336/3/B/2015
POSTANOWIENIE
z dnia 13 maja 2015 r.
Sygn. akt Ts 41/15
Trybunał Konstytucyjny w składzie:
Mirosław Granat – przewodniczący
Małgorzata Pyziak-Szafnicka – sprawozdawca
Marek Kotlinowski,
po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym zażalenia na postanowienie Trybunału Konstytucyjnego z dnia 2 kwietnia 2015 r. o odmowie nadania dalszego biegu skardze konstytucyjnej M.J.,
p o s t a n a w i a:
nie uwzględnić zażalenia.
UZASADNIENIE
W skardze konstytucyjnej z 3 lutego 2015 r. M.J. (dalej: skarżący) wystąpił o stwierdzenie, że art. 394 § 1 ustawy z dnia 17 listopada 1964 r. – Kodeks postępowania cywilnego (Dz. U. z 2014 r. poz. 101, ze zm.; dalej: k.p.c.) jest niezgodny z art. 2, art. 32 ust. 1, art. 45 ust. 1, art. 78 i art. 79 ust. 1 Konstytucji.
Zdaniem skarżącego zakwestionowany w skardze art. 394 § 1 k.p.c. – przez to, że „w enumeratywnym katalogu postanowień sądu I instancji podlegających zaskarżeniu [nie wymienia] postanowienia w przedmiocie oddalenia wniosku o zmianę pełnomocnika z urzędu wyznaczonego przez dany samorząd prawniczy” – pozbawił go „nie tylko prawa do sądu w ujęciu szczególnym, tj. merytorycznej kontroli orzeczenia sądu I instancji, ale także (…) prawa do ochrony wolności i praw przewidzianych w Konstytucji – skutecznego wywiedzenia i wniesienia skargi konstytucyjnej”. Ponadto – jak stwierdził skarżący – zaskarżony przez niego przepis „nie wprowadzając do postanowień zaskarżalnych przedmiotowego orzeczenia, bezzasadnie różnicuje sytuację prawną podmiotów prawa korzystających z pomocy prawnej z urzędu w tzw. »sprawach o sporządzenie skargi konstytucyjnej« z podmiotami, które z uwagi na swój status materialny są w stanie zlecić prowadzenie »sprawy konstytucyjnej« profesjonalnemu prawnikowi na zasadach wolnorynkowych”.
Pełnomocnik skarżącego oświadczył, że koszty pomocy prawnej udzielonej z urzędu „nie zostały uiszczone w całości lub w części”. W związku z tym wystąpił z wnioskiem o ich zwrot.
Postanowieniem z 2 kwietnia 2015 r. (doręczonym pełnomocnikowi 14 kwietnia 2015 r. ) Trybunał Konstytucyjny odmówił nadania dalszego biegu skardze, stwierdziwszy, że zakwestionowany przez skarżącego art. 394 § 1 k.p.c. nie był podstawą orzeczenia, z którym łączy on naruszenie swych konstytucyjnych praw. Trybunał zwrócił uwagę na to, że orzeczenie wskazane przez skarżącego jako ostateczne (tj. postanowienie Sądu Okręgowego w Katowicach – III Wydział Cywilny Odwoławczy z 21 maja 2014 r.; dalej: Sąd Okręgowy w Katowicach) dotyczy odmowy sporządzenia uzasadnienia rozstrzygnięcia oddalającego wniosek skarżącego o zmianę pełnomocnika z urzędu do sporządzenia skargi konstytucyjnej (ustanowiony przez sąd pełnomocnik sporządził opinię o braku podstaw do wniesienia tego środka prawnego). Orzeczenie, w związku z którym złożono skargę do Trybunału zostało wydane na podstawie art. 357 § 2 k.p.c., a nie na podstawie zakwestionowanego art. 394 § 1 k.p.c. określającego postanowienia sądu pierwszej instancji, na które przysługuje zażalenie. Skarżący nie przedstawił więc orzeczenia wydanego na podstawie przepisu, który jest przedmiotem rozpatrywanej skargi konstytucyjnej. Niezależnie od powyższego Trybunał stwierdził, że kwestia wyznaczenia pełnomocnika z urzędu nie jest odrębną sprawą w rozumieniu art. 45 ust. 1 Konstytucji, lecz kwestią poboczną w sprawie, w związku z którą go wyznaczono. Konstytucja nie wymaga więc, by takie postępowanie było dwuinstancyjne. Trybunał podkreślił również, że osoba reprezentowana przez pełnomocnika z urzędu, a więc korzystająca z tzw. prawa ubogich, nie jest podmiotem podobnym do osoby reprezentowanej przez pełnomocnika z wyboru, która nie spełnia kryteriów umożliwiających przyznanie pomocy prawnej z urzędu lub nie wystąpiła do sądu z wnioskiem, o którym mowa w art. 48 ust. 2 ustawy z dnia 1 sierpnia 1997 r. o Trybunale Konstytucyjnym (Dz. U. Nr 102, poz. 643, ze zm.; dalej: ustawa o TK).
