P 79/14
-
Data orzeczenia:
-
Organ orzekający:
-
Skład sędziowski:
Powołane przepisy:
Dodatkowe informacje:
-
Sprawy przywołane w treści orzeczenia:I CSK 248/11 III CZ 57/14 III CZP 74/09 K 3/00 P 13/99 P 14/12 P 16/03 P 36/09 P 41/06 P 7/13 SK 1/05 SK 11/03 SK 11/03 SK 19/03 C 3/1964 C 7/1968 I CR 381/67 II CR 1003/62 III CRN 466/74 V CKN 757/00
Pełny tekst orzeczenia
52/4/A/2015
POSTANOWIENIE
z dnia 21 kwietnia 2015 r.
Sygn. akt P 79/14
Trybunał Konstytucyjny w składzie:
Stanisław Rymar – przewodniczący
Stanisław Biernat – sprawozdawca
Mirosław Granat
Marek Kotlinowski
Teresa Liszcz,
po rozpoznaniu, na posiedzeniu niejawnym w dniu 21 kwietnia 2015 r., pytania prawnego Sądu Rejonowego w Gdyni:
czy art. 386 § 6 zdanie pierwsze ustawy z dnia 17 listopada 1964 r. – Kodeks postępowania cywilnego (Dz. U. z 2014 r. poz. 101, ze zm.) w zakresie, w jakim umożliwia sądowi odwoławczemu wydanie wiążących sąd pierwszej instancji wskazań co do dalszego postępowania zawierających treść merytorycznego rozstrzygnięcia sprawy, jest zgodny z art. 176 ust. 1 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej,
p o s t a n a w i a:
na podstawie art. 39 ust. 1 pkt 1 ustawy z dnia 1 sierpnia 1997 r. o Trybunale Konstytucyjnym (Dz. U. Nr 102, poz. 643, z 2000 r. Nr 48, poz. 552 i Nr 53, poz. 638, z 2001 r. Nr 98, poz. 1070, z 2005 r. Nr 169, poz. 1417, z 2009 r. Nr 56, poz. 459 i Nr 178, poz. 1375, z 2010 r. Nr 182, poz. 1228 i Nr 197, poz. 1307 oraz z 2011 r. Nr 112, poz. 654) umorzyć postępowanie.
UZASADNIENIE
I
1. Sąd Rejonowy w Gdyni (dalej: sąd pytający albo sąd) postanowieniem z 6 listopada 2014 r. wystąpił do Trybunału Konstytucyjnego z pytaniem prawnym czy art. 386 § 6 zdanie pierwsze ustawy z dnia 17 listopada 1964 r. – Kodeks postępowania cywilnego (Dz. U. z 2014 r. poz. 101, ze zm.; dalej: k.p.c.) w zakresie, w jakim umożliwia sądowi odwoławczemu wydanie wiążących sąd pierwszej instancji wskazań co do dalszego postępowania zawierających treść merytorycznego rozstrzygnięcia sprawy, jest zgodny z art. 176 ust. 1 Konstytucji.
1.1. Pytanie prawne zostało sformułowane w następującym stanie faktycznym i prawnym. Sąd Rejonowy w Gdyni wyrokiem zaocznym z 30 października 2009 r. zasądził kwotę od M.M. oraz J.M. na rzecz powoda – instytucji, która udzieliła pozwanym pożyczki oraz nadał temu wyrokowi rygor natychmiastowej wykonalności. 12 kwietnia 2010 r. M.M. zmarła. 13 grudnia 2013 r. instytucja finansowa, która udzieliła pozwanym pożyczki przelała wierzytelność na rzecz innej spółki (dalej: wnioskodawca). 24 lutego 2014 r. wnioskodawca wystąpił z wnioskiem o nadanie klauzuli wykonalności tytułowi egzekucyjnemu wydanemu przez Sąd Rejonowy w Gdyni wyrokiem z 30 października 2009 r. na rzecz wnioskodawcy w stosunku do uczestników: I.Ch. oraz J.M.
Sąd Rejonowy w Gdyni postanowieniem z 17 kwietnia 2014 r. oddalił wniosek o nadanie klauzuli wykonalności wyrokowi zaocznemu z 30 października 2009 r. W uzasadnieniu postanowienia sąd stwierdził, że wnioskodawca nie wykazał przejścia uprawnień za pomocą dokumentu, o którym mowa w art. 788 k.p.c. Wnioskodawca złożył zażalenie na wskazane postanowienie sądu zarzucając błędną wykładnię oraz niewłaściwe zastosowanie art. 788 § 1 k.p.c. Sąd Okręgowy w Gdańsku postanowieniem z 11 lipca 2014 r. uchylił zaskarżone postanowienie sądu i przekazał sprawę do ponownego rozpoznania Sądowi Rejonowemu w Gdyni. W końcowej części uzasadnienia tego postanowienia Sąd Okręgowy w Gdańsku wskazał: „Ponownie rozpoznając sprawę Sąd Rejonowy w Gdyni z art. 788 § 1 k.p.c. i nada klauzulę wykonalności na rzecz wierzytelności (…) rozpoznając wnioski o koszty oraz wydanie tytułów wykonawczych”. Sąd Rejonowy w Gdyni postanowieniem z 8 września 2014 r. zwrócił się do Sądu Okręgowego w Gdańsku z wnioskiem o dokonanie wykładni postanowienia z 11 lipca 2014 r. przez wyjaśnienie, czy przedostatnie zdanie uzasadnienia tego orzeczenia ma być traktowane przy jego realizacji (wykonaniu) przez sąd jako wskazanie co do dalszego postępowania w rozumieniu art. 386 § 6 k.p.c. Postanowieniem z 3 października 2014 r. Sąd Okręgowy w Gdańsku odmówił dokonania wykładni postanowienia.
1.2. Zdaniem sądu pytającego, nakazanie przez sąd drugiej instancji wydania określonego rozstrzygnięcia merytorycznego (tj. nakazanie uwzględnienia wniosku o nadanie klauzuli wykonalności) w sposób jednoznaczny przekreśla zasadę dwuinstancyjności postępowań sądowych określoną w art. 176 ust. 1 Konstytucji. Ustawodawca nie przyznał adresatowi art. 386 § 6 k.p.c., czyli sądowi pierwszej instancji, żadnego skutecznego środka prawnego zapobiegającego związaniu orzeczeniem sądu drugiej instancji. Kwestionowany przepis, stanowiąc dopuszczalny i konieczny wyłom w zasadzie niezawisłości sędziowskiej, jednocześnie w zbyt szeroki sposób określa sytuacje, w których na jego podstawie formułowane są wytyczne sądów odwoławczych, skoro mogą one ostatecznie przesądzać merytoryczne rozstrzygnięcie sprawy. Zarówno w przypadku narzucenia przez sąd odwoławczy wprost sposobu rozstrzygnięcia merytorycznego, jak i w razie narzucenia określonej oceny dowodów, ma miejsce zniesienie istoty konstytucyjnej zasady dwuinstancyjności postępowań sądowych. W art. 176 ust. 1 Konstytucji chodzi bowiem nie tylko o ustrojowy (zewnętrzny) aspekt dwuinstancyjności, lecz przede wszystkim o jej materialny wymiar, czyli gwarancję rzeczywistego rozstrzygania o danej sprawie przez dwie instancje sądowe, z których każda ma prawo do wyrażenia swojego, a nie cudzego jawnie narzuconego stanowiska co do meritum sprawy.
