Pełny tekst orzeczenia

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 22 grudnia 2015 r.

Sąd Apelacyjny w Krakowie – Wydział I Cywilny

w składzie:

po rozpoznaniu w dniu 22 grudnia 2015 r. w Krakowie na rozprawie

sprawy z powództwa Banku (...) S.A. z siedzibą w W.

przeciwko S. K. (1) oraz I. K.

o uznanie czynności prawnych za bezskuteczne

na skutek apelacji strony powodowej i pozwanego S. K. (1)

od wyroku Sądu Okręgowego w Tarnowie

z dnia 19 sierpnia 2014 r. sygn. akt I C 981/10

1.  zmienia zaskarżony wyrok:

- w punkcie II przez nadanie mu treści: „ uznaje za bezskuteczną w stosunku do strony powodowej Banku (...) S.A. z siedzibą w W., której przysługuje wobec B. B. (1) i B. B. (1) wierzytelność wynikająca z umowy z dnia 6.10.2000r. nr (...) o kredyt na finansowanie inwestycji – umowę dalszego przeniesienia własności nieruchomości w celu zabezpieczenia roszczeń zawartą dnia 13 września 2011 r. przed notariuszem A. M. w B. Rep. (...)pomiędzy S. K. (1) a I. K. na mocy której I. K. nabyła od S. K. (1) prawo własności nieruchomości położonych w B., dla których Sąd Rejonowy w B. Wydział Ksiąg Wieczystych prowadzi księgi wieczyste o numerach: (...), (...), (...), (...)”;

- w punkcie VI w ten sposób, że nadaje mu treść: „zasądza od pozwanej I. K. na rzecz strony powodowej kwotę 7.200 zł tytułem kosztów procesu”;

2. oddala apelację pozwanego S. K. (1);

3. zasądza od pozwanego S. K. (1) i I. K. na rzecz strony powodowej kwotę 5.400 zł tytułem kosztów postępowania apelacyjnego.

SSA Józef Wąsik SSA Hanna Nowicka de Poraj SSA Teresa Rak

Sygn. akt I A Ca 1025/15

UZASADNIENIE

Powód Bank (...) S.A. z siedzibą w W. domagał się w pozwie wniesionym przeciwko pozwanemu S. K. (1) uznania za bezskuteczną w stosunku do strony powodowej umowy przeniesienia własności na zabezpieczenie z dnia 1 grudnia 2005 r. zawartej przed notariuszem M. K. w B., Rep.(...)pomiędzy B. B. (1) i B. B. (1) a S. K. (1), mocą której pozwany w sprawie S. K. (1) nabył od:

- B. B. (1) i B. B. (1) prawo własności nieruchomości położonej w B., dla której Sąd Rejonowy w B.Wydział Ksiąg Wieczystych prowadzi księgę wieczystą KW nr (...),

- B. B. (1) i B. B. (1) prawo własności nieruchomości, położonej w B. dla której Sąd Rejonowy w B. Wydział Ksiąg Wieczystych prowadzi księgę wieczystą KW nr (...),

- B. B. (1) i B. B. (1) prawo własności nieruchomości położonej w B., dla której Sąd Rejonowy wB.Wydział Ksiąg Wieczystych prowadzi księgę wieczystą KW nr (...)

- B. B. (1) i B. B. (1) prawo własności nieruchomości położonej w B., dla której Sąd Rejonowy w B.Wydział Ksiąg Wieczystych prowadzi księgę wieczystą KW nr (...).

Strona powodowa wskazała, iż żądanie pozwu służy ochronie wierzytelności wynikającej z umowy nr (...) o kredyt na finansowanie inwestycji z dnia 6 października 2000 r. w kwocie 880.000 USD udzielony przez powoda K. B. i B. B. (1) prowadzącym działalność gospodarczą pod nazwą PPUH (...). W związku z brakiem spłaty zadłużenia powód dokonał wypowiedzenia umowy kredytowej i wystąpił na drogę sądową. Po otrzymaniu tytułu wykonawczego przeciwko K. B. oraz B. B. (1) bank skierował przeciwko nim do Komornika Sądowego przy Sądzie Rejonowym w B. wniosek o wszczęcie postępowania egzekucyjnego. Postępowanie egzekucyjne nie doprowadziło dotychczas do zaspokojenia wierzytelności banku. Częściowa spłata zadłużenia nastąpiła w wyniku realizacji zabezpieczenia hipotecznego, spłat przez osoby trzecie i osoby zobowiązane. W stosunku do pozwanego toczą się postępowania egzekucyjne prowadzone przez komorników sądowych przy Sądach Rejonowych w B., L. i T. – jednak majątek ustalony w tych sprawach nie pozwala na zaspokojenie wierzytelności banku w całości. B. B. (1) ponosi odpowiedzialność za przedmiotową wierzytelność całym swoim majątkiem jako poręczyciel wekslowy.

B. B. (1) i B. B. (1), będąc dłużnikami strony powodowej, w trakcie prowadzonej wobec B. B. (1) egzekucji wyzbyli się majątku nieruchomego o znacznej wartości przenosząc prawo własności opisanych nieruchomości na rzecz pozwanego, który jest bratem B. B. (1), a szwagrem B. B. (1). Swoje roszczenie powód oparł na treści art. 527 k.c. Dokonując przeniesienia prawa własności tych nieruchomości na zabezpieczenie, dłużnicy uniemożliwili stronie powodowej wszczęcie egzekucji, a co najmniej, w znacznym stopniu ograniczyli taką możliwość w czasie.

W toku procesu powód wniósł o dopozwanie I. K. ujawnionej jako właściciela - w miejsce dotychczasowego właściciela S. K. (1) – nieruchomości objętych księgami wieczystymi: KW nr (...), KW nr (...), KW nr (...), KW nr (...). Wniosek ten strona powodowa uzasadniała okolicznością, iż w dniu 13 września 2011 roku doszło do zawarcia umowy dalszego przeniesienia własności w celu zabezpieczenia oraz zmiany umowy o przeniesienie własności nieruchomości w celu zabezpieczenia roszczeń, czego skutkiem było wstąpienie I. K. w miejsce właściciela - pozwanego S. K. (1).

Strona powodowa wskazała, że I. K. wiedziała o prowadzonym postępowaniu z powództwa Banku (...) SA przeciwko S. K. (1) o uznaniu czynności prawnej za bezskuteczną, z uwagi na dokonany w ramach zabezpieczenia powództwa wpis ostrzeżeń o niniejszym postępowaniu w działach III ww. ksiąg wieczystych, a tym samym z uwagi na zaistnienie przesłanek wskazanych w art. 531 § 2 k.c zaistniała podstawa do wystąpienia przez stronę powodową z powództwem przeciwko osobie trzeciej w oparciu o art.194 k.p.c.

Postanowieniem z dnia 3.01.2013r. sąd wezwał do udziału w sprawie w charakterze pozwanej I. K..

Pozwany S. K. (1) wniósł o oddalenie powództwa w całości.

Uzasadniając swoje stanowisko pozwany kwestionował wskazaną przez powoda wartość przedmiotu sporu, zarzucając iż wierzytelność przysługująca powódce od K. i B. B. (1) jest mniejsza, z uwagi na spłatę między innymi przez wierzyciela hipotecznego. Nadto strona pozwana zakwestionowała istnienie po stronie powódki wierzytelności w stosunku do B. B. (1), albowiem w stosunku do B. B. (1) nie zapadło żadne orzeczenie, mocą którego byłaby ona zobowiązana do świadczenia na rzecz powódki, nadto samo przedstawienie przez powódkę kserokopii weksla in blanco nie stanowi dowodu istnienia po stronie B. B. (1) długu. Nadto przed jej dokonaniem nieruchomość obciążona była licznymi prawami rzeczowymi w postaci hipotek na rzecz osób trzecich o wartości ok. 700.000 zł, które dotąd istnieją, co prowadzi do uznania, iż wartość zobowiązań ciążących na nieruchomości przekraczała i przekracza wartość nieruchomości, stąd nie można mówić o działaniu na szkodę powódki, biorąc pod uwagę fakt, że w ramach postępowania egzekucyjnego nieruchomość nie mogłaby być sprzedana poniżej ¾ wartości sumy oszacowania na pierwszej licytacji.

Ponadto strona pozwana wskazała, iż pozwany z tytułu zawarcia umowy z B. i B. B. (1) nie uzyskał żadnej korzyści majątkowej, ponieważ nieruchomość sporna obciążona była licznymi hipotekami. Pozwany nie odniósł korzyści, gdyż sam pożyczał pieniądze na zabezpieczenie których zwrotu zawarto umowę przewłaszczenia na zabezpieczenie, a nadto był związany zobowiązaniem do zwrotnego przeniesienia prawa własności opisanych w pozwie nieruchomości w sytuacji zwrotu przez małżonków B. kwoty pożyczki. Brak świadomości pozwanego o ewentualnym działaniu na szkodę powódki wynikał również z faktu, że powódka posiadała na innej nieruchomości dłużników zabezpieczenie w postaci hipoteki zwykłej na kwotę 880.000 USD.

