Pełny tekst orzeczenia

126/2/B/2015

POSTANOWIENIE
z dnia 25 marca 2015 r.
Sygn. akt Ts 216/13

Trybunał Konstytucyjny w składzie:

Mirosław Granat,

po wstępnym rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym skargi konstytucyjnej G.K., K.K. i A.K. w sprawie zgodności:
art. 446 § 4 ustawy z dnia 23 kwietnia 1964 r. – Kodeks cywilny (Dz. U. z 2014 r. poz. 121, ze zm.) z art. 47 w zw. z: art. 18, art. 31 ust. 3 oraz art. 32 ust. 1 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej,

p o s t a n a w i a:

1) podjąć zawieszone postępowanie,
2) odmówić nadania dalszego biegu skardze konstytucyjnej.

UZASADNIENIE

W skardze konstytucyjnej wniesionej do Trybunału Konstytucyjnego 25 lipca 2013 r. (data nadania) G.K., K.K. i A.K. (dalej: skarżący) zakwestionowali zgodność art. 446 § 4 ustawy z dnia 23 kwietnia 1964 r. – Kodeks cywilny (Dz. U. z 2014 r. poz. 121, ze zm.; dalej: k.c.) z art. 47 w zw. z: art. 18, art. 31 ust. 3 oraz art. 32 ust. 1 Konstytucji.
Skargę konstytucyjną sformułowano na podstawie następującego stanu faktycznego. Skarżący wystąpili przeciwko Powszechnemu Zakładowi Ubezpieczeń S.A. z powództwem o zapłatę oraz o rentę. Wyrokiem z 22 listopada 2012 r. (sygn. akt I C 1822/11) Sąd Okręgowy w Krakowie – Wydział I Cywilny tylko częściowo uwzględnił ich powództwo, a oddalił je m.in. w zakresie roszczenia o zadośćuczynienie pieniężne za krzywdę wyrządzoną wskutek śmierci nienarodzonego dziecka (Zofii Kalety), będącego wnuczką i siostrzenicą skarżących. Wyrokiem z 4 kwietnia 2013 r. (sygn. akt I ACa 190/13), doręczonym skarżącym 26 kwietnia 2013 r., Sąd Apelacyjny w Krakowie – Wydział I Cywilny oddalił apelację skarżących. W dniu 26 czerwca 2013 r. skarżący złożyli od niego skargę kasacyjną do Sądu Najwyższego.
Zdaniem skarżących kwestionowany przepis narusza przysługujące im prawo do ochrony życia rodzinnego, więzi i uczuć rodzinnych (art. 47 w zw. z art. 18 Konstytucji) oraz powiązaną z nim zasadę równości (art. 32 ust. 1 Konstytucji) i zasadę proporcjonalności (art. 31 ust. 3 Konstytucji) „w zakresie, w jakim wyklucza zasądzenie zadośćuczynienia za krzywdę najbliższych, doznaną w związku ze śmiercią dziecka znajdującego się [na] ostatnim etapie rozwoju płodowego (w dziewiątym miesiącu ciąży), mającego się wkrótce urodzić, które osiągnęło taki poziom rozwoju fizycznego, że mogłoby żyć samodzielnie poza organizmem matki, a które nie zostało jeszcze oddzielone od tego organizmu [nie zostało urodzone ani żywe, ani martwe (…)] i które zginęło w łonie matki na skutek doznanych obrażeń”.
Postanowieniem z 11 września 2013 r. Trybunał zawiesił postępowanie w sprawie wstępnej kontroli skargi konstytucyjnej ze względu na toczące się postępowanie kasacyjne przed Sądem Najwyższym. Postanowieniem z 10 grudnia 2013 r. (sygn. akt III CSK 307/13) Sąd Najwyższy przyjął skargę kasacyjną skarżących do rozpoznania, a oddalił ją wyrokiem z 26 listopada 2014 r. (sygn. akt III CSK 307/13).

