Pełny tekst orzeczenia

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 1 marca 2016 r.

Sąd Okręgowy w Bielsku-Białej II Wydział Cywilny Odwoławczy w składzie:

po rozpoznaniu w dniu 1 marca 2016 r. w Bielsku-Białej

na rozprawie sprawy z powództwa H. I Niestandaryzowanego Sekurytyzacyjnego Funduszu Inwestycyjnego Zamkniętego z siedzibą

w K.

przeciwko A. G. (1)

o zapłatę

na skutek apelacji pozwanej

od wyroku Sądu Rejonowego w Żywcu

z dnia 2 października 2015 r. sygn. akt I C 1058/14

1)  oddala apelację;

2)  odstępuje od obciążenia pozwanej kosztami postępowania apelacyjnego;

3)  przyznaje adwokatowi W. L. od Skarbu Państwa-Sądu Rejonowego w Żywcu kwotę 1476 zł (jeden tysiąc czterysta siedemdziesiąt sześć złotych), w tym podatek VAT, tytułem kosztów nieopłaconej pomocy prawnej udzielonej pozwanej z urzędu w postępowaniu apelacyjnym.

SSO Andrzej Roman SSO Leszek Filapek SSR del. Piotr Łakomiak

Sygn. akt II Ca 82/16

UZASADNIENIE

W pozwie wniesionym w dniu 2.06.2014 r. powód H. I Niestandaryzowany Sekurytyzacyjny Fundusz Inwestycyjny Zamknięty z siedzibą w K. domagał się zasądzenia na swoją rzecz od pozwanej A. G. (1) kwoty 13656,89 zł wraz z ustawowymi odsetkami od dnia 26 maja 2014 r. do dnia zapłaty.

Powód domagał się także zasądzenia zwrotu kosztów procesu według norm przepisanych, w tym:

-

kosztów sądowych według norm przepianych, w tym wpisu sądowego w wysokości uiszczonej,

-

opłaty skarbowej od pełnomocnictwa w wysokości 17 zł,

-

opłaty notarialnej za wydanie wyciągu w kwocie 25,09 zł.

Powód oświadczył, że nie wnioskuje o przyznanie kosztów zastępstwa procesowego.

Na uzasadnienie powyższego żądania powód podniósł, że dnia 17 listopada 2008 pozwany zawarł z (...) BANK S.A. we W. Umowę nr KGP\ (...). Pozwany zobowiązał się do spłaty zadłużenia na zasadach określonych w Umowie i Regulaminie Udzielania Kredytów i P./wydawania i używania kart kredytowych (...) Bank S.A.

Powód twierdził, że w związku z nie regulowaniem w terminie należności Bank podjął działania windykacyjne oraz wezwał pozwanego do zapłaty. Całość wierzytelności objętych pozwem jest wymagalna od dnia 22 października 2009. Pozwany mimo działań windykacyjnych (...) BANK S.A. we W. i powoda nie uregulował w pełni roszczeń z Umowy. Pozostała do zapłaty wierzytelność wynikająca z Umowy została zbyta w dniu 07 czerwca 2013 roku przez (...) BANK S.A. we W. na rzecz powoda (...) w K., którego organem uprawnionym do reprezentowania jest (...) Towarzystwo Funduszy Inwestycyjnych S.A. w K..

Powód podniósł dalej, że poinformował pozwanego o cesji wierzytelności pismem z dnia 05 lipca 2013 roku oraz wezwał go do zapłaty wymagalnych należności, wskazując jednocześnie, że w przypadku braku płatności sprawa zostanie skierowana na drogę sądową. Pozwany nie uregulował zadłużenia w wyznaczonym terminie. Na wymagalne roszczenie powoda składa się: kapitał (należność główna) w wysokości 13 656,89 PLN, odsetki umowne (wynagrodzenie liczone od kapitału niewymagalnego) w wysokości 0,00 PLN, odsetki karne (odsetki za opóźnienie w płatności liczone od kapitału wymagalnego) w wysokości 12742,03 PLN, koszty windykacji w kwocie 0,00 PLN oraz dalsze odsetki, które obciążają pozwanego od dnia 26 maja 2014 do dnia zapłaty, obliczone od kwoty kapitału zgodnie z Umową według zmiennej stopy procentowej, która na dzień sporządzenia pozwu wynosi 16% w stosunku rocznym i stanowi nie więcej niż czterokrotność stopy lombardowej (pozew – k. 4 – 5).

W sprzeciwie od nakazu zapłaty w postępowaniu upominawczym pozwana A. G. (1) oświadczyła, że nie posiada żadnych środków na zapłatę wydanego nakazu zapłaty. Twierdziła, że przy jej kłopotach zdrowotnych i obciążonej zajęciami emeryturze jest to po prostu niemożliwe. Pozwana podniosła także, że sprawa była już przez sąd rozpatrywana i została skierowana na drogę egzekucji do komornika. Twierdziła także, iż wielokrotnie zawracała się do z prośbą do E. o wyznaczenie nowych i dogodniejszych dla niej rat, za każdym razem żądano spłaty całości, wyliczając „odsetki z kosmosu” (sprzeciw – k. 27 i k. 36 - 39).