1.3. W ocenie sądu pytającego, nie ma możliwości usunięcia wątpliwości konstytucyjnych powstałych w niniejszej sprawie w drodze wykładni, ponieważ wskazania co do dalszego postępowania sformułowane zostały przez sąd odwoławczy w sposób całkowicie jasny i nie budzący wątpliwości. Sąd Okręgowy w Gdańsku polecił sądowi pierwszej instancji uwzględnienie wniosku o nadanie klauzuli wykonalności. Zdaniem sądu, w świetle obowiązującego stanu prawnego sąd odwoławczy mógł tak postąpić, co stanowi istotę niezgodności z Konstytucją kwestionowanego przepisu. Sądy pierwszej instancji, oprócz sytuacji określonej w art. 352 k.p.c., nie są ustawowo uprawnione do dokonywania wykładni orzeczeń sądów odwoławczych. Odstępstwa od zasady związania wskazaniami co do dalszego postępowania powinny zostać wprowadzone wyraźnie w ustawie, ponieważ dopuszczenie do sytuacji, w której sądy pierwszej instancji same będą oceniały, w jakim zakresie są związane tymi wskazaniami, prowadziłoby do ryzyka dowolności podważającej zasadę podporządkowania i związania sądów niższego rzędu.
Sąd wykazał również, w jaki sposób – w jego ocenie – ewentualne uznanie niekonstytucyjności kwestionowanego przepisu, wpłynie na rozstrzygnięcie zawisłej przed nim sprawy, w związku z którą wystąpił z pytaniem prawnym.
2. W piśmie z 1 kwietnia 2015 r. Prokurator Generalny przedstawił stanowisko w sprawie, wnosząc o umorzenie postępowania na podstawie art. 39 ust. 1 pkt 1 ustawy z dnia 1 sierpnia 1997 r. o Trybunale Konstytucyjnym (Dz. U. Nr 102, poz. 643, ze zm.), ze względu na niedopuszczalność wydania wyroku.
Zdaniem Prokuratora Generalnego, sąd pytający wykazał, że postanowienie Sądu Okręgowego w Gdańsku z 11 lipca 2014 r., zawierające w swoim uzasadnieniu polecenie wydania merytorycznego rozstrzygnięcia w postaci nadania klauzuli wykonalności, odbiega od przyjmowanego powszechnie w orzecznictwie sądowym poglądu, że wskazania sądu drugiej instancji nie mogą sugerować, a tym bardziej przesądzać, treści przyszłego rozstrzygnięcia. Oznacza to, że istotą zarzutu sądu pytającego nie jest treść art. 386 § 6 k.p.c., lecz prawidłowość rozstrzygnięcia wydanego przez Sąd Okręgowy w Gdańsku. Problem, który wystąpił w związku z niniejszym pytaniem prawnym, dotyczy zatem stosowania prawa, które nawet gdyby uznać za błędne, pozostaje poza kognicją Trybunału. Z tej przyczyny – w ocenie Prokuratora Generalnego – merytoryczne rozstrzygnięcie pytania prawnego jest niedopuszczalne, a postępowanie podlega umorzeniu.
II
Trybunał Konstytucyjny zważył, co następuje:
1. Zakwestionowany w niniejszej sprawie art. 386 § 6 ustawy z dnia 17 listopada 1964 r. – Kodeks postępowania cywilnego (Dz. U. z 2014 r. poz. 101, ze zm.; dalej: k.p.c.) brzmi: „Ocena prawna i wskazania co do dalszego postępowania wyrażone w uzasadnieniu wyroku sądu drugiej instancji wiążą zarówno sąd, któremu sprawa została przekazana, jak i sąd drugiej instancji, przy ponownym rozpoznaniu sprawy. Nie dotyczy to jednak wypadku, gdy nastąpiła zmiana stanu prawnego”.
Sąd występujący z pytaniem prawnym zakwestionował ten przepis w zakresie, w jakim umożliwia sądowi odwoławczemu wydanie wiążących sąd pierwszej instancji wskazań co do dalszego postępowania, zawierających treść merytorycznego rozstrzygnięcia sprawy.
2. Zgodnie z art. 193 Konstytucji, każdy sąd może przedstawić Trybunałowi Konstytucyjnemu pytanie prawne co do zgodności aktu normatywnego z Konstytucją, ratyfikowanymi umowami międzynarodowymi lub ustawą, jeżeli od odpowiedzi na pytanie prawne zależy rozstrzygnięcie sprawy toczącej się przed tym sądem. Art. 193 Konstytucji formułuje zatem trzy przesłanki, których spełnienie jest konieczne dla dopuszczalności rozpoznania pytania prawnego: a) podmiotową – zgodnie z którą może to uczynić sąd rozumiany jako państwowy organ władzy sądowniczej, oddzielony i niezależny od legislatywy i egzekutywy; b) przedmiotową – która oznacza, że przedmiotem pytania prawnego może być wyłącznie ocena zgodności aktu normatywnego z Konstytucją, ratyfikowanymi umowami międzynarodowymi lub ustawą; c) funkcjonalną – która warunkuje dopuszczalność rozpoznania pytania prawnego od tego, czy od odpowiedzi na to pytanie zależy rozstrzygnięcie konkretnej sprawy toczącej się przed sądem, w związku z którą wystąpiono z tym pytaniem. Przesłanka ta jest skonkretyzowana przez art. 32 ust. 3 ustawy z dnia 1 sierpnia 1997 r. o Trybunale Konstytucyjnym (Dz. U. Nr 102, poz. 643, ze zm.; dalej: ustawa o TK), zgodnie z którym pytanie prawne powinno wskazywać, w jakim zakresie odpowiedź na pytanie może mieć wpływ na rozstrzygnięcie sprawy, w związku z którą pytanie zostało postawione (zob. postanowienia TK z: 29 marca 2000 r., sygn. P 13/99, OTK ZU nr 2/2000, poz. 68; 27 kwietnia 2004 r., sygn. P 16/03, OTK ZU nr 4/A/2004, poz. 36; 16 października 2012 r., sygn. P 14/12, OTK ZU nr 9/A/2012, poz. 115).
2.1. W niniejszej sprawie spełniona została przesłanka podmiotowa i przedmiotowa. Z pytaniem prawnym wystąpił sąd rozpoznający sprawę, na tle której powstała wątpliwość konstytucyjna przedstawiona w pytaniu prawnym, dotycząca zgodności przepisu ustawy z przepisem Konstytucji. Konieczne jest natomiast ustalenie, czy została spełniona przesłanka funkcjonalna. Należy zbadać, czy rzeczywiście od odpowiedzi na pytanie prawne dotyczące zgodności art. 386 § 6 zdanie pierwsze k.p.c. z Konstytucją zależy rozstrzygniecie sprawy toczącej się przed sądem.