Pozwana I. K., zarzuciła, iż dalsze przeniesienie własności przedmiotowych nieruchomości nastąpiło odpłatnie, a I. K. nie miała wiedzy o okolicznościach uzasadniających uznanie czynności dłużnika za bezskuteczną.

Odnosząc się do zarzutów strony pozwanej co do wartości przedmiotu sporu strona powodowa przedstawiła wyciąg z ksiąg banku z dnia 24.11.2010r. (k.151, 157). Potwierdziła fakt dokonania częściowej spłaty zobowiązania w wysokości 880.000 USD wskazując, iż spłata ta została zaliczona na poczet należności z tytułu umowy kredytu z dnia 6.10.2000r., a do spłaty – jak wynika z wyroku Sądu Apelacyjnego w Krakowie IACa 344/07 pozostała kwota 1.171.058,79 zł i prawo Banku do dalszego naliczania odsetek. Wskazała, iż kolejna wpłata na poczet zadłużenia w wysokości 250.000 zł dokonana w dniu 13.05.2010r. została zaksięgowana w części na odsetki i koszty postępowania i bezsporne jest, że zobowiązanie z tytułu udzielonego K. B. i B. B. (1) kredytu nie zostało dotąd spłacone.

Strona powodowa wskazała także, iż wartość wpisów hipotek nie wyczerpywała wartości nieruchomości objętych KW nr (...), KW nr (...), KW nr (...), KW nr (...). Ponadto wierzyciele hipoteczni nie prowadzą egzekucji z przedmiotowych nieruchomości, co może świadczyć zarówno o wygaśnięciu przedmiotowych hipotek, jak również przemawiać za częściową spłatą zobowiązań, co równocześnie powoduje zmniejszenie obciążeń nieruchomości z tytułu ujawnionych hipotek.

Sąd Okręgowy w Tarnowie wyrokiem z dnia 19 sierpnia 2014r:

1/ uznał za bezskuteczną w stosunku do strony powodowej Banku (...) S.A. z siedzibą w W., której przysługuje wobec B. B. (1) i B. B. (1) wierzytelność wynikająca z umowy z dnia 6.10.2000r. nr (...) o kredyt na finansowanie inwestycji – umowę przeniesienia własności na zabezpieczenie z dnia 1.12.2005r. zawartą przed notariuszem M. K. w B. Rep.(...)pomiędzy B. B. (1) i B. B. (1), a pozwanym S. K. (1), na mocy której S. K. (1) nabył od B. B. (1) i B. B. (1) prawo własności nieruchomości położonych w B., dla których Sąd Rejonowy w B. Wydział Ksiąg Wieczystych prowadzi KW nr (...), nr (...), nr (...), nr (...);

2/ powództwo wobec pozwanej I. K. oddalił;

3/ zasądził od pozwanego S. K. (1) na rzecz strony powodowej kwotę 65.770 zł tytułem zwrotu kosztów procesu;

4/ zasądził od strony powodowej na rzecz pozwanej I. K. kwotę 8.590,75 zł tytułem zwrotu kosztów procesu.

Za podstawę faktyczną wyroku Sąd przyjął następujący stan faktyczny:

W dniu 6 października 2000 roku pomiędzy Bankiem (...) S.A. I Oddział w T. a K. B. oraz B. B. (1) prowadzącymi działalność gospodarczą pod nazwą (...)Spółka Cywilna z siedzibą w B. zawarta została umowa nr (...) o kredyt w wysokości 880.000 dolarów amerykańskich, na finansowanie inwestycji dokończenia generalnego remontu budynku koszarowego zlokalizowanego w B. przy ul. (...) w celu zaadaptowania go na hotel, zakupie wyposażenia hotelu, oraz refundacji dotychczas poniesionych nakładów inwestycyjnych w kwocie nie większej niż 350.000 PLN lub jej równowartości w USD. Na mocy umowy, kredyt został udzielony na okres od dnia 6 października 2000 do dnia 15 września 2005, przy czym mógł być wykorzystany od dnia 6 października 2000 r. do dnia 29 grudnia 2000 r. Strony umowy oznaczyły okres spłaty kredytu w terminie od 15 października 2001 roku do 15 września 2005 roku, natomiast oprocentowanie kredytu ustaliły w wysokości 9,12% w stosunku rocznym. Jako prawne zabezpieczenie kredytu strony ustanowiły hipotekę zwykłą w wysokości 880.000 USD na nieruchomości będącej własnością K. i B. B. (1), położonej w B. przy ul. (...), dla której Sąd Rejonowy w B.prowadzi KW Nr (...), cesję praw z polisy ubezpieczeniowej nieruchomości wymienionej powyżej, weksel własny in blanco z wystawienia kredytobiorcy, poręczony przez małżonki, pełnomocnictwo do rachunku nr (...) udzielone Bankowi przez kredytobiorcę oraz oświadczenie kredytobiorcy o poddaniu się egzekucji. W okresie korzystania z kredytu kredytobiorca zobowiązał się do zachowania swojego dotychczasowego statusu prawnego, terminowego regulowania wszystkich podatków, należności na rzecz ZUS-u, wynagrodzeń oraz innych zobowiązań, przedkładania w Banku w okresie kwartalnym dokumentów i informacji dotyczących jego sytuacji finansowej i stanu majątkowego, takich jak sprawozdanie finansowe F-01 w terminie do 20 dni po zakończeniu kwartału oraz bilans i rachunek wyników na koniec roku kalendarzowego w terminie do 31 marca każdego roku.

Zawierając umowę kredytu w dniu 6 października 2000 r. K. i B. B. (1) prowadzili działalność gospodarczą w formie spółki cywilnej pod nazwą (...), następnie spółka cywilna została przekształcona w spółkę jawną pod nazwą (...) spółka jawna, a następnie (...). Pozwany S. K. (1) jest bratem B. B. (1), a szwagrem jej małżonka B. B. (1). Związek małżeński B. i B. B. (1) był zawarty przed zawarciem umowy z dnia 6 października 2000 r. i trwa do chwili obecnej. B. B. (1) była jednym z poręczycieli wekslowych, mającym gwarantować spłatę kredytu zaciągniętego przez K. i B. B. (1) w dacie 6 października 2000 r., a weksel in blanco był zaś jedną z form zabezpieczenia tej spłaty.

Wobec braku spłaty zaciągniętego zobowiązania, powód informował (...)Sp. J. o wysokości zadłużenia, oraz wzywał do zapłaty zadłużenia, zastrzegając jednocześnie, iż w przypadku braku spłaty kredytu w podanym przez bank terminie, powód rozpocznie dochodzenie swoich należności na drodze egzekucji komorniczej.

Na wniosek powoda z dnia 7 listopada 2003 roku o nadanie klauzuli wykonalności bankowemu tytułowi egzekucyjnemu nr (...) wystawionemu przez Bank (...) S.A. w dniu 7 listopada 2003 r. przeciwko dłużnikom solidarnym: (...)Sp. J. z siedzibą w B., K. B. oraz B. B. (1), postanowieniem z dnia 12 grudnia 2003 roku Sąd Rejonowy w B. postanowił nadać klauzulę wykonalności bankowemu tytułowi egzekucyjnemu wystawionemu przez Bank (...) S.A. z siedzibą w W. I Oddział w T. z dnia 7 listopada 2003 roku nr (...) wyłącznie w zakresie zobowiązania dłużników K. B. i B. B. (1) wynikającego z umowy o kredyt nr (...) zawartej w dniu 6 października 2000 roku, w wysokości dokładnie wskazanej w treści bankowego tytułu egzekucyjnego, jednakże nie więcej aniżeli 8.400.000 zł.

Przeciwko B. i B. B. (1) toczyły i toczą się postępowania egzekucyjne prowadzone przez komorników w B., T., L. z wniosków wielu wierzycieli (np. strona powodowa m.in.– egzekucja skierowana do gospodarstwa rolnego położonego w B. KM 699/08, Towarzystwo (...) SA we W. – zajęcie wierzytelności z rachunków bankowych w dniu 29.08.2003r.KM 290/03, (...) Sp. z o.o. w B. KM 824/08).

Postanowieniem z dnia 28 czerwca 2006 roku Sąd Rejonowy w B. nakazał sprzedaż 45.000 akcji imiennych uprzywilejowanych serii A (...) S.A. z siedzibą w B. o wartości nominalnej 10 zł każda, należących do K. B. i B. B. (1), znajdujących się w depozycie papierów wartościowych (...) S.A. w W., a Komornik Sądowy przy Sądzie Rejonowym w B. zajął wierzytelność należną dłużnikowi B. B. (1) z tytułu dywidendy otrzymywanej w firmie (...) Sp. z o.o. w W..