Na rozprawie w dniu (...) córka pozwanej, działająca jako pełnomocnik A. G. (1) oświadczyła, że deklarowała wobec powoda przejęcie długu matki i spłacenie tego długu nawet z odsetkami, w ratach. Bank na takie rozwiązanie się nie zgodził. Przyznała, że pozwana zawarła z Euro Bankiem umowę, zostały spłacone dwie albo trzy raty, ale później ze względu na trudności finansowe kredyt istotnie nie został spłacony. Pełnomocnik A. G. (1) twierdziła, iż bank przyznał kredyt mimo tego, że w momencie jego przyznania pozwana nie miała zdolności kredytowej, podkreślała jednak, że pozwana nie jest osoba ubezwłasnowolnioną. Pełnomocnik pozwanej deklarowała, że spłaci powodowi za matkę zaległość wobec (...) Banku, ale nie odsetki, bo jej zdaniem odsetki są bardzo krzywdzące wobec pozwanej (protokół rozprawy – k. 53).

Ustanowiony dla pozwanej pełnomocnik z urzędu wniósł o oddalenie wniosku, ewentualnie o rozłożenie dowodzonego pozwem roszczenia na raty. Podkreślał, że pozwana nie kwestionuje samej wysokości żądania pozwu, jednak z uwagi na wiek i stan zdrowia oraz niewielkie dowody nie jest w stanie długu spłacić (protokoły rozpraw – k. 97 i 113).

Pełnomocnik pozwanej podniósł także, iż w pod sygn. akt KM 2867/12 Komornika Sądowego przy Sądzie Rejonowym w Żywcu, prowadzone było postępowanie egzekucyjne przeciwko pozwanej na podstawie bankowego tytułu wykonawczego. W wyniku ustaleń pozwanej z bankiem - kredytodawcą złożono wniosek do Komornika o umorzenie postępowania egzekucyjnego, a następnie bank dokonał cesji wierzytelności na rzecz powoda. W takiej sytuacji niedopuszczalne jest wytaczanie kolejnego powództwa albowiem nastąpił stan powagi rzeczy osądzonej. Pierwotny wierzyciel skutecznie cofnął wniosek egzekucyjny i tym samym zrzekł się dochodzenia swojego roszczenia na etapie postępowania egzekucyjnego. Następne zbycie wierzytelności nie upoważnia powoda do dochodzenia należności (pismo – k.98).

W odpowiedzi na zarzuty pozwanej powód wyjaśnił, że w postępowaniu sądowym powodem jest (...) Niestandaryzowany Sekurytyzacyjny Fundusz Inwestycyjny Zamknięty z siedzibą w K., a nie (...) Bank S.A. we W., który posiada pierwotny tytuł wykonawczy. W niniejszej sprawie nie można mówić o powadze rzeczy osądzonej. Powód, powołując się na postanowienie SN z dnia 04.03.2009 roku, sygn. akt IV CSK 422/08; wyrok SN z dnia 21.09.2005 roku, sygn. akt V CK 152/05 podkreślał, że zarówno w doktrynie, jak i w orzecznictwie sądowym, utrwalony jest pogląd, że bankowe tytuły wykonawcze są szczególnymi rodzajami tytułów wykonawczych, którymi posługiwać się mogą wyłącznie banki. Powód nie mógł zatem wystąpić do sądu z wnioskiem o nadanie klauzuli wykonalności na podstawie art. 788 k.p.c., ale zmuszony był pozwać dłużnika cedowanej wierzytelności (pismo – k. 111).

Powód ni zgodził się także na przejecie długu przez córkę pozwanej (pismo – k. 95).

Sąd Rejonowy wyrokiem z dnia 2.10.2015r.orzekł, że:

I.  zasądza od pozwanej A. G. (1) na rzecz powoda H. I Niestandaryzowanego Sekurytyzacyjnego Funduszu Inwestycyjnego Zamkniętego z siedzibą w K. kwotę 26 398,92 zł (dwadzieścia sześć tysięcy trzysta dziewięćdziesiąt osiem złotych 92/100) wraz z umownymi odsetkami w wysokości zmiennej stopy procentowej stanowiącej czterokrotność stopy kredytu lombardowego NBP od kwoty 13 656,89 zł od dnia 26 maja 2014r. do dnia zapłaty;

II.  rozkłada świadczenie zasądzone w punkcie I niniejszego wyroku na 106 miesięcznych rat:

,,, - pierwsza rata w kwocie 250 zł płatna w terminie jednego miesiąca od daty uprawomocnienia się niniejszego wyroku,

-

kolejne 103 raty w równych kwotach po 250 zł płatne w terminie jednego miesiąca od daty płatności raty poprzedniej,

-

rata sto piąta w kwocie 398,92 zł płatna w terminie jednego miesiąca od daty płatności raty poprzedniej,

-

rata sto szósta stanowiąca odsetki zasądzone w punkcie I niniejszego wyroku płatna w terminie jednego miesiąca od daty płatności raty poprzedniej;

III.  ustala, że w razie zwłoki w płatności którejkolwiek z rat opisanych w punkcie II niniejszego wyroku wymagalna staje się cała dotychczas nie spłacona część zasądzonego świadczenia;

IV.  odstępuje od obciążenia pozwanej kosztami procesu;

Sąd Rejonowy orzekając w powyższy sposób ustalił, że w dniu 17 listopada 2008 r. A. G. (1) zawarła z (...) Bankiem S.A. umowę kredytu gotówkowego o numerze KGP\ (...). Zgodnie z umową Bank udzielił pozwanej kredytu w kwocie 15 221,45 zł z przeznaczeniem na cele konsumpcyjne. W umowie ustalono, że oprocentowanie nominalne kredytu wynosi 20,5% w stosunku rocznym, nie może jednak przekraczać stopy odsetek maksymalnych, wynoszących czterokrotność kredytu lombardowego NBP. Wskazano także, iż łączna kwota wszystkich kosztów, opłat i prowizji, do zapłaty których zobowiązany jest kredytobiorca wynosi 13 014,87 zł.