Sąd występujący z pytaniem prawnym twierdzi, że kwestionowany art. 386 § 6 zdanie pierwsze k.p.c. w zbyt szeroki sposób określa sytuacje, w których na jego podstawie formułowane są wytyczne sądów odwoławczych, skoro mogą one ostatecznie przesądzać merytoryczne rozstrzygnięcie sprawy. Ustalenie, czy spełnione zostały wymagania przesłanki funkcjonalnej, zależy od zbadania, czy w niniejszej sprawie z normy zawartej w art. 386 § 6 zdanie pierwsze k.p.c. istotnie wynika związanie treścią postanowienia Sądu Okręgowego w Gdańsku co do merytorycznego rozstrzygnięcia sprawy. Konkluzja, że kwestionowany przepis nie krępuje sądu pierwszej instancji w sprawie, na tle której sąd ten wystąpił do Trybunału z pytaniem prawnym, oznaczałaby bowiem, że wyrok Trybunału nie będzie miał wpływu na treść rozstrzygnięcia w sprawie zawisłej przed tym sądem.
2.2. Związanie sądu, o którym stanowi zaskarżony art. 386 § 6 zdanie pierwsze k.p.c., dotyczy wykładni prawa dokonanej przez sąd drugiej instancji („ocena prawna”) oraz wskazań co do dalszego kierunku postępowania („wskazania co do dalszego postępowania”). Art. 386 § 6 zdanie pierwsze k.p.c. wyznacza zakres związania sądu pierwszej instancji oraz sądu odwoławczego, w razie przekazania sprawy sądowi pierwszej instancji do ponownego rozpoznania. Ocena prawna dotyczy przepisów prawa materialnego, jak i prawa procesowego; oznacza wyjaśnienie przez sąd drugiej instancji istotnej treści tych przepisów oraz sposobu ich interpretacji. Z kolei wskazania co do dalszego postępowania mają wytyczyć właściwy kierunek działania sądu pierwszej instancji. Z art. 386 § 6 k.p.c. wynika zatem zakaz formułowania ocen prawnych sprzecznych z wyrażonymi wcześniej w uzasadnieniu orzeczenia sądu drugiej instancji, a nawet zakaz podejmowania próby podważania w jakikolwiek sposób wiążącej oceny prawnej i wskazań co do dalszego postępowania (zob. postanowienie TK z 21 lutego 2006 r., sygn. SK 1/05, OTK ZU nr 2/A/2006, poz. 22; postanowienie SN z 29 października 2009 r., sygn. akt III CZP 74/09, Lex nr 551887).
Należy jednak podkreślić, że celem normy zawartej w art. 386 § 6 zdanie pierwsze k.p.c. nie jest skrępowanie sądu, któremu sprawa została przekazana oraz sądu drugiej instancji przy ponownym rozpoznaniu sprawy, ale unikanie popełniania tych samych błędów w kolejnych orzeczeniach. Nowe rozstrzygnięcie sądu ponownie rozpoznającego sprawę musi być zawsze wyrazem oceny i decyzji tego sądu (zob. wyrok SN z 20 lutego 2002 r., sygn. akt V CKN 757/00, Lex nr 56021). Wskazania co do dalszego postępowania nie mogą z góry narzucać sposobu rozstrzygnięcia przyszłego orzeczenia sądu pierwszej instancji, czy choćby rozstrzygnięcia istotnych kwestii związanych z treścią tego orzeczenia. Wskazania sądu odwoławczego nie mogą ponadto naruszać zasady swobodnej oceny dowodów (zob. wyrok SN z 13 marca 1975 r., sygn. akt III CRN 466/74, OSPiKA nr 3/1976, poz. 63).
We wcześniejszych sprawach, w których sądy występowały z pytaniami prawnymi w sprawie zgodności art. 386 § 6 k.p.c. z Konstytucją, Trybunał stwierdzał, że przesłanka funkcjonalna nie została spełniona, wskazując na wystąpienie okoliczności powodujących brak związania oceną prawną przedstawioną przez sąd drugiej instancji (zob. postanowienia TK z: 16 marca 2011 r., sygn. P 36/09, OTK ZU nr 2/A/2011, poz. 16; 16 października 2012 r., sygn. P 14/12, 26 marca 2014 r., sygn. P 7/13, OTK ZU nr 3/A/2014, poz. 36). Wyjątki od związania są potwierdzone od dawna w ustabilizowanym orzecznictwie Sądu Najwyższego i można przyjąć, że orzecznictwo to ukształtowało treść normy zawartej w omawianym przepisie. Oprócz sytuacji przewidzianej wprost w treści art. 386 § 6 zdanie pierwsze k.p.c., w której ocena prawna i wskazania co do dalszego postępowania nie są wiążące, a mianowicie zmiany stanu prawnego, brak związania występuje w szczególności, gdy ocena zawarta w orzeczeniu sądu rozpoznającego apelację lub wskazania co do dalszego postępowania nie miały i nie mają znaczenia dla rozstrzygnięcia sprawy. Ponadto, art. 386 § 6 k.p.c. nie ma zastosowania m.in. gdy:
– stan faktyczny sprawy uległ zmianie (zob. wyrok SN z 4 listopada 1967 r., sygn. akt I CR 381/67, OSNC nr 7/1968, poz. 122; postanowienie SN z 9 września 2011 r., sygn. akt I CSK 248/11, Lex nr 1043961);
– stanowisko sądu rozpoznającego apelację dotyczy oceny dowodów; sąd ponownie rozpoznający sprawę zachowuje pełną swobodę w zakresie oceny dowodów, w szczególności gdy przeprowadzono nowe dowody lub ponowiono przeprowadzenie dowodów (zob. wyrok SN z 13 marca 1975 r., sygn. akt III CRN 466/74);
– sąd ponownie rozpoznający sprawę rozpoznaje ją w szerszym zakresie (zob. wyrok SN z 14 stycznia 1963 r., sygn. akt II CR 1003/62, OSNCP nr 3/1964, poz. 48);
– wykładnia prawa dokonana przez sąd rozpoznający apelację nie stanowiła logicznej przesłanki pozytywnego lub negatywnego ustosunkowania się do zarzutów apelacji ani do ewentualnych uchybień branych pod uwagę z urzędu (zob. wyrok SN z 14 stycznia 1963 r., sygn. akt II CR 1003/62, OSNC nr 3/1964, poz. 48).
Należy zauważyć, że w niniejszej sprawie sytuacja przedstawia się odmiennie niż w przytoczonych powyżej wcześniejszych postanowieniach Trybunału. W postanowieniu Sądu Okręgowego w Gdańsku z 11 lipca 2014 r., brak jest jakichkolwiek ocen prawnych, czy wskazań co do dalszego postępowania, które – na podstawie art. 386 § 6 zdanie pierwsze k.p.c. – miałyby być wiążące dla sądu pierwszej instancji. Sąd drugiej instancji w uzasadnieniu postanowienia wskazał natomiast, że: „Ponownie rozpoznając sprawę Sąd Rejonowy w Gdyni z art. 788 § 1 k.p.c. i nada klauzulę wykonalności na rzecz wierzytelności (…) rozpoznając wnioski o koszty oraz wydanie tytułów wykonawczych”. Fragment ten, pomimo mankamentów natury językowej, można interpretować w ten sposób, że w istocie sąd drugiej instancji nakazał sądowi pierwszej instancji nadanie klauzuli wykonalności, czyli wskazał jak sąd pierwszej instancji ma rozstrzygnąć sprawę co do meritum. Nakazu tego nie można uznać ani za wyjaśnienie przez sąd drugiej instancji istotnej treści przepisów oraz sposobu ich interpretacji („ocena prawna”), ani za wytyczenie właściwego kierunku działania sądu pierwszej instancji („wskazania, co do dalszego postępowania”). Należy powtórzyć, że wskazania co do dalszego postępowania nie mogą narzucać sposobu rozstrzygnięcia sprawy przez sąd pierwszej instancji. Nie można zatem uznać, że sąd występujący z pytaniem prawnym jest związany nakazem sądu drugiej instancji co do sposobu rozstrzygnięcia sprawy, skoro – na podstawie art. 386 § 6 k.p.c. – takiego nakazu sąd drugiej instancji wydać nie może.
