Pełny tekst orzeczenia

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 10 grudnia 2015r.

Sąd Okręgowy w Siedlcach IV Wydział Pracy i Ubezpieczeń Społecznych

w składzie:

po rozpoznaniu na rozprawie w dniu 10 grudnia 2015r. w S.

odwołania E. L. (1)

od decyzji Zakładu Ubezpieczeń Społecznych Oddział w S.

z dnia 30 stycznia 2015 r. Nr (...)

w sprawie E. L. (1)

przeciwko Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych Oddział w S.

o ustalenie podlegania ubezpieczeniom społecznym

I.  zmienia zaskarżoną decyzję i ustala, że E. L. (1) podlega obowiązkowo ubezpieczeniom emerytalnemu, rentowemu, chorobowemu i wypadkowemu z tytułu zatrudnienia w ramach umowy o pracę u płatnika składek P. O. prowadzącego działalność gospodarczą pod firmą (...) od dnia 01 lipca 2014r.;

II.  zasądza od Zakładu Ubezpieczeń Społecznych Oddział w S. na rzecz E. L. (1) kwotę 60 (sześćdziesiąt) zł tytułem zwrotu kosztów zastępstwa procesowego.

Sygn. akt IV U 390/15

UZASADNIENIE

Decyzją z dnia 30 stycznia 2015 r. organ rentowy Zakład Ubezpieczeń Społecznych Oddział w S. działając na podstawie art. 83 ust. 1, art. 6 ust. 1 pkt 1, art. 11 ust. 1, art. 12 ust. 1 i art. 13 pkt 1, ustawy z dnia 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych (Dz. U. z 2013 r., poz. 1442 z późn. zm.) stwierdził, że E. L. (1) z tytułu zatrudnienia na podstawie umowy o pracę u płatnika składek B. (...) P. O. nie podlega obowiązkowo ubezpieczeniom: emerytalnemu, rentowym, chorobowemu oraz wypadkowemu od dnia 1 lipca 2014 r.

W uzasadnieniu decyzji organ rentowy wskazał m. in., iż E. L. (1) została w dniu 30 czerwca 2014 r. zgłoszona do ubezpieczeń społecznych: emerytalnego, rentowych, wypadkowego i chorobowego z tytułu zatrudnienia na podstawie umowy o pracę ze wskazaniem daty powstania obowiązku ubezpieczeń od 1 lipca 2014 r. Uwagę organu rentowego wzbudził fakt, iż już od 3 września 2014 r. ubezpieczona przebywała na zwolnieniu lekarskim z powodu ciąży. ZUS wskazał, iż w okresie zatrudnienia E. L. (1) na stanowisku specjalisty ds. sprzedaży, tj. w lipcu i sierpniu 2014 r., przychody pracodawcy nie były wyższe. Ponadto, jak wskazał organ rentowy, ubezpieczona od 6 maja 2010 r. była zatrudniona również w (...) Spółdzielni Mieszkaniowej na stanowisku referent ds. księgowości, gdzie świadczyła pracę w godzinach od 7.00 do 15.00. W ocenie ZUS, nie istniała racjonalna i ekonomiczna potrzeba zatrudnienia E. L. (1) przez płatnika składek, o czym świadczy chociażby fakt, iż na stanowisko ubezpieczonej po 3 września 2014 r. nie zatrudniono nowego pracownika. Wątpliwości organu rentowego budzi również wysokie wynagrodzenie przyznane E. L. (1), które płatnik składek uzasadniał kompetencjami pracownika. Zdaniem ZUS, ubezpieczona nie posiada jednak kwalifikacji ani doświadczenia zawodowego na stanowisku specjalisty ds. sprzedaży. Płatnik składek nie przedstawił przy tym, jak stwierdził ZUS, dowodów świadczenia przez ubezpieczoną pracy. Stąd też, w ocenie organu rentowego, umowa o pracę łącząca płatnika składek oraz E. L. (1), została zawarta dla pozoru w rozumieniu art. 83 § 1 kc i nie stanowi podstawy objęcia wymienionej ubezpieczeniem społecznym.

