do państwa i prawa oraz zasadą racjonalności działań ustawodawcy, zasadą winy jako podstawy odpowiedzialności, zasadą poprawnej legislacji, z art. 31 ust. 3 Konstytucji, tj. zasadą proporcjonalności oraz z art. 32 ust. 1 Konstytucji, tj. zasadą równości oraz sprawiedliwości społecznej.
Zgodnie z art. 6 ust. 1 ustawy o grach hazardowych „Działalność w zakresie gier cylindrycznych, gier w karty, gier w kości oraz gier na automatach może być prowadzona na podstawie udzielonej koncesji na prowadzenie kasyna gry”.
W myśl art. 14 ust. 1 ustawy o grach hazardowych „Urządzanie gier cylindrycznych, gier w karty, gier w kości oraz gier na automatach dozwolone jest wyłącznie w kasynach gry”.
1.2. Sąd pytający zarzucił art. 6 ust. 1 i art. 14 ust. 1 ustawy o grach hazardowych naruszenie konstytucyjnego trybu ustawodawczego – art. 2 Konstytucji. Zarzuty sądu pytającego mają charakter formalny, a naruszenie konstytucyjnego trybu ustawodawczego ma wynikać z braku notyfikacji kwestionowanych przepisów Komisji Europejskiej w trybie przewidzianym w dyrektywie 98/34/WE. W przekonaniu sądu pytającego, obowiązywanie nienotyfikowanych przepisów narusza zasadę zaufania obywateli do państwa i stosowanego przez nie prawa, a także zasadę prawidłowej (poprawnej) legislacji.
1.3. W opinii sądu pytającego, kwestionowane przepisy naruszają także zasadę proporcjonalności (art. 31 ust. 3 Konstytucji). Sąd pytający w petitum pytania prawnego nie wskazał konstytucyjnej wolności lub prawa, których ograniczenie podlegać winno ocenie z perspektywy zasady proporcjonalności, o której mowa w art. 31 ust. 3 Konstytucji. Powyższe uchybienie zostało jednak naprawione w uzasadnieniu, z którego jednoznacznie wynika, że zarzut wprowadzenia w kwestionowanych przepisach ograniczenia w zakresie urządzania gier na automatach dotyczy wprost konstytucyjnej wolności działalności gospodarczej – art. 22 Konstytucji. Co więcej, sąd pytający dowodzi, że art. 6 ust. 1 i art. 14 ust. 1 ustawy o grach hazardowych stanowią nieproporcjonalną ingerencję w wolność działalności gospodarczej, nieuzasadnioną ani wartościami, o których mowa w art. 31 ust. 3 Konstytucji, ani ważnym interesem publicznym, do którego odwołuje się art. 22 Konstytucji.
Trybunał Konstytucyjny uznał zatem, że sąd pytający w powyższym zakresie spełnił wymagania stawiane pytaniom prawnym w art. 32 ust. 1 pkt 3 i 4 ustawy z dnia 1 sierpnia 1997 r. o Trybunale Konstytucyjnym (Dz. U. Nr 102, poz. 643, ze zm.; dalej: ustawa o TK), a mianowicie sformułował zarzut niekonstytucyjności, a także uzasadnił go z powołaniem dowodów na jego poparcie.
1.4. Sąd pytający zarzuca również w petitum kwestionowanym przepisom naruszenie zasady winy jako podstawy odpowiedzialności – art. 2 Konstytucji oraz zasady równości i sprawiedliwości społecznej – art. 32 ust. 1 Konstytucji. W uzasadnieniu sąd pytający nie formułuje jednak ani nie uzasadnia powyższych zarzutów niekonstytucyjności. Dowodzi natomiast, że nieuzasadniona wartościami, o których mowa w art. 31 ust. 3 Konstytucji, ingerencja w swobodę działalności gospodarczej w zakresie urządzania gier na automatach „nie mieści się w granicach postulowanej w art. 32 ust. 1 Konstytucji RP zasady równości”. Nie ulega zatem wątpliwości, że zarzut naruszenia przez kwestionowane przepisy konstytucyjnej zasady równości jest w istocie powtórzeniem zarzutu i argumentacji odnoszących do naruszenia wolności działalności gospodarczej i zasady proporcjonalności (art. 22 i art. 31 ust. 3 Konstytucji).
W konsekwencji, ze względu na wadliwość sformułowania zarzutu niekonstytucyjności, nie jest możliwe przeprowadzenie kontroli zgodności kwestionowanych przepisów z art. 32 ust. 1 Konstytucji oraz z art. 2 Konstytucji, we wskazanym zakresie. Pytanie prawne powinno bowiem zawierać zarówno sformułowanie zarzutu niekonstytucyjności, jak i uzasadnienie postawionego zarzutu z powołaniem dowodów na jego poparcie (art. 32 ust. 1 pkt 3 i 4 ustawy o TK). Sąd pytający w powyższym zakresie nie tylko nie uzasadnił zarzutu, ale go w istocie nawet nie sformułował.
Biorąc powyższe pod uwagę, Trybunał Konstytucyjny postanowił, na podstawie art. 39 ust. 1 pkt 1 ustawy o TK, umorzyć postępowanie w zakresie zbadania zgodności art. 6 ust. 1 i art. 14 ust. 1 ustawy o grach hazardowych z art. 32 ust. 1 Konstytucji i z art. 2 Konstytucji, we wskazanym wyżej zakresie – ze względu na niedopuszczalność wydania wyroku.
1.5. Trybunał Konstytucyjny przyjął, że w niniejszej sprawie ocenie podlega zgodność art. 6 ust. 1 oraz art. 14 ust. 1 ustawy o grach hazardowych, uchwalonej bez notyfikacji, o której mowa w dyrektywie 98/34/WE, z art. 2 Konstytucji, tj. zasadą demokratycznego państwa prawnego, zaufania obywateli do państwa i prawa oraz racjonalności działań ustawodawcy oraz z art. 22 i art. 31 ust. 3 Konstytucji.