W zażaleniu z 21 kwietnia 2015 r. skarżący zakwestionował postanowienie Trybunału w całości. Zarzucił w nim Trybunałowi, że naruszył: art. 49 w związku z art. 47 ust. 1 pkt 1 ustawy o TK, ponieważ błędnie przyjął, że zaskarżony przepis nie był podstawą orzeczenia, w związku z którym skarżący wniósł skargę do Trybunału; art. 49 w związku z art. 36 ust. 3 ustawy o TK, ponieważ błędnie stwierdził, że zarzuty naruszenia praw skarżącego wyrażonych w art. 45 ust. 1 i art. 78 Konstytucji są oczywiście bezzasadne; art. 49 w związku z art. 47 ust. 1 pkt 2 w związku z art. 36 ust. 3 ustawy o TK, ponieważ błędnie uznał, że osoba reprezentowana przez pełnomocnika z urzędu nie jest podmiotem podobnym do osoby reprezentowanej przez pełnomocnika z wyboru.
Trybunał Konstytucyjny zważył, co następuje:
1. W myśl art. 36 ust. 4 w związku z art. 49 ustawy o TK skarżącemu przysługuje prawo wniesienia zażalenia na postanowienie Trybunału Konstytucyjnego o odmowie nadania dalszego biegu skardze konstytucyjnej. Trybunał, w składzie trzech sędziów, rozpatruje zażalenie na posiedzeniu niejawnym (art. 25 ust. 1 pkt 3 lit. b w związku z art. 36 ust. 6-7 i w związku z art. 49 ustawy o TK). Bada przede wszystkim, czy w zaskarżonym postanowieniu prawidłowo stwierdził istnienie przesłanek odmowy nadania skardze dalszego biegu. Oznacza to, że na etapie rozpoznania zażalenia Trybunał analizuje w szczególności te zarzuty, które mogą podważyć trafność ustaleń przyjętych za podstawę zaskarżonego rozstrzygnięcia.
2. Trybunał stwierdza, że zaskarżone postanowienie jest prawidłowe, a zarzuty sformułowane w zażaleniu nie podważają podstaw odmowy nadania dalszego biegu skardze konstytucyjnej.
3. Zdaniem skarżącego podstawą orzeczenia, w związku z którym wniósł on skargę konstytucyjną, był nie tylko – co przyjął Trybunał – art. 357 § 2 k.p.c., ale także zakwestionowany art. 394 § 1 k.p.c. Sąd Okręgowy w Katowicach przywołał go bowiem w treści uzasadnienia.
3.1. Skarżący nie uwzględnił zatem tego, że w swoich orzeczeniach Trybunał wielokrotnie zwracał uwagę na konieczność rozróżnienia dwóch sytuacji. Pierwszej, w której określone przepisy wyznaczają merytoryczną treść rozstrzygnięcia podejmowanego przez sąd, i drugiej, w której unormowania prawne są pewnym elementem stanu faktycznego ocenianego przez pryzmat innych przepisów, właśnie będących podstawą prawną orzeczenia, które ma być wydane. Trzeba jednoznacznie stwierdzić, że tylko pierwsza z wyżej wskazanych sytuacji pozwala na zakwalifikowanie określonych regulacji prawnych jako podstawy prawnej, o której mowa w art. 79 ust. 1 Konstytucji. W drugim przypadku, mimo że organ wydający rozstrzygnięcie uwzględnił to, iż określone przepisy obowiązują i zawierają pewną treść normatywną, nie mogą być one uznane za podstawę prawną orzeczenia, w którym rozstrzyga się o roszczeniach związanych z daną sytuacją faktyczną (zob. postanowienia TK z 25 kwietnia 2007 r., Ts 81/06, OTK ZU nr 2/B/2007, poz. 93 oraz 21 lipca 2009 r., Ts 184/07, OTK ZU nr 4/B/2009, poz. 238). Innymi słowy, samo przywołanie danej normy przez sąd w uzasadnieniu ostatecznego orzeczenia nie oznacza jeszcze, że była ona podstawą tego rozstrzygnięcia i może być przedmiotem skargi konstytucyjnej (zob. postanowienie TK z 9 października 2002 r., SK 13/02, OTK ZU nr 5/A/2002, poz. 73). Przepis jest podstawą orzeczenia tylko wtedy, gdy norma w nim zawarta determinuje treść tego rozstrzygnięcia (zob. wyrok TK z 22 listopada 2005 r., SK 8/08, OTK ZU nr 10/A/2005, poz. 117).