Od powyższej decyzji odwołanie złożyła ubezpieczona reprezentowana przez profesjonalnego pełnomocnika. Zarzuciła błędne ustalenie okoliczności faktycznych sprawy, wobec czego ZUS przyjął, iż łącząca ją z B. (...) P. O. umowa o pracę miała charakter pozorny. Podniosła, iż do organu rentowego zostały dostarczone faktury, pod którymi widnieje jej podpis. Stanowią one, niezasadnie nieuwzględniony przez ZUS, dowód świadczenia przez nią pracy. Wskazała przy tym, iż bezpośrednio po jej przejściu na zwolnienie lekarskie, przychody płatnika składek wzrosły o ok. 80.000 zł w porównaniu do poprzednich miesięcy (odwołanie k. 1-3).

W odpowiedzi na odwołanie organ rentowy wniósł o jego oddalenie i zasądzenie od ubezpieczonej na jego rzecz kosztów zastępstwa procesowego wg norm przepisanych. W uzasadnieniu przywołał argumentację wyrażoną w zaskarżonej decyzji, w tym stanowisko, zgodnie z którym faktury z podpisem ubezpieczonej zostały sporządzone jedynie w celu uprawdopodobnienia zatrudnienia E. L. (1). Nie zostały bowiem okazane dokumenty poświadczające fakt komunikowania się ubezpieczonej z potencjalnymi klientami (odpowiedź na odwołanie k. 5-8).

Sąd Okręgowy ustalił, co następuje:

P. O. prowadzi działalność gospodarczą pod firmą (...) polegającą na sprzedaży artykułów RTV i AGD. Powyższe odbywa się w prowadzonym przez wymienionego sklepie oraz drogą internetową.

E. L. (1) w 2012 r. ukończyła studia na kierunku administracja. Dotychczas pracowała jako konsultant telefoniczny. Obecnie jest zatrudniona na stanowisku referenta ds. księgowości w (...) Spółdzielni Mieszkaniowej, w której świadczy pracę w godzinach 7.00-15.00.

E. L. (1) poszukiwała dodatkowego zatrudnienia. W związku z powyższym składała swoje CV u przedsiębiorców zajmujących się sprzedażą sprzętu AGD, w tym u P. O.. Ubezpieczona poznała wcześniej płatnika składek przy okazji zakupu sprzętu AGD do swojego domu.

Powyższe zbiegło się z potrzebą rozliczenia się przez P. O. z środków pochodzących z Unii Europejskiej w związku z prowadzoną przez niego budową.

W dniu 1 lipca 2014 r. P. O. zawarł z E. L. (1) umowę o pracę na czas określony, tj. do 31 grudnia 2015 r. Ubezpieczona miała rozpocząć pracę na stanowisku specjalisty ds. sprzedaży, za co miała otrzymywać miesięcznie wynagrodzenie w kwocie 7500 zł. Jako miejsce wykonywania pracy strony określiły Ł..

W dniu 2 lipca 2014 r. ubezpieczona została przeszkolona w zakresie bhp. W tym samym dniu przeszła pozytywnie badanie lekarskie prowadzone w zakresie pracy na stanowisku specjalisty ds. sprzedaży.

E. L. (1) świadczyła pracę na rzecz płatnika składek w godzinach 16.00-21.00 lub 22.00. Do zadań ubezpieczonej należało m. in. przyjmowanie utargu na koniec dnia, segregowanie faktur oraz dostarczanie ich do księgowej, obsługa strony internetowej pracodawcy, przygotowywanie przelewów do zapłaty oraz udzielanie odpowiedzi na oferty klientów. Obowiązki te poprzednio wykonywał P. O.. Zadania dotyczące obsługi strony internetowej były wykonywane przez ubezpieczoną w domu. Na wysokość zarobków E. L. (1) miał wpływ zakres jej obowiązków tj. także obsługa strony internetowej pracodawcy oraz fakt, iż pracując, w tym dostarczając dokumenty do księgowej, podróżowała m. in. pomiędzy Ł. a W. oraz do S. korzystając z własnego samochodu.

Od 3 września 2014 r. E. L. (1) przebywała na zwolnieniu lekarskim z uwagi na fakt, iż była ciąży. W chwili zawarcia umowy o pracę zarówno ubezpieczona jak i płatnik składek nie wiedzieli o ciąży E. L. (1).

