Pełny tekst orzeczenia

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 17 marca 2016 r.

Sąd Apelacyjny w Szczecinie - Wydział III Pracy i Ubezpieczeń Społecznych

w składzie:

po rozpoznaniu w dniu 17 marca 2016 r. w Szczecinie

sprawy J. W.

przeciwko Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych Oddział w S.

o prawo do emerytury

na skutek apelacji ubezpieczonego

od wyroku Sądu Okręgowego w Szczecinie VII Wydział Pracy i Ubezpieczeń Społecznych

z dnia 13 kwietnia 2015 r. sygn. akt VII U 2187/13

1.  oddala apelację,

2.  odstępuje od obciążenia ubezpieczonego J. W. kosztami zastępstwa procesowego organu rentowego w postępowaniu apelacyjnym,

3.  przyznaje radcy prawnemu P. G. od Skarbu Państwa – Sądu Apelacyjnego w Szczecinie kwotę 120 zł (sto dwadzieścia złotych) powiększoną o stawkę podatku od towarów i usług, tytułem zwrotu kosztów nieopłaconej pomocy prawnej udzielonej ubezpieczonemu z urzędu w postępowaniu apelacyjnym.

Sygn. akt III AUa 568/15

UZASADNIENIE

Decyzją z dnia 9 grudnia 2013 r. Zakład Ubezpieczeń Społecznych Oddział w S. odmówił J. W. prawa do emerytury z tytułu wykonywania pracy w szczególnych warunkach, ponieważ ubezpieczony nie wykazał co najmniej 25-letniego okresu składkowego i nieskładkowego, a nadto nie udowodnił wymaganego co najmniej 15-letniego okresu pracy w szczególnych warunkach, wykonywanej stale i w pełnym wymiarze czasu pracy.

W odwołaniu od decyzji organu rentowego ubezpieczony wniósł o jej zmianę i przyznanie prawa do emerytury z tytułu wykonywania pracy w warunkach szczególnych, wskazując, że pracował jako traktorzysta, kombajnista i operator koparki, co uzasadnia jego zdaniem przyznanie mu prawa do emerytury. Wniósł o uwzględnienie okresów zatrudnienia w:

- Zakładach (...) w S. od 1 września 1969 r. do 1 lipca 1972 r.,

- (...) Zakładach (...) w S. od 10 lipca 1972 r. do 14 marca 1973 r.,

- Przedsiębiorstwie (...) w P. od 9 maja 1974 r. do 30 kwietnia 1976 r.,

- (...) w S. od 12 maja 1976 r. do 13 grudnia 1976 r.,

- (...) w D. od 6 stycznia 1977 r. do 31 maja 1978 r.,

- (...) Przedsiębiorstwie (...) w S. od 8 