W dniu 25 listopada 2005 roku S. K. (1), B. B. (1) i B. B. (1) zawarli umowę pożyczki, na mocy której S. K. (1) udzielił B. i B. B. (1) pożyczki w kwocie 200.000 złotych, udzielonej na okres od 25 listopada 2005r. do dnia 25 listopada 2015r. Kwota pożyczki nie była oprocentowana, a jej zwrot zabezpieczony został umową przewłaszczenia na zabezpieczenie nieruchomości położonej w B. przy ul. (...) składającej się z działek nr (...) dla których Sąd Rejonowy w B.Wydział V Ksiąg Wieczystych ustanowił KW (...) i KW (...), oraz działek nr (...) - KW (...), (...) i (...) - KW (...). B. B. (1) i B. B. (1) potrzebowali pieniędzy na działalność firmy (...), mieli oni zadłużenie w ZUS, Urzędzie Skarbowym i u innych wierzycieli, a w związku z tym zablokowane konta przez komornika. Ustalono, że zabezpieczeniem będą przedmiotowe nieruchomości – obejmujące posiadłość z domem, w którym mieszkali B. z dziećmi. Małżonkowie B. szacowali, że nieruchomość ma wartość około 800.000 zł, a hipoteki ją obciążające około 600.000 zł (o czym informowali pozwanego), więc w razie sprzedaży S. K. (1) mógłby coś uzyskać. Pożyczka została udzielona w gotówce do rąk B. i B. B. (1). S. K. (1) utrzymywał z B. i B. B. (1) bliskie kontakty osobiste i biznesowe, wiedział, że mają problemy finansowe, że z uwagi na długi rachunki bankowe były zablokowane przez komornika i dlatego nie przelał im pieniędzy na konto, tylko przyniósł w siatce.

W dniu 1 grudnia 2005r. B. i B. B. (1) oraz S. K. (1) zawarli w formie aktu notarialnego umowę przeniesienia własności na zabezpieczenie, na mocy której B. i B. B. (1) przenieśli na S. K. (1) własność nieruchomości położonych w B., składających się z działek nr (...) ( (...)) i (...) ( (...)) o łącznej powierzchni 0.10.04 ha zabudowanych domem mieszkalnym nr (...) przy ulicy (...) oraz niezabudowanych działek nr: (...) ( (...)), (...) i (...) ( (...)) o łącznej powierzchni 0.14.32 ha - położonych w B. – na zabezpieczenie długu wynikającego z umowy pożyczki z dnia 25 listopada 2005 roku w kwocie 200.000 zł.

W umowie tej zawarto również zobowiązanie S. K. (1) do powrotnego przeniesienia na B. i B. B. (1) prawa własności opisanych nieruchomości obejmujących działki nr: (...) o powierzchni 0.10.04 ha zabudowane domem mieszkalnym nr (...) przy ulicy (...), oraz niezabudowanych działek o numerach : (...), (...) i (...) o łącznej powierzchni 0.14.32 ha położonych w B. – w terminie siedmiu dni od dnia spłaty przez dłużników całej kwoty pożyczki, a także wyrażenie zgody na bezpłatne użytkowanie tych nieruchomości przez zbywców - do czasu całkowitej spłaty pożyczki.

Na działkach znajduje się ogrodzona posesja, na której stoi dom mieszkalny. Działki stanowią integralną całość. W dniu podpisania umowy przeniesienia własności w działach III ww. ksiąg wieczystych wpisane było ostrzeżenie o wszczęciu egzekucji z nieruchomości przez Komornika Sądowego przy Sądzie Rejonowym w B. (sygn. akt KM 290/03) – na wniosek Towarzystwa (...) S.A. we W.. W dziale III (...) wpisana była służebność przejazdu przez dz. nr (...) do dz. nr(...) objętej (...). W dziale IV (...) wpisane były hipoteki: zwykła w kwocie 250.000 zł - na rzecz (...) Banku Spółdzielczego Oddział w B. - z roku 1999, przymusowa kaucyjna do kwoty 150.000 zł - na rzecz (...) Banku Spółdzielczego w K. - z roku 2003, przymusowa w kwocie 147.952,88 zł - na rzecz Zakładu Ubezpieczeń Społecznych Oddział w T., Inspektorat w B. - z roku 2004, przymusowa kaucyjna do kwoty 22.052.16 zł - na rzecz (...) Sp. z o.o. w W. - z roku 2005; w dziale IV (...) wpisane były hipoteki: przymusowa w kwocie 54.012,09 zł - na rzecz Zakładu Ubezpieczeń Społecznych Oddział w T., Inspektorat w B. - z roku 2004; w dziale IV (...) wpisane były hipoteki: zwykła w kwocie 250.000 zł - na rzecz (...) Banku Spółdzielczego Oddział w B. - z roku 1999, przymusowa kaucyjna w kwocie 15.535,06 zł - na rzecz Zakładu Ubezpieczeń Społecznych Oddział w T., Inspektorat w B. - z 2004 roku.

W dniu 28 lipca 2006 roku firma (...) Sp. z o.o. na mocy umowy przelewu wierzytelności hipotecznej nabyła od Banku (...) z siedzibą w K., wierzytelność zabezpieczoną hipotekami ustanowionymi na nieruchomościach dla których Sąd Rejonowy w B. prowadzi księgę wieczystą nr (...).

W dniu 19 grudnia 2006 r. pomiędzy Bankiem (...) S.A. z siedzibą w W., I Oddział w T. a (...) Spółka Jawna z siedzibą w B. oraz „(...)” S.A. z siedzibą w B. (obie reprezentowane przez K. B. i B. B. (1) będących jednocześnie kredytobiorcami), oraz K. B., B. B. (1), I. B. (żoną K. B.) i B. B. (1) (dłużnicy solidarni) doszło do zawarcia ugody cywilno-prawnej, której przedmiotem było ustalenie warunków spłaty zadłużenia wobec Banku. W dniu zawarcia ugody kwota zadłużenia kredytobiorców i dłużników solidarnych wobec Banku z tytułu umowy kredytowej wynosiła ogółem 3.657.964,60 zł. Na mocy ugody kredytobiorca oraz dłużnicy solidarni zobowiązali się do spłaty zadłużenia w następujących kwotach i terminach:

- do dnia 20 grudnia 2006r. kwoty 50.000 zł. odsetek

- w terminie do dnia 10 stycznia 2007r. kwoty 3.075.000 zł,

natomiast spłata pozostałej kwoty kapitału nastąpić miała według harmonogramu:

- od miesiąca lutego 2007r. do miesiąca marca 2007r. spłata w dwóch miesięcznych ratach w wysokości 4.000,00 zł każda, płatne 25 dnia każdego miesiąca,

- w dniu 25 kwietnia 2007r. spłata w wysokości 120.000,00zł. ( słownie: sto dwadzieścia tysięcy złotych 00/100 ),

-od miesiąca maja 2007r. do listopada 2007r. w siedmiu miesięcznych ratach w wysokości 4.000,00zł. ( słownie: cztery tysiące złotych 00/100 ) każda, płatne 25 dnia każdego miesiąca,

-w dniu 27 grudnia 2007r. całkowita spłata zadłużenia.

Kredytobiorcy oraz dłużnicy solidarni, będący stroną ugody zawartej
z powodem nie wykonywali postanowień zawartej ugody.

W wyniku złożenia do Sądu Rejonowego w L.V Wydziału Ksiąg Wieczystych przez (...) S.A. w W. I Oddział w T. wniosku o wpis hipoteki przymusowej kaucyjnej do kwoty 2.673.392,38 zł w dziale IV księgi wieczystej KW nr (...) prowadzonej dla nieruchomości położonej w miejscowości L., będącej własnością B. B. (1) na rzecz Banku (...) S.A. w W. I Oddział w T., celem zabezpieczenia wierzytelności wynikającej z tytułu wykonawczego obejmującego bankowy tytuł egzekucyjny nr (...) z dnia 7 listopada 2003r. z klauzulą wykonalności nadaną postanowieniem z dnia 12 grudnia 2003r., sygn. akt I Co 605/03 przez Sąd Rejonowy w B., Sąd Rejonowy w L. Wydział V Ksiąg Wieczystych wpisał w księdze wieczystej numer (...) dla nieruchomości położonej w L. w składzie działki nr (...) o powierzchni 00,2700 ha stanowiącej własność B. B. (1) w dziale III – przyłączenie się kolejnego wierzyciela do toczącej się egzekucji - Bank (...) SA w W. I Oddział w T. celem wyegzekwowania należności głównej w kwocie 1.171.058,79 zł, odsetek ustawowych wyliczonych na dzień 13 marca 2009 roku w wysokości 218.996,71 złotych, dalszych odsetek w kwocie 417.09 zł za każdy dzień aż do dnia zapłaty, kosztów sądowych w kwocie 63,96 zł, kosztów opłaty stosunkowej ustalonej na dzień 13 marca 2009 roku w kwocie 68.261,10 zł.

