Pełny tekst orzeczenia

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 16 marca 2016 r.

Sąd Apelacyjny w Krakowie – Wydział I Cywilny

w składzie:

po rozpoznaniu w dniu 16 marca 2016 r. w Krakowie na rozprawie

sprawy z powództwa B. S. (1)

przeciwko Skarbowi Państwa - Generalnemu Dyrektorowi (...)w W.

o zobowiązanie do złożenia oświadczenia woli

na skutek apelacji obu stron

od wyroku Sądu Okręgowego w Nowym Sączu

z dnia 28 września 2015 r. sygn. akt I C 287/14

1.  prostuje oznaczenie imienia zbywcy w punkcie I zaskarżonego wyroku poprzez zastąpienie wyrazu: (...) wyrazem : (...);

2.  oddala obie apelacje;

3.  zasądza od powódki na rzecz Skarbu Państwa - Prokuratorii Generalnej Skarbu Państwa kwotę 3.600 zł (trzy tysiące sześćset złotych) tytułem kosztów postępowania apelacyjnego;

4.  przyznaje od Skarbu Państwa – Sądu Okręgowego w Nowym Sączu na rzecz radcy prawnego T. B. kwotę 6.642 zł (sześć tysięcy sześćset czterdzieści dwa złote), w tym 1.242 zł podatku od towarów i usług, tytułem kosztów nieopłaconej pomocy prawnej udzielonej powódce z urzędu w postępowaniu apelacyjnym.

SSA Sławomir Jamróg SSA Andrzej Szewczyk SSA Andrzej Struzik

Sygn. akt I ACa 1732/15

UZASADNIENIE

Powódka B. S. (1) domagała się zobowiązania pozwanego Skarbu Państwa - Dyrektora(...) do złożenia oświadczenia woli, na podstawie którego Generalna Dyrekcja (...) Oddział w R. w imieniu i na rzecz Skarbu Państwa nabędzie za zapłata kwoty 270.000 własność nieruchomości stanowiącej dz. ewid. nr (...)(obręb B.) wraz z częściami składowymi, która stanowi tzw. „resztówkę” , a która nie nadaje się do prawidłowego wykorzystania na dotychczasowe cele, w związku z przejęciem na rzecz Skarbu Państwa pozostałej części należącej do powódki nieruchomości na podstawie decyzji o zezwoleniu na realizacje inwestycji drogowej. Roszczenie powódki zostało wywiedzione z art.13 ust. 3 ustawy z 10 kwietnia 2003 r o szczególnych zasadach przygotowania i realizacji inwestycji w zakresie dróg publicznych (Dz.U.2013.687 j.t.).

Strona pozwana wniosła o oddalenie powództwa i zasądzenie kosztów, kwestionując zarówno podstawy roszczenia jak i wartość pozostałości.

Wyrokiem z dnia 28 września 2015 roku sygn. akt I C 287/14 Sąd Okręgowy w Nowym Sączu nakazał stronie pozwanej Skarbowi Państwa - Generalnemu Dyrektorowi (...)w W. złożenie następującego oświadczenia woli: „Skarb Państwa reprezentowany przez Generalnego Dyrektora (...)w W. nabywa od B. S. (2) na rzecz Skarbu Państwa nieruchomość objętą Księgą Wieczystą KW Nr (...) stanowiącą działkę ewidencyjną numer (...) o powierzchni 0,1206 ha, położoną w obrębie B., województwo (...), powiat (...), gmina L. za zapłatą ceny w kwocie 27.690,00 zł ” (pktI), oddalił powództwo w pozostałym zakresie (pkt II), nie obciążył powódki obowiązkiem zwrotu na rzecz strony pozwanej kosztów procesu (pkt III), przyznał ze środków Skarbu Państwa - Sądu Okręgowego w Nowym Sączu radcy prawnemu T. B. kwotę 8.856,00 zł , w tym 1.656,00 zł podatku od towarów i usług - tytułem wynagrodzenia za nieopłaconą pomoc prawną świadczoną powódce z urzędu;(pktIV) a nie uiszczonymi kosztami sądowymi obciążył Skarb Państwa (pkt V).

Podstawę tego rozstrzygnięcia stanowiły następujące ustalenia:

Działka ewidencyjna nr (...) stanowiąca własność J. i Z. B. została darowana córkom D. N. oraz powódce B. B. (1) (po mężu S.) na podstawie umowy z 10 marca 1987 r. Rep A nr (...). Na podstawie umowy z 21 listopada 1991 r. (Rep A nr (...)powódka i siostra zniosły współwłasność powyższej nieruchomości po dokonaniu podziału działki na dz. nr (...) taki sposób, że D. N. otrzymała na wyłączną własność dz. nr (...)i udział we współwłasności dz. nr (...) wraz z wyodrębnionym w budynku mieszkalnym posadowionym na tej działce lokalem mieszalnym nr (...) a powódka otrzymała na wyłączną własność dz. nr(...) oraz udział w działce (...) wraz z wyodrębnionym w budynku na tej działce lokalem nr (...) Działka korzystała z dostępu do studni na działce sąsiedniej na zasadach służebności. Powódka wraz z mężem W. S. oraz dziećmi zamieszkiwała w stanowiącym jej własność wyodrębnionym lokalu mieszkalnym w budynku posadowionym na dz. nr (...) Na sąsiedniej dz. nr(...) małżeństwo wybudowało budynek gospodarczy oraz prowadziło gospodarstwo rolno-hodowlane na własne potrzeby. (...) do budynku gospodarczego na dz. nr (...) zostały doprowadzone z budynku mieszkalnego na dz. (...)Na gospodarstwie powódka z mężem chowała krowę, konia, drób, króliki. Uprawiała warzywa, sad owocowy. Hodowla i uprawa były prowadzone głównie na własne potrzeby. Prowadzenie gospodarstwa było motywowane koniecznością dostarczenia synowi ekologicznej, nieprzetworzonej żywności, ponieważ chłopiec urodził się z chorobą wątroby i nerek. Działka (...) o pow. 0,16 ha położona była w terenie o przeznaczeniu budowlanym (mieszkaniowym). Dla wsi B. nie było uchwalonego miejscowego plan zagospodarowania przestrzennego, tylko Studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego Gminy L. uchwalone uchwałą nr (...)Rady Gminy L. z 28 kwietnia 2000r. Dopiero na podstawie uchwały Rady Gminy w L. z 24 kwietnia 2007r. nr (...) uchwalony został miejscowy plan zagospodarowania przestrzennego dla obszaru wsi B., na podstawie którego dz. nr (...) został ujęta jako tereny rolne z zakazem zabudowy. W dniu 8 czerwca 2010 r. Wojewoda (...) wydał decyzję znak(...) (...) (...)o zezwoleniu na realizację inwestycji drogowej pn. „Budowa Autostrady (...) na odcinku: T. węzeł (...) - węzeł (...) km 502+796,97 - km 537+550 wraz z niezbędną infrastrukturą techniczną, budowlami i urządzeniami budowlanymi” na rzecz Generalnego Dyrektora (...)Oddział w R., na działkach m.in.: Gmina L. obręb B. nr (...)(powstałej z podziału dz. nr (...)Na potrzeby realizacji inwestycji w treści decyzji zatwierdzony został podział m.in. dz. nr(...) (obręb B. gm. L.) na dz. (...) która została przeznaczona pod inwestycję. Własnością Skarbu Państwa w związku z realizacją inwestycji stały się m.in. dz. nr (...)(w części 2/3) oraz (...)Wobec przejęcia na potrzeby inwestycji, na własność Skarbu Państwa, dz. nr (...) o pow. 0,0163 ha oraz prawa własności nieruchomości lokalowych nr(...)w budynku nr (...) B. w 2/3 części należącej do powódki - na podstawie decyzji Wojewody (...) z 08 kwietnia 2011 r., znak (...)wypłacono powódce odszkodowanie w wysokości 472.172,20 zł. W związku z informacjami o planowanym przebiegu autostrady w bezpośrednim sąsiedztwie dz. nr (...)i wszczęciu postępowania administracyjnego zmierzającego do uzyskania pozwolenia na realizację inwestycji w piśmie z 30 marca 2010 r. powódka zwróciła się do Dyrektora (...) Oddział w R. o wykup całej dz. nr (...)Zabiegi Wójta L. zmierzające do zmiany planu przebiegu autostrady w sposób omijający wieś (oraz działki powódki) nie odniosły zamierzonego rezultatu. Z uwagi na dużą powierzchnię dz. nr (...)(0,1206 ha) (...) zdecydowała jedynie o wykupieniu posadowionego na działce budynku gospodarczego wraz ze składnikami budowlanymi. Na podstawie umowy z 03 lipca 2012 r. Rep A nr (...)powódka sprzedała Skarbowi Państwa nakłady poczynione na budynek gospodarczy posadowiony na dz. nr (...) ogrodzenie o dł. 79 m z siatki stalowej na cokole betonowym od strony południowej i wschodniej oraz ogrodzenie wewnętrzne o dł. 28 m - za cenę w kwocie 105.453,00 zł. Ogrodzenie od strony północnej i zachodniej nie było przedmiotem umowy i nadal pozostało własnością powódki. W pobliżu działki nr (...) w czasie budowy autostrady znajdował się skład kruszywa. Budynek mieszkalny posadowiony na dz. nr (...) oraz budynek gospodarczy na działce (...) zostały zburzone. Po sprzedaży działki siedliskowej z domem mieszkalnym (...)powódka z mężem zamieszkała w T. oddalonym od B. około 8 km. Po zawarciu umowy sprzedaży nakładów na budynek gospodarczy na dz.(...)gospodarze nie utrzymywali już zwierząt na tej działce z uwagi na brak jakiegokolwiek zaplecza. Maszyny rolnicze, w tym ciągnik, zostały sprzedane. Powódka z mężem wyzbyła się też zwierząt, ponieważ nie dysponowała budynkiem, gdzie mogłyby być one chowane. Aby doglądać zwierząt powódka musiałaby postawić budynek gospodarczy i doprowadzić do niego media. By prowadzić uprawy musiałaby dojeżdżać i pilnować upraw, kupować uprawy, obornik, najmować maszyny lub konia do obrobienia gruntu. Rodzina powódki nie prowadzi już upraw na działce nr (...) i nie dokonuje na niej nasadzeń. Na działce tej wciąż rosną drzewa owocowe w części przeznaczonej pod sad, lecz powódka nie zbiera owoców. Powódka prowadziła z mężem gospodarstwo, aby pozyskać dla syna obciążonego chorobami hepatologicznymi i alergiami czystą, nieskażoną, ekologiczną żywność. W sytuacji, gdy w nieodległym sąsiedztwie działki z uprawami została zlokalizowana czynna autostrada, pozyskanie takich płodów rolnych jest w jej ocenie niemożliwe. O ile płody z takich upraw nadają się co do zasady do spożycia, to jednak nie spełniają one warunku braku skażenia jaki powódka i jej mąż chcieli osiągnąć. Pełnoletni syn powódki J. zamieszkuje w W.. Powódka z mężem nadal zabiegają o nieskażoną żywność, ale obecnie kupują ją od producentów rolnych, co do których mają pewność, że nabywane produkty rzeczywiście te wymogi spełniają. Nieruchomość stanowiąca dz. ewid. nr (...)o pow. 0,1206 ha położona w obrębie B. stanowiąca własność powódki przedstawia obecnie wartość 27.690,00 zł. Na powyższą kwotę składają się: koszt zakupu gruntu 5.700,00 zł, ogrodzenie od strony południowej i zachodniej 3.300,00 zł i 5.470,00 zł, nasadzenia 8.300,00 zł, sieć wodociągowa ze źródła wzdłuż dz. o dł. 51 m 4.680,00 zł, huśtawka 240,00 zł. Powyższy stan faktyczny Sąd ustalił na podstawie przedłożonych do akt dokumentów, dowodu z zeznań świadków i powódki a także na podstawie opinii biegłej sądowej.