W opisanej wyżej umowie A. G. (1)zobowiązała się do spłaty kredytu w 60 miesięcznych ratach zgodnie z harmonogramem spłaty kredytu, w tym 59 równych ratach po 407,52 zł oraz ostatnia rata wyrównawcza. Pierwsza rata płatna była do dnia 17.12.2008 r., a ostatnia do dnia 15.11.2013 r.

W umowie ustalono, iż oprocentowanie od zadłużenia przeterminowanego liczone jest jako czterokrotność obowiązującej stopy kredytu lombardowego NBP. W przypadku niewykonania przez kredytobiorcę zobowiązań wynikających z umowy zobowiązany on był do zapłaty na rzecz Banku opłat za: wysłanie monitów, windykacyjne wizyty terenowe, wysłanie wypowiedzenia umowy oraz opłaty administracyjnej za pozyskanie danych w wysokości określonej w tabeli opłat i prowizji.

W umowie zastrzeżono także, iż w przypadku zwłoki z zapłatą co najmniej dwóch pełnych rat za co najmniej dwa okresy płatności Bank wezwie kredytobiorcę korespondencyjnie do zapłaty zaległych rat w terminie 7 dni od otrzymania wezwania, pod rygorem wypowiedzenia umowy kredytu. W przypadku, gdy kredytobiorca nie ureguluje zaległości w powyższym terminie, Bank ma prawo wypowiedzieć umowę z zachowaniem 30 dniowego okresu wypowiedzenia.

Już w chwili zawierania opisanej wyżej umowy kredytu A. G. (1) była w złej sytuacji finansowej i zdrowotnej. Ze względu na zaawansowany wiek miała kłopoty z koncentracją, w tym czasie miała już zaciągniętych kilka kredytów, a utrzymywana się jedynie ze stosunkowo niewielkiej emerytury. Pierwszych kilka rat zaciągniętego w (...) Banku kredytu A. G. (1) spłaciła z pieniędzy przesłanych jej w tym celu przez pracującą za granicą córkę. Potem raty zaciągniętych przez pozwaną kredytów tak się na siebie nałożyły, że pomoc finansowa córki nie wystarczała na ich pokrycie. Kredyt przestał być spłacany.

W związku z powyższym (...) Bank S.A. wypowiedział umowę kredytu, zawartą z A. G. (1) i w dniu 10.10.2011 r. wystawił bankowy tytuł egzekucyjny nr (...). Zgodnie z tym tytułem zobowiązanie dłużniczki z tytułu niespłaconej należności kredytowej na dzień wystawienia tytułu wynosiło łącznie 19 061,28 zł, w tym:

-

kapitał 13 656,89 zł,

-

odsetki karne naliczone od dnia 23.11.2009 r. do dnia 9.10.2011 r. tj. na dzień wystawienia bankowego tytułu egzekucyjnego – 5 404,39 zł.

Na wniosek wierzyciela opisanemu wyżej bankowemu tytułowi egzekucyjnemu Sąd Rejonowy w Żywcu w dniu 27.10.2011 r. w sprawie I Co 4147/11 nadał klauzulę wykonalności do kwoty 45.664,35 zł (kopia tytułu wykonawczego oraz postanowienia o nadaniu klauzuli wykonalności w aktach Km 2867/12 – załącznik).

W dniu 24.02.2012 r. (...) Bank S.A. złożył wniosek o wszczęcie postępowania egzekucyjnego na podstawie bankowego tytułu egzekucyjnego nr (...), opatrzonego klauzulą wykonalności. Postępowanie egzekucyjne prowadzone było przez Komornika Sądowego przy Sądzie Rejonowym w Żywcu D. K. pod sygnaturą Km (...)(akta Km 2867/12 – załącznik).

Umową przelewu wierzytelności z dnia 7 czerwca 2013 roku H. I Niestandaryzowany Sekurytyzacyjny Fundusz Inwestycyjny Zamknięty w K., reprezentowany przez uprawniony organ - (...) Funduszy Inwestycyjnych S.A. w K., nabył od (...) Banku S.A wierzytelność przysługującą temu Bankowi wobec A. G. (1).

Pismem z dnia 5.07.2013 r. pozwana została zawiadomiona o przelewie wierzytelności.

W piśmie z dnia 16.04.2014 r. powód wezwał A. G. (1) do zapłaty kwoty 26 159,45 zł z tytułu wierzytelności wynikającej z umowy nr KGP (...), w tym 13 656,89 zł kapitału oraz 12 502,56 zł odsetek karnych.

Pozwana dotychczas nie zapłaciła opisanej wyżej kwoty.

W piśmie z dnia 31.07.2013 r. (...) Bank S.A. w związku z cesją wierzytelności złożył wniosek o umorzenie postepowania egzekucyjnego Km 2867/12. Postanowieniem z dnia 23.08.2013 r. komornik umorzył na wniosek dłużnika opisane wyżej postępowanie egzekucyjne. Do zakończenia postępowania wyegzekwowano i przekazano wierzycielowi kwotę 619,28 zł, w tym zwrot zaliczki: 165,99 z, koszty procesu 127 zł oraz odsetki 326,29 zł (wniosek o umorzenie egzekucji, postanowienie oraz informacja o wyegzekwowanych kwotach - w aktach Km 2867/12 – załącznik).