W czasie przebywania przez E. L. (1) na zwolnieniu lekarskim, pracodawca nie zatrudnił nowej osoby na stanowisko zajmowane przez ubezpieczoną. Jej obowiązki przejął P. O., który w związku z zakończeniem pierwszego etapu rozliczeń ze środków unijnych, miał więcej czasu, by zająć się obowiązkami związanymi z prowadzonym przedsiębiorstwem. Propozycję pracy na stanowisku ubezpieczonej i otrzymywania adekwatnego wynagrodzenia otrzymała I. Ś., która odmówiła jednak z powodów rodzinnych.

Stosownie do postanowień angażu, E. L. (1) otrzymywała wynagrodzenie w umówionej kwocie za miesiące lipiec-sierpień 2014 r.

Obecnie ubezpieczona przebywa na urlopie macierzyńskim (zeznania ubezpieczonej k. 15-15v zeznania świadków P. O. k. 13v-14v, J. K. k. 14v, I. Ś. 14v-15 umowa o pracę k. 25, odpis dyplomu ukończenia studiów k. 31 a. r., zaświadczenie lekarskie k. 27 a. r. świadectwo pracy k. 23 a. r., listy płac k. 33-35 a. r., faktury k. 37-59 a. r., listy obecności za miesiące lipiec-wrzesień 2014 r. k. 59-63 a. r., dowody rozliczania się z biurem rachunkowym k. 87-89 a. r., deklaracje za podatek od towarów i usług za rok 2014 r. k. 93-115 a. r., informacja o zatrudnieniu w (...) Spółdzielni Mieszkaniowej k. 125 a. r., wydruk z (...) k. 3 a. r., karta szkolenia z zakresu bhp k. 17 a. r.).

Sąd Okręgowy zważył, co następuje:

Odwołanie E. L. (1) jest zasadne i zasługuje na uwzględnienie.

Stosownie do treści art. 6 ust. 1 pkt 1 ustawy z dnia 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych, obowiązkowo ubezpieczeniu ubezpieczeniom emerytalnemu i rentowym podlegają, z zastrzeżeniem art. 8 i 9, osoby fizyczne, które na obszarze Rzeczypospolitej Polskiej są pracownikami. Artykuł 8 ust. 1 przywołanej ustawy stanowi, iż za pracownika uważa się osobę pozostającą w stosunku pracy. Z kolei art. 12 ust. 1 wymienionej wyżej ustawy wskazuje, iż obowiązkowo ubezpieczeniu wypadkowemu podlegają osoby podlegające ubezpieczeniom emerytalnemu i rentowym. Zgodnie zaś z treścią art. 11 ust. 1 ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych, obowiązkowo ubezpieczeniu chorobowemu podlegają osoby wymienione w art. 6 ust. 1 pkt 1 cytowanego aktu prawnego. Na podstawie art. 13 pkt 1 ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych - ubezpieczenie trwa od dnia nawiązania stosunku pracy do dnia ustania tego stosunku.

Na podstawie art. 36 ust. 2 ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych, obowiązek zgłoszenia do ubezpieczeń społecznych osób określonych w art. 6 ust. 1 pkt 1 należy do płatnika składek. Płatnikiem zaś składek, stosownie do treści art. 4 pkt 2 lit. a tej ustawy jest pracodawca, w stosunku do pracowników.

Zgodnie z treścią art. 22 § 1 kodeksu pracy przez nawiązanie stosunku pracy pracownik zobowiązuje się do wykonywania pracy określonego rodzaju na rzecz pracodawcy i pod jego kierownictwem oraz w miejscu i czasie wyznaczonym przez pracodawcę, a pracodawca - do zatrudniania pracownika za wynagrodzeniem.

Artykuł 58 § 1 i § 2 kc określa, że czynność prawna sprzeczna z ustawą albo mająca na celu obejście ustawy jest nieważna, chyba że właściwy przepis przewiduje inny skutek, w szczególności ten, iż na miejsce nieważnych postanowień czynności prawnej wchodzą odpowiednie przepisy ustawy oraz, że nieważną jest czynność prawna sprzeczna z zasadami współżycia społecznego.