Postanowieniem z dnia 30 listopada 2007 r. Sąd Rejonowy wB.wydał oprócz pierwszego tytułu wykonawczego, obejmującego bankowy tytuł egzekucyjny wystawiony przez Bank (...) S.A. w W. nr (...) z dnia 7 listopada 2003 roku i klauzulę wykonalności nadaną postanowieniem z dnia 12 grudnia 2003 roku sygn. akt I Co 605/03 przez Sąd Rejonowy w B., wydanego wierzycielowi - dalszy tytuł wykonawczy celem egzekucji należności z umowy o kredyt nr (...) zawartej w dniu 6 października 2000 roku w wysokości dokładnie opisanej w bankowym tytule egzekucyjnym, jednakże nie więcej aniżeli 8.400 000,00 zł. - dalszy tytuł wykonawczy celem egzekucji z nieruchomości położonej w okręgu Sądu Rejonowego w T. oznaczając niniejszy tytuł wykonawczy liczbą porządkową II, nadto oprócz pierwszego i drugiego tytułu wykonawczego wydał dalszy tytuł wykonawczy celem dokonania zabezpieczenia wierzytelności powoda poprzez wpis hipoteki przymusowej oraz oznaczając niniejszy tytuł wykonawczy liczbą porządkową III.

Na skutek zażalenia strony powodowej Sąd Okręgowy w Tarnowie zmienił powyższe postanowienie, w ten sposób, że wydał oprócz pierwszego, drugiego i trzeciego tytułu wykonawczego, obejmującego bankowy tytułu egzekucyjny wystawiony przez Bank (...) S.A. w W. nr (...) z dnia 7 listopada 2003 roku z klauzulą wykonalności nadaną postanowieniem z dnia 12 grudnia 2003 r., sygn. akt I Co 605/03 przez Sąd Rejonowy w Bochni, wydanego wierzycielowi - dalsze tytuły wykonawcze celem egzekucji należności wynikającej z umowy o kredyt nr (...) zawartej w dniu 6 października 2000 roku w wysokości dokładnie opisanej w bankowym tytule egzekucyjnym, jednak nie więcej niż 8.400.000 zł, z nieruchomości położonej w okręgu Sądu Rejonowego wL.o nr księgi wieczystej (...) oznaczając je liczbami porządkowymi IV i V.

Wyrokiem z dnia 25.06.2007r. sygn. I ACa 344/07 Sąd Apelacyjny w Krakowie m.in. zasądził od pozwanego (...)na rzecz strony powodowej kwotę 1.171.058,79 zł z odsetkami ustawowymi od dnia 12.04.2007r. zmieniając wyrok sądu I instancji z związku z dokonaniem przez (...) w dniu 12.04.2007r. wpłaty kwoty 880.000 USD tytułem częściowej spłaty wynikającej z umowy kredytu z 6.10.2000r. Pismem z dnia 18.02.2008r. strona powodowa poinformowała (...)o sposobie rozksięgowania dokonanej przez (...) Fundusz (...) wpłaty 880.000 USD wskazując, iż kwota ta została przeznaczona na spłatę zadłużenia wynikającego z umowy (...) z 6.10.2000r., przy czym została przeliczona po średnim kursie NBP z dnia 12 kwietnia 2007 r. (1 USD = 2,8499 zł), co dało kwotę 2.507.912,00 złotych, która została rozksięgowana na koszty odsetki i częściowo na kapitał – do spłaty pozostał kapitał 1.171.058,79 zł. Dalsze wpłaty nie pomniejszyły kapitału określonego w wyciągu z ksiąg banku (były zaliczane na koszty i odsetki).

Na skutek wniosku powoda o nadanie klauzuli wykonalności bankowemu tytułowi egzekucyjnemu nr (...) wystawionemu przeciwko K. B. i B. B. (1) opatrzonemu sądową klauzulą wykonalności na mocy postanowienia Sądu Rejonowego w B.z dnia 12 grudnia 2003 r. (sygn. akt I Co 605/03) przeciwko małżonkom dłużników tj. I. B. oraz B. B. (1), postanowieniem z dnia 17 stycznia 2011 roku Sąd Rejonowy w B. nadał klauzulę wykonalności bankowemu tytułowi egzekucyjnemu wystawionemu przez Bank (...) S.A. w W. z dnia 7 listopada 2000 roku, nr (...) – opatrzonemu w sądową klauzulę wykonalności w zakresie zobowiązania dłużników K. B. i B. B. (1), wynikającego z umowy kredytowej nr (...) z dnia 6 października 2000 roku, przeciwko I. B., małżonce dłużnika K. B. z ograniczeniem jej odpowiedzialności do majątku objętego wspólnością małżeńską ustawową, oraz przeciwko B. B. (1) – małżonce dłużnika B. B. (1) z ograniczeniem jej odpowiedzialności do majątku objętego wspólnością małżeńską ustawową.

Wartość rynkowa nieruchomości gruntowych zabudowanych należących tj. działek ewidencyjnych (...) położonych w B., na których znajduje się budynek mieszkalny podpiwniczony, murowany, parterowy z poddaszem użytkowym, stanowiących jedną zorganizowaną całość gospodarczą według poziomu cen rynkowych w listopadzie 2010 roku wynosiła ok. 1.222.231 zł, a w czerwcu 2013 roku ok. 1.262.631 zł.

W latach 2010-2011 S. K. (1) zaczął mieć problemy finansowe, pilnie potrzebował pieniędzy i w związku z tym domagał się od B. B. (1) zwrotu pożyczki 200.000 zł. B. nie mieli skąd wziąć pieniędzy, nie znaleźli nikogo kto by im pieniądze pożyczył, zrobiła się napięta sytuacja. Matka S. K. (1) i B. I. K. zdecydowała się przelać kwotę 200.000 zł na konto S. K. (1). Od września 2011r. I. K. zamieszkała z małżonkami B., wcześniej mieszkała w B., nie orientowała się w chwili zawierania umowy pożyczki z dnia 25.11.2005r. i umowy z dnia 1.12.2005r. pomiędzy S. K. a B. i .B. B., jaka była sytuacja finansowa B., słyszała że mieli jakieś długi, ale nie wiedziała jakie, w jakiej wysokości i u kogo.

W dniu 25 maja 2011 roku pomiędzy B. B. (1) i B. B. (1) a M. B. oraz S. K. (1), doszło do zawarcia umowy przejęcia długu i przelewu wierzytelności. M. B., za zgodą S. K. (1), przejął dług B. i B. B. (1) wynikający z umowy pożyczki zawartej pomiędzy B. i B. B. a S. K. z dnia 25.11.2005r. w wysokości 200.000 zł, zaś małżonkowie B. dokonali przelewu na M. B. wierzytelności przyszłej przysługującej im w stosunku do S. K. (1) w postaci roszczenia o zwrotne przeniesienie prawa własności nieruchomości opisanych w umowie przeniesienia własności na zabezpieczenie sporządzonej w dniu 1 grudnia 2005 roku.

W dniu 12 czerwca 2011 roku pomiędzy S. K. (1) a I. K. (78-letnią wówczas matką S. K. (1) i B. B. (1)) oraz M. B. zawarta została umowa przelewu wierzytelności, w której S. K. (1) przelał, na podstawie sprzedaży, na I. K. za zgodą M. B., wierzytelność przysługującą S. K. (1) wobec M. B. na podstawie umowy pożyczki z dnia 25 listopada 2005 r. zawartej pomiędzy S. K., a B. i B. B. (1) oraz ww. umowy przejęcia długu i przelewu wierzytelności z dnia 25 maja 2011r., sprowadzającą się do roszczenia o zwrot kwoty pożyczki w wysokości 200.000 zł, a I. K. wierzytelność tę nabyła za cenę 200.000 zł, która to kwotę zobowiązała się wpłacić na rzecz S. K. najpóźniej do 15.06.2011r. Strony umowy oświadczyły, iż I. K. wstąpi we wszystkie prawa S. K. wynikające z umowy pożyczki z dnia 25.11.2005r. i zobowiązały się najpóźniej do 30.09.2011r. do zawarcia umowy przeniesienia własności nieruchomości, będącej przedmiotem umowy z dnia 1.12.2005r przeniesienia własności na zabezpieczenie.

W dniu 13 września 2011 r. S. K. (1), B. B. (1), B. B. (1), M. B. oraz I. K. zawarli w formie aktu notarialnego umowę dalszego przeniesienia własności nieruchomości w celu zabezpieczenia roszczeń oraz zmiany umowy o przeniesienie własności nieruchomości w celu zabezpieczenia roszczeń. Na mocy tej umowy w celu zabezpieczenia wierzytelności I. K. wobec M. B. o zwrot pożyczki w kwocie 200.000 zł udzielonej B. B. (1) i B. B. (1) przez S. K. (1) na podstawie umowy pożyczki z dnia 25 listopada 2005r., która to wierzytelność przysługuje I. K. na podstawie umowy przelewu wierzytelności z dnia 12 czerwca 2011 r., S. K. (1), za zgodą M. B. oraz B. B. (1) i B. B. (1), przeniósł na I. K. własność nieruchomości utworzonych z działek o numerach ewidencyjnych: (...) objętej księgą wieczystą numer (...) objętej księgą wieczystą numer (...) objętej księgą wieczystą numer (...) objętych księgą wieczystą numer (...).