Przy tym stanie faktycznym Sąd Okręgowy uznał, że roszczenie powódki znajduje oparcie w art. 13 ust.3 ustawy z 10 kwietnia 2003 r. o szczególnych zasadach przygotowania i realizacji inwestycji w zakresie dróg publicznych (Dz.U.2013.687 j.t.) w zw. z art. 12 ust.4 tej ustawy, które zawierają analogiczna regulacje do przewidzianej w art. 113 ust. 3 zd.2 ustawy z dnia 21 sierpnia 1997 r. o gospodarce nieruchomościami (Dz.U.2014 t.j. poz.518 - dalej w skrócie u.g.n.). Przywołane przepisy stanowią instrument zabezpieczający interesy właściciela, któremu pozostała po wywłaszczeniu cześć dotychczasowej nieruchomości. Do skutecznego zrealizowania roszczenia o wykup pozostałej części nieruchomości konieczne jest wykazanie, że część ta nie może być wykorzystana na dotychczasowe cele a nie na cele określone w planie miejscowym. Ciężar dowodu spoczywa w tym przypadku na właścicielu nieruchomości - zgodnie z art. 6 k.c. Zdaniem Sądu powódka wykazała przesłanki roszczenia. Była ona właścicielką działki nr (...) oraz współwłaścicielką dz. nr (...) Kompleks tych dwóch działek tworzył siedlisko, na którym zaspokajane były przez rodzinę powódki potrzeby mieszkaniowe (w wyodrębnionym lokalu mieszkalnym nr (...) w budynku mieszkalnym na dz. nr (...) oraz prowadzone było gospodarstwo rolno-hodowlane (budynek gospodarczy i grunt uprawny na dz.(...)Na skutek realizacji inwestycji drogowej i wydania decyzji przez Wojewodę (...) działka siedliskowa(...) zabudowana budynkiem mieszkalnym, z którego doprowadzano media do budynku gospodarczego i gdzie gospodarze zaspokajali potrzeby mieszkaniowe, został przejęta na własność Skarbu Państwa, podobnie jak część działki (...), tj. działka nr (...) po jej podziale - w związku z realizacją inwestycji drogowej w postaci budowy autostrady. Użyty w ustawie zwrot: "dotychczasowe cele" dotyczy czynienia z pozostałej części nieruchomości użytku odpowiadającego wcześniejszemu założeniu. Określenie tych celów dokonywane jest drogą analizy korzystania z nieruchomości zanim doszło do podziału i przejęcia jej części oraz możliwości jego kontynuacji. W tym poglądzie Sad Okręgowy odwołał się do Sądu Najwyższego z dnia 11 września 2013 r. III CZP 35/13 OSNC 2014/3/27, LEX nr 1371438, Biul.SN 2013/9/5. Sąd pierwszej instancji zwrócił uwagę, że po przejęciu dz.(...)i wykupieniu nakładów na budynek gospodarczy na dz. (...)powódce pozostała tylko działka (...) o pow. około 12 arów - bez jakiegokolwiek zaplecza w postaci budynku lub mediów i w oddaleniu kilku kilometrów od miejsca jej nowego zamieszkania. Wskazać w tym miejscu należy, że gospodarstwo rolne powódki było prowadzone tylko i niemal wyłącznie na własne potrzeby. Było to związane z koniecznością pozyskania nieprzetworzonej i nieskażonej, ekologicznej żywności dla chorego syna powódki. Poza tym infrastruktura i zaplecze gospodarstwa było zapewniane z działki (...), ponieważ z budynku mieszkalnego były doprowadzane media do budynku gospodarczego. Zamieszkanie w bezpośrednim sąsiedztwie pozwalało powódce na prowadzenie hodowli zwierząt i stałe doglądanie oraz uprawę warzyw i owoców. Gospodarstwo było samowystarczalne, ponieważ posiadanymi maszynami mąż powódki obrabiał grunty, a obornik uzyskiwany od hodowanych zwierząt był wykorzystywany do nawożenia gleby. Na skutek odjęcia dz. (...) powódka utracił zaplecze mieszkaniowe, nie mogła już zatem doglądać zwierząt i upraw. By to czynić musiałaby każdego dnia nawet kilka razy dziennie dojeżdżać około 8 km do działki (...). Pozbawiona została także mediów do budynku gospodarczego, co tym bardziej utrudniło hodowlę. Po wykupieniu przez Skarb Państwa na jej wniosek nakładów na budynek gospodarczy na dz.(...)przestał istnieć nawet budynek gospodarczy. Nie było już zatem gdzie hodować zwierząt, jak i przechowywać narzędzi oraz maszyn. Przed rozpoczęciem inwestycji drogowej i przejęciem części gruntów powódki, powódka prowadziła samowystarczalne gospodarstwo rolne. Było to miejsce gdzie gospodarze mieszkali, produkowali i zaspokajanie potrzeby w ramach posiadanego gospodarstwa. Po przejęciu zaś części nieruchomości powódce pozostała sama działka uprawna, bez jakiegokolwiek zaplecza. By prowadzić na niej uprawę musiałaby do niej dojeżdżać, bo dom w którym wcześniej mieszkała został zburzony, musiałaby także doprowadzić media, bo tych też aktualnie brak, nadto pozyskać maszyny lub konia do obrobienia gruntu, zakupić nawóz. Z samowystarczalnego gospodarstwa powódce pozostała działka, w którą byłaby zmuszona inwestować. Zdaniem Sądu cele w postaci prowadzenia samowystarczalnego, ekologicznego gospodarstwa rolno-hodowlanego i uprawy samej działki rolnej (jako ogródka działkowego) nie są tożsame. Dlatego też Sąd doszedł do przekonania, że o ile pozostała przy powódce działka (...) może być wykorzystana jako grunt uprawny, o tyle nie odpowiada to prawidłowemu wykorzystaniu tej działki na dotychczasowe cele, bo takim było prowadzenie gospodarstwa, a to oznacza więcej niż tylko uprawę warzyw czy owoców. Zdaniem Sądu strona pozwana dokonując wykupu budynku gospodarczego położonego na działce nr (...) wraz ze składnikami budowlanymi pośrednio sama potwierdziła również zasadność roszczenia powódki zgłoszonego w niniejszej sprawy. Jedyny argument przeciwko wykupowi działki nr (...), podnoszony przez stronę pozwaną w protokole komisji z 27 lutego 2011 r. , to zbyt duża powierzchnia pozostałości. Sąd uznał więc, że w sprawie zostało wykazane to, iż pozostała po odłączeniu część nieruchomości nie nadaje się do prawidłowego wykorzystania w sposób dotychczasowy.