A. G. (1) ma obecnie 78 lat, cierpi na początki demencji starczej, nadciśnienie tętnicze, poważne problemy gastryczne, artretyzm i osteoporozę. Ma problemy z chodzeniem. Utrzymuje się z emerytury nauczycielskiej. Wysokość wypłacanego jej świadczenia wynosi miesięcznie około 1000 zł, bowiem świadczenie to obciążone jest z tytułu prowadzonych egzekucji. Miesięcznie na lekarstwa pozwanej przeznaczane jest około 350 zł, przy czym pieniądze na ten cel wykłada córka A. G. (1). Pozwana wraz z synem - rencistą mieszka w lokalu, który stanowi własność gminy. Nie prowadzi z synem wspólnego gospodarstwa domowego i nie może liczyć na jego pomoc finansową. Pozwana w całości pokrywa koszty mieszkania: 250 zł miesięcznie za gaz, 130 zł za prąd, 100 zł czynszu. A. G. (1) stale korzysta z pomocy finansowej córki. Bez tej pomocy pozwana nie jest w stanie funkcjonować ani spłacać długu wobec powoda.

Córka pozwanej przy obecnych dochodach i ponoszonych kosztach utrzymania matki jest w stanie przeznaczyć na spłatę zadłużenia dochodzonego pozwem maksymalnie 250 zł miesięcznie (zeznania świadka K. W. – k. 97; kopa decyzji ZUS – k. 28).

Sąd Rejonowy na podstawie tak ustalonego stanu faktycznego zważył, że fakty istotne dla rozstrzygnięcia niniejszej sprawy były w zasadzie bezsporne miedzy stronami. W szczególności bezsporne było, że pozwaną łączyła z (...) Bankiem S.A. umowa kredytu. Bezsporne było także, że pozwana nie wywiązała się z postanowień tej umowy. Pełnomocnicy A. G. (1) nie kwestionowali faktu, że powód nabył wierzytelność wynikającą z opisanej wyżej umowy od (...) Banku S.A. i poinformował o cesji pozwaną. Profesjonalny pełnomocnik pozwanej nie kwestionował także wysokości dochodzonego pozwem roszczenia.

Pełnomocnik pozwanej podniósł w niniejszej sprawie zarzut powagi rzeczy osądzonej twierdząc, że pierwotny wierzyciel skutecznie cofnął wniosek egzekucyjny i tym samym zrzekł się dochodzenia swojego roszczenia na etapie postępowania egzekucyjnego, stąd nabycie wierzytelności nie upoważnia powoda do dochodzenia należności.

Odnosząc się do powyższego zarzutu wskazać należy, że zgodnie z art. 199 § 1 pkt 2 k.p.c. powaga rzeczy osądzonej zachodzi w przypadkach, gdy zapadło już prawomocne rozstrzygnięcie dotyczące tego samego przedmiotu postępowania między tymi samymi stronami.

Przed wszczęciem niniejszego postępowania wierzytelność przysługująca obecnie powodowi była przedmiotem tylko jednego postępowania sądowego: toczącej się przed Sądem Rejonowym w Żywcu sprawy o sygn. I Co 4147/11 o nadanie klauzuli wykonalności bankowemu tytułowi egzekucyjnemu. Opisane wyżej postępowanie toczyło się z wniosku wierzyciela (...) Banku S.A. przeciwko dłużnikowi A. G. (1).

Zgodnie z utrwalonymi poglądami orzecznictwa, podzielanymi przez sąd w niniejszej sprawie, w postępowaniu o nadanie tytułowi egzekucyjnemu klauzuli wykonalności nie ma zastosowania art. 199 § 1 pkt 2 k.p.c. Uznanie postępowania klauzulowego za autonomiczne, a wydanego w jego ramach postanowienia w przedmiocie nadania tytułowi egzekucyjnemu klauzuli wykonalności za postanowienie kończące postępowanie w sprawie nie oznacza bowiem, że w postępowaniu tym występuje przesłanka sprawy prawomocnie osądzonej. Powaga rzeczy osądzonej (res iudicata) jest definiowana jako rozstrzygnięcie co do istoty sprawy zawarte w prawomocnych wyrokach oraz postanowieniach orzekających co do istoty sprawy, z wyjątkiem postanowień oddalających wniosek, które są objęte tzw. względną powagą rzeczy osądzonej (art. 523 k.p.c.). Abstrahując od rozważań teoretycznych, obejmujących aspekt pozytywny powagi rzeczy osądzonej (wiążące ustalenie istnienia albo nieistnienia określonej normy prawnej indywidualno-konkretnej) oraz jej aspekt negatywny, powodujący określone skutki procesowe (m.in. art. 199 § 1 pkt 2 i art. 379 pkt 3 k.p.c.), a także prekluzję materiału procesowego, należy stwierdzić, że przesłanki sprawy prawomocnie osądzonej nie można odpowiednio stosować w postępowaniu klauzulowym, byłoby to bowiem sprzeczne z charakterem funkcji postępowania klauzulowego. Powaga rzeczy osądzonej jest atrybutem wyłącznie wyroków (art. 366 k.p.c.) oraz postanowień rozstrzygających istotę sprawy w postępowaniu nieprocesowym, a więc orzeczeń merytorycznych (art. 366 w związku z art. 13 § 2 k.p.c.). W postępowaniu klauzulowym, mimo że ma ono charakter autonomiczny, w którym sąd bada - w przypadkach, gdy mają zastosowanie art. 786-786 ², art. 788 § 1, art. 783 § 1, art. 787-787 ¹ lub art. 792 k.p.c. - zagadnienia materialnoprawne, nie dochodzi do merytorycznego rozpoznania sprawy cywilnej to jest „osądzenia sprawy" (por. uchwała Sadu Najwyższego z dnia 28.10.2010 r., III CZP 65/10 OSNC 2011/3/27, LEX nr 610125, Biul.SN 2010/10/12 oraz jej uzasadnienie).