Ustalenie, że sąd występujący z pytaniem prawnym nie jest w istocie związany nakazem co do sposobu rozstrzygnięcia sprawy zawartym w uzasadnieniu postanowienia Sądu Okręgowego w Gdańsku, powoduje uznanie, że odpowiedź na pytanie w przedmiocie zgodności art. 386 § 6 zdanie pierwsze k.p.c. z Konstytucją nie ma wpływu na rozstrzygnięcie sprawy zawisłej przed tym sądem.
2.3. Obok kwestii, czy sąd występujący z pytaniem prawnym jest związany – na podstawie kwestionowanego art. 386 § 6 zdanie pierwsze k.p.c. – wskazaniem sądu odwoławczego, istotne znaczenie dla oceny dopuszczalności rozpoznania pytania prawnego ma ustalenie, czy w niniejszej sprawie w ogóle wystąpiły określone w art. 386 § 4 k.p.c. warunki uchylenia orzeczenia i przekazania go do ponownego rozstrzygnięcia sądowi pierwszej instancji.
Wniesienie apelacji zasługującej na uwzględnienie powinno doprowadzić do wydania, na podstawie art. 386 § 1 k.p.c., typowego dla systemu apelacji pełnej orzeczenia reformatoryjnego (zob. M. Manowska, Kodeks postępowania cywilnego. Komentarz, red. M. Manowska, Warszawa 2013, s. 629, T. Wiśniewski, Kodeks postępowania cywilnego. Komentarz, red. H. Dolecki, T. Wiśniewski, Warszawa 2010, s. 113). Z treści art. 386 § 4 k.p.c. wynika, że poza sytuacjami określonymi w § 2 (stwierdzenie nieważności postępowania) i § 3 (uznanie, że pozew podlega odrzuceniu albo zachodzi podstawa umorzenia postępowania) sąd drugiej instancji może uchylić zaskarżony wyrok i przekazać sprawę do ponownego rozpoznania tylko w razie nierozpoznania przez sąd pierwszej instancji istoty sprawy albo gdy wydanie wyroku wymaga przeprowadzenia postępowania dowodowego w całości.
Zgodnie z orzecznictwem Sądu Najwyższego: „Wobec zamieszczenia w § 4 art. 386 k.p.c. określenia «tylko w razie», wniesienie apelacji ma przede wszystkim doprowadzić do wydania – typowego dla systemu apelacji – orzeczenia reformatoryjnego, wyjątkowo natomiast do orzeczenia uchylającego zaskarżony wyrok (orzeczenia o charakterze kasatoryjnym). Zredukowana do minimum funkcja kasacyjna sądu drugiej instancji jest wykładnikiem rozpoznawczego charakteru apelacji jako środka odwoławczego od wyroków sądów pierwszej instancji” (postanowienie SN z 22 stycznia 2015 r., sygn. akt III CZ 57/14, Lex nr 1640253).
Uchylenie orzeczenia i przekazanie sprawy sądowi pierwszej instancji do ponownego rozpoznania może nastąpić zatem jedynie w dwóch wyraźnie wskazanych w ustawie sytuacjach: 1) nierozpoznania przez sąd pierwszej instancji istoty sprawy albo 2) gdy wydanie wyroku wymaga przeprowadzenia postępowania dowodowego w całości. Zasadą – w przypadku zasadnej apelacji – jest natomiast wydanie orzeczenia przez sąd drugiej instancji na podstawie art. 386 § 1 k.p.c.
Z analizy treści postanowienia Sądu Okręgowego w Gdańsku z 11 lipca 2014 r. oraz uzasadnienia tego postanowienia wynika, że sąd drugiej instancji ani nie wskazał, ani tym bardziej nie wykazał, iż sąd pierwszej instancji nie rozpoznał istoty sprawy lub że wydanie orzeczenia wymaga przeprowadzenia postępowania dowodowego w całości. Z okoliczności sprawy ani z treści uzasadnienia postanowienia sądu drugiej instancji nie wynika, że w omawianej sprawie wystąpiła któraś z sytuacji określonych w art. 386 § 4 k.p.c. Sąd pierwszej instancji odniósł się wprost do żądania wnioskodawcy rozstrzygając sprawę w przedmiocie nadania klauzuli wykonalności wyrokowi zaocznemu wydanemu przez Sąd Rejonowy w Gdyni z 30 października 2009 r. Nie można zatem uznać, że sąd pierwszej instancji nie rozpoznał istoty sprawy. Brak jakichkolwiek okoliczności w uzasadnieniu postanowienia sądu drugiej instancji, co do konieczności przeprowadzenia postępowania dowodowego, w całości przekreśla wystąpienie drugiej z przesłanek warunkujących dopuszczalność wydania orzeczenia kasatoryjnego na podstawie art. 386 § 4 k.p.c.
Należy zatem uznać, że w niniejszej sprawie nie było podstaw do wydania przez Sąd Okręgowy w Gdańsku orzeczenia kasatoryjnego. Skoro sąd ten w sposób odmienny od sądu pierwszej instancji uznał, że fakt przelewu wierzytelności został wykazany w sposób prawidłowy, to – wobec niewystąpienia okoliczności, o których mowa w art. 386 § 4 k.p.c. – był on zobowiązany do zmiany zaskarżonego orzeczenia sądu pierwszej instancji i wydania orzeczenia co do istoty sprawy na podstawie art. 386 § 1 w związku z art. 397 § 2 k.p.c.
Problem, który wystąpił na tle niniejszego pytania prawnego, dotyczy więc błędnego zastosowania art. 386 § 4 k.p.c. przez Sąd Okręgowy w Gdańsku. Istota niniejszego pytania prawnego dotyka zatem stosowania prawa, które pozostaje poza kognicją Trybunału (zob. np. wyrok z 21 grudnia 2004 r., sygn. SK 19/03, OTK ZU nr 11/A/2004, poz. 118). Trybunał jest bowiem „sądem prawa”, a nie „sądem faktów” (zob. np. postanowienia TK z: 26 października 2005 r., sygn. SK 11/03, OTK ZU nr 9/A/2005, poz. 110; 6 lutego 2007 r., sygn. P 41/06, OTK ZU nr 2/A/2007, poz. 15 oraz wyrok TK z 19 listopada 2001 r., sygn. K 3/00, OTK ZU nr 8/2001, poz. 251).
3. Z uwagi na wskazane okoliczności sprawy, na tle której sąd wystąpił z pytaniem prawnym, należy uznać, że od orzeczenia o zgodności kwestionowanego przepisu z art. 176 ust. 1 Konstytucji nie zależy rozstrzygnięcie sprawy toczącej się przed sądem, który skierował pytanie prawne. Nie zostało zatem spełnione wymaganie przewidziane w art. 193 Konstytucji. Ponadto, istota pytania prawnego dotyka stosowania prawa, które pozostaje poza kognicją Trybunału.