Za nieadekwatne natomiast Sąd Okręgowy uznał powoływanie się przez powódkę na skażenie terenu na skutek lokalizacji składu kruszywa w pobliżu działki. Skutki te nie są bowiem powiązane z odłączeniem części nieruchomości. Bezprzedmiotowe więc były wnioski dowodowe mające na celu wykazanie skażenia.

Wartość nieruchomości stanowiącej przedmiot wykupu Sąd przyjął za opinią biegłej mgr inż. E. S. w wariancie (...) tj. w kwocie 27.690,00 zł, która obejmuje składniki gruntu, za które powódka nie otrzymała zapłaty (grunt, ogrodzenie od strony północnej i zachodniej, nasadzenia, sieć wodociągowa o dł. 51m i huśtawka). Wartość ta stanowiła podstawę określenia ceny wykupu. Oddalono więc dalej idące powództwo.

Jako podstawę prawną orzeczenia Sąd Okręgowy powołał art.64 k.c. w zw. z art. 1047 k.p.c. oraz art. 13 ust.3 ustawy o szczególnych zasadach przygotowania i realizacji inwestycji w zakresie dróg publicznych .

Uzasadniając rozstrzygnięcie o kosztach Sąd Okręgowy wskazał, że zachodzi podstawa do odstąpienia od obciążenia powódki kosztami postepowania na podstawie art. 102 k.p.c. Powódka wygrała co do zasady, natomiast przegrała jedynie w zakresie wysokości roszczenia. Podstawę do przyznania wynagrodzenia pełnomocnikowi z urzędu stanowił art. 223 ustawy z dnia 06 lipca 1982r. (Dz.U.2015.507 j.t.) w zw. z §2 ust.3 i §6 pkt 7 Rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 28 września 2002r. w sprawie opłat za czynności radców prawnych oraz ponoszenia przez Skarb Państwa kosztów nieopłaconej pomocy prawnej udzielonej z urzędu (Dz. U. z 2013r. t.j. poz.490) .

Apelację od tego wyroku wniosły obie strony.

Powódka w swej apelacji zaskarżyła wyrok w całości zarzucając :

1.  Błąd w ustaleniach faktycznych przyjętych za podstawę wyrokowania a polegający na określeniu wartości nieruchomości na kwotę 27690zł,

2.  Naruszenie przepisów postepowania, które mogło mieć wpływ na treść rozstrzygnięcia w tym:

a)  art. 286 k.p.c. poprzez nieprzeprowadzenie dowodu z uzupełniającej opinii biegłej E. S. bądź dowodu z opinii innego biegłego z zakresu szacowania nieruchomości, w sytuacji gdy opinia sporządzona w sprawie dotknięta była istotnymi uchybieniami wpływającymi na wycenę. Opinia ta bowiem nie uwzględniała hipotetycznej wartości jaka nieruchomość miałaby w sytuacji gdyby miejscowy plan zagospodarowania przestrzennego był uchwalony prawidłowo tj uwzględniał studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego a więc kwalifikował działkę (...) tj jako położoną w terenach zabudowy jednorodzinnej. Zdaniem powódki wartość nie powinna być więc wyliczona przy przyjęciu przeznaczenia nieruchomości w planach jako działki rolnej z zakazem zabudowy.

b)  art. 233k.p.c. i art. 217 k.p.c. w zw. z art. 227 k.p.c. poprzez przekroczenie zasady swobodnej oceny dowodów polegające na:

- braku wszechstronnej analizy materiału dowodowego przejawiający się w ustaleniu nieprawidłowej wartości nieruchomości w sytuacji gdy w studium uwarunkowań i kierunków zagospodarowania przestrzennego Gminy L., obowiązującym przed uchwaleniem w dniu 24 kwietnia 2007r. miejscowego planu zagospodarowania przestrzennego działka nr (...) kwalifikowana była jako tereny budowlane a dopiero wzgląd na mającą powstać po 2007r. autostradę spowodował zakwalifikowanie tej nieruchomości w miejscowym planie zagospodarowania przestrzennego do terenów rolniczych z zakazem zabudowy,

- dokonaniu ustaleń przy pominięciu, że wartość nieruchomości winna być określona tak jakby w pobliżu nie została zrealizowana autostrada,

- oparcie ustaleń na opinii niejednoznacznej i niespójnej, co do której zgłoszono liczne uwagi i zastrzeżenia.

Powódka wniosła wiec o zmianę wyroku poprzez zobowiązanie do nabycia nieruchomości za cenę w kwocie 270000zł. Wniosła także o zasądzenie kosztów procesu przy uwzględnieniu podatku VAT,

Ewentualnie wniosła o uchylenie zaskarżonego wyroku i przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania Sadowi Okręgowemu.

Strona pozwana w apelacji zaskarżyła wyrok w pkt I,III i V w całości.