W niniejszej sprawie nie zachodzi zatem powaga rzeczy osądzonej, skoro między stronami lub ich poprzednikami prawnymi nie toczyło się żadne postępowanie, zakończone merytorycznym orzeczeniem.

Nie można także zgodzić się z twierdzeniem pełnomocnika pozwanej, że pierwotny wierzyciel zrzekł się dochodzenia roszczenia na etapie postępowania egzekucyjnego, co uniemożliwia dochodzenie należności przez nabywcę wierzytelności. Sąd w niniejszej sprawie podziela przytoczone przez powoda poglądy orzecznictwa, zgodnie z którymi na podstawie bankowego tytułu egzekucyjnego zaopatrzonego klauzulą wykonalności mogła być prowadzona egzekucja tylko na rzecz banku, a nie na rzecz innej osoby (por. ostanowienie Sadu Najwyższego z dnia 4.03.2009 r. IV CSK 422/08, OSNC-ZD 2010/2/36, LEX nr 578796; wyrok Sądu Najwyższego z dnia 21.09.2005 r. V CSK 152/05, LEX nr 398445). Faktowi, iż już po sprzedaży wierzytelności na rzecz H. I Niestandaryzowany Sekurytyzacyjny Fundusz Inwestycyjny Zamknięty z siedzibą w K. (...) Bank wniósł o umorzenie postępowania egzekucyjnego, toczącego się na podstawie bankowego tytułu wykonawczego, nie można przypisać charakteru zrzeczenia się roszczenia. Przede wszystkim w chwili złożenia wniosku o umorzenie postępowania wierzycielem pozwanej był już Fundusz (...), a nie(...)Bank, który wcześniej zbył swoją wierzytelność względem pozwanej, nie mógł zatem skutecznie zrzec się roszczenia, które mu nie przysługiwało. Ponadto nowy wierzyciel, nie będący bankiem, jak wyżej wspomniano, nie mógł prowadzić egzekucji w oparciu o bankowy tytuł egzekucyjny.

Umorzenie prowadzonego przeciwko pozwanej postępowania egzekucyjnego, w zakresie zarzutu podniesionego przez pełnomocnika pozwanej, nie ma zatem znaczenia prawnego.

Biorąc pod uwagę powyższe oraz przeprowadzone w sprawie dowody z dokumentów, należało przyjąć, że powód zgodnie z art. 6 k.c. udowodnił wymagalność i wysokość dochodzonego pozwem roszczenia. Pozwana, mimo iż była reprezentowana przez profesjonalnego pełnomocnika, nie podniosła żadnych innych, poza opisanym wyżej, zarzutów, które mogłyby skutkować oddaleniem pozwu.

O odsetkach orzeczono po myśli art. 481. k.c.

Zgodnie z art. 320 kpc w szczególne uzasadnionych wypadkach sąd może w wyroku rozłożyć na raty zasądzone świadczenie.

Zgodnie z poglądami doktryny, podzielanymi przez sąd w niniejszej sprawie, podstawą zastosowania cytowanego wyżej przepisu jest wyłącznie uznanie sądu, że zachodzą szczególnie uzasadnione wypadki. Przepis jest stosowany przez sąd fakultatywnie i z urzędu, niezależnie nawet od wniosku strony w tym zakresie.

Rozłożenie zasądzonego świadczenia na raty jest możliwe tylko "w szczególnie uzasadnionych wypadkach". Takie wypadki zachodzą, jeżeli ze względu na stan majątkowy, rodzinny, zdrowotny spełnienie świadczenia przez pozwanego niezwłoczne lub jednorazowe spełnienie zasądzonego świadczenia przez pozwanego byłoby niemożliwe lub bardzo utrudnione albo narażałoby jego lub jego bliskich na niepowetowane szkody (por. Telenga Przemysław, Komentarz aktualizowany do art. 320 Kodeksu postępowania cywilnego [w:] Jakubecki Andrzej (red.), Bodio Joanna, Demendecki Tomasz, Marcewicz Olimpia, Telenga Przemysław, Wójcik Mariusz P., Komentarz aktualizowany do ustawy z dnia 17 listopada 1964 r. Kodeks postępowania cywilnego. LEX/el., 2014; Jakubecki Andrzej, Komentarz do art. 320 Kodeksu postępowania cywilnego [w:] Dolecki Henryk (red.), Wiśniewski Tadeusz (red.), Gromska-Szuster Irena, Jakubecki Andrzej, Klimkowicz Jan, Knoppek Krzysztof, Misiurek Grzegorz, Pogonowski Piotr, Zembrzuski Tadeusz, Żyznowski Tadeusz, Kodeks postępowania cywilnego. Komentarz. Tom I. Artykuły 1-366. LEX, 2013 oraz cytowane tam publikacje).

Zgodnie z utrwalonymi poglądami doktryny, podzielanymi przez sąd w niniejszej sprawie, skorzystanie z przysługującego sądowi uprawnienia ma na celu także uchronienie pozwanego od postępowania egzekucyjnego – ma bowiem umożliwić mu wykonanie wyroku w sposób dobrowolny (por. Maria Jędrzejewska, komentarz do art. 320 kodeksu postępowania cywilnego [w] Tomasz Ereciński, Jacek Gudowski, Maria Jędrzejewska, Komentarz do kodeksu postępowania cywilnego, Część pierwsza, Postępowanie rozpoznawcze, Tom I Wydawnictwo Prawnicze 1997).