Z tych względów Trybunał uznał, że postępowanie w niniejszej sprawie podlega umorzeniu na podstawie art. 39 ust. 1 pkt 1 ustawy o TK ze względu na niedopuszczalność wydania wyroku.
Biorąc pod uwagę powyższe okoliczności, Trybunał Konstytucyjny postanowił, jak w sentencji.
POSTANOWIENIE
z dnia 21 kwietnia 2015 r.
Sygn. akt P 79/14
Trybunał Konstytucyjny w składzie:
Stanisław Rymar – przewodniczący
Stanisław Biernat – sprawozdawca
Mirosław Granat
Marek Kotlinowski
Teresa Liszcz,
po rozpoznaniu, na posiedzeniu niejawnym w dniu 21 kwietnia 2015 r., pytania prawnego Sądu Rejonowego w Gdyni:
czy art. 386 § 6 zdanie pierwsze ustawy z dnia 17 listopada 1964 r. – Kodeks postępowania cywilnego (Dz. U. z 2014 r. poz. 101, ze zm.) w zakresie, w jakim umożliwia sądowi odwoławczemu wydanie wiążących sąd pierwszej instancji wskazań co do dalszego postępowania zawierających treść merytorycznego rozstrzygnięcia sprawy, jest zgodny z art. 176 ust. 1 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej,
p o s t a n a w i a:
na podstawie art. 39 ust. 1 pkt 1 ustawy z dnia 1 sierpnia 1997 r. o Trybunale Konstytucyjnym (Dz. U. Nr 102, poz. 643, z 2000 r. Nr 48, poz. 552 i Nr 53, poz. 638, z 2001 r. Nr 98, poz. 1070, z 2005 r. Nr 169, poz. 1417, z 2009 r. Nr 56, poz. 459 i Nr 178, poz. 1375, z 2010 r. Nr 182, poz. 1228 i Nr 197, poz. 1307 oraz z 2011 r. Nr 112, poz. 654) umorzyć postępowanie.
UZASADNIENIE
I
1. Sąd Rejonowy w Gdyni (dalej: sąd pytający albo sąd) postanowieniem z 6 listopada 2014 r. wystąpił do Trybunału Konstytucyjnego z pytaniem prawnym czy art. 386 § 6 zdanie pierwsze ustawy z dnia 17 listopada 1964 r. – Kodeks postępowania cywilnego (Dz. U. z 2014 r. poz. 101, ze zm.; dalej: k.p.c.) w zakresie, w jakim umożliwia sądowi odwoławczemu wydanie wiążących sąd pierwszej instancji wskazań co do dalszego postępowania zawierających treść merytorycznego rozstrzygnięcia sprawy, jest zgodny z art. 176 ust. 1 Konstytucji.
1.1. Pytanie prawne zostało sformułowane w następującym stanie faktycznym i prawnym. Sąd Rejonowy w Gdyni wyrokiem zaocznym z 30 października 2009 r. zasądził kwotę od M.M. oraz J.M. na rzecz powoda – instytucji, która udzieliła pozwanym pożyczki oraz nadał temu wyrokowi rygor natychmiastowej wykonalności. 12 kwietnia 2010 r. M.M. zmarła. 13 grudnia 2013 r. instytucja finansowa, która udzieliła pozwanym pożyczki przelała wierzytelność na rzecz innej spółki (dalej: wnioskodawca). 24 lutego 2014 r. wnioskodawca wystąpił z wnioskiem o nadanie klauzuli wykonalności tytułowi egzekucyjnemu wydanemu przez Sąd Rejonowy w Gdyni wyrokiem z 30 października 2009 r. na rzecz wnioskodawcy w stosunku do uczestników: I.Ch. oraz J.M.
Sąd Rejonowy w Gdyni postanowieniem z 17 kwietnia 2014 r. oddalił wniosek o nadanie klauzuli wykonalności wyrokowi zaocznemu z 30 października 2009 r. W uzasadnieniu postanowienia sąd stwierdził, że wnioskodawca nie wykazał przejścia uprawnień za pomocą dokumentu, o którym mowa w art. 788 k.p.c. Wnioskodawca złożył zażalenie na wskazane postanowienie sądu zarzucając błędną wykładnię oraz niewłaściwe zastosowanie art. 788 § 1 k.p.c. Sąd Okręgowy w Gdańsku postanowieniem z 11 lipca 2014 r. uchylił zaskarżone postanowienie sądu i przekazał sprawę do ponownego rozpoznania Sądowi Rejonowemu w Gdyni. W końcowej części uzasadnienia tego postanowienia Sąd Okręgowy w Gdańsku wskazał: „Ponownie rozpoznając sprawę Sąd Rejonowy w Gdyni z art. 788 § 1 k.p.c. i nada klauzulę wykonalności na rzecz wierzytelności (…) rozpoznając wnioski o koszty oraz wydanie tytułów wykonawczych”. Sąd Rejonowy w Gdyni postanowieniem z 8 września 2014 r. zwrócił się do Sądu Okręgowego w Gdańsku z wnioskiem o dokonanie wykładni postanowienia z 11 lipca 2014 r. przez wyjaśnienie, czy przedostatnie zdanie uzasadnienia tego orzeczenia ma być traktowane przy jego realizacji (wykonaniu) przez sąd jako wskazanie co do dalszego postępowania w rozumieniu art. 386 § 6 k.p.c. Postanowieniem z 3 października 2014 r. Sąd Okręgowy w Gdańsku odmówił dokonania wykładni postanowienia.
1.2. Zdaniem sądu pytającego, nakazanie przez sąd drugiej instancji wydania określonego rozstrzygnięcia merytorycznego (tj. nakazanie uwzględnienia wniosku o nadanie klauzuli wykonalności) w sposób jednoznaczny przekreśla zasadę dwuinstancyjności postępowań sądowych określoną w art. 176 ust. 1 Konstytucji. Ustawodawca nie przyznał adresatowi art. 386 § 6 k.p.c., czyli sądowi pierwszej instancji, żadnego skutecznego środka prawnego zapobiegającego związaniu orzeczeniem sądu drugiej instancji. Kwestionowany przepis, stanowiąc dopuszczalny i konieczny wyłom w zasadzie niezawisłości sędziowskiej, jednocześnie w zbyt szeroki sposób określa sytuacje, w których na jego podstawie formułowane są wytyczne sądów odwoławczych, skoro mogą one ostatecznie przesądzać merytoryczne rozstrzygnięcie sprawy. Zarówno w przypadku narzucenia przez sąd odwoławczy wprost sposobu rozstrzygnięcia merytorycznego, jak i w razie narzucenia określonej oceny dowodów, ma miejsce zniesienie istoty konstytucyjnej zasady dwuinstancyjności postępowań sądowych. W art. 176 ust. 1 Konstytucji chodzi bowiem nie tylko o ustrojowy (zewnętrzny) aspekt dwuinstancyjności, lecz przede wszystkim o jej materialny wymiar, czyli gwarancję rzeczywistego rozstrzygania o danej sprawie przez dwie instancje sądowe, z których każda ma prawo do wyrażenia swojego, a nie cudzego jawnie narzuconego stanowiska co do meritum sprawy.