W umowie zapisano, iż I. K. zobowiązała się nie korzystać z ww. nieruchomości, ponad potrzebę wynikającą z zabezpieczenia, nadto – wobec dokonanego przelewu wierzytelności umową z dnia 25 maja 2011 r. - I. K. zobowiązała się w terminie siedmiu dni od dnia zwrotu całej kwoty pożyczki wynikającej z umowy pożyczki z dnia 25 listopada 2005 r. do przeniesienia własności nieruchomości utworzonych z działek o numerach ewidencyjnych: (...), objętej księgą wieczystą numer (...) objętej księgą wieczystą numer (...) objętej księgą wieczystą numer (...), objętych księgą wieczystą numer (...) na M. B..

W wyżej wskazanym akcie notarialnym zawarto również oświadczenie, iż B. B. (1) i B. B. (1) zobowiązują się do wykonywania wszelkich zobowiązań zabezpieczonych hipotekami ustanowionymi do tej pory na ww. nieruchomościach, a tym samym do zwolnienia I. K. od obowiązku świadczenia należności zabezpieczonych tymi hipotekami spoczywającego na niej jako na dłużniku hipotecznym, zarówno w czasie przysługiwania M. B. roszczeń o powrotne przeniesienie własności nieruchomości będących przedmiotem umowy jak i po wygaśnięciu tychże roszczeń. I. K. wpłaciła na rzecz S. K. (1) kwotę 200.000 zł.

Decyzjami Dyrektora (...) w K. zobowiązanie podatkowe B. i B. B. (1) w podatku dochodowym od osób fizycznych za 2000 r. określono na 297.522,60 zł, natomiast w roku 2002 na 1.585.314 złotych. Zaświadczeniem Naczelnika Urzędu Skarbowego w B. z 6.11.2013r. poświadczono, że zaległości podatkowe B. B. (1) wg stanu na dzień 6 listopada 2013 roku wynoszą ogółem 5.592.004,65 zł.

W ocenie Sądu Okręgowego, w świetle poczynionych ustaleń faktycznych przesłanki uwzględnienia powództwa wobec pozwanego S. K. (1) zostały spełnione.

Sąd stwierdził, iż B. B. (1) i B. B. (1) działali ze świadomością pokrzywdzenia wierzycieli, albowiem rozporządzili przedmiotem majątkowym znacznej wartości, przenosząc własność przedmiotowej nieruchomości na pozwanego S. K. (1) i to w sytuacji, kiedy mieli wiele długów i wielu wierzycieli. Świadomość nie musi dotyczyć pokrzywdzenia konkretnego wierzyciela, wystarczająca jest świadomość pokrzywdzenia ogółu wierzycieli. Dla oceny działania dłużnika ze świadomością pokrzywdzenia wierzycieli nie jest istotny zamiar pokrzywdzenia wierzycieli, lecz wystarcza świadomość dłużnika, że dokonana przez niego czynność może spowodować dla ogółu wierzycieli niemożność zaspokojenia.

Niezależnie od istotnych domniemań wynikających z przepisów obejmujących pozwanego S. K. (1), będącego osobą pozostającą w bliskim stosunku z B. i B. B. z racji powiązań rodzinnych (brat, szwagier) i biznesowych (co pozwany przyznawał zeznając o współpracy k. 673) - są podstawy do przyjęcia, że S. K. (1) miał świadomość złej sytuacji finansowej małżonków B., faktu, iż toczą się postępowania egzekucyjne, mają oni zablokowane konta przez komornika i dlatego udzielając im znacznej pożyczki przyniósł im gotówkę w siatce, albowiem, gdyby wpłacił je na konto pieniądze te zostałyby przejęte na zaspokojenie wierzycieli. Z uwagi na spełnienie przesłanek z art. 527 § 1 kc powództwo wytoczone przeciwko pozwanemu S. K. uznał Sąd za zasługujące na uwzględnienie i orzekł jak w pkt I sentencji wyroku.

Odnośnie odpowiedzialności I. K. Sąd stwierdził, iż brak podstaw do przyjęcia, że I. K. wiedziała o okolicznościach uzasadniających uznanie czynności dłużnika za bezskuteczną. W ocenie Sądu wierzyciel nie wykazał wykazać istnienia dodatkowych przesłanek, a w szczególności przesłanki, iż I. K. wiedziała o okolicznościach uzasadniających uznanie czynności za bezskuteczną, czyli była w złej wierze. Sąd wskazał, iż wobec kolejnego nabywcy, czyli osoby „czwartej” nie mają zastosowania domniemania określone w art. 527 k.c., ani nie jest wymagane zachowanie przez nią należytej staranności w dowiedzeniu się o okolicznościach uzasadniających uznanie czynności prawnej za bezskuteczną.

Strona powodowa nie wykazała zaistnienia przesłanek umożliwiających przyjęcie odpowiedzialności I. K. i - mimo zarzutu pozwanej dotyczącego braku wiedzy pozwanej I. K. o okolicznościach uzasadniających uznanie umowy za bezskuteczną - nie zaoferowała jakichkolwiek dowodów w tym zakresie. I. K. zaprzeczyła aby miała jakąkolwiek wiedzę odnośnie okoliczności uzasadniających uznanie czynności prawnej za bezskuteczną. W takiej sytuacji brak było dostatecznych podstaw do uwzględnienia wobec niej powództwa i dlatego sąd powództwo wobec pozwanej I. K. oddalił.

Orzeczenie o kosztach są oparł na przepisie art.98 k.p.c.

Apelacje od tego wyroku wnieśli: powodowy Bank oraz pozwany S. K. (1).

Pozwany S. K. (1) zarzucił:

1/ naruszenie przepisu postępowania tj. przepisu art. 233 § 1 k.p.c. poprzez jego niewłaściwe zastosowanie, a to przyjęcie w sposób sprzeczny z zasadą swobodnej oceny dowodów, iż zawarcie pomiędzy B. B. (1) oraz B. B. (1) z jednej strony, a pozwanym S. K. (1) z drugiej strony, umowy przewłaszczenia na zabezpieczenie z dnia 01.12.2005r., nastąpiło z pokrzywdzeniem wierzycieli (powódki);

2/ naruszenie prawa materialnego tj. przepisu art. 527 § 1 k.c. poprzez jego błędne zastosowanie w sytuacji braku występowania w niniejszej sprawie pokrzywdzenia wierzycieli (powódki) .

Mając na uwadze powyższe zarzuty wniósł o uchylenie zaskarżonego orzeczenia i przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania, względnie o zmianę wyroku przez oddalenie powództwa w całości i zasądzenie kosztów postępowania.

W uzasadnieniu apelacji podniósł, iż z jednej strony sąd I instancji uznał za ustalone, iż wartość nieruchomości objętej zaskarżoną czynnością kształtowała się w miesiącu czerwcu 2013 r. (czyli szeroko rzecz ujmując w dacie orzekania) w wysokości 1.262.631 zł., zaś z drugiej, nie kwestionując prawdziwości dokumentów urzędowych i prywatnych zaoferowanych przez strony w toku procesu, iż po pierwsze, wysokość zobowiązań publicznoprawnych B. B. (1) wobec Naczelnika Urzędu Skarbowego w B. w dniu 06.11.2013 r (szeroko rzecz ujmując w dacie orzekania) wynosiła 5. 592. 004,65 zł. (zaświadczenie zalegające w aktach). Po drugie, że wierzytelność (...) sp. z o.o. z siedzibą w K. zabezpieczona hipoteką na nieruchomości będącej przedmiotem kwestionowanej przez powódkę czynności wynosiła po dniu 28.07.2006r., a więc po dniu zawarcia pomiędzy (...) Bankiem (...)w K., a (...) sp. z o.o. z siedzibą w K. kwotę wyższą niż 3 080 345,03 zł., a co wynika z niekwestiowanej przez sąd I instancji umowy przelewu wierzytelności hipotecznej z dnia 28.07.2006 r. Wierzytelność ta nadal istnieje, co wynika z niekwestiowanej przez sąd I instancji umowy przelewu wierzytelności hipotecznej z dnia 28.07.2006r., zawartej pomiędzy w/w stronami oraz z pisma (...) sp. z o.o. do pełnomocnika pozwanego z dnia 17.12.2013 r., o istnieniu wierzytelności nabytej w drodze umowy.