Zdaniem sądu w niniejszej sprawie zachodzi „szczególnie uzasadniony przypadek” w opisanym wyżej rozumieniu. Pozwana jest osobą straszą i schorowaną. Co prawda osiąga stałe miesięczne dochody, są one jednak stosunkowo niewielkie. Pozwana nie jest w stanie utrzymać się, w tym ponosić stałych kosztów leczenia, bez pomocy finansowej córki. W tej sytuacji środki na spłatę zadłużenia względem powoda mogą pochodzić jedynie z dobrowolnie świadczonej przez córkę pozwanej pomocy finansowej. Córka ta zadeklarowała przekazywanie matce na spłatę wierzytelności powoda 250 zł miesięcznie. Stan zdrowotny i majątkowy pozwanej wskazuje zatem na potrzebę zastosowania tzw. moratorium sędziowskiego, przewidzianego w art. 320 kpc.

Wobec powyższego sąd rozłożył zasądzone świadczenie na 106 miesięcznych rat, w kwotach po 250 zł (pierwsze 104 raty), 398,92 zł (105 rata) oraz ostatnia rata stanowiąca odsetki. Jednocześnie celem zdyscyplinowania pozwanej i ochrony praw powoda sąd ustalił w wyroku, że w razie zwłoki w płatności którejkolwiek z rat wymagalne będzie całe zasądzone roszczenie.

Mając na uwadze powyższe należało orzec, jak w sentencji wyroku, na podstawie powołanych wyżej przepisów .

O kosztach postępowania orzeczono po myśli art. 102 k.p.c.

Zgodnie z tym przepisem w wypadkach szczególnie uzasadnionych sąd może zasądzić od strony przegrywającej tylko część kosztów albo nie obciążać jej w ogóle kosztami.

Zdaniem sądu w niniejszej sprawie zachodzą przesłanki do zastosowania ustanowionej w cytowanym wyżej przepisie zasady słuszności. Stan majątkowy i sytuacja życiowa pozwanej, w szczególności fakt, że otrzymywane dochody nie wystarczają na ponoszenie przez nią stałych kosztów leczenia, wskazują na to, że zasądzenie kosztów sądowych na rzecz powoda, stanowiłoby poważne obciążenie dla utrzymania pozwanej i pogorszyłoby jej i tak już trudną sytuację życiową.

Wynagrodzenie adw. W. L., świadczącego pozwanej pomoc prawną z urzędu, przyznano na podstawie § 19 w zw. z § 6 pkt 5 oraz § 2 ust. 3 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 28.09.2002r. w sprawie opłat za czynności adwokackie oraz ponoszenia przez Skarb Państwa kosztów nieopłaconej pomocy prawnej udzielonej z urzędu (Dz. U z 2002 Nr 163, poz. 1348 z późn. zm.).

Apelację od powyższego wyroku wniosła pozwana, reprezentowana przez pełnomocnika z urzędu.

Zarzuciła:

- naruszenie prawa materialnego w szczególności art. 82 k.c. poprzez przyjęcie, że pozwana w pełni świadomie zawarła umowę kredytu z (...) Bank S.A. we W. w dniu 17 listopada 2008 r. której następnie wierzytelność przejął H. I Niestandaryzowany Sekurytyzacyjny Fundusz Inwestycyjny Zamknięty z siedzibą w K., w sytuacji kiedy pozwana A. G. (2) od wielu lat ma poważne problemy geriatyczne, cierpi na demencję starczą i inne poważne schorzenia istniejące już w chwili zawarcia kredytu i mogące być z łatwością stwierdzone przez kredytodawcę w momencie zawierania umowy,

- naruszenie art. 5 k.c. poprzez nadużycie prawa powoda poprzez sprzeczne z zasadami współżycia społecznego dochodzenie roszczenia w stosunku do pozwanej. -

Wskazując na powyższe, wniosła o zmianę zaskarżonego wyroku i oddalenie powództwa oraz zasądzenie kosztów zastępstwa adwokackiego dla pełnomocnika z urzędu przed Sądem Odwoławczym, a także zwolnienie pozwanej od opłaty od apelacji, wskazując w toku rozprawy apelacyjnej, że koszty pomocy prawnej udzielonej z urzędu nie zostały pokryte przez pozwaną w żadnej części.

W odpowiedzi na apelację strona powodowa wniosła o jej oddalenie i zasądzenie od pozwanej kosztów postępowania apelacyjnego.

Sąd Okręgowy zważył, co następuje:

Apelacja nie zasługiwała na uwzględnienie.

Zgłoszenie przez powódkę jedynie zarzutu naruszenia prawa materialnego oznacza rozpoznanie tego zarzutu przy założeniu prawidłowości ustaleń faktycznych dokonanych przez Sąd I instancji. Sąd Okręgowy tym samym w całości podzielił dokonane w sprawie ustalenia faktyczne, przyjmując je za własne. Sąd II instancji zaakceptował również zastosowane w sprawie przepisy prawa materialnego.

W pierwszej kolejności należało przystąpić do zarzutu niezastosowania w niniejszej sprawie art. 82 kc, który stanowi, że nieważne jest oświadczenie woli złożone przez osobę, która z jakichkolwiek powodów znajdowała się w stanie wyłączającym świadome albo swobodne powzięcie decyzji i wyrażenie woli. Dotyczy to w szczególności choroby psychicznej, niedorozwoju umysłowego albo innego, chociażby nawet przemijającego, zaburzenia czynności psychicznych.