1.3. W ocenie sądu pytającego, nie ma możliwości usunięcia wątpliwości konstytucyjnych powstałych w niniejszej sprawie w drodze wykładni, ponieważ wskazania co do dalszego postępowania sformułowane zostały przez sąd odwoławczy w sposób całkowicie jasny i nie budzący wątpliwości. Sąd Okręgowy w Gdańsku polecił sądowi pierwszej instancji uwzględnienie wniosku o nadanie klauzuli wykonalności. Zdaniem sądu, w świetle obowiązującego stanu prawnego sąd odwoławczy mógł tak postąpić, co stanowi istotę niezgodności z Konstytucją kwestionowanego przepisu. Sądy pierwszej instancji, oprócz sytuacji określonej w art. 352 k.p.c., nie są ustawowo uprawnione do dokonywania wykładni orzeczeń sądów odwoławczych. Odstępstwa od zasady związania wskazaniami co do dalszego postępowania powinny zostać wprowadzone wyraźnie w ustawie, ponieważ dopuszczenie do sytuacji, w której sądy pierwszej instancji same będą oceniały, w jakim zakresie są związane tymi wskazaniami, prowadziłoby do ryzyka dowolności podważającej zasadę podporządkowania i związania sądów niższego rzędu.
Sąd wykazał również, w jaki sposób – w jego ocenie – ewentualne uznanie niekonstytucyjności kwestionowanego przepisu, wpłynie na rozstrzygnięcie zawisłej przed nim sprawy, w związku z którą wystąpił z pytaniem prawnym.
2. W piśmie z 1 kwietnia 2015 r. Prokurator Generalny przedstawił stanowisko w sprawie, wnosząc o umorzenie postępowania na podstawie art. 39 ust. 1 pkt 1 ustawy z dnia 1 sierpnia 1997 r. o Trybunale Konstytucyjnym (Dz. U. Nr 102, poz. 643, ze zm.), ze względu na niedopuszczalność wydania wyroku.
Zdaniem Prokuratora Generalnego, sąd pytający wykazał, że postanowienie Sądu Okręgowego w Gdańsku z 11 lipca 2014 r., zawierające w swoim uzasadnieniu polecenie wydania merytorycznego rozstrzygnięcia w postaci nadania klauzuli wykonalności, odbiega od przyjmowanego powszechnie w orzecznictwie sądowym poglądu, że wskazania sądu drugiej instancji nie mogą sugerować, a tym bardziej przesądzać, treści przyszłego rozstrzygnięcia. Oznacza to, że istotą zarzutu sądu pytającego nie jest treść art. 386 § 6 k.p.c., lecz prawidłowość rozstrzygnięcia wydanego przez Sąd Okręgowy w Gdańsku. Problem, który wystąpił w związku z niniejszym pytaniem prawnym, dotyczy zatem stosowania prawa, które nawet gdyby uznać za błędne, pozostaje poza kognicją Trybunału. Z tej przyczyny – w ocenie Prokuratora Generalnego – merytoryczne rozstrzygnięcie pytania prawnego jest niedopuszczalne, a postępowanie podlega umorzeniu.
II
Trybunał Konstytucyjny zważył, co następuje:
1. Zakwestionowany w niniejszej sprawie art. 386 § 6 ustawy z dnia 17 listopada 1964 r. – Kodeks postępowania cywilnego (Dz. U. z 2014 r. poz. 101, ze zm.; dalej: k.p.c.) brzmi: „Ocena prawna i wskazania co do dalszego postępowania wyrażone w uzasadnieniu wyroku sądu drugiej instancji wiążą zarówno sąd, któremu sprawa została przekazana, jak i sąd drugiej instancji, przy ponownym rozpoznaniu sprawy. Nie dotyczy to jednak wypadku, gdy nastąpiła zmiana stanu prawnego”.
Sąd występujący z pytaniem prawnym zakwestionował ten przepis w zakresie, w jakim umożliwia sądowi odwoławczemu wydanie wiążących sąd pierwszej instancji wskazań co do dalszego postępowania, zawierających treść merytorycznego rozstrzygnięcia sprawy.
2. Zgodnie z art. 193 Konstytucji, każdy sąd może przedstawić Trybunałowi Konstytucyjnemu pytanie prawne co do zgodności aktu normatywnego z Konstytucją, ratyfikowanymi umowami międzynarodowymi lub ustawą, jeżeli od odpowiedzi na pytanie prawne zależy rozstrzygnięcie sprawy toczącej się przed tym sądem. Art. 193 Konstytucji formułuje zatem trzy przesłanki, których spełnienie jest konieczne dla dopuszczalności rozpoznania pytania prawnego: a) podmiotową – zgodnie z którą może to uczynić sąd rozumiany jako państwowy organ władzy sądowniczej, oddzielony i niezależny od legislatywy i egzekutywy; b) przedmiotową – która oznacza, że przedmiotem pytania prawnego może być wyłącznie ocena zgodności aktu normatywnego z Konstytucją, ratyfikowanymi umowami międzynarodowymi lub ustawą; c) funkcjonalną – która warunkuje dopuszczalność rozpoznania pytania prawnego od tego, czy od odpowiedzi na to pytanie zależy rozstrzygnięcie konkretnej sprawy toczącej się przed sądem, w związku z którą wystąpiono z tym pytaniem. Przesłanka ta jest skonkretyzowana przez art. 32 ust. 3 ustawy z dnia 1 sierpnia 1997 r. o Trybunale Konstytucyjnym (Dz. U. Nr 102, poz. 643, ze zm.; dalej: ustawa o TK), zgodnie z którym pytanie prawne powinno wskazywać, w jakim zakresie odpowiedź na pytanie może mieć wpływ na rozstrzygnięcie sprawy, w związku z którą pytanie zostało postawione (zob. postanowienia TK z: 29 marca 2000 r., sygn. P 13/99, OTK ZU nr 2/2000, poz. 68; 27 kwietnia 2004 r., sygn. P 16/03, OTK ZU nr 4/A/2004, poz. 36; 16 października 2012 r., sygn. P 14/12, OTK ZU nr 9/A/2012, poz. 115).
2.1. W niniejszej sprawie spełniona została przesłanka podmiotowa i przedmiotowa. Z pytaniem prawnym wystąpił sąd rozpoznający sprawę, na tle której powstała wątpliwość konstytucyjna przedstawiona w pytaniu prawnym, dotycząca zgodności przepisu ustawy z przepisem Konstytucji. Konieczne jest natomiast ustalenie, czy została spełniona przesłanka funkcjonalna. Należy zbadać, czy rzeczywiście od odpowiedzi na pytanie prawne dotyczące zgodności art. 386 § 6 zdanie pierwsze k.p.c. z Konstytucją zależy rozstrzygniecie sprawy toczącej się przed sądem.
Sąd występujący z pytaniem prawnym twierdzi, że kwestionowany art. 386 § 6 zdanie pierwsze k.p.c. w zbyt szeroki sposób określa sytuacje, w których na jego podstawie formułowane są wytyczne sądów odwoławczych, skoro mogą one ostatecznie przesądzać merytoryczne rozstrzygnięcie sprawy. Ustalenie, czy spełnione zostały wymagania przesłanki funkcjonalnej, zależy od zbadania, czy w niniejszej sprawie z normy zawartej w art. 386 § 6 zdanie pierwsze k.p.c. istotnie wynika związanie treścią postanowienia Sądu Okręgowego w Gdańsku co do merytorycznego rozstrzygnięcia sprawy. Konkluzja, że kwestionowany przepis nie krępuje sądu pierwszej instancji w sprawie, na tle której sąd ten wystąpił do Trybunału z pytaniem prawnym, oznaczałaby bowiem, że wyrok Trybunału nie będzie miał wpływu na treść rozstrzygnięcia w sprawie zawisłej przed tym sądem.