2. Przesłanki dopuszczalności merytorycznego rozpoznania pytania prawnego.
Dopuszczalność merytorycznego rozpoznania pytania prawnego, w myśl art. 193 Konstytucji, uzależniona jest od spełnienia przesłanek: 1) podmiotowej, która wymaga, aby podmiotem inicjującym w trybie pytania prawnego konstytucyjną kontrolę był wyłącznie sąd; 2) przedmiotowej, która ogranicza kontrolę jedynie do oceny hierarchicznej zgodności aktów normatywnych z Konstytucją, ratyfikowaną umową międzynarodową lub ustawą; 3) funkcjonalnej, która nakazuje, aby od odpowiedzi na pytanie prawne zależało rozstrzygnięcie sprawy toczącej się przed sądem. Skuteczne zainicjowanie kontroli konstytucyjnej w tym trybie wymaga spełnienia przesłanek określonych w art. 193 Konstytucji i powtórzonych w art. 3 ustawy o TK.
Trybunał Konstytucyjny stwierdził, że połączone do wspólnego rozpoznania pytania prawne Sądu Rejonowego w Olsztynie spełniają przesłanki podmiotową, przedmiotową i funkcjonalną, o których mowa w art. 193 Konstytucji.
3. Ocena dopuszczalności pytań prawnych z perspektywy wystąpienia ujemnej przesłanki procesowej – ne bis in idem.
3.1. Oprócz ustalenia, że pytania prawne spełniają wymagania wynikające z art. 193 Konstytucji i odpowiednich przepisów ustawy o TK, niezbędne było następnie stwierdzenie, czy nie występują w okolicznościach niniejszej sprawy ujemne przesłanki procesowe. Trybunał Konstytucyjny uznał przede wszystkim za konieczne ocenić dopuszczalność merytorycznego rozpoznania pytań prawnych ze względu na ujemną przesłankę procesową ne bis in idem, czyli zakaz ponownego orzekania o tym samym (w tej samej sprawie). Należy bowiem wziąć pod uwagę, że Trybunał Konstytucyjny ocenił już z perspektywy konstytucyjnego trybu ustawodawczego problem niedochowania unijnej procedury notyfikacji przepisów technicznych, o której mowa w dyrektywie 98/34/WE. Co więcej, Trybunał Konstytucyjny ocenił także z perspektywy zasady proporcjonalności oraz konstytucyjnej wolności działalności gospodarczej dopuszczalność ograniczeń w zakresie urządzania gier na automatach jedynie w kasynach gier.
W wyroku z 11 marca 2015 r., sygn. P 4/14 (Dz. U. poz. 369; OTK ZU nr 3/A/2015, poz. 31), Trybunał Konstytucyjny w pełnym składzie orzekł, że art. 14 ust. 1 i art. 89 ust. 1 pkt 2 ustawy o grach hazardowych są zgodne z art. 2 i art. 7 w związku z art. 9 Konstytucji oraz z art. 20 i art. 22 w związku z art. 31 ust. 3 Konstytucji.
Trybunał Konstytucyjny w wyroku o sygn. P 4/14 uznał, że notyfikacja tzw. przepisów technicznych, o której mowa w dyrektywie 98/34/WE, implementowanej do polskiego porządku prawnego rozporządzeniem Rady Ministrów z dnia 23 grudnia 2002 r. w sprawie sposobu funkcjonowania krajowego systemu notyfikacji norm i aktów prawnych (Dz. U. Nr 239, poz. 2039, ze zm.), nie stanowi elementu konstytucyjnego trybu ustawodawczego. Stąd też dochowanie czy też niedochowanie procedury notyfikacyjnej nie ma wpływu na ocenę dochowania konstytucyjnego trybu stanowienia ustawy. Trybunał uznał tym samym, że „brak notyfikacji projektu ustawy o grach hazardowych nie stanowił naruszenia takich reguł stanowienia ustaw, które mają swoje wyraźne źródło w przepisach Konstytucji i które dotyczyłyby w sensie treściowym konstytucyjnego trybu ustawodawczego”. Co więcej, Trybunał uznał także, że brak notyfikacji nie stanowił naruszenia pozakonstytucyjnej procedury ustawodawczej, które byłoby równoznaczne z naruszeniem art. 2 i art. 7 Konstytucji. Niedopełnienie obowiązku notyfikacji Komisji Europejskiej, a więc zaniedbanie o charakterze formalnoprawnym unijnej procedury notyfikacji, nie pociąga za sobą naruszenia standardów konstytucyjnych w zakresie stanowienia ustaw.
Trybunał Konstytucyjny w wyroku o sygn. P 4/14 stwierdził również, że ograniczenie wolności działalności gospodarczej wprowadzone w kwestionowanych przepisach spełnia przesłankę formalną i materialną, o których mowa w art. 22 Konstytucji. Ważnym interesem publicznym, w rozumieniu art. 22 Konstytucji, uzasadniającym wprowadzone ograniczenie, było przede wszystkim pilne zwiększenie ochrony społeczeństwa, zwłaszcza osób młodych, oraz praworządności (porządku i bezpieczeństwa publicznego) przed negatywnymi skutkami hazardu.
Trybunał Konstytucyjny w wyroku o sygn. P 4/14 rozstrzygnął także, że wprowadzone ograniczenie wolności działalności gospodarczej w zakresie urządzania gier na wszelkich automatach wyłącznie w kasynach gry służy zamierzonemu celowi i jest niezbędne dla ochrony społeczeństwa przed negatywnymi skutkami hazardu, a także dla zwiększenia kontroli państwa nad tą sferą. W ocenie Trybunału Konstytucyjnego, przyjęte środki spełniają postulat adekwatności i nie są nadmiernie dolegliwe, służą bowiem szczególnie ważkiemu interesowi publicznemu, jakim jest zwalczanie niepożądanych i patologicznych zjawisk, które towarzyszą hazardowi, a tym bardziej grom hazardowym urządzanym w sposób nielegalny. Trybunał Konstytucyjny uznał tym samym, że kwestionowane przepisy przechodzą pomyślnie test proporcjonalności, wynikający z art. 31 ust. 3 Konstytucji.
Biorąc pod uwagę treść wyroku o sygn. P 4/14, Trybunał Konstytucyjny w niniejszym składzie uznał, że tożsamy problem konstytucyjny, przedstawiony w rozpoznawanych pytaniach prawnych, został już przez TK rozstrzygnięty w ostatecznym wyroku z 11 marca 2015 r. Zarzut niekonstytucyjności sformułowany przez sąd pytający w rozpatrywanej sprawie jest bez wątpienia tożsamy z rozpoznanym w wyroku o sygn. P 4/14. Sąd pytający wskazał też te same wzorce kontroli oraz argumenty za niekonstytucyjnością art. 6 ust. 1 i art. 14 ust. 1 ustawy o grach hazardowych. W niniejszej sprawie sąd pytający nie podniósł żadnych dodatkowych twierdzeń i dowodów, w porównaniu z rozważanymi przez Trybunał w sprawie o sygn. P 4/14.