Trybunał Konstytucyjny zważył, co następuje:

Zgodnie z art. 79 ust. 1 Konstytucji każdy, czyje konstytucyjne wolności lub prawa zostały naruszone, ma prawo wnieść skargę do Trybunału w sprawie zgodności z Konstytucją ustawy lub innego aktu normatywnego, na podstawie którego sąd lub organ administracji publicznej orzekły ostatecznie o jego wolnościach lub prawach albo o jego obowiązkach określonych w Konstytucji. Na etapie wstępnej kontroli Trybunał bada, czy skarga spełnia warunki formalne określone w art. 46-48 ustawy z dnia 1 sierpnia 1997 r. o Trybunale Konstytucyjnym (Dz. U. Nr 102, poz. 643, ze zm.; dalej: ustawa o TK), czy postawione w niej zarzuty nie są oczywiście bezzasadne (art. 36 ust. 3 w zw. z art. 49 ustawy o TK), a także czy nie występuje okoliczność wskazana w art. 39 ust. 1 pkt 1 lub ust. 3 ustawy o TK.
Skarżący twierdzą, że art. 446 § 4 k.c. narusza przysługujące im „prawo do ochrony życia rodzinnego, więzi i uczuć rodzinnych” (art. 47 w zw. z art. 18 Konstytucji) w powiązaniu z „zasadą równości wobec prawa” (art. 32 ust. 1 Konstytucji) i „zasadą proporcjonalności” (art. 31 ust. 3 Konstytucji) w zakresie, w jakim „wyklucza zasądzenie zadośćuczynienia za krzywdę najbliższych doznaną w związku ze śmiercią dziecka znajdującego się [na] ostatnim etapie rozwoju płodowego (…), które osiągnęło taki poziom rozwoju fizycznego, że mogłoby żyć samodzielnie poza organizmem matki, a które nie zostało jeszcze oddzielone od organizmu matki (…) i które zginęło w łonie matki na skutek doznanych obrażeń”. W ocenie skarżących „pod pojęciem prawa do ochrony prawnej rodziny i życia rodzinnego rozumieć należy także prawo członków rodziny do odczuwania bliskości i więzi rodzinnych, a w konsekwencji także prawo [do] odczuwania przez członków rodziny krzywdy związanej ze stratą bliskich (innych jej członków). Skoro zaś ochrona więzi rodzinnych jest wartością konstytucyjną, to w zakresie tego prawa mieści się (…) uprawnienie członków najbliższej rodziny do oczekiwania kompensacji krzywd związanych ze śmiercią bliskich (członków rodziny) – w postaci stosownego zadośćuczynienia”. Skarżący podkreślają przy tym, że „jedyną przyczyną braku zasądzenia na [ich] rzecz (…) zadośćuczynienia za (…) [ich] krzywdę była okoliczność, że (…) [ich wnuczka i siostrzenica] nie zdążyła się urodzić, więc nie może być uznana za »zmarłą« w rozumieniu art. 446 § 4 k.c.”.
W świetle zakwestionowanego art. 446 § 4 k.c. „[s]ąd może także przyznać najbliższym członkom rodziny zmarłego odpowiednią sumę tytułem zadośćuczynienia pieniężnego za doznaną krzywdę”.
Trybunał przypomina, że skarga konstytucyjna przysługuje tylko temu, czyje konstytucyjne prawa podmiotowe zostały naruszone. Wyrazem tego jest wynikający z art. 47 ust. 1 pkt 2 ustawy o TK obowiązek wskazania, jakie konstytucyjne wolności lub prawa i w jaki sposób – zdaniem skarżącego – zostały naruszone. Postępowanie skargowe ma przy tym na celu wyeliminowanie źródła naruszenia tych praw, czyli przepisu (zrekonstruowanej na jego podstawie normy prawnej), na którym sąd lub organ administracji publicznej oparły swoje ostateczne orzeczenia. Skarga jest więc niedopuszczalna wtedy, gdy źródłem naruszenia jest zamiast aktu stanowienia prawa – akt jego stosowania (np. nieznajdujące potwierdzenia w zaskarżonym przepisie prawomocne orzeczenie sądu ingerujące w wolności lub prawa skarżącego albo w jego obowiązki określone w Konstytucji). Skarga jest jednak niedopuszczalna również wtedy, gdy co prawda źródłem naruszenia mógłby być zaskarżony przepis, jednak w konkretnej sprawie jego zastosowanie nie doprowadziło do naruszenia przysługujących skarżącemu konstytucyjnych wolności lub praw.