Zarzuciła:

1. naruszenie przepisów postępowania, które miało istotny wpływ na wynik sprawy a to:

- art. 231 k.p.c. poprzez wadliwe uznanie, że z ustalonego faktu zmiany miejsca zamieszkania powódki można wyprowadzić fakt braku możliwości wykorzystywania obecnie działki nr (...) na dotychczasowe cele czyli rolniczo (prowadzenie sadu i upraw warzywnych),

- art. 231 k.p.c. poprzez błędne przyjęcie, że fakt wykupu budynku gospodarczego położonego na działce (...) wraz ze składnikami budowlanymi przez pozwanego należy rozumieć jako potwierdzenie przez pozwanego zasadności roszczenia powódki dochodzonego w niniejszym postępowaniu,

-art. 232 k.p.c. poprzez uznanie, że powódka wywiązała się z obowiązku udowodnienia faktu wpływu realizacji inwestycji drogowej na brak możliwości wykorzystywania działki nr (...) na dotychczasowe cele, z którego wywodziła skutki prawne w postaci obowiązku wykupu przez pozwanego działki nr (...), podczas gdy nie zostały w toku postępowania zaoferowane dowody potwierdzające twierdzenia powódki (z opinii biegłej sądowej Pani E. S. wprost wynika, iż istnieje możliwość wykorzystywania działki nr (...) na cele rolnicze) ,

- art. 233 k.p.c. poprzez brak dokonania wszechstronnej oceny całości zgromadzonego w sprawie materiału dowodowego w celu ustalenia faktów mających znaczenie dla sprawy, w szczególności wadliwą ocenę opinii sporządzonej przez biegłą sądową Panią E. S. i nieuwzględnienie wniosków z niej wynikających, tj. w szczególności błędnego ustalenia przez Sąd, że nie jest możliwe obecnie wykorzystywanie działki nr (...) na dotychczasowe cele, mimo, iż na działce (...) był i jest obecnie sad i możliwe jest kontynuowanie upraw rolnych,

-art.98§1i3 w zw. z art.99k.p.c. w zw. z§2ust.1i2 oraz§4ust.1 w zw. z § 6 pkt 7 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 28 września 2002 r. w sprawie opłat za czynności adwokackie oraz ponoszenia przez Skarb Państwa kosztów nieopłaconej pomocy prawnej udzielonej z urzędu (Dz. U. Nr 163, poz. 1348 ze zm.) przez ich niewłaściwe zastosowanie polegające na pominięciu w/w przepisów i nie orzeczenie o kosztach procesu zgodnie z zasadą odpowiedzialności za jego wynik,

- art. 102 k.p.c. przez jego niewłaściwe zastosowanie, tj. przyjęcie, że w okolicznościach niniejszej sprawy zachodzi podstawa do nie obciążenia strony przegrywającej kosztami zastępstwa procesowego, w konsekwencji przez rozstrzygnięcie o kosztach procesu na podstawie tego przepisu,

-art.102 k.p.c. przez jego niewłaściwą wykładnię polegającą na przyjęciu, że wypadkiem szczególnie uzasadnionym, o którym mowa w tym przepisie jest okoliczność, że powództwo uwzględniono co do zasady,

- art. 328 § 2 w zw. 2 art. 361 k.p.c. przez ich niewłaściwe zastosowanie polegające na sporządzeniu uzasadnienia postanowienia w przedmiocie kosztów procesu, które nie spełnia ustawowych wymogów, tj. nie zawiera przytoczenia okoliczności faktycznych i wyjaśnienia podstawy prawnej, przy czym braki w tym zakresie są na tyle istotne, że uniemożliwiają kontrole merytoryczną zaskarżonego orzeczenia,

2) naruszenie prawa materialnego a to:

- art. 6 k.c. poprzez przyjęcie, że powódka udowodniła brak możliwości wykorzystania działki (...) na dotychczasowe cele ,

- art. 13 ust. 3 ustawy z dnia 10 kwietnia 2003r. szczególnych zasadach przygotowania i realizacji inwestycji w zakresie dróg publicznych (Dz.U.2013.687 j.t.) poprzez błędna wykładnię polegająca na przyjęciu , że istnienie obowiązek wykupu działki (...) w tym przyjęcie, że grunt nie może być wykorzystany na dotychczasowe cele pomimo, że nadal może być użytkowany rolniczo.

Strona pozwana wniosła o zmianę wyroku i oddalenie powództwa w całości oraz zasądzenie kosztów procesu, ewentualnie o uchylenie zaskarżonego wyroku i przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania.

Rozpoznając obie apelacje Sąd drugiej instancji zważył co następuje:

Niezasadnie pozwana zarzuca naruszenie art. 328 § 2 w zw. 2 art. 361 k.p.c. Utrwalony jest w orzecznictwie pogląd, że mankamenty dotyczące treści uzasadnienia orzeczenia podlegającego zaskarżeniu apelacją z reguły nie należą do tego rodzaju uchybień, które mogą mieć wpływ na wynik sprawy. Zarzut naruszenia art. 328 § 2 k.p.c. może być uznane za uzasadniony zarzut apelacji tylko w skrajnych wypadkach, gdy uzasadnienie sądu I instancji jest na tyle wadliwie, że uniemożliwia przeprowadzenie instancyjnej kontroli prawidłowości zaskarżonego wyroku (por postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 21 listopada 2001 r., I CKN 185/01, LEX nr 52726 i wyrok Sądu Najwyższego z dnia 18 marca 2003 r., IV CKN 1862/00, LEX nr 109420). W tym zaś przypadku uzasadnienie orzeczenia Sądu Okręgowego jasno wskazuje podstawę faktyczną i prawną rozstrzygnięcia. Wskazane są bowiem przyczyny dla jakich Sąd Okręgowy uznał , że działka nr (...) stanowiąca pozostałą część, która nie została przejęta na skutek ostateczności decyzji o zezwoleniu na realizację inwestycji drogowej, nie nadaje się do prawidłowego wykorzystania na dotychczasowe cele. Nie budzą także wątpliwości motywy jakimi kierował się Sąd Okręgowy orzekając o kosztach procesu.