3.2. W związku z wyrokiem TK w sprawie o sygn. P 4/14, w której przedmiotem kontroli były po części te same przepisy konfrontowane z tymi samymi wzorcami kontroli, zachodzi konieczność rozstrzygnięcia kwestii celowości i dopuszczalności merytorycznego rozpatrzenia niniejszej sprawy. Należy przede wszystkim rozważyć zakres dopuszczalności kontroli merytorycznej zakwestionowanych przepisów w aspekcie zasady ne bis in idem rozumianej z uwzględnieniem specyfiki postępowania przed Trybunałem Konstytucyjnym.
Zgodnie z art. 39 ust. 1 pkt 1 ustawy o TK Trybunał umarza na posiedzeniu niejawnym postępowanie, jeżeli wydanie orzeczenia jest zbędne lub niedopuszczalne. Taki stan rzeczy ma m.in. miejsce, gdy zakwestionowany przepis prawny był już w innej sprawie przedmiotem kontroli konstytucyjności. O niedopuszczalności wydania orzeczenia przesądza wystąpienie ujemnej przesłanki procesowej w postaci powagi rzeczy osądzonej – res iudicata, a więc tożsamości zarówno podmiotowej, jak i przedmiotowej w sprawie.
Uprzednie rozpoznanie sprawy konstytucyjności określonego przepisu z punktu widzenia tych samych wzorców kontroli, bez wystąpienia tożsamości podmiotowej, oznacza, że mamy do czynienia z zasadą ne bis in idem, rozumianą z uwzględnieniem specyfiki tego postępowania (zob. np. postanowienie TK z 25 października 2011 r., sygn. K 36/09, OTK ZU nr 8/A/2011, poz. 93). W takim wypadku Trybunał Konstytucyjny umarza postępowanie ze względu na zbędność wydania wyroku. Brak jest bowiem celowości prowadzenia postępowania i wyrokowania w kwestii, która została już jednoznacznie i ostatecznie rozstrzygnięta.
Zasada ne bis in idem znajduje zastosowanie, jeżeli te same przepisy zostały już wcześniej zakwestionowane przez inny podmiot w oparciu o te same zarzuty niekonstytucyjności. W orzecznictwie TK przyjmuje się, że z zasadą ne bis in idem nie mamy do czynienia w wypadku wskazania nowych wzorców kontroli, gdy we wcześniejszym orzeczeniu uznano zgodność zakwestionowanego przepisu z Konstytucją (zob. postanowienie o sygn. K 36/09 i wskazane tam wcześniejsze orzeczenia TK). Co więcej, to, że określone przepisy stanowiły już przedmiot kontroli z określonymi wzorcami i zostały uznane za konstytucyjne, nie wyklucza ponownego ich badania nawet z tymi samymi wzorcami, jeżeli tylko inicjator kontroli przedstawi nowe, niepowoływane wcześniej argumenty, okoliczności lub dowody uzasadniające prowadzenie postępowania i wydanie wyroku (zob. postanowienie o sygn. K 36/09 i wskazane tam wcześniejsze orzeczenia TK). Wskazanie nowych wzorców kontroli, zarzutów i argumentów uzasadniających niekonstytucyjność ponownie zakwestionowanej regulacji może bowiem spowodować odmienny kierunek rozstrzygnięcia sprawy przez Trybunał.
Biorąc powyższe pod uwagę Trybunał Konstytucyjny uznaje, że w odniesieniu do zakwestionowanego w niniejszych pytaniach prawnych art. 14 ust. 1 ustawy o grach hazardowych zachodzi jednoznacznie ujemna przesłanka procesowa w postaci ne bis in idem, pociągająca za sobą konieczność umorzenia postępowania ze względu na zbędności wydania wyroku.
3.3. W niniejszej sprawie, oprócz art. 14 ust. 1 ustawy o grach hazardowych, został jednakże zakwestionowany także art. 6 ust. 1 tej ustawy. Jest jednak oczywiste, że zarzut niekonstytucyjności podnoszony wobec art. 6 ust. 1 ustawy o grach hazardowych jest tożsamy z zarzutem podnoszonym wobec przepisów zakwestionowanych w sprawie o sygn. P 4/14. Sąd pytający zarzucił bowiem łącznie art. 6 ust. 1 i art. 14 ust. 1 ustawy o grach hazardowych naruszenie konstytucyjnego trybu ustawodawczego z uwagi na brak ich notyfikacji Komisji Europejskiej w trybie przewidzianym w dyrektywie 98/34/WE oraz naruszenie zasady proporcjonalności w zakresie ograniczenia konstytucyjnej wolności działalności gospodarczej – art. 31 ust. 3 i art. 22 Konstytucji. Nie ulega więc wątpliwości, że problem konstytucyjny, stanowiący przedmiot niniejszych pytań prawnych, zarówno w odniesieniu do art. 14 ust. 1, jak i art. 6 ust. 1 ustawy o grach hazardowych, został już ostatecznie rozstrzygnięty w wyroku pełnego składu TK o sygn. P 4/14. Przy czym, sąd pytający nie wskazał żadnych nowych wzorców kontroli, jak również nie przedstawił nowych argumentów, okoliczności i dowodów, które mogłyby teoretycznie wpłynąć na odmienny w tej sprawie kierunek rozstrzygnięcia TK.
Trybunał Konstytucyjny uznaje zatem za konieczne wskazać, że w dotychczasowym orzecznictwie przyjmował, iż zbędność wydania wyroku, a więc wystąpienie przesłanki ne bis in idem, zachodzi między innymi w sytuacji rozpoznawania problemu konstytucyjnego, który został już wcześniej przez Trybunał rozstrzygnięty (zob. postanowienie TK z 24 lutego 2015 r., sygn. P 34/13, OTK ZU nr 2/A/2015, poz. 26). Trybunał ocenia bowiem sytuację w kategoriach pragmatycznych, badając celowość prowadzenia postępowania i orzekania w kwestii, która została już jednoznacznie i ostatecznie rozstrzygnięta.