Trybunał zwraca uwagę na wydany w sprawie skarżących wyrok Sądu Najwyższego z 26 listopada 2014 r., w którym Sąd ten przyjął, że „w razie śmierci dziecka w łonie matki, jeżeli dziecko osiągnęło już zdolność do samodzielnego życia, sąd może na podstawie art. 446 § 4 k.c. przyznać najbliższym członkom rodziny odpowiednią sumę zadośćuczynienia pieniężnego za doznaną krzywdę”. Sąd Najwyższy uznał jednak jednocześnie, że kwoty przyznane skarżącym są „odzwierciedleniem krzywdy doznanej [przez nich] w związku ze śmiercią córki i nienarodzonej wnuczki”, dlatego „mimo częściowo błędnego uzasadnienia” zaskarżony skargą kasacyjną wyrok sądu drugiej instancji odpowiada prawu.
Tym samym Trybunał zauważa, że nawet jeśli ochrona praw gwarantowanych w art. 47 Konstytucji miałaby polegać (jak chcą skarżący) na przyznaniu zadośćuczynienia członkom rodziny zmarłego (a nienarodzonego) dziecka, to do naruszenia takiego prawa w sprawie skarżących nie doszło, ponieważ już w kwocie przyznanej za śmierć matki nienarodzonego dziecka sądy uwzględniły zadośćuczynienie za śmierć samego dziecka. Co więcej, Trybunał stwierdza, że Sąd Najwyższy zinterpretował zaskarżony przepis zgodnie z żądaniem skarżących, tj. wyprowadził z niego normę, na podstawie której zadośćuczynienie przysługuje za śmierć „dziecka znajdującego się [na] ostatnim etapie rozwoju płodowego (…), które osiągnęło taki poziom rozwoju fizycznego, że mogłoby żyć samodzielnie poza organizmem matki, a które nie zostało jeszcze oddzielone od organizmu matki (…) i które zginęło w łonie matki na skutek doznanych obrażeń”. W konsekwencji Sąd Najwyższy skorygował i rozwinął swój pogląd wyrażony już w wyroku z 9 marca 2012 r. (sygn. akt I CSK 282/11, OSNC z 2012 r., nr 11, poz. 130), w którym aby przyznać zadośćuczynienie, przyjął fikcję „narodzin dziecka”.
Wobec powyższego Trybunał stwierdza, że sformułowane w skardze zarzuty są skierowane przeciwko błędnym aktom stosowania prawa (orzeczeniom wydanym w sprawie skarżących), co potwierdził Sąd Najwyższy. Nawet jednak te akty (judykaty) nie doprowadziły do naruszenia konstytucyjnych wolności i praw skarżących, ponieważ ich krzywda, która powstała wskutek śmierci ich nienarodzonej wnuczki (siostrzenicy), została zrekompensowana. Zakwestionowana norma prawna jest zaś – co jednoznacznie wynika z orzeczenia Sądu Najwyższego – rezultatem błędnej interpretacji art. 446 § 4 k.c. Przepis ten odpowiada bowiem konstytucyjnemu standardowi oczekiwanemu przez skarżących.
Zdaniem Trybunału nie doszło zatem do naruszenia konstytucyjnych praw skarżących, a tylko wtedy przysługiwałaby im ochrona statuowana w art. 79 ust. 1 Konstytucji.

W związku z powyższym Trybunał Konstytucyjny postanowił jak w sentencji.