Nadto wskazał, że wierzytelność Zakładu Ubezpieczeń Społecznych zabezpieczona hipoteką przymusową zwykłą na nieruchomości stanowiącej przedmiot kwestionowanej czynności wynosi na dzień orzekania 217. 500,03 zł., z tytułu należności głównej, a co wynika z treści ksiąg wieczystych przedmiotowej nieruchomości. Łączna więc wartość zobowiązań ciążących na nieruchomości B. B. (1) i B. B. (1) bez zobowiązań podatkowych B. B. (1) wobec Naczelnika Urzędu Skarbowego w B. wynosi 3 297 845,06 zł., a jeśli dodać do tego wysokość zobowiązań podatkowych B. B. (1) łącznie jego uprzywilejowane wobec powódki zobowiązania wynoszą na dzień orzekania 8 889 849,71 zł. Porównując wiec wartość zobowiązań do wartości przedmiotowej nieruchomości uznać należy, że wartość zobowiązań kilkakrotnie przekracza wartość nieruchomości.

Kierując się kolejnością zaspokojenia wierzycieli w toku postępowania egzekucyjnego wskazaną przez ustawodawcę w przepisach art. 1025 § 1 k.p.c, za uprawnione uznać należy stanowisko iż powódka w sytuacji wszczęcia egzekucji nie uzyskałaby zaspokojenia swoje wierzytelności w żadnej jej części. Środki pieniężne uzyskane bowiem w toku postępowania egzekucyjnego zgodnie z normą prawną zakodowaną w przepisie art. 1025 § 1 k.p.c. otrzymaliby wierzyciele wyżej wskazani. Wartość bowiem zobowiązań B. B. (1) wobec wierzycieli uprzywilejowanych w stosunku do powódki przewyższa wartość nieruchomości. W tej sytuacji nie można twierdzić że kwestionowana czynność nastąpiła z pokrzywdzeniem powódki. W pierwszej kolejności w ramach postępowania egzekucyjnego środki pieniężne ze zbycia nieruchomości otrzymaliby w/w wierzyciele nie zaś powódka. To więc czy kwestionowana czynność miała miejsce czy też nie dla sytuacji powódki w zakresie potencjalnego otrzymania środków pieniężnych nie miała i nie ma żadnego znaczenia. Z podziału środków uzyskanych w toku egzekucji powódka nie otrzymałaby bowiem żadnej kwoty.

W zakresie zarzutu podniesionego w pkt.2 apelacji pozwany odwołał się do wyroku Sądu Najwyższego z dnia 05.07.2013 r., w sprawie sygn. akt IV CSK 738/12 ( LEX 1396456) wedle którego: „ Uwzględnienie powództwa opartego na art. 527 k.c. jest możliwe tylko w razie istnienia związku przyczynowego między zaskarżoną czynnością prawną dłużnika a jego niewypłacalnością. Jeżeli bowiem stan majątku dłużnika uniemożliwiał zaspokojenie wierzyciela niezależnie od tego, czy zaskarżona czynność zostałaby dokonana nie istnieje związek przyczynowy między tą czynnością a pokrzywdzeniem wierzycieli, co skutkuje koniecznością oddalenia skargi pauliańskiej.

Z kolei powodowy Bank zaskarżył wyrok w części dotyczącej I. K., zarzucając:

1/ naruszenie prawa procesowego art. 233 k.p.c. poprzez błędną ocenę materiału dowodowego zebranego w sprawie, które mogło mieć istotny wpływ na wynik postępowania, a mianowicie:

- danie wiary zeznaniom pozwanej I. K. zaprzeczających, aby miała jakąkolwiek wiedzę odnośnie okoliczności uzasadniających uznanie czynności prawnej za bezskuteczną;

- przyjęcie stanowiska przez Sąd Okręgowy w Tarnowie, iż wpis w dziale (...)Ksiąg wieczystych nr (...) oraz (...) nie jest tożsamy z przyjęciem za spełnioną przesłanki, że I. K. wiedziała o okoliczność sprawy związanej z brakiem spłaty zobowiązań przez B. B. (1) (córkę) oraz B. B. (1) ( zięcia), a także S. K. (1) (syna);

2/ niewłaściwą ocenę treści „Umowy dalszego przeniesienia własności nieruchomości w celu zabezpieczenia roszczeń" z dnia 13.09.2011 r. nr (...) będącej podstawą nabycia nieruchomości przez pozwaną I. K.;

3/ naruszenie prawa materialnego art. 527 k.c. oraz art. 531 § 2 k.c. polegającego na błędnej jego wykładni, iż :

- brak było podstaw do przyjęcia, iż pozwana I. K. wiedziała o okolicznościach uzasadniających uznanie czynności dłużnika za bezskuteczną.

Na tej podstawie wniosła o zmianę wyroku przez uwzględnienie powództwa w zaskarżonej części i zasądzenie kosztów postępowania.

Sąd Apelacyjny zważył, co następuje:

Apelacja pozwanego jest bezzasadna, natomiast apelacja strony powodowej zasługuje na uwzględnienie.

Sąd Okręgowy poczynił prawidłowe ustalenia faktyczne, które Sąd Apelacyjny przyjmuje za swoje, poza ustaleniem, że pozwana I. K. nie wiedziała o okolicznościach uzasadniających uznanie czynności dłużnika za bezskuteczną. Nietrafna też była ocena przeniesienia własności nieruchomości przez S. K. (1) na pozwaną jako czynności odpłatnej.

1.  Odnośnie apelacji pozwanego S. K. (1):

Sąd trafnie zastosował przepisy prawa procesowego i materialnego. Na wstępie wskazać należy, że sąd drugiej instancji rozpoznaje sprawę w granicach apelacji (art. 378 §1 k.p.c.) na podstawie materiału zebranego w postępowaniu w pierwszej instancji oraz w postępowaniu apelacyjnym (art.382 k.p.c.) z tym zastrzeżeniem, że przed sądem pierwszej instancji powinny być przedstawione wyczerpująco kwestie sporne, zgłoszone fakty i dowody, a prezentacja materiału dowodowego przed sądem drugiej instancji ma miejsce wyjątkowo (art. 381 k.p.c.).

Zgodnie z uchwałą składu 7 sędziów (III CZP 49/07, OSNC 2008, nr 6, poz.55), której nadano moc zasady prawnej, sąd drugiej instancji rozpoznający sprawę na skutek apelacji nie jest związany przedstawionymi w niej zarzutami dotyczącymi naruszenia prawa materialnego, wiążą go natomiast zarzuty dotyczące naruszenia prawa procesowego. Innymi słowy, jeśli apelujący zarzutów tego rodzaju nie zgłosi, zagadnienie naruszenia przepisów procesowych pozostawać musi poza sferą zainteresowania Sądu (za wyjątkiem tych przepisów, które przełożyć się mogą na stwierdzenie nieważności postępowania, co w niniejszej sprawie nie miało miejsca).

Odnosząc się do zarzutów apelacji należy wskazać, że prawidłowe zastosowanie prawa materialnego jest uzależnione od poczynienia prawidłowych ustaleń w zakresie stanu faktycznego sprawy. Temu służy postępowanie dowodowe zgodnie z którym na podstawie art.6 k.c. i 232 k.p.c. strony zobowiązane są przedstawić sądowi rozpoznającemu sprawę dowody na poparcie swych twierdzeń.

Nieskuteczny okazał się również zarzut naruszenia art. 233 § 1 k.p.c. Zarzut przekroczenia zasad sędziowskiej oceny dowodów wymaga wykazania, że Sąd uchybił zasadom logicznego rozumowania lub doświadczenia życiowego. Nie wystarczy zatem przedstawić własnej wersji okoliczności faktycznych.

Istota zarzutów apelacji pozwanego sprowadza się do podniesienia faktu istnienia zadłużenia B. B. (1) w wysokości znacznie przekraczającej wartość przedmiotowych nieruchomości na dzień orzekania, a także biorąc pod uwagę, że część zaległości podatkowej dotyczy jeszcze lat 2001-2002 również na dzień dokonania zaskarżonej czynności (1.12.2005r), co zdaniem apelującego wyklucza przyjęcie pokrzywdzenia wierzycieli.

Z argumentacją pozwanego nie można się zgodzić.

Przede wszystkim istnienie innych długów (nawet zabezpieczonych hipotecznie) nie oznacza automatycznie braku możliwości zaspokojenia się wierzyciela dysponującego tytułem egzekucyjnym i gotowym wszcząć egzekucję. Inne długi mogły być niewymagalne, nie mówiąc o możliwości przyłączenia się przez innych wierzycieli do egzekucji, do czego potrzebny jest tytuł wykonawczy, czyli tytuł egzekucyjny np. wyrok sądu zaopatrzony w klauzulę wykonalności. Sama hipoteka stanowi tylko formę zabezpieczenia właściwej wierzytelności i nie daje jeszcze podstawy do uczestniczenia w egzekucji wszczętej przez innego wierzyciela. Jeśli dłużnik właściwie realizuje zabezpieczoną wierzytelność, np. kredytową i regularnie spłaca kredyt, to każda spłata powoduje stopniowe wygaśnięcie nie tylko samej wierzytelności, ale również hipoteki. Prawidłowe wykonywanie umowy powoduje, że wierzyciel hipoteczny nigdy nie skorzysta z hipoteki, zatem nie ma ona realnego znaczenia dla stopnia zaspokojenia się pozostałych wierzycieli z zabezpieczonej wierzytelności przez wierzyciela egzekwującego nie dysponującego zabezpieczeniem hipotecznym.