Sąd Apelacyjny uznaje ustalenia Sądu pierwszej instancji za własne. Nie są zasadne zarzuty obu stron dotyczące naruszenia art. 233k.p.c. Nie zostały naruszone ani zasady logiki ani zasady doświadczenia życiowego przy ocenie dowodów osobowych i dowodów z dokumentów, które jednoznacznie wskazują, że przed zezwoleniem na realizację inwestycji powódka wraz z mężem prowadziła gospodarstwo rolno-hodowlane na działce (...), przy zamieszkiwaniu w budynku nr (...) w B. znajdującym się na działce (...) i wykorzystaniu budynków gospodarczych na działce (...). Już na skutek dokonanych podziałów gruntu, zatwierdzenia realizacji inwestycji i przejęcia na rzecz Skarbu Państwa działki (...) oraz działki (...) powódka utraciła część siedliska a więc możliwość wykorzystania w dotychczasowy sposób infrastruktury , która została podzielona. Przed wydaniem decyzji o lokalizacji inwestycji drogowej całe siedlisko było ogrodzone a budynek gospodarczy był zasilany mediami bezpośrednio z budynku gospodarczego , co jednoznacznie wynika z dowodów przeprowadzonych przez Sąd Okręgowy. Także z decyzji oraz z umowy z dnia 3 lipca 2012r. Rep A nr (...)wynika k-79), że na skutek podziałów rozdzielona zostało siedlisko dotąd zwarte w ramach istniejącego ogrodzenia. Stan faktyczny wskazuje, że przed wydaniem decyzji powódka i jej rodzina, prowadząc rodzinne gospodarstwo rolne, zabezpieczała potrzeby mieszkaniowe a także zabezpieczała swoje potrzeby żywnościowe dzięki hodowli i uprawach prowadzonych w ramach całego gospodarstwa (zdrowa żywność dla własnych potrzeb). Powyższe potwierdzają spójne zeznania J. S. i B. S. (1). Na skutek podziału siedliska i utraty możliwości zamieszkiwania w budynku oraz rozczłonkowania ogrodzenia, dotychczasowy cel prowadzenia rodzinnego gospodarstwa hodowlano-warzywno-sadowniczego, zabezpieczającego wszystkie podstawowe potrzeby rodziny, stał się niemożliwy. Całość utraciła charakter siedliska (protokół komisji z dnia 27 lutego 2011r. k- 3 , mapa, zeznania powódki ). Na działce (...) pozostał budynek gospodarczy częściowo podpiwniczony stanowiący kurnik , wc , dwie szopy, stajnia i stodoła, które nie umożliwiały realizacji wszystkich potrzeb jakie zapewniało całe siedlisko. Powódka utraciła przy tym nie tylko możliwość korzystania z mieszkania lecz przede wszystkim możliwość korzystania z wody i innych mediów dostarczanych z budynku mieszkalnego, co wpłynęło na sposób korzystania z budynku gospodarczego w którym przechowywano sprzęt i który pełnił także funkcje obory dla krowy i konia. Jak wynika z opinii głównej (k-224) i z uzupełniającej opinii biegłej E. S. (k-289) sieć wodociągowa istniejąca na działce (...), powiązana z ustanowioną na rzecz działki (...) służebnością, nie jest czynna , nie wiadomo nawet gdzie był zlokalizowany przyłącz a jej odtworzenie wymagałoby poważnych nakładów (k-224). Nie wiadomo też czy na nieruchomości obciążonej nadal istnieje studnia (k-256 i 257). Wbrew zarzutom strony pozwanej fakt zamieszkiwania w budynku miał też istotne znaczenie dla efektywnego prowadzenia hodowli w budynku gospodarczym i zabezpieczenia nad całym mieniem. Niezależnie od tego odcięcie budynku mieszkalnego z kawałkiem ogrodu, odcięcie mediów, poszatkowanie ogrodzenia i części gruntów w ramach dotychczasowego ogrodzenia uniemożliwiło efektywną hodowlę i uprawę warzyw w ogródku przydomowym w ramach ogrodzonego siedliska. Ta zmiana uzasadnia sama w sobie roszczenie niezależnie od dalszych skutków wynikających umowy z dnia 3 lipca 2012 r. tj. niezależnie od wykupu nakładów, rozebrania budynków gospodarczych i niemożliwości wykorzystania sprzętu. Strona pozwana traktuje jako samodzielny przedmiot sporu jedynie sad, podczas gdy skutki wydania decyzji dotyczą większego terenu stanowiącego wcześniej jednolitą,, samowystarczalną, celowo zagospodarowaną całość. Tylko więc ubocznie należy wskazać, że możliwość prowadzenia sadu z produkcją ekologiczną ( a taki cel przyświecał rodzinie powódki) została w zasadzie uchylona na skutek lokalizacji inwestycji autostrady skoro jest to teren uciążliwości, w którym nie powinno się lokalizować upraw warzyw i ogrodów działkowych (vide postanowienie Ministra Ochrony Środowiska z dnia 30 maja 1997r. k-157/2).