3.2. W sprawie, w związku z którą została wniesiona rozpatrywana skarga konstytucyjna, skarżący oparł swoje roszczenia na zarzucie niezaskarżalności postanowienia w sprawie oddalenia wniosku o zmianę pełnomocnika z urzędu.
3.3. W swoich orzeczeniach, w tym – co istotne – wydanych także w sprawie skarżącego, Trybunał podkreśla, że w wypadku kwestionowania konstytucyjności przepisów wyłączających możliwość zaskarżenia danego rozstrzygnięcia sądu lub innego organu konieczne jest uzyskanie orzeczenia o odrzuceniu środka odwoławczego niedopuszczalnego z mocy prawa (zob. np. postanowienie TK z 5 grudnia 2014 r., Ts 127/14, OTK ZU nr 6/B/2014, poz. 616). Wymóg uzyskania orzeczenia wydanego na podstawie zakwestionowanego przepisu został potwierdzony także w postanowieniu pełnego składu TK z 10 marca 2015 r., w sprawie o sygn. SK 65/13.
3.4. W postanowieniu z 2 kwietnia 2015 r. Trybunał zasadnie więc uznał, że pomiędzy zakwestionowanym przez skarżącego art. 394 § 1 k.p.c. a orzeczeniem wskazanym przez niego jako ostateczne w jego sprawie nie występuje zależność, o której mowa w art. 79 ust. 1 Konstytucji. Zatem Trybunał, na podstawie art. 49 w związku z art. 47 ust. 1 pkt 1 ustawy o TK, prawidłowo odmówił nadania skardze dalszego biegu.
4. Zarzuty sformułowane w zażaleniu nie podważają też pozostałych podstaw odmowy nadania skardze konstytucyjnej dalszego biegu.
4.1. Zdaniem skarżącego zmiana pełnomocnika z urzędu „w sprawie konstytucyjnej” jest – wbrew temu, co stwierdził Trybunał – odrębną sprawą w rozumieniu art. 45 ust. 1 Konstytucji. Na poparcie tej tezy skarżący wskazał na praktykę pełnomocników z urzędu, którzy „nagminnie” odmawiają mu sporządzenia skarg konstytucyjnych . Praktyki tej – jak podkreślił skarżący –„nie eliminuje” art. 118 § 6 k.p.c., który w przypadku sporządzenia opinii z naruszeniem zasad należytej staranności obliguje sąd do zawiadomienia właściwego organu samorządu zawodowego, by wyznaczył kolejnego adwokata lub radcę prawnego.
4.2. Skarżący odwołuje się więc do indywidualnych przypadków stosowania prawa. Nie bierze pod uwagę jednak tego, że takie argumenty przenoszą rozważania na płaszczyznę stosowania prawa, która pozostaje poza kognicją Trybunału Konstytucyjnego.
4.3. Skarżący twierdzi także, że Trybunał bezzasadnie przyjął, iż osoba reprezentowana przez pełnomocnika z urzędu nie jest podmiotem podobnym do osoby reprezentowanej przez pełnomocnika z wyboru.
4.4. Trybunał zauważa, że skarżący odwołuje się do art. 118 § 5 i 6 k.p.c. Skarżący nie uwzględnia jednak tego, że wskazane przepisy dotyczą tylko pełnomocników ustanowionych z urzędu.
4.5. Wobec powyższego w postanowieniu z 2 kwietnia 2015 r. Trybunał prawidłowo stwierdził, że skarga nie spełnia warunków określonych w art. 49 w związku z art. 36 ust. 3 oraz art. 49 w związku z art. 47 ust. 1 pkt 2 w związku z art. 36 ust. 3 ustawy o TK.
5. Ponieważ zażalenie nie podważa podstaw odmowy nadania skardze konstytucyjnej dalszego biegu, więc Trybunał Konstytucyjny – na podstawie art. 49 w związku z art. 36 ust. 7 ustawy o TK – orzekł jak w sentencji.