Uwzględniając powyższy kierunek interpretacyjny wystąpienia ujemnej przesłanki procesowej w postaci ne bis in idem, Trybunał Konstytucyjny w zbliżonych, czy wręcz tożsamych przedmiotowo sprawach przyjął, że dokonanie ponownej kontroli takiego samego zarzutu, jaki został już rozpoznany w ostatecznym wyroku o sygn. P 4/14, cechuje automatyzm. Tym samym ocena art. 6 ust. 1 ustawy o grach hazardowych z punktu widzenia wskazanych wzorców kontroli jest zbędna (zob. m.in. postanowienia TK z: 26 maja 2015 r., sygn. P 10/14, sygn. P 30/14, sygn. P 28/15 i sygn. P 60/15; 28 maja 2015 r., sygn. P 65/14; 2 czerwca 2015 r., sygn. P 38/15, 3 czerwca 2015 r., sygn. P 41/14 oraz 21 lipca 2015 r., sygn. P 57/15, wszystkie dotychczas niepublikowane).
Biorąc powyższe pod uwagę Trybunał Konstytucyjny uznaje, że także w niniejszej sprawie w odniesieniu do art. 6 ust. 1 ustawy o grach hazardowych wystąpiła ujemna przesłanka procesowa w postaci zakazu ne bis in idem. Tym samym Trybunał Konstytucyjny postanowił umorzyć postępowanie na podstawie art. 39 ust. 1 pkt 1 ustawy o TK ze względu na zbędność wydania wyroku.
Z tych względów Trybunał Konstytucyjny postanowił jak w sentencji.
POSTANOWIENIE
z dnia 23 września 2015 r.
Sygn. akt P 18/15
Trybunał Konstytucyjny w składzie:
Teresa Liszcz – przewodniczący
Stanisław Biernat
Sławomira Wronkowska-Jaśkiewicz
Andrzej Wróbel – sprawozdawca
Marek Zubik,
po rozpoznaniu, na posiedzeniu niejawnym w dniu 23 września 2015 r., połączonych pytań prawnych Sądu Rejonowego w Olsztynie:
czy art. 6 ust. 1 oraz art. 14 ust. 1 ustawy z dnia 19 listopada 2009 r. o grach hazardowych (Dz. U. Nr 201, poz. 1540, ze zm.), uchwalonej bez przedstawienia przez Państwo Polskie w Komisji Europejskiej w ramach procedury notyfikacji, wynikającej z art. 1 ust. 11 dyrektywy 98/34/WE Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 22 czerwca 1998 r. ustanawiającej procedurę udzielania informacji w dziedzinie norm i przepisów technicznych oraz zasad dotyczących usług społeczeństwa informacyjnego (Dz. Urz. UE L 204 z 21.07.1998, s. 37, ze zm.), są zgodne z art. 2 Konstytucji, tj. zasadą demokratycznego państwa prawnego, zaufania obywateli do państwa i prawa oraz zasadą racjonalności działań ustawodawcy, zasadą winy jako podstawy odpowiedzialności, zasadą poprawnej legislacji, z art. 31 ust. 3 Konstytucji, tj. zasadą proporcjonalności oraz z art. 32 ust. 1 Konstytucji, tj. zasadą równości oraz sprawiedliwości społecznej,
p o s t a n a w i a:
na podstawie art. 39 ust. 1 pkt 1 ustawy z dnia 1 sierpnia 1997 r. o Trybunale Konstytucyjnym (Dz. U. Nr 102, poz. 643, z 2000 r. Nr 48, poz. 552 i Nr 53, poz. 638, z 2001 r. Nr 98, poz. 1070, z 2005 r. Nr 169, poz. 1417, z 2009 r. Nr 56, poz. 459 i Nr 178, poz. 1375, z 2010 r. Nr 182, poz. 1228 i Nr 197, poz. 1307 oraz z 2011 r. Nr 112, poz. 654) w związku z art. 134 pkt 3 ustawy z dnia 25 czerwca 2015 r. o Trybunale Konstytucyjnym (Dz. U. poz. 1064) umorzyć postępowanie.
UZASADNIENIE
I
1. Sąd Rejonowy w Olsztynie II Wydział Karny (dalej: Sąd Rejonowy w Olsztynie lub sąd pytający) w postanowieniach z 2, 7 i 9 stycznia 2015 r. (sygn. akt: II K 1229/14, II K 1278/14, II K 1142/14 i II K 706/14) zwrócił się do Trybunału Konstytucyjnego z czterema identycznej treści pytaniami prawnymi:
czy art. 6 ust. 1 oraz art. 14 ust. 1 ustawy z dnia 19 listopada 2009 r. o grach hazardowych (Dz. U. Nr 201, poz. 1540, ze zm.; dalej: ustawa o grach hazardowych), uchwalonej bez przedstawienia przez Państwo Polskie w Komisji Europejskiej w ramach procedury notyfikacji, wynikającej z art. 1 ust. 11 dyrektywy 98/34/WE Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 22 czerwca 1998 r. ustanawiającej procedurę udzielania informacji w dziedzinie norm i przepisów technicznych oraz zasad dotyczących usług społeczeństwa informacyjnego (Dz. Urz. UE L 204 z 21.07.1998, s. 37, ze zm.; dalej: dyrektywa 98/34/WE), są zgodne z art. 2 Konstytucji, tj. zasadą demokratycznego państwa prawnego, zaufania obywateli do państwa i prawa oraz zasadą racjonalności działań ustawodawcy, zasadą winy jako podstawy odpowiedzialności, zasadą poprawnej legislacji, z art. 31 ust. 3 Konstytucji, tj. zasadą proporcjonalności oraz z art. 32 ust. 1 Konstytucji, tj. zasadą równości oraz sprawiedliwości społecznej.
1.1. Powyższe pytania prawne zostały przedstawione w związku z postępowaniami karnymi dotyczącymi osób oskarżonych o urządzanie gier o charakterze losowym na automatach poza kasynem gry wbrew przepisom ustawy o grach hazardowych, tj. o popełnienie przestępstwa skarbowego określonego w art. 107 § 1 ustawy z dnia 10 września 1999 r. – Kodeks karny skarbowy (Dz. U. z 2013 r. poz. 186, ze zm.; dalej: k.k.s.).
1.2. Na tle rozpatrywanych spraw sąd pytający powziął wątpliwość co do konstytucyjności art. 6 ust. 1 i art. 14 ust. 1 ustawy o grach hazardowych, powołując w uzasadnieniu pytań prawnych identyczne argumenty.