Zezwolenie na realizację inwestycji zostało wydane w 2010r. i stało się ostateczne w dniu 30 listopada 2010r. (k-73). W tej dacie obowiązywał już art. 13 ust.2 ustawy z dnia 10 kwietnia 2003r. szczególnych zasadach przygotowania i realizacji inwestycji w zakresie dróg publicznych (Dz.U.2008.193.1194 j.t. ze zm. Dz.U.2009r. nr.72 poz.620). Słusznie Sąd pierwszej instancji zwracał uwagę, że „dotychczasowe cele” ocenia się drogą analizy korzystania z nieruchomości zanim doszło do podziału i przejęcia jej części, oraz poprzez ocenę możliwości kontynuacji (vide uzasadnienie powołanego przez Sąd Okręgowy wyroku Sądu Najwyższego z dnia 11 września 2013r. sygn.. akt IIICZP 35/13). Należało więc w tej sprawie dokonać oceny skutków przejęcia części nieruchomości na rzecz Skarbu Państwa w aspekcie możliwości realizacji dotychczasowych celów prowadzenia na całej nieruchomości gospodarstwa rolnego (por. także wyroku Sądu Najwyższego z dnia 2 lutego 2012 r., II CSK 265/11 nie publ., wydany na gruncie analogicznego art. art. 113 ust. 3 u.g.n. ). Nie chodzi więc o skutki zrealizowania inwestycji lecz o zmianę sytuacji właściciela na skutek aktu administracyjnego oraz wynikających z niej dokonanych podziałów, konieczności wyprowadzki do dużego miasta i oderwania części nieruchomości z chwilą ostateczności decyzji zatwierdzającej realizację inwestycji drogowej. Istotne jest więc czy pozostała we własności powódki część gruntu nadaje się do prawidłowego wykorzystania w kontekście dotychczasowego celu zamierzonego i realizowanego przez właściciela. W tym przypadku na skutek dokonanego przejęcia części działki doszło do podziału siedliska. W orzecznictwie wskazywano na rolę zaplecza mieszkalno- gospodarczego dla gospodarstwa rolnego (por. Postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 20 czerwca 1997 r. III CKN 45/96 LEX nr 78441). Także w orzecznictwie zwracano uwagę, że ogrodzenie może pełnić rolę zabezpieczającą siedlisko przed wtargnięciem osób nieuprawnionych na jego teren i uniemożliwiającą inwentarzowi żywemu opuszczenie wydzielonego dla niego terytorium (por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 3 czerwca 2008 r. I UK 325/07 LEX nr 494109). Rozczłonkowanie więc tego ogrodzenia spowodowało utratę zabezpieczenia a podział gruntów wywołał utratę zaplecza mieszkalnego, co powoduje, że pozostała część z rozczłonkowanym ogrodzeniem, odcięta od przydomowego ogródka i bez zaplecza mieszkalnego, nie będzie umożliwiać realizacji całościowo rozumianych celów prowadzenia gospodarstwa rodzinnego. Prawidłowo Sąd Okręgowy wskazał, że cel ten nie jest tożsamy z uprawą sadu przez osobę zamieszkująca w znacznej odległości od przedmiotu uprawy. W tym przypadku odpadła możliwość wykorzystania gospodarstwa dla podstawowych celów mieszkalno-bytowych i poważnie została okrojona możliwość realizacji celów gospodarczych albowiem z uwagi na przerwanie ogrodzenia odpadła też funkcja zabezpieczająca siedliska. Zdaniem Sądu Apelacyjnego istnieje możliwość produkcji rolnej na działce (...) choć jej użyteczność z uwagi na sąsiedztwo autostrady uległa poważnemu osłabieniu. Nie to jest jednak decydujące dla powstania roszczenia. Podstawą powstania roszczenia o wykup jest bowiem brak przydatności pozostałości dla prawidłowej realizacji celu realizowanego przez właściciela przed zatwierdzeniem realizacji inwestycji. Cel ten winien być zaś oceniany z punktu widzenia art. 140 k.c. Skoro teren w ramach ogrodzenia stracił funkcję działki zagrodowej, stanowiącej zaplecze mieszkalno-gospodarcze dla rodzinnego gospodarstwa rolnego i doszło do zmniejszenia częściowo użytków o powierzchnię działki (...) tj o pow. 407m2, to pozostałość w stanie przerwanego ogrodzenia i odcięcia mediów nie mogła prawidłowo zabezpieczać realizacji celu gospodarczego istniejącego przed wydaniem decyzji tj. nie mogła zabezpieczać możliwości prowadzenia samowystarczalnego, ekologicznego gospodarstwa rolno-hodowlanego, co niewątpliwie było zamierzeniem powódki i jej rodziny. W „resztówce” nadal pozostał sad oraz grunt z zabudowaniami gospodarczymi bez mediów . Był to więc teren który pozwalał wprawdzie na wypełnianie funkcji gospodarczej- rolniczej, jednakże nie odpowiada to dotychczasowemu celowi realizowanemu przez właściciela. Te okoliczność potwierdza zresztą zachowanie Generalnej Dyrekcji (...), które zapłaciło powódce za części składowe znajdujące się na działce (...) uznając, że stały się one nieprzydatne dla realizacji dotychczasowych celów. Pracownicy (...) dokonali następnie rozbiórki budynków gospodarczych, co w dalszej konsekwencji spowodowało, że grunt rolny utracił w chwili obecnej jakiekolwiek zaplecze techniczne. Sąd Okręgowy dokonał więc właściwej oceny przesłanek powstania roszczenia o wykup gruntu.

Nie są także zasadne zarzuty powódki. Zgodnie z uchwalonym w dniu 24 kwietnia 2007r. miejscowym planem zagospodarowania przestrzennego działka nr (...) kwalifikowana była jako tereny rolnicze i tak też była wykorzystywana. Ograniczenia zabudowy polegające na zakazie budowy nowych budynków przy możliwości przebudowy, odbudowy i nadbudowy wynikały z tego planu i nie były skutkiem decyzji zezwalającej na realizację inwestycji. W chwili wydania decyzji zezwalającej na realizację inwestycji plan miejscowy obowiązywał i nie może być pominięty przy określenia wartości stanowiącej podstawę ustalenia ceny. Strona pozwana nie jest zobowiązana do zaspokojenia roszczeń związanych ograniczeniem korzystania z nieruchomości w dotychczasowy sposób lub w sposób zgodny z dotychczasowym przeznaczeniem na skutek uchwalenia planu. Gdyby nie doszło do wydania decyzji powódkę nadal wiązałby plan i wynikające z niego ograniczenia. Podnoszony zresztą sposób wykorzystania nieruchomości był właśnie zgodny z przeznaczeniem wskazanym w planie miejscowym.