Skarżąca wskazała, że nieważności jej oświadczenia woli, a tym samym całej umowy kredytowej należało upatrywać w fakcie braku świadomości wynikającej z cierpienia pozwanej od wielu lat na poważne problemy geriatryczne, demencję starczą i inne poważne schorzenia, które w ocenie apelującej z łatwością mogły być zidentyfikowane przez drugą stronę stosunku prawnego. Pod pojęciem braku świadomości należy rozumieć stan charakteryzujący się zupełnym brakiem rozeznania sytuacji i przedsiębranych przez siebie kroków, choć nie musi on polegać na pełnym zaniku świadomości, czy też ustaniu czynności mózgu. Brak świadomości może być wywołany oprócz stanów wymienionych w przepisie art. 82 kc również pourazowym zaburzeniem psychicznym, psychozą, stanami depresyjnymi lub maniakalnymi, uwiądem starczym, alkohololizmem, narkomanią oraz długotrwałą obłożną chorobą (zob. szerzej Komentarz do KC pod red. E. Gniewka, 2 wydanie, C.H. Beck, Warszawa 2006r., s. 218).

Jak wynika z dorobku orzecznictwa, jak i doktryny sam fakt zaistnienia po jednej ze stron umowy określonych stanów chorobowych nie może automatycznie przemawiać, za tym, że akurat w momencie składania przez stronę oświadczenia woli, podmiot ten znajdował się „w stanie wyłączającym świadome albo swobodne powzięcie decyzji i wyrażenie woli”.

Stwierdzenie depresji istniejącej u strony czynności prawnej nie przemawia automatycznie za nieważnością złożonego przez nią oświadczenia woli. Konieczne jest do takiego ustalenia wykazanie, że strona umowy była w czasie składania oświadczenia woli w stanie wyłączającym świadome powzięcie decyzji i wyrażenie woli (art. 82 k.c.) (zob. Wyrok Sądu Apelacyjnego w Gdańsku z dnia 9 marca 2011 r., I ACa 1506/10, POSAG 2011/2/17-23).

Reasumując, to na zainteresowanym, tj. pozwanej ciążył ciężar w świetle art. 6 kc w zw. z art. 232 zd.1 kpc udowodnienia zaistnienia stanu wyłączającego świadome powzięcie decyzji i wyrażenie woli. Pozwana nie sprostała temu wymogowi, nie składając odpowiedniego wniosku dowodowego, zasadniczo z opinii biegłego sądowego lekarza, gdyż bez wątpienia odpowiedź na omawianą kwestię wymagała wiadomości specjalnych. Wywiedzenie, że w sprawie zaistniały przesłanki z art. 82 kc, jedynie na podstawie zeznań jej córki – K. W. (k. 97), było nieprzekonywujące. Wskazać bowiem należało, że z treści sprzeciwu wynikało, że pozwana miała świadomość, że pożyczone pieniądze będzie musiała zwrócić (k. 38). W toku przebiegu rozprawy w dniu 10.12.2014r. również nie pojawiły się jakiekolwiek wątpliwości co do tego, że pozwana nieświadomie podjęła decyzję o zawarciu umowy kredytowej. W szczególności pełnomocnik pozwanej – jej córka podkreślił, że kredytobiorca nie jest i nie była osobą ubezwłasnowolnioną. Pozwana w składanych pismach procesowych nie powoływała się na takie dolegliwości zdrowotne, które mogły by wskazywać, że doszło do wypełnienia przesłanek z art. 82 kc. Wskazywała jedynie, że względu na wiek i spowolnienie procesów percepcyjnych nie jest w stanie samodzielnie podjąć w procesie skutecznej obrony swoich praw (k. 59-61). Te okoliczności stanowiły jednakże jedynie jedną z podstaw do ustanowienia dla niej pełnomocnika z urzędu, co zostało zrealizowane przez Sąd I instancji (k. 70). Również podczas rozprawy w dniu 15.07.2015r. (k. 97) pełnomocnik pozwanej z urzędu nie podnosił zarzutu nieważności umowy powołując się na okoliczności wskazane w art. 82 kc.

Chybiony jest również podniesiony przez apelującą zarzutu naruszenia art. 5 kc. Sąd Okręgowy stoi na stanowisku, że przepis art. 5 kc stanowi tzw. klauzulę generalną odnoszącą się do tych przypadków, gdy powoływanie się na prawo podmiotowe nie stanowi jego wykonywania, lecz jego nadużywanie, które nie jest społecznie aprobowane i w związku z tym nie korzysta z ochrony. Norma ta ma charakter wyjątkowy i można ją stosować w sytuacji, gdy w innej drodze nie można zabezpieczyć interesu osoby zagrożonej wykonaniem prawa podmiotowego drugiej osoby. Konieczna jest przy tym ocena całokształtu danego zdarzenia prawnego. (zob. wyrok SN z 20 sierpnie 2015 r., II CSK 555/14, LEX nr 1801548)