Kluczowym dla rozstrzygnięcia sporu występującego w niniejszej sprawie było ustalenie, czy czynność prawna polegająca na zawarciu w dniu 1 lipca 2014 r. umowy o pracę pomiędzy E. L. (1) a P. O. prowadzącym działalność gospodarczą pod firmą (...) została zawarta dla pozoru, w celu uzyskania przez E. L. (1) świadczeń z ubezpieczeń społecznych.

Jak wskazano w orzecznictwie (zob. uzasadnienie do wyroku Sądu Najwyższego z dnia 12 lipca 2012 r. II UK 14/12), przyjmuje się, że umowa o pracę jest zawarta dla pozoru i nie może w związku z tym stanowić tytułu do objęcia pracowniczym ubezpieczeniem społecznym, jeżeli przy składaniu oświadczeń woli obie strony mają świadomość, że osoba określona w umowie jako pracownik nie będzie świadczyć pracy, a pracodawca nie będzie korzystać z jej pracy, czyli gdy strony z góry zakładają, że nie będą realizowały swoich praw i obowiązków wypełniających treść stosunku pracy. Nie można zatem przyjąć pozorności oświadczeń woli o zawarciu umowy o pracę, jeżeli pracownik podjął pracę i ją wykonywał, a pracodawca tę pracę przyjmował. Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 30 maja 2006 r. w sprawie II UK 161/05 wskazał, iż przy zakwestionowaniu przez ZUS umowy o pracę rzeczą sądu jest ustalenie, czy faktyczne oświadczenia woli stron miało na celu nawiązanie stosunku pracy w rozumieniu art. 22 kp, czy też zamiarem pracodawcy było oddanie przysługi ubezpieczonemu w postaci zgłoszenia jej do ubezpieczenia w sytuacji, gdy nie potrzebował pracownika i miał świadomość tego, że umowa nie będzie go obowiązywać, jego ewentualne zobowiązania z tytułu składek na ubezpieczenie społeczne będą krótkotrwałe, a ubezpieczona była zainteresowana objęciem jej ubezpieczeniem społecznym ze względu na spodziewaną niezdolność do pracy i związane z tym prawo do świadczeń. Gdyby z faktycznych oświadczeń woli stron wynikał taki zamiar, wykonywanie przez ubezpieczonego różnych czynności w firmie nie byłoby traktowane jako wykonywanie umowy o pracę. Natomiast w sytuacji, gdy wolą stron zawierających umowę było faktyczne nawiązanie stosunku pracy i doszło do świadczenia pracy za wynagrodzeniem, sama ich świadomość co do wystąpienia w przyszłości zdarzenia uprawniającego do świadczeń z ubezpieczenia społecznego nie daje podstawy do uznania, że umowa miała na celu obejście prawa (art. 58 § 1 kc).

Stosownie do treści przywołanego wyżej art. 58 § 1 kc, nieważność czynności prawnej zachodzi, gdy celem czynności prawnej jest obejście ustawy. Przyjmuje się, że działanie mające na celu obejście ustawy polega na wywołaniu pewnego skutku prawnego, który jest zakazany przez przepisy bezwzględnie obowiązujące, za pomocą takiego ukształtowania czynności prawnej, że zewnętrznie ma ona cechy niesprzeciwiające się obowiązującemu prawu. Zgodnie z powyższym, aby przyjąć, że umowa o pracę zmierza do obejścia prawa, wymagane jest poczynienie konkretnych ustaleń faktycznych dotyczących okoliczności jej zawarcia, celu jaki strony zamierzały osiągnąć, charakteru wykonywanej pracy i zachowania koniecznego elementu stosunku pracy, jakim jest wykonywanie pracy podporządkowanej.