2.2. Związanie sądu, o którym stanowi zaskarżony art. 386 § 6 zdanie pierwsze k.p.c., dotyczy wykładni prawa dokonanej przez sąd drugiej instancji („ocena prawna”) oraz wskazań co do dalszego kierunku postępowania („wskazania co do dalszego postępowania”). Art. 386 § 6 zdanie pierwsze k.p.c. wyznacza zakres związania sądu pierwszej instancji oraz sądu odwoławczego, w razie przekazania sprawy sądowi pierwszej instancji do ponownego rozpoznania. Ocena prawna dotyczy przepisów prawa materialnego, jak i prawa procesowego; oznacza wyjaśnienie przez sąd drugiej instancji istotnej treści tych przepisów oraz sposobu ich interpretacji. Z kolei wskazania co do dalszego postępowania mają wytyczyć właściwy kierunek działania sądu pierwszej instancji. Z art. 386 § 6 k.p.c. wynika zatem zakaz formułowania ocen prawnych sprzecznych z wyrażonymi wcześniej w uzasadnieniu orzeczenia sądu drugiej instancji, a nawet zakaz podejmowania próby podważania w jakikolwiek sposób wiążącej oceny prawnej i wskazań co do dalszego postępowania (zob. postanowienie TK z 21 lutego 2006 r., sygn. SK 1/05, OTK ZU nr 2/A/2006, poz. 22; postanowienie SN z 29 października 2009 r., sygn. akt III CZP 74/09, Lex nr 551887).
Należy jednak podkreślić, że celem normy zawartej w art. 386 § 6 zdanie pierwsze k.p.c. nie jest skrępowanie sądu, któremu sprawa została przekazana oraz sądu drugiej instancji przy ponownym rozpoznaniu sprawy, ale unikanie popełniania tych samych błędów w kolejnych orzeczeniach. Nowe rozstrzygnięcie sądu ponownie rozpoznającego sprawę musi być zawsze wyrazem oceny i decyzji tego sądu (zob. wyrok SN z 20 lutego 2002 r., sygn. akt V CKN 757/00, Lex nr 56021). Wskazania co do dalszego postępowania nie mogą z góry narzucać sposobu rozstrzygnięcia przyszłego orzeczenia sądu pierwszej instancji, czy choćby rozstrzygnięcia istotnych kwestii związanych z treścią tego orzeczenia. Wskazania sądu odwoławczego nie mogą ponadto naruszać zasady swobodnej oceny dowodów (zob. wyrok SN z 13 marca 1975 r., sygn. akt III CRN 466/74, OSPiKA nr 3/1976, poz. 63).
We wcześniejszych sprawach, w których sądy występowały z pytaniami prawnymi w sprawie zgodności art. 386 § 6 k.p.c. z Konstytucją, Trybunał stwierdzał, że przesłanka funkcjonalna nie została spełniona, wskazując na wystąpienie okoliczności powodujących brak związania oceną prawną przedstawioną przez sąd drugiej instancji (zob. postanowienia TK z: 16 marca 2011 r., sygn. P 36/09, OTK ZU nr 2/A/2011, poz. 16; 16 października 2012 r., sygn. P 14/12, 26 marca 2014 r., sygn. P 7/13, OTK ZU nr 3/A/2014, poz. 36). Wyjątki od związania są potwierdzone od dawna w ustabilizowanym orzecznictwie Sądu Najwyższego i można przyjąć, że orzecznictwo to ukształtowało treść normy zawartej w omawianym przepisie. Oprócz sytuacji przewidzianej wprost w treści art. 386 § 6 zdanie pierwsze k.p.c., w której ocena prawna i wskazania co do dalszego postępowania nie są wiążące, a mianowicie zmiany stanu prawnego, brak związania występuje w szczególności, gdy ocena zawarta w orzeczeniu sądu rozpoznającego apelację lub wskazania co do dalszego postępowania nie miały i nie mają znaczenia dla rozstrzygnięcia sprawy. Ponadto, art. 386 § 6 k.p.c. nie ma zastosowania m.in. gdy:
– stan faktyczny sprawy uległ zmianie (zob. wyrok SN z 4 listopada 1967 r., sygn. akt I CR 381/67, OSNC nr 7/1968, poz. 122; postanowienie SN z 9 września 2011 r., sygn. akt I CSK 248/11, Lex nr 1043961);
– stanowisko sądu rozpoznającego apelację dotyczy oceny dowodów; sąd ponownie rozpoznający sprawę zachowuje pełną swobodę w zakresie oceny dowodów, w szczególności gdy przeprowadzono nowe dowody lub ponowiono przeprowadzenie dowodów (zob. wyrok SN z 13 marca 1975 r., sygn. akt III CRN 466/74);
– sąd ponownie rozpoznający sprawę rozpoznaje ją w szerszym zakresie (zob. wyrok SN z 14 stycznia 1963 r., sygn. akt II CR 1003/62, OSNCP nr 3/1964, poz. 48);
– wykładnia prawa dokonana przez sąd rozpoznający apelację nie stanowiła logicznej przesłanki pozytywnego lub negatywnego ustosunkowania się do zarzutów apelacji ani do ewentualnych uchybień branych pod uwagę z urzędu (zob. wyrok SN z 14 stycznia 1963 r., sygn. akt II CR 1003/62, OSNC nr 3/1964, poz. 48).
Należy zauważyć, że w niniejszej sprawie sytuacja przedstawia się odmiennie niż w przytoczonych powyżej wcześniejszych postanowieniach Trybunału. W postanowieniu Sądu Okręgowego w Gdańsku z 11 lipca 2014 r., brak jest jakichkolwiek ocen prawnych, czy wskazań co do dalszego postępowania, które – na podstawie art. 386 § 6 zdanie pierwsze k.p.c. – miałyby być wiążące dla sądu pierwszej instancji. Sąd drugiej instancji w uzasadnieniu postanowienia wskazał natomiast, że: „Ponownie rozpoznając sprawę Sąd Rejonowy w Gdyni z art. 788 § 1 k.p.c. i nada klauzulę wykonalności na rzecz wierzytelności (…) rozpoznając wnioski o koszty oraz wydanie tytułów wykonawczych”. Fragment ten, pomimo mankamentów natury językowej, można interpretować w ten sposób, że w istocie sąd drugiej instancji nakazał sądowi pierwszej instancji nadanie klauzuli wykonalności, czyli wskazał jak sąd pierwszej instancji ma rozstrzygnąć sprawę co do meritum. Nakazu tego nie można uznać ani za wyjaśnienie przez sąd drugiej instancji istotnej treści przepisów oraz sposobu ich interpretacji („ocena prawna”), ani za wytyczenie właściwego kierunku działania sądu pierwszej instancji („wskazania, co do dalszego postępowania”). Należy powtórzyć, że wskazania co do dalszego postępowania nie mogą narzucać sposobu rozstrzygnięcia sprawy przez sąd pierwszej instancji. Nie można zatem uznać, że sąd występujący z pytaniem prawnym jest związany nakazem sądu drugiej instancji co do sposobu rozstrzygnięcia sprawy, skoro – na podstawie art. 386 § 6 k.p.c. – takiego nakazu sąd drugiej instancji wydać nie może.