Biegła szacując wartość nieruchomości dla potrzeb ceny wykupu uwzględniała prawidłowo miejscowy plan zagospodarowania przestrzennego . Zarzuty powódki , że dla potrzeb odszkodowania wartość gruntu została oszacowana w sposób dużo bardziej dla niej korzystny nie może być przesadzające w niniejszej sprawie. Przepis art. 134 ust. 4 u.g.n. nie miał zastosowania w sprawie albowiem normy dotyczące nabywania „resztówki” nie odsyłają do przepisów dotyczących odszkodowania tak jak czynią to w przypadku wskazanym w art. art. 12 ust. 5 o szczególnych zasadach przygotowania i realizacji inwestycji w zakresie dróg publicznych.. Przyjęcie w operacie wykonanym dla potrzeb odszkodowania innych założeń, w tym uwzględnianie przeznaczenia wynikającego z przeprowadzanej inwestycji, mogło spowodować znaczne różnice w wycenie względem oszacowania w niniejszej sprawie. Realizacja roszczenia o wykup nie stanowi jednak postępowania wywłaszczeniowego. W tym przypadku to właściciel decyduje czy chce z roszczenia skorzystać czy nie. Z uwagi na okoliczność, że przedmiotowe powództwo nie zostało uwzględnione w całości zgodnie z żądaniem pozwu, to nadal zresztą tylko od powódki będzie zależało czy złoży oświadczenie o nabyciu nieruchomości. Zasadą jest, że oszacowanie winno uwzględniać przeznaczenie w planie miejscowym jeżeli taki został uchwalony (art. 154 ust. 1 u.g.n.). Wyjątki zaś nie mogą być interpretowane rozszerzająco. Biegła S. uwzględniła te okoliczność oraz wszystkie pozostałe elementy wpływające na wartość nieruchomości , stąd uznanie tego dowodu przez Sąd pierwszej instancji jako wiarygodnego, była w pełni prawidłowe. Biegła w przekonujący sposób wyjaśniła też wątpliwości co do niezrekompensowanych części składowych gruntu. Opinia ta jest logiczna i przekonująca i nie było żadnej potrzeby do wydania innej opinii przez innego biegłego. Nie jest więc zasadny zarzut naruszenia art. 286 k.p.c. a także podnoszony przez pozwaną zarzut naruszenia art. 6 k.c.

W konsekwencji Sąd Apelacyjny uznaje także niezasadność zarzutu niewłaściwej wykładni przepisu art. 13 ust. 3 ustawy z dnia 10 kwietnia 2003 r. o szczególnych zasadach przygotowania i realizacji inwestycji w zakresie dróg publicznych.

Nie jest także zasadny zarzut naruszenia art. 98§1 i 102 k.p.c. Powódka była stroną częściowo przegrywającą co powinno wywołać rozdzielenie kosztów i częściowe nimi obciążenie powódki. Przepisy prawa nie konkretyzują pojęcia „wypadków szczególnie uzasadnionych” w rozumieniu art. 102 k.p.c., dlatego też ocena stanu faktycznego pod kątem możliwości zastosowania tegoż przepisu należy każdorazowo do sądu orzekającego w danej sprawie. Ocena ta ma charakter dyskrecjonalny, oparty na swobodnym uznaniu, kształtowanym własnym przekonaniem oraz oceną okoliczności rozpoznawanej sprawy, w związku z czym może być podważona tylko wtedy, gdy jest rażąco niesprawiedliwa. Charakter roszczenia, znaczenie tego roszczenia dla strony a także usprawiedliwione okolicznościami przekonanie strony o zasadności powództwa może uzasadniać odstąpienie od zasady odpowiedzialności za wynik sprawy (por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 6 maja 1968 r. II PR 161/68 LEX nr 13966 i postanowienia Sądu Najwyższego z dnia 13 grudnia 2007 r., I Cz 110/07, LEX nr 621775, z dnia 1 grudnia 2011 r. I CZ 26/11 LEX nr 1101325, z dnia 17 kwietnia 2013r., V Cz 107/12, LEX nr 1341715; z dnia 24 października 2012r., IV Cz 61/13 LEX nr 1389013). Te okoliczności zachodziły w sprawie , co uzasadniało zastosowanie powołanej normy.

Nie jest zasadne stanowisko pozwanej wskazujące na podstawy do częściowego odrzucenia apelacji. Powódka skarży rozstrzygnięcie zawarte w pkt I i II, kwestionuje bowiem oświadczenie woli jako całość, w tym jej istotny element w postaci ceny nabycia. Zastosowanie dla oświadczeń woli reguł dotyczących interesu w zaskarżeniu, właściwych dla procesu o świadczenie pieniężne, nie jest w tym przypadku adekwatne.

Mając powyższe na uwadze obie apelacje jako niezasadne oddalono na podstawie art. 385 k.p.c.

Konsekwencją tego rozstrzygnięcia jest orzeczenie o kosztach postępowania apelacyjnego na podstawie art. 98§1 i 3 k.p.c. w zw. z art. 391§1 k.p.c. Nie było podstaw do zastosowania art. 102 k.p.c. na tym etapie postepowania. Podtrzymywanie na etapie apelacji stanowiska, które nie znalazło odpowiedniej ochrony w świetle jasnego uzasadnienia Sądu pierwszej instancji nie uzasadnia udzielenia skorzystania z dobrodziejstwa normy art. 102 k.p.c.

Podstawą dla zróżnicowania odpowiedzialności za wynik sprawy w postepowaniu apelacyjnym stanowiły różne stawki wynagrodzenia pełnomocników wynikające z § 2, §6 pkt 5 i §12 ust. 1 pkt 2 Rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 28 września 2002 r. w sprawie opłat za czynności radców prawnych oraz ponoszenia przez Skarb Państwa kosztów pomocy prawnej udzielonej przez radcę prawnego ustanowionego z urzędu (tekst jedn. Dz.U. 2013r. poz. 490 ze zm.) w zw. z § 21 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 22 października 2015 r. w sprawie opłat za czynności radców prawnych (Dz.U. 2015r. poz. 1804)

i odpowiednio § 2, §6 pkt 7 i § 13 ust.1 pkt. 2 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 28 września 2002 r. w sprawie opłat za czynności adwokackie oraz ponoszenia przez Skarb Państwa kosztów nieopłaconej pomocy prawnej udzielonej z urzędu (tekst jedn. Dz. U. z 2013 r., poz. 461ze zm.), w zw. z § 21 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 22 października 2015 r. w sprawie opłat za czynności adwokackie (Dz.U. 2015r. poz. poz. 1800). Zasądzono więc z tego tytułu różnicę (5400zł -1800zł).

Wobec pomyłki zawartej w treści zaskarżonego wyroku należało sprostować imię powódki z B. na B. na podstawie art. 350§1 i 3 k.p.c.

SSA Sławomir Jamróg SSA Andrzej Szewczyk SSA Andrzej Struzik