1.2.1. Zarzuty sądu pytającego mają przede wszystkim charakter formalny i odnoszą się do braku notyfikacji art. 6 ust. 1 i art. 14 ust. 1 ustawy o grach hazardowych Komisji Europejskiej. Sąd pytający w pełni zgodził się bowiem ze stanowiskiem zawartym w postanowieniu Sądu Najwyższego z 28 listopada 2013 r., sygn. akt I KZP 15/13 (OSNKW nr 12/2013, poz. 101), że obowiązek notyfikacji Komisji Europejskiej przepisów technicznych, o którym mowa w dyrektywie 98/34/WE, stanowi element konstytucyjnego trybu stanowienia ustaw, a jego naruszenie może być kwestionowane jako naruszenie konstytucyjnego trybu ustawodawczego. Zdaniem sądu pytającego, kwestionowane przepisy stanowią przepisy techniczne, w rozumieniu dyrektywy 98/34/WE, a wadliwość postępowania ustawodawczego, jaką było zaniechanie notyfikacji kwestionowanych przepisów Komisji Europejskiej, przesądza o naruszeniu art. 2 Konstytucji. Nienotyfikowane przepisy obowiązują i stanowią podstawę prawną do wyciągania konsekwencji prawnych w stosunku do obywateli, co – w ocenie sądu pytającego – jest sprzeczne z podstawowym porządkiem RP. Niekonsekwencja i niepewność w zakresie stanu prawnego i wywoływania skutków prawnych narusza podstawowe prawa wynikające z art. 2 Konstytucji, w szczególności zasadę ochrony zaufania obywatela do państwa i stanowionego przez nie prawa oraz zasadę poprawnej legislacji.
1.2.2. Zdaniem sądu pytającego, kwestionowane przepisy ustawy o grach hazardowych wprowadzają też daleko idące ograniczenia wolności działalności gospodarczej – art. 20 i art. 22 Konstytucji. Ograniczenia te nie są jednak, w ocenie sądu pytającego, uzasadnione ważnym interesem publicznym, o którym mowa w art. 22 Konstytucji. Nie sposób bowiem uznać, aby przyczyniały się do przeciwdziałania negatywnym społecznym skutkom hazardu. W opinii sądu pytającego, ustawodawca dokonał zatem nieproporcjonalnej ingerencji w wolność działalności gospodarczej, naruszając tym samym zasadę proporcjonalności – art. 31 ust. 3 Konstytucji.
1.2.3. W przekonaniu sądu pytającego, kwestionowane przepisy naruszają jednocześnie zasadę równości w zakresie prowadzenia działalności gospodarczej – art. 32 ust. 1 Konstytucji. Ustawodawca wprowadził bowiem daleko idące ograniczenia, które nie istnieją w porównywalnych dziedzinach gospodarki. Wartości, takie jak porządek publiczny, zdrowie publiczne oraz ochrona innych osób, są w innych dziedzinach prowadzenia działalności gospodarczej realizowane w sposób mniej uciążliwy. W ocenie sądu pytającego, nie istnieje jakikolwiek racjonalny powód związany z potrzebą ochrony wartości konstytucyjnych, dla którego zachodziłaby konieczność ograniczenia wolności działalności gospodarczej w zakresie urządzania gier na automatach. W opinii sądu pytającego, „Tak nieracjonalnie intensywna ingerencja w wolność działalności gospodarczej nie mieści się w granicach postulowanej w art. 32 ust. 1 Konstytucji RP zasady równości”.
1.3. Sąd pytający podkreślił, że odpowiedź na pytania prawne ma zasadniczy wpływ na rozstrzygnięcie toczących się przed nim spraw.
2. Zarządzeniami Prezesa Trybunału Konstytucyjnego z 22 stycznia 2015 r. pytania prawne Sądu Rejonowego w Olsztynie, z uwagi na tożsamość ich przedmiotu, zostały połączone do wspólnego rozpoznania pod sygn. P 18/15.
3. Do dnia wydania niniejszego postanowienia ani Sejm, ani Prokurator Generalny nie zajęli stanowiska w sprawie.
II
Trybunał Konstytucyjny zważył, co następuje:
1. Przedmiot i wzorce kontroli w pytaniach prawnych Sądu Rejonowego w Olsztynie.
1.1. Sąd Rejonowy w Olsztynie (dalej: sąd pytający) przedstawił TK cztery identycznie brzmiące pytania prawne: czy art. 6 ust. 1 oraz art. 14 ust. 1 ustawy z dnia 19 listopada 2009 r. o grach hazardowych (Dz. U. z 2015 r. poz. 612; dalej: ustawa o grach hazardowych), uchwalonej bez przedstawienia przez Państwo Polskie w Komisji Europejskiej w ramach procedury notyfikacji, wynikającej z art. 1 ust. 11 dyrektywy 98/34/WE Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 22 czerwca 1998 r. ustanawiającej procedurę udzielania informacji w dziedzinie norm i przepisów technicznych oraz zasad dotyczących usług społeczeństwa informacyjnego (Dz. Urz. UE L 204 z 21.07.1998, s. 37, ze zm.; dalej: dyrektywa 98/34/WE), są zgodne z art. 2 Konstytucji, tj. zasadą demokratycznego państwa prawnego, zaufania obywateli do państwa i prawa oraz zasadą racjonalności działań ustawodawcy, zasadą winy jako podstawy odpowiedzialności, zasadą poprawnej legislacji, z art. 31 ust. 3 Konstytucji, tj. zasadą proporcjonalności oraz z art. 32 ust. 1 Konstytucji, tj. zasadą równości oraz sprawiedliwości społecznej.
Zgodnie z art. 6 ust. 1 ustawy o grach hazardowych „Działalność w zakresie gier cylindrycznych, gier w karty, gier w kości oraz gier na automatach może być prowadzona na podstawie udzielonej koncesji na prowadzenie kasyna gry”.
W myśl art. 14 ust. 1 ustawy o grach hazardowych „Urządzanie gier cylindrycznych, gier w karty, gier w kości oraz gier na automatach dozwolone jest wyłącznie w kasynach gry”.
1.2. Sąd pytający zarzucił art. 6 ust. 1 i art. 14 ust. 1 ustawy o grach hazardowych naruszenie konstytucyjnego trybu ustawodawczego – art. 2 Konstytucji. Zarzuty sądu pytającego mają charakter formalny, a naruszenie konstytucyjnego trybu ustawodawczego ma wynikać z braku notyfikacji kwestionowanych przepisów Komisji Europejskiej w trybie przewidzianym w dyrektywie 98/34/WE. W przekonaniu sądu pytającego, obowiązywanie nienotyfikowanych przepisów narusza zasadę zaufania obywateli do państwa i stosowanego przez nie prawa, a także zasadę prawidłowej (poprawnej) legislacji.