Ustalenie, że sąd występujący z pytaniem prawnym nie jest w istocie związany nakazem co do sposobu rozstrzygnięcia sprawy zawartym w uzasadnieniu postanowienia Sądu Okręgowego w Gdańsku, powoduje uznanie, że odpowiedź na pytanie w przedmiocie zgodności art. 386 § 6 zdanie pierwsze k.p.c. z Konstytucją nie ma wpływu na rozstrzygnięcie sprawy zawisłej przed tym sądem.
2.3. Obok kwestii, czy sąd występujący z pytaniem prawnym jest związany – na podstawie kwestionowanego art. 386 § 6 zdanie pierwsze k.p.c. – wskazaniem sądu odwoławczego, istotne znaczenie dla oceny dopuszczalności rozpoznania pytania prawnego ma ustalenie, czy w niniejszej sprawie w ogóle wystąpiły określone w art. 386 § 4 k.p.c. warunki uchylenia orzeczenia i przekazania go do ponownego rozstrzygnięcia sądowi pierwszej instancji.
Wniesienie apelacji zasługującej na uwzględnienie powinno doprowadzić do wydania, na podstawie art. 386 § 1 k.p.c., typowego dla systemu apelacji pełnej orzeczenia reformatoryjnego (zob. M. Manowska, Kodeks postępowania cywilnego. Komentarz, red. M. Manowska, Warszawa 2013, s. 629, T. Wiśniewski, Kodeks postępowania cywilnego. Komentarz, red. H. Dolecki, T. Wiśniewski, Warszawa 2010, s. 113). Z treści art. 386 § 4 k.p.c. wynika, że poza sytuacjami określonymi w § 2 (stwierdzenie nieważności postępowania) i § 3 (uznanie, że pozew podlega odrzuceniu albo zachodzi podstawa umorzenia postępowania) sąd drugiej instancji może uchylić zaskarżony wyrok i przekazać sprawę do ponownego rozpoznania tylko w razie nierozpoznania przez sąd pierwszej instancji istoty sprawy albo gdy wydanie wyroku wymaga przeprowadzenia postępowania dowodowego w całości.
Zgodnie z orzecznictwem Sądu Najwyższego: „Wobec zamieszczenia w § 4 art. 386 k.p.c. określenia «tylko w razie», wniesienie apelacji ma przede wszystkim doprowadzić do wydania – typowego dla systemu apelacji – orzeczenia reformatoryjnego, wyjątkowo natomiast do orzeczenia uchylającego zaskarżony wyrok (orzeczenia o charakterze kasatoryjnym). Zredukowana do minimum funkcja kasacyjna sądu drugiej instancji jest wykładnikiem rozpoznawczego charakteru apelacji jako środka odwoławczego od wyroków sądów pierwszej instancji” (postanowienie SN z 22 stycznia 2015 r., sygn. akt III CZ 57/14, Lex nr 1640253).
Uchylenie orzeczenia i przekazanie sprawy sądowi pierwszej instancji do ponownego rozpoznania może nastąpić zatem jedynie w dwóch wyraźnie wskazanych w ustawie sytuacjach: 1) nierozpoznania przez sąd pierwszej instancji istoty sprawy albo 2) gdy wydanie wyroku wymaga przeprowadzenia postępowania dowodowego w całości. Zasadą – w przypadku zasadnej apelacji – jest natomiast wydanie orzeczenia przez sąd drugiej instancji na podstawie art. 386 § 1 k.p.c.
Z analizy treści postanowienia Sądu Okręgowego w Gdańsku z 11 lipca 2014 r. oraz uzasadnienia tego postanowienia wynika, że sąd drugiej instancji ani nie wskazał, ani tym bardziej nie wykazał, iż sąd pierwszej instancji nie rozpoznał istoty sprawy lub że wydanie orzeczenia wymaga przeprowadzenia postępowania dowodowego w całości. Z okoliczności sprawy ani z treści uzasadnienia postanowienia sądu drugiej instancji nie wynika, że w omawianej sprawie wystąpiła któraś z sytuacji określonych w art. 386 § 4 k.p.c. Sąd pierwszej instancji odniósł się wprost do żądania wnioskodawcy rozstrzygając sprawę w przedmiocie nadania klauzuli wykonalności wyrokowi zaocznemu wydanemu przez Sąd Rejonowy w Gdyni z 30 października 2009 r. Nie można zatem uznać, że sąd pierwszej instancji nie rozpoznał istoty sprawy. Brak jakichkolwiek okoliczności w uzasadnieniu postanowienia sądu drugiej instancji, co do konieczności przeprowadzenia postępowania dowodowego, w całości przekreśla wystąpienie drugiej z przesłanek warunkujących dopuszczalność wydania orzeczenia kasatoryjnego na podstawie art. 386 § 4 k.p.c.
Należy zatem uznać, że w niniejszej sprawie nie było podstaw do wydania przez Sąd Okręgowy w Gdańsku orzeczenia kasatoryjnego. Skoro sąd ten w sposób odmienny od sądu pierwszej instancji uznał, że fakt przelewu wierzytelności został wykazany w sposób prawidłowy, to – wobec niewystąpienia okoliczności, o których mowa w art. 386 § 4 k.p.c. – był on zobowiązany do zmiany zaskarżonego orzeczenia sądu pierwszej instancji i wydania orzeczenia co do istoty sprawy na podstawie art. 386 § 1 w związku z art. 397 § 2 k.p.c.
Problem, który wystąpił na tle niniejszego pytania prawnego, dotyczy więc błędnego zastosowania art. 386 § 4 k.p.c. przez Sąd Okręgowy w Gdańsku. Istota niniejszego pytania prawnego dotyka zatem stosowania prawa, które pozostaje poza kognicją Trybunału (zob. np. wyrok z 21 grudnia 2004 r., sygn. SK 19/03, OTK ZU nr 11/A/2004, poz. 118). Trybunał jest bowiem „sądem prawa”, a nie „sądem faktów” (zob. np. postanowienia TK z: 26 października 2005 r., sygn. SK 11/03, OTK ZU nr 9/A/2005, poz. 110; 6 lutego 2007 r., sygn. P 41/06, OTK ZU nr 2/A/2007, poz. 15 oraz wyrok TK z 19 listopada 2001 r., sygn. K 3/00, OTK ZU nr 8/2001, poz. 251).
3. Z uwagi na wskazane okoliczności sprawy, na tle której sąd wystąpił z pytaniem prawnym, należy uznać, że od orzeczenia o zgodności kwestionowanego przepisu z art. 176 ust. 1 Konstytucji nie zależy rozstrzygnięcie sprawy toczącej się przed sądem, który skierował pytanie prawne. Nie zostało zatem spełnione wymaganie przewidziane w art. 193 Konstytucji. Ponadto, istota pytania prawnego dotyka stosowania prawa, które pozostaje poza kognicją Trybunału.
Z tych względów Trybunał uznał, że postępowanie w niniejszej sprawie podlega umorzeniu na podstawie art. 39 ust. 1 pkt 1 ustawy o TK ze względu na niedopuszczalność wydania wyroku.
Biorąc pod uwagę powyższe okoliczności, Trybunał Konstytucyjny postanowił, jak w sentencji.