W niniejszej sprawie nie sposób doszukać się przesłanek, które mogłyby spowodować żądanie domagania się zwrotu udzielonego kredytu za nadużycie prawa podmiotowego. Należy podkreślić, iż przepis art. 5 kc nie dotyczy samego istnienia prawa, lecz jego realizacji. W judykaturze przyjęto, iż art. 5 k.c. jest najważniejszym z przepisów zawierających klauzule generalne. Stanowi on, że treść (granice) wszystkich uprawnień materialnego prawa cywilnego określają nie tylko normy prawne tworzące poszczególne uprawnienia, ale także zasady współżycia społecznego i społeczno-gospodarcze przeznaczenie prawa. Taki jest sens zawartego w przepisie sformułowania, iż działanie lub zaniechanie formalnie zgodne z treścią prawa podmiotowego, lecz sprzeczne z zasadami współżycia społecznego lub społeczno-gospodarczym przeznaczeniem prawa, nie jest uważane za wykonywanie prawa i nie podlega ochronie. Ujęte w art. 5 k.c. klauzule - społeczno-gospodarczego przeznaczenia prawa i zasad współżycia społecznego należy traktować jako normy społeczne ogólne, odnoszące się do wszystkich możliwych przypadków, gdy powoływanie się na prawo podmiotowe nie stanowi jego wykonywania, lecz jego nadużywanie, które nie jest społecznie aprobowane i w związku z tym nie korzysta z ochrony prawnej. Z istnienia domniemania, iż korzystający z prawa podmiotowego postępuje zgodnie z zasadami współżycia społecznego, wynika, że ciężar dowodu istnienia okoliczności faktycznych uzasadniający ten zarzut spoczywa na tym, kto ten zarzut podnosi. Sąd Okręgowy podziela w całości pogląd wyrażony przez Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 25 sierpnia 2011 r. w sprawie II CSK 640/10, w którym stwierdzono, iż istotą prawa cywilnego jest strzeżenie praw podmiotowych, a zatem wszelkie rozstrzygnięcia prowadzące do redukcji bądź unicestwienia tych praw mają charakter wyjątkowy. Odmowa udzielenia ochrony prawnej na podstawie art. 5 k.c., z uwagi na jego wyjątkowy - w powyższym ujęciu, charakter musi być uzasadniona istnieniem okoliczności rażących i nieakceptowanych w świetle powszechnie uznawanych w społeczeństwie wartości. Wykonujący prawo, któremu dowiedziono, iż postępuje w sposób sprzeczny z zasadami współżycia społecznego (określanymi obecnie często jako zasady słuszności) jest traktowany tak, jakby już wyszedł poza treść swego prawa, a więc już go nie może dalej wykonywać. Sprowadza się to do sytuacji, że z powodu nagannego wykonywania prawa, prawo to przestaje istnieć, co usprawiedliwia odmówienie ochrony. (por.m.in. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 25 sierpnia 2011 r. w sprawie II CSK 640/10, LEX nr 964496 oraz z dnia 20 stycznia 2011 r. w sprawie I PK 135/10, M.P. Pr 2011/9/475-478 oraz postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 2 czerwca 2011 r. w sprawie I CSK 520/10, LEX nr 1129076).

Odnosząc powyższe do niniejszej sprawy, wskazać należało, że powód nie mógł być całkowicie pozbawiony prawa domagania się na drodze postępowania cywilnego zwrotu udzielonego kredytu, skoro doszło do skutecznego rozwiązania umowy kredytowej i postawienia całej wierzytelności w stan wymagalności. Sąd Rejonowy natomiast uwzględnił zaistniałe po stronie pozowanej przesłanki podmiotowe, w tym aktualny stan zdrowia, co uzasadniło rozłożenie zasądzonej należności na dogodne dla pozwanej raty. Tym samym Sąd Rejonowy uwzględniając szczególnie uzasadniony wypadek wynikający z art. 320 kpc, złagodził pozwanej dolegliwość związaną z koniecznością jednorazowej spłaty udzielonego jej kredytu, rozkładając należność na wieloletnie raty.

Tym samym, apelacja pozwanej podlegała oddaleniu na podstawie art. 385 kpc.

Sąd odwoławczy w pkt. 2 na podstawie art. 102kpc w zw. z art. 391§1 kpc odstąpił od obciążania pozwanej kosztami postępowania apelacyjnego. Sąd Okręgowy doszedł do przekonania, że przesłanki, które legły u podstaw odstąpienia przez sąd I instancji od obciążenia pozwanej kosztami procesu pozostawały aktualne również na etapie postępowania apelacyjnego, co m.in. przejawiało się w zwolnieniu pozwanej od opłaty od apelacji. Z tego też względu na aprobatę zasługiwało stanowisko Sądu rejonowego szeroko przywołane w zaskarżonym orzeczeniu w zakresie wykładni art. 102 kpc, co akceptuje sąd II instancji, przyjmując je za własne.

Natomiast w pkt.3 wyroku Sąd przyznał od Skarbu Państwa Sądu Rejonowego w Żywcu na rzecz adw. W. L. kwotę 1467zł, w tym podatek VAT tytułem nieopłaconej pomocy prawnej udzielonej pozwanemu z urzędu w myśl art. 29 ust.1 ustawy z dnia 26 maja 1982 r. prawo o adwokaturze i § 6 pkt. 5 w zw. z 13 § 1 ust. 1 pkt. 1) w zw. z §20 Rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 28 września 2002 r. w sprawie opłat za czynności adwokackie oraz ponoszenia przez Skarb Państwa kosztów nieopłaconej pomocy prawnej udzielonej z urzędu (Dz. U. z 2013 r. poz. 461 oraz z 2015 r. poz. 616 i 1079) w zw. z §21 Rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 22 października 2015 r. w sprawie opłat za czynności adwokackie (Dz. U. z dnia 5 listopada 2015 r.).

SSO A. R. SSO L. F. SSR del. P. Ł.

Sędzia ref. I instancji: SSR W. S.