1.3. W opinii sądu pytającego, kwestionowane przepisy naruszają także zasadę proporcjonalności (art. 31 ust. 3 Konstytucji). Sąd pytający w petitum pytania prawnego nie wskazał konstytucyjnej wolności lub prawa, których ograniczenie podlegać winno ocenie z perspektywy zasady proporcjonalności, o której mowa w art. 31 ust. 3 Konstytucji. Powyższe uchybienie zostało jednak naprawione w uzasadnieniu, z którego jednoznacznie wynika, że zarzut wprowadzenia w kwestionowanych przepisach ograniczenia w zakresie urządzania gier na automatach dotyczy wprost konstytucyjnej wolności działalności gospodarczej – art. 22 Konstytucji. Co więcej, sąd pytający dowodzi, że art. 6 ust. 1 i art. 14 ust. 1 ustawy o grach hazardowych stanowią nieproporcjonalną ingerencję w wolność działalności gospodarczej, nieuzasadnioną ani wartościami, o których mowa w art. 31 ust. 3 Konstytucji, ani ważnym interesem publicznym, do którego odwołuje się art. 22 Konstytucji.
Trybunał Konstytucyjny uznał zatem, że sąd pytający w powyższym zakresie spełnił wymagania stawiane pytaniom prawnym w art. 32 ust. 1 pkt 3 i 4 ustawy z dnia 1 sierpnia 1997 r. o Trybunale Konstytucyjnym (Dz. U. Nr 102, poz. 643, ze zm.; dalej: ustawa o TK), a mianowicie sformułował zarzut niekonstytucyjności, a także uzasadnił go z powołaniem dowodów na jego poparcie.
1.4. Sąd pytający zarzuca również w petitum kwestionowanym przepisom naruszenie zasady winy jako podstawy odpowiedzialności – art. 2 Konstytucji oraz zasady równości i sprawiedliwości społecznej – art. 32 ust. 1 Konstytucji. W uzasadnieniu sąd pytający nie formułuje jednak ani nie uzasadnia powyższych zarzutów niekonstytucyjności. Dowodzi natomiast, że nieuzasadniona wartościami, o których mowa w art. 31 ust. 3 Konstytucji, ingerencja w swobodę działalności gospodarczej w zakresie urządzania gier na automatach „nie mieści się w granicach postulowanej w art. 32 ust. 1 Konstytucji RP zasady równości”. Nie ulega zatem wątpliwości, że zarzut naruszenia przez kwestionowane przepisy konstytucyjnej zasady równości jest w istocie powtórzeniem zarzutu i argumentacji odnoszących do naruszenia wolności działalności gospodarczej i zasady proporcjonalności (art. 22 i art. 31 ust. 3 Konstytucji).
W konsekwencji, ze względu na wadliwość sformułowania zarzutu niekonstytucyjności, nie jest możliwe przeprowadzenie kontroli zgodności kwestionowanych przepisów z art. 32 ust. 1 Konstytucji oraz z art. 2 Konstytucji, we wskazanym zakresie. Pytanie prawne powinno bowiem zawierać zarówno sformułowanie zarzutu niekonstytucyjności, jak i uzasadnienie postawionego zarzutu z powołaniem dowodów na jego poparcie (art. 32 ust. 1 pkt 3 i 4 ustawy o TK). Sąd pytający w powyższym zakresie nie tylko nie uzasadnił zarzutu, ale go w istocie nawet nie sformułował.
Biorąc powyższe pod uwagę, Trybunał Konstytucyjny postanowił, na podstawie art. 39 ust. 1 pkt 1 ustawy o TK, umorzyć postępowanie w zakresie zbadania zgodności art. 6 ust. 1 i art. 14 ust. 1 ustawy o grach hazardowych z art. 32 ust. 1 Konstytucji i z art. 2 Konstytucji, we wskazanym wyżej zakresie – ze względu na niedopuszczalność wydania wyroku.
1.5. Trybunał Konstytucyjny przyjął, że w niniejszej sprawie ocenie podlega zgodność art. 6 ust. 1 oraz art. 14 ust. 1 ustawy o grach hazardowych, uchwalonej bez notyfikacji, o której mowa w dyrektywie 98/34/WE, z art. 2 Konstytucji, tj. zasadą demokratycznego państwa prawnego, zaufania obywateli do państwa i prawa oraz racjonalności działań ustawodawcy oraz z art. 22 i art. 31 ust. 3 Konstytucji.
2. Przesłanki dopuszczalności merytorycznego rozpoznania pytania prawnego.
Dopuszczalność merytorycznego rozpoznania pytania prawnego, w myśl art. 193 Konstytucji, uzależniona jest od spełnienia przesłanek: 1) podmiotowej, która wymaga, aby podmiotem inicjującym w trybie pytania prawnego konstytucyjną kontrolę był wyłącznie sąd; 2) przedmiotowej, która ogranicza kontrolę jedynie do oceny hierarchicznej zgodności aktów normatywnych z Konstytucją, ratyfikowaną umową międzynarodową lub ustawą; 3) funkcjonalnej, która nakazuje, aby od odpowiedzi na pytanie prawne zależało rozstrzygnięcie sprawy toczącej się przed sądem. Skuteczne zainicjowanie kontroli konstytucyjnej w tym trybie wymaga spełnienia przesłanek określonych w art. 193 Konstytucji i powtórzonych w art. 3 ustawy o TK.
Trybunał Konstytucyjny stwierdził, że połączone do wspólnego rozpoznania pytania prawne Sądu Rejonowego w Olsztynie spełniają przesłanki podmiotową, przedmiotową i funkcjonalną, o których mowa w art. 193 Konstytucji.