Jeśli zatem dłużnik posiadający wiele długów wyzbywa się nieruchomości (co z reguły przemawia za pokrzywdzeniem wierzycieli), to w procesie pauliańskim nie wystarczy, aby dłużnik twierdzący, że wyzbycie się nieruchomości nie szkodzi wierzycielom, powołał się na sam fakt wpisania hipotek na dzień dokonania czynności i na dzień orzekania, ale musi wykazać to swoje twierdzenie (art. 6 k.c.), przez wykazanie, że wierzytelności zabezpieczone hipotekami były w konkretnej dacie wymagalne, a wierzyciele mogli w niedługim czasie uzyskać tytuły wykonawcze i przyłączyć się do egzekucji powoda.

Tymczasem pozwany w niniejszej sprawie bez wątpienia nie wykazał tych dodatkowych okoliczności na dzień dokonania zaskarżonej czynności, czyli na dzień 1 grudnia 2005r. Jak wynika z treści apelacji fakt istnienia hipotecznych wierzytelności potwierdza umowa przelewu wierzytelności (...) Banku (...)na firmę (...) spółkę z o.o. z dnia 28.07.2006 r. oraz z pisma nabywcy wierzytelności do pełnomocnika pozwanego z dnia 17.12.2013r. Są to dowody wskazujące na istnienie wierzytelności już po dokonaniu zaskarżonej czynności, zatem mają one znaczenie tylko dla oceny istnienia tych wierzytelności na dzień orzekania.

Pozostaje zatem ocenić, zarzut pozwanego, sprowadzający się do twierdzenia, że wyrok uwzględniający powództwo pozostaje w istocie bez znaczenia dla powoda, gdyż istnienie innych uprzywilejowanych długów na kwotę przekraczającą 8.000.000 złotych wyklucza możliwość zaspokojenia powoda, co pozbawia go interesu prawnego w wytoczeniu powództwa. Okoliczności te dowodzą również braku związku przyczynowego pomiędzy zbyciem nieruchomości, a możliwością zaspokojenia się powoda.

Należy zwrócić uwagę, że wysokość sum wszystkich hipotek wynosi 889.552,19 zł, a więc jest znacznie niższa, od ustalonej na dzień orzekania wartości przedmiotowych nieruchomości, czyli kwoty 1.262.631 zł. (...) Bank (...)nie mógł przenieść większego zabezpieczenia niż sam posiadał. Nabycie wierzytelności i hipoteki przez firmę (...) spowodowało wygaśnięcie prawa po stronie zbywcy.

Pozwany powołuje się na art. 1025 § 1 k.p.c. z którego wynika, że zarówno wierzytelności zabezpieczone hipoteką (pkt 5) jak i wierzytelności podatkowe (pkt 7) wyprzedzają należności wierzycieli, którzy prowadzą egzekucję (pkt 9). Apelujący pomija jednak kluczowy przepis dotyczący skutków wyroku uwzględniającego powództwo wierzyciela uznanie za bezskuteczną czynności prawnej zdziałanej z pokrzywdzeniem wierzycieli, a to art. 532 k.c. oraz pełna treść art. 1025 § 1 pkt 5 k.p.c.

Przepis art. 1025 § 1 pkt 5 k.p.c. co najmniej zrównuje wierzytelności zabezpieczone hipoteką z wierzytelnościami korzystającymi z ustawowego pierwszeństwa. Takie ustawowe pierwszeństwo przewiduje właśnie art. 532 k.c., stanowiąc, że wierzyciel względem którego czynność prawna dłużnika została uznana za bezskuteczną, może z pierwszeństwem przed „wierzycielami” osoby trzeciej dochodzić zaspokojenia z przedmiotów majątkowych, które wskutek czynności uznanej za bezskuteczną wyszły z majątku dłużnika albo do niego nie weszły. Należy zwrócić uwagę, że przepis ten expresis verbis nie ogranicza pierwszeństwa wierzyciela paulińskiego do dłużników osobistych, których wierzytelności nie posiadają zabezpieczenia hipotecznego.

Zatem w świetle art. 1025 k.p.c. nie tylko wierzytelności podatkowe Skarbu Państwa nie zabezpieczone hipoteką wpisaną do księgi wieczystej, nie wyprzedzają wierzytelności powoda, ale również wierzytelności hipoteczne firmy (...) nabyte od (...) Banku (...)(wartość wszystkich hipotek na rzecz (...) Banku (...) wynosi około 450.000 zł). Obie wierzytelności banku należą wszak do tej samej kategorii zaspokojenia. Wierzytelność banku, jako zabezpieczona hipoteką oraz wierzytelność powoda, korzystająca z ustawowego pierwszeństwa (art. 532 k.c.) należą do w systematyce art. 1025 k.c. do kategorii piątej (por. uzasadnienie wyroku Sądu Najwyższego z dnia 29 września 2011r, IV CSK 99/11, Lex nr 940760..

Oznacza to, że przy podziale ceny uzyskanej z egzekucyjnej sprzedaży nieruchomości uczestniczyć będą zarówno powód jak i inni wierzyciele tej samej kategorii (jeśli będą dysponować tytułem wykonawczym). Nastąpi to z uwzględnieniem reguły przewidzianej w art. 1026 k.p.c. Zastosowanie tego ostatniego przepisu nie gwarantuje wierzycielom hipotecznym pierwszeństwa egzekucyjnego, tj. nie oznacza, że w razie egzekucyjnej sprzedaży nieruchomości zaspokojona zostanie jedynie należność wierzycieli hipotecznych. Przepis art. 1026 § 1 k.p.c. wiąże się z treścią art. 1025 k.p.c. W doktrynie prawnej został wyrażany pogląd, że w takiej sytuacji - stosownie do treści art. 532 k.c. - pierwszeństwo przed innym wierzycielami uprzywilejowanymi (w tym przed wierzycielem hipotecznym osoby trzeciej) przysługuje wierzycielowi pauliańskiemu (por. Andrzej Janiak: Komentarz do art. 532 k.p.c, Lex 2014, nr 168023). Sąd Apelacyjny w składzie rozpoznającym niniejszą sprawę pogląd ten podziela. Jednak nawet częściowa możliwość zaspokojenia powoda z przedmiotowej nieruchomości nie wyklucza związku przyczynowego pomiędzy zbyciem nieruchomości przez dłużników, a pokrzywdzeniem wierzycieli.

Uzasadniona jest natomiast apelacja powoda, zatem wyrok w stosunku do I. K. został zmieniony.

W stosunku do pozwanej I. K. zastosowanie znajduje art. 531 § 2 k.c. zgodnie z którym, gdy osoba trzecia rozporządziła uzyskaną korzyścią wierzyciel może wystąpić bezpośrednio przeciwko osobie, na której rzecz rozporządzenie nastąpiło, jeżeli osoba ta wiedziała o okolicznościach uzasadniających uznanie czynności dłużnika za bezskuteczną albo jeżeli rozporządzenie było nieodpłatne.

W ocenie Sądu Apelacyjnego zostały spełnione obie przesłanki odpowiedzialności I. K..

W ocenie Sądu Apelacyjnego zasadny jest zarzut apelacji powoda odnośnie naruszenia art. 233 § 1 k.p.c. w zakresie materiału dowodowego skutkujący przyjęciem, iż brak podstaw dowodowych do uznania, że pozwana wiedziała o okolicznościach uzasadniających uznanie czynności dłużnika za bezskuteczną.

Jednak te przesłankę należy badać dopiero w razie uznania, że zaskarżona czynność była odpłatna. Sąd Okręgowy uznał kwestię jak się wydaje za oczywistą, nie poświęcając jej uwagi z uwagi na wydatkowanie przez pozwaną w związku z dokonaną czynnością kwoty 200.000 zł. Należy jednak podkreślić, że kwota 200.000 zł została zapłacona przez pozwaną w zamian za nabytą od pozwanego S. K. (1) wierzytelność o zwrot pożyczki od państwa B., których to dług został przeniesiony następnie na ich syna M. B.. W tej sytuacji ubytek z majątku pozwanej w postaci kwoty 200.000 zł został zbilansowany nabyciem wierzytelności w tej samej wysokości. Również po stronie S. K. (1) nie nastąpiła na skutek sprzedaży wierzytelności żadna zmiana. W zamian za pozyskaną kwotę 200.000 zł wyzbył się aktywa majątkowego w postaci wierzytelności jaką posiadał do siostry i szwagra w tej samej wysokości. Zatem majątek pozwanego na skutek dokonanej czynności zbycia wierzytelności nie powiększył się.

Mimo powyższego, dodatkowo – już bez żadnej rekompensaty- przeniósł na pozwaną własność opisanych nieruchomości. Z zeznań pozwanej I. K. nie wynika, aby uzależniała przekazanie kwoty 200.000 zł od przeniesienia na nią własności nieruchomości, tym bardziej, że otrzymała w zamian wierzytelność o spłatę pożyczki 200.000 zł do M. B. i solenną oboietnicę od córki i zięcia spłaty hipotek. Brak ekwiwalentu za to przeniesienie wartościowych nieruchomości (niezależnie od różnicy między wartością rynkową nieruchomości, a obciążeniem hipotecznym) skutkuje uznaniem nieodpłatnego charakteru przedmiotowej czynności.

Wskazuje na to kolejność dokonywanych czynności:

W dniu 12 czerwca 2011 roku pomiędzy S. K. (1) a I. K. (78-letnią wówczas matką S. K. (1) i B. B. (1)) oraz M. B. zawarta została umowa przelewu wierzytelności, w której S. K. (1) przelał, na podstawie sprzedaży, na I. K. za zgodą M. B., wierzytelność przysługującą S. K. (1) wobec M. B. na podstawie umowy pożyczki z dnia 25 listopada 2005 r. zawartej pomiędzy S. K., a B. i B. B. (1) oraz ww. umowy przejęcia długu i przelewu wierzytelności z dnia 25 maja 2011r., sprowadzającą się do roszczenia o zwrot kwoty pożyczki w wysokości 200.000 zł, a I. K. wierzytelność tę nabyła za cenę 200.000 zł, która to kwotę zobowiązała się wpłacić na rzecz S. K. najpóźniej do 15.06.2011r. Strony umowy oświadczyły, iż I. K. wstąpi we wszystkie prawa S. K. wynikające z umowy pożyczki z dnia 25.11.2005r. i zobowiązały się najpóźniej do 30.09.2011r. do zawarcia umowy przeniesienia własności nieruchomości, będącej przedmiotem umowy z dnia 1.12.2005r przeniesienia własności na zabezpieczenie.

W dniu 13 września 2011 r. S. K. (1), B. B. (1), B. B. (1), M. B. oraz I. K. zawarli w formie aktu notarialnego umowę dalszego przeniesienia własności nieruchomości w celu zabezpieczenia roszczeń oraz zmiany umowy o przeniesienie własności nieruchomości w celu zabezpieczenia roszczeń. Na mocy tej umowy w celu zabezpieczenia wierzytelności I. K. wobec M. B. o zwrot pożyczki w kwocie 200.000 zł udzielonej B. B. (1) i B. B. (1) przez S. K. (1) na podstawie umowy pożyczki z dnia 25 listopada 2005r., która to wierzytelność przysługuje I. K. na podstawie umowy przelewu wierzytelności z dnia 12 czerwca 2011 r., S. K. (1), za zgodą M. B. oraz B. B. (1) i B. B. (1), przeniósł na I. K. własność nieruchomości.

Gdyby nawet uznać, że wszystkie czynności pozwanych, dłużników i M. B. stanowiły jeden kompleks, w wyniku którego pozwana nabyła własność czterech nieruchomości za kwotę 200.000 zł, to biorąc pod uwagę skalę obciążenia hipotecznego w wysokości 889.552,19 zł i wartość nieruchomości na dzień orzekania 1.262.631 zł, to kwota 200.000 zł nie pokrywa całej ceny. Brakuje 173.000 zł. Oznacza to dysproporcję wartości świadczeń obu stron, która ma charakter rażący. Jest więc na tyle istotna, że w okolicznościach faktycznych niniejszej sprawy można uznać, że przyjmowana przez strony „odpłatność” jest niejako pozorna, gdyż nabycie nieruchomości zostało faktycznie dokonane bez ekwiwalentu, tym bardziej, że wydatek 200.000 zł został już zrekompensowany nabyciem wierzytelności w tej samej wysokości. Sprawa niniejsza dotyczy wartościowych nieruchomości, co w kwotach bezwzględnych czyni dużą różnicę, zatem odwoływanie do proporcji procentowych w tej sprawie nie jest uprawnione. Możliwość zaspokojenia przez wierzyciela choćby co do kwoty 173.000 zł jest na tyle istotna, że jego pokrzywdzenie w tym wypadku należy uznać za rażące.

Sąd Apelacyjny uznaje, że zebrany materiał dowodowy daje podstawy do przyjęcia, że I. K. wiedziała o okolicznościach uzasadniających uznanie czynności dłużnika za bezskuteczną. Do takiego ustalenia daje podstawy zastosowanie art. 231 k.p.c. , który stanowi, że Sąd może uznać za ustalone fakty mające istotne znaczenie dla rozstrzygnięcia sprawy, jeżeli wniosek taki można wyprowadzić z innych ustalonych faktów. Jest to domniemanie faktyczne, którego nie należy mylić z domniemaniami prawnymi.

Pozwana nabyła przedmiotowe nieruchomości na podstawie aktu notarialnego, który został jej przez notariusza odczytany i który przywołuje w swojej treści stan prawny nieruchomości wraz z obciążeniami hipotecznymi i innymi prawami. Zatem znana jej była treść wpisu w dziale III ksiąg wieczystych o toczącym się niniejszym postępowaniu sądowym o sygn. akt IC 981/10 z powództwa Banku (...) SA przeciwko S. K. (1) o uznanie za bezskuteczne wobec Banku czynności przeniesienia prawa własności nieruchomości na zabezpieczenie dokonanych przez pozwanego z B. i B. B. (1). W połączeniu w treścią wpisanych hipotek, informacja o toczącym się postępowaniu jest w istocie informacją o istnieniu okoliczności związanych z niewypłacalnością dłużników dającą podstawę postępowania w oparciu o art. 527 k.c. Wszak wpis przedmiotowego ostrzeżenia został dokonany na podstawie postanowienia sądu o zabezpieczeniu roszczenia, a więc po uznaniu przez sąd, że roszczenie to jest wiarygodne, a wierzyciel posiada interes z uzyskaniu takiego zabezpieczenia.

Istnieją zatem podstawy do przyjęcia, iż zarówno S. K. (1) jak i I. K. mieli świadomość, iż wszelkie dyspozycje dotyczące majątku dłużników tj. B. i B. B. (1) zmierzały do pozbawienia wierzyciela zaspokojenia swoich roszczeń. Taka konkluzja wynika również z rodzinnych powiązań S. K. (1) oraz I. K. z dłużnikami Banku i faktu zamieszkiwania przez pozwaną w dacie czynności w domu B. i B. B. (1). Pozbawienie wpisu ostrzeżenia w księgach wieczystych o toczącym się postępowaniu dokonanym w niniejszym jakiegokolwiek znaczenia z punktu wiedzenia ochrony wierzyciela dezawuowałoby sens tego rodzaju zabezpieczeń roszczeń. Nadto zeznania samej I. K. nie są stanowcze i jednoznaczne co do braku świadomości pokrzywdzenia wierzycieli. Wszak zeznała, iż wiedziała, że córka z mężem miała długi w 2005r, prawdopodobnie związane z działalnością gospodarczą. Działalność tę przejął wnuk M. B., co praktycznie pozbawiło dotychczasowych dłużników możliwości spłaty długu wobec Banku. Pozwana nic nie wiedziała na temat spłaty długów, co wskazuje na świadomość ich dalszego istnienia.

Konkludując należało dojść do przekonania, że I. K. wiedziała o okolicznościach uzasadniających uznanie czynności dłużników za bezskuteczną, zatem zostały spełnione przesłanki odpowiedzialności osoby „czwartej”, o których mowa w art. 531 § 2 k.c.

Mając na względzie powyższe argumenty Sąd Apelacyjny orzekł jak w sentencji na podstawie art. 386 § 1 k.p.c. zmieniając wyrok w stosunku do I. K., natomiast w odniesieniu do pozwanego S. K. (1) oddalił apelację na podstawie art. 385 k.p.c.

O kosztach postępowania apelacyjnego rozstrzygnięto w oparciu zasadę odpowiedzialności za wynik sprawy na podstawie art. 98 k.p.c , 99 k.p.c. i 108 § 1 k.p.c. w związku z art. 391 § 1 k.p.c. oraz § 6 pkt 6 w związku z § 12 ust. 1 pkt 2 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 28 września 2002 r w sprawie opłat za czynności radców prawnych oraz ponoszenia przez Skarb Państwa kosztów pomocy prawnej udzielonej przez radcę prawnego ustanowionego z urzędu (Dz.U. Nr 163, poz.1349).

SSA Teresa Rak SSA Hanna Nowicka de Poraj SSA Józef Wąsik