Analiza zgromadzonego materiału dowodowego w postaci zeznań złożonych przez ubezpieczoną, świadków P. O., J. K. oraz I. Ś. jak również treść zebranych dokumentów daje podstawy do stwierdzenia, iż od dnia 1 lipca 2014 r. E. L. (1) rozpoczęła rzeczywiste świadczenie pracy na rzecz płatnika składek. Wskazać przy tym należy, iż przeszła ona stosowne szkolenie z zakresu bhp oraz uzyskała badania lekarskie umożliwiające podjęcie przez nią pracy na umówionym stanowisku tj. specjalisty ds. sprzedaży, co wynika ze zgromadzonych w aktach rentowych dokumentów. O wykonywaniu obowiązków pracowniczych przez ubezpieczoną świadczy również treść złożonych zeznań, które są, w ocenie Sądu, wiarygodne. Są one logiczne i wzajemnie się uzupełniają. Świadek I. Ś. jest zatrudniona przez P. O., zaś J. K. jest pracownikiem biura księgowego, które rozlicza płatnika składek. Powyższe potwierdzają zgromadzone przed organem rentowym faktury podpisywane przez E. L. (2) jak również lista obecności za miesiące lipiec-wrzesień 2014 r. Na aprobatę nie zasługuje stanowisko ZUS, który forsując tezę o niewykonywaniu przez ubezpieczoną pracy opierał się jedynie na zarzucie nieprzedstawienia dowodów komunikowania się przez E. L. (1) z potencjalnymi klientami.

Nie budzi wątpliwości Sądu fakt, iż ubezpieczona godziła pracę w (...) Spółdzielni Mieszkaniowej, która wykonywała w godzinach od 7 do 15 oraz zatrudnienie u płatnika składek od 16 do 21 lub 22. Powyższe, mając na uwadze, iż ubezpieczona część obowiązków wykonywała w domu, określić należy jako możliwe do spełnienia.

W ocenie Sądu przedstawione wyżej okoliczności świadczą o zaistnieniu między stronami stosunku pracy od 1 lipca 2014 r. Zostały bowiem wypełnione wyrażone w art. 22 § 1 kp cechy stosunku pracy. E. L. (1) rozpoczęła bowiem świadczenie pracy na rzecz płatnika składek w czasie wyznaczonym przez pracodawcę oraz pod jego kierownictwem. Wobec powyższego stwierdzić należy, iż umowa o pracę była w istocie realizowana.

Poczynione zatem w niniejszej sprawie ustalenia dotyczące faktycznego świadczenia pracy przez ubezpieczoną powodują, iż jako niezasadne należy określić stanowisko organu rentowego, który zarzucił pozorność umowy o pracę zawartej w dniu 1 lipca 2014 r. Skoro zatem wymieniona umowa o pracę była ważna i kreowała pomiędzy odwołującą a płatnikiem składek stosunek prawny, to konsekwencją powyższego było objęcie E. L. (1) ubezpieczeniami: emerytalnym, rentowym, chorobowym oraz wypadkowym począwszy od dnia nawiązania stosunku pracy, czyli od 1 lipca 2014 r.

Za nietrafny należy także uznać zarzut ZUS, iż nie istniała racjonalna ekonomiczna potrzeba zatrudnienia E. L. (1). Decyzja o przyjęciu nowego pracownika należy bowiem do suwerennych kompetencji pracodawcy, zaś organ rentowy nie udowodnił nieistnienia powyżej potrzeby zatrudnienia. Wręcz przeciwnie, ze złożonych przez P. O. zeznań wynika, iż w chwili przyjęcia do pracy ubezpieczonej, był on zajęty rozliczaniem się z uzyskanych środków unijnych i potrzebował osoby, która przejęłaby część jego obowiązków wynikających z prowadzenia przedsiębiorstwa.

Podkreślić również należy, iż strony stosunku pracy posiadają swobodę w kształtowaniu wysokości wynagrodzenia należnemu pracownikowi. Stąd też, zważywszy na zakres i rodzaj obowiązków pracowniczych ubezpieczonej, w tym posługiwanie się przez nią własnym autem do wypełniania obowiązków pracowniczych trudno przypisywać stronom ustalenia kwoty wynagrodzenia w celu uzyskania wyższych świadczeń z tytułu ubezpieczeń społecznych. Analizując wysokość wynagrodzenia za pracę ubezpieczonej, Sąd Okręgowy doszedł do przekonania, że nie było ono rażąco wysokie. Trudno przyjąć, by wynagrodzenie otrzymywane przez E. L. (1) w wysokości 7500 zł odbiegało od wynagrodzenia określonego w art. 13 kp jako godziwe, zważywszy na zakres jej obowiązków. Nie jest ono przy tym sprzeczne z prawem, zasadami współżycia społecznego, ani nie zmierza do obejścia przepisów prawa.

Jako wiarygodne uznać należy również tę cześć zeznań ubezpieczonej i P. O., w której wskazali, iż zawierając umowę o pracę w dniu 1 lipca 2014 r. nie wiedzieli o ciąży E. L. (1).

Na marginesie należy wskazać, że zawierając umowy o pracę strony kierują się różnymi motywami indywidualnymi, które należy odróżnić od causae czynności prawnej (typowego celu czynności prawnej). Między innymi, jak wskazał Sąd Najwyższy, zawarcie umowy o pracę, choćby zmierzało do uzyskania zwolnienia od kosztów sądowych, czy uzyskania kredytu bankowego, nie jest obejściem ustawy (por. wyrok SN z dnia 25 listopada 2004r., I PK 42/04, OSNP 2005/14/209; powołany wyżej wyrok SN z 9 sierpnia 2005r. III UK 89/05). Podobnie takiego zarzutu nie można postawić umowie o pracę nienaruszającej art. 22 kp, nawet gdy jej cel dyktowany był wyłącznie chęcią uzyskania świadczeń z ubezpieczenia społecznego (por. wyrok SN z 25 stycznia 2005r., II UK 141/04; wyrok SN z 9 sierpnia 2005r., III UK 89/05; wyrok SN z dnia 4 sierpnia 2005 r., II UK 320/04, OSNP 2006/7-8/122; wyrok SN z dnia 2 lipca 2008 r., II UK 334/07, LEX nr 497717; wyrok SN z dnia 14 lutego 2006 r., III UK 150/05, LEX nr 272551; wyrok SN z dnia 2 czerwca 2006 r., I UK 337/05, LEX nr 203581). W szczególności trudno uznać, że dążenie kobiety ciężarnej do uzyskania takiej ochrony jest sprzeczne z prawem. Przeciwnie jest to zachowanie rozsądne i uzasadnione zarówno z osobistego, jak i społecznego punktu widzenia (por. powołany wyżej wyrok SN z 9 sierpnia 2005r., III UK 89/05). Tym samym motywacja skłaniająca do zawarcia umowy o pracę nie ma znaczenia dla jej ważności przy założeniu rzeczywistego jej świadczenia zgodnie z warunkami określonymi w art. 22 § 1 kp.

Na gruncie niniejszej sprawy Sąd nie znalazł podstaw, które przemawiałby za uznaniem, iż umowa o pracę z 1 lipca 2014 r. jest sprzeczna z zasadami współżycia społecznego.

Podsumowując, w ocenie Sądu, organ rentowy niezasadnie przypisał stronom angażu z dnia 1 lipca 2014 r. pozorność oraz działanie mające na celu uzyskanie świadczeń z ubezpieczenia społecznego.

Rozstrzygnięcie o kosztach Sąd oparł na podstawie art. 98 § 1 i § 3 kpc w zw. z § 12 ust. 2 w zw. z § 2 ust. 3 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 28 września 2002 r. w sprawie opłat za czynności adwokackie oraz ponoszenia przez Skarb Państwa kosztów nieopłaconej pomocy prawnej udzielonej z urzędu (t. j. Dz. U. z 2013 poz. 461) oraz w zw. z § 2 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 29 lipca 2015 r. zmieniającego rozporządzenie w sprawie opłat za czynności adwokackie oraz ponoszenia przez Skarb Państwa kosztów nieopłaconej pomocy prawnej udzielonej z urzędu (Dz. U. z 2015 poz. 1079). Z uwagi, iż sprawa została wszczęta przed dniem wejścia w życie rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 29 lipca 2015 r. (tj. przed dniem 1 sierpnia 2015 r.), do określenia wysokości kosztów zastępstwa procesowego ubezpieczonej zastosowano przepisy dotychczasowe.

Mając powyższe na uwadze Sąd Okręgowy na podstawie art. 477 ¹⁴ § 2 kpc zmienił zaskarżoną decyzję i orzekł jak w sentencji wyroku.