3. Ocena dopuszczalności pytań prawnych z perspektywy wystąpienia ujemnej przesłanki procesowej – ne bis in idem.
3.1. Oprócz ustalenia, że pytania prawne spełniają wymagania wynikające z art. 193 Konstytucji i odpowiednich przepisów ustawy o TK, niezbędne było następnie stwierdzenie, czy nie występują w okolicznościach niniejszej sprawy ujemne przesłanki procesowe. Trybunał Konstytucyjny uznał przede wszystkim za konieczne ocenić dopuszczalność merytorycznego rozpoznania pytań prawnych ze względu na ujemną przesłankę procesową ne bis in idem, czyli zakaz ponownego orzekania o tym samym (w tej samej sprawie). Należy bowiem wziąć pod uwagę, że Trybunał Konstytucyjny ocenił już z perspektywy konstytucyjnego trybu ustawodawczego problem niedochowania unijnej procedury notyfikacji przepisów technicznych, o której mowa w dyrektywie 98/34/WE. Co więcej, Trybunał Konstytucyjny ocenił także z perspektywy zasady proporcjonalności oraz konstytucyjnej wolności działalności gospodarczej dopuszczalność ograniczeń w zakresie urządzania gier na automatach jedynie w kasynach gier.
W wyroku z 11 marca 2015 r., sygn. P 4/14 (Dz. U. poz. 369; OTK ZU nr 3/A/2015, poz. 31), Trybunał Konstytucyjny w pełnym składzie orzekł, że art. 14 ust. 1 i art. 89 ust. 1 pkt 2 ustawy o grach hazardowych są zgodne z art. 2 i art. 7 w związku z art. 9 Konstytucji oraz z art. 20 i art. 22 w związku z art. 31 ust. 3 Konstytucji.
Trybunał Konstytucyjny w wyroku o sygn. P 4/14 uznał, że notyfikacja tzw. przepisów technicznych, o której mowa w dyrektywie 98/34/WE, implementowanej do polskiego porządku prawnego rozporządzeniem Rady Ministrów z dnia 23 grudnia 2002 r. w sprawie sposobu funkcjonowania krajowego systemu notyfikacji norm i aktów prawnych (Dz. U. Nr 239, poz. 2039, ze zm.), nie stanowi elementu konstytucyjnego trybu ustawodawczego. Stąd też dochowanie czy też niedochowanie procedury notyfikacyjnej nie ma wpływu na ocenę dochowania konstytucyjnego trybu stanowienia ustawy. Trybunał uznał tym samym, że „brak notyfikacji projektu ustawy o grach hazardowych nie stanowił naruszenia takich reguł stanowienia ustaw, które mają swoje wyraźne źródło w przepisach Konstytucji i które dotyczyłyby w sensie treściowym konstytucyjnego trybu ustawodawczego”. Co więcej, Trybunał uznał także, że brak notyfikacji nie stanowił naruszenia pozakonstytucyjnej procedury ustawodawczej, które byłoby równoznaczne z naruszeniem art. 2 i art. 7 Konstytucji. Niedopełnienie obowiązku notyfikacji Komisji Europejskiej, a więc zaniedbanie o charakterze formalnoprawnym unijnej procedury notyfikacji, nie pociąga za sobą naruszenia standardów konstytucyjnych w zakresie stanowienia ustaw.
Trybunał Konstytucyjny w wyroku o sygn. P 4/14 stwierdził również, że ograniczenie wolności działalności gospodarczej wprowadzone w kwestionowanych przepisach spełnia przesłankę formalną i materialną, o których mowa w art. 22 Konstytucji. Ważnym interesem publicznym, w rozumieniu art. 22 Konstytucji, uzasadniającym wprowadzone ograniczenie, było przede wszystkim pilne zwiększenie ochrony społeczeństwa, zwłaszcza osób młodych, oraz praworządności (porządku i bezpieczeństwa publicznego) przed negatywnymi skutkami hazardu.
Trybunał Konstytucyjny w wyroku o sygn. P 4/14 rozstrzygnął także, że wprowadzone ograniczenie wolności działalności gospodarczej w zakresie urządzania gier na wszelkich automatach wyłącznie w kasynach gry służy zamierzonemu celowi i jest niezbędne dla ochrony społeczeństwa przed negatywnymi skutkami hazardu, a także dla zwiększenia kontroli państwa nad tą sferą. W ocenie Trybunału Konstytucyjnego, przyjęte środki spełniają postulat adekwatności i nie są nadmiernie dolegliwe, służą bowiem szczególnie ważkiemu interesowi publicznemu, jakim jest zwalczanie niepożądanych i patologicznych zjawisk, które towarzyszą hazardowi, a tym bardziej grom hazardowym urządzanym w sposób nielegalny. Trybunał Konstytucyjny uznał tym samym, że kwestionowane przepisy przechodzą pomyślnie test proporcjonalności, wynikający z art. 31 ust. 3 Konstytucji.
Biorąc pod uwagę treść wyroku o sygn. P 4/14, Trybunał Konstytucyjny w niniejszym składzie uznał, że tożsamy problem konstytucyjny, przedstawiony w rozpoznawanych pytaniach prawnych, został już przez TK rozstrzygnięty w ostatecznym wyroku z 11 marca 2015 r. Zarzut niekonstytucyjności sformułowany przez sąd pytający w rozpatrywanej sprawie jest bez wątpienia tożsamy z rozpoznanym w wyroku o sygn. P 4/14. Sąd pytający wskazał też te same wzorce kontroli oraz argumenty za niekonstytucyjnością art. 6 ust. 1 i art. 14 ust. 1 ustawy o grach hazardowych. W niniejszej sprawie sąd pytający nie podniósł żadnych dodatkowych twierdzeń i dowodów, w porównaniu z rozważanymi przez Trybunał w sprawie o sygn. P 4/14.
3.2. W związku z wyrokiem TK w sprawie o sygn. P 4/14, w której przedmiotem kontroli były po części te same przepisy konfrontowane z tymi samymi wzorcami kontroli, zachodzi konieczność rozstrzygnięcia kwestii celowości i dopuszczalności merytorycznego rozpatrzenia niniejszej sprawy. Należy przede wszystkim rozważyć zakres dopuszczalności kontroli merytorycznej zakwestionowanych przepisów w aspekcie zasady ne bis in idem rozumianej z uwzględnieniem specyfiki postępowania przed Trybunałem Konstytucyjnym.
Zgodnie z art. 39 ust. 1 pkt 1 ustawy o TK Trybunał umarza na posiedzeniu niejawnym postępowanie, jeżeli wydanie orzeczenia jest zbędne lub niedopuszczalne. Taki stan rzeczy ma m.in. miejsce, gdy zakwestionowany przepis prawny był już w innej sprawie przedmiotem kontroli konstytucyjności. O niedopuszczalności wydania orzeczenia przesądza wystąpienie ujemnej przesłanki procesowej w postaci powagi rzeczy osądzonej – res iudicata, a więc tożsamości zarówno podmiotowej, jak i przedmiotowej w sprawie.
Uprzednie rozpoznanie sprawy konstytucyjności określonego przepisu z punktu widzenia tych samych wzorców kontroli, bez wystąpienia tożsamości podmiotowej, oznacza, że mamy do czynienia z zasadą ne bis in idem, rozumianą z uwzględnieniem specyfiki tego postępowania (zob. np. postanowienie TK z 25 października 2011 r., sygn. K 36/09, OTK ZU nr 8/A/2011, poz. 93). W takim wypadku Trybunał Konstytucyjny umarza postępowanie ze względu na zbędność wydania wyroku. Brak jest bowiem celowości prowadzenia postępowania i wyrokowania w kwestii, która została już jednoznacznie i ostatecznie rozstrzygnięta.
Zasada ne bis in idem znajduje zastosowanie, jeżeli te same przepisy zostały już wcześniej zakwestionowane przez inny podmiot w oparciu o te same zarzuty niekonstytucyjności. W orzecznictwie TK przyjmuje się, że z zasadą ne bis in idem nie mamy do czynienia w wypadku wskazania nowych wzorców kontroli, gdy we wcześniejszym orzeczeniu uznano zgodność zakwestionowanego przepisu z Konstytucją (zob. postanowienie o sygn. K 36/09 i wskazane tam wcześniejsze orzeczenia TK). Co więcej, to, że określone przepisy stanowiły już przedmiot kontroli z określonymi wzorcami i zostały uznane za konstytucyjne, nie wyklucza ponownego ich badania nawet z tymi samymi wzorcami, jeżeli tylko inicjator kontroli przedstawi nowe, niepowoływane wcześniej argumenty, okoliczności lub dowody uzasadniające prowadzenie postępowania i wydanie wyroku (zob. postanowienie o sygn. K 36/09 i wskazane tam wcześniejsze orzeczenia TK). Wskazanie nowych wzorców kontroli, zarzutów i argumentów uzasadniających niekonstytucyjność ponownie zakwestionowanej regulacji może bowiem spowodować odmienny kierunek rozstrzygnięcia sprawy przez Trybunał.
Biorąc powyższe pod uwagę Trybunał Konstytucyjny uznaje, że w odniesieniu do zakwestionowanego w niniejszych pytaniach prawnych art. 14 ust. 1 ustawy o grach hazardowych zachodzi jednoznacznie ujemna przesłanka procesowa w postaci ne bis in idem, pociągająca za sobą konieczność umorzenia postępowania ze względu na zbędności wydania wyroku.
3.3. W niniejszej sprawie, oprócz art. 14 ust. 1 ustawy o grach hazardowych, został jednakże zakwestionowany także art. 6 ust. 1 tej ustawy. Jest jednak oczywiste, że zarzut niekonstytucyjności podnoszony wobec art. 6 ust. 1 ustawy o grach hazardowych jest tożsamy z zarzutem podnoszonym wobec przepisów zakwestionowanych w sprawie o sygn. P 4/14. Sąd pytający zarzucił bowiem łącznie art. 6 ust. 1 i art. 14 ust. 1 ustawy o grach hazardowych naruszenie konstytucyjnego trybu ustawodawczego z uwagi na brak ich notyfikacji Komisji Europejskiej w trybie przewidzianym w dyrektywie 98/34/WE oraz naruszenie zasady proporcjonalności w zakresie ograniczenia konstytucyjnej wolności działalności gospodarczej – art. 31 ust. 3 i art. 22 Konstytucji. Nie ulega więc wątpliwości, że problem konstytucyjny, stanowiący przedmiot niniejszych pytań prawnych, zarówno w odniesieniu do art. 14 ust. 1, jak i art. 6 ust. 1 ustawy o grach hazardowych, został już ostatecznie rozstrzygnięty w wyroku pełnego składu TK o sygn. P 4/14. Przy czym, sąd pytający nie wskazał żadnych nowych wzorców kontroli, jak również nie przedstawił nowych argumentów, okoliczności i dowodów, które mogłyby teoretycznie wpłynąć na odmienny w tej sprawie kierunek rozstrzygnięcia TK.
Trybunał Konstytucyjny uznaje zatem za konieczne wskazać, że w dotychczasowym orzecznictwie przyjmował, iż zbędność wydania wyroku, a więc wystąpienie przesłanki ne bis in idem, zachodzi między innymi w sytuacji rozpoznawania problemu konstytucyjnego, który został już wcześniej przez Trybunał rozstrzygnięty (zob. postanowienie TK z 24 lutego 2015 r., sygn. P 34/13, OTK ZU nr 2/A/2015, poz. 26). Trybunał ocenia bowiem sytuację w kategoriach pragmatycznych, badając celowość prowadzenia postępowania i orzekania w kwestii, która została już jednoznacznie i ostatecznie rozstrzygnięta.
Uwzględniając powyższy kierunek interpretacyjny wystąpienia ujemnej przesłanki procesowej w postaci ne bis in idem, Trybunał Konstytucyjny w zbliżonych, czy wręcz tożsamych przedmiotowo sprawach przyjął, że dokonanie ponownej kontroli takiego samego zarzutu, jaki został już rozpoznany w ostatecznym wyroku o sygn. P 4/14, cechuje automatyzm. Tym samym ocena art. 6 ust. 1 ustawy o grach hazardowych z punktu widzenia wskazanych wzorców kontroli jest zbędna (zob. m.in. postanowienia TK z: 26 maja 2015 r., sygn. P 10/14, sygn. P 30/14, sygn. P 28/15 i sygn. P 60/15; 28 maja 2015 r., sygn. P 65/14; 2 czerwca 2015 r., sygn. P 38/15, 3 czerwca 2015 r., sygn. P 41/14 oraz 21 lipca 2015 r., sygn. P 57/15, wszystkie dotychczas niepublikowane).
Biorąc powyższe pod uwagę Trybunał Konstytucyjny uznaje, że także w niniejszej sprawie w odniesieniu do art. 6 ust. 1 ustawy o grach hazardowych wystąpiła ujemna przesłanka procesowa w postaci zakazu ne bis in idem. Tym samym Trybunał Konstytucyjny postanowił umorzyć postępowanie na podstawie art. 39 ust. 1 pkt 1 ustawy o TK ze względu na zbędność wydania wyroku.
Z tych względów Trybunał Konstytucyjny postanowił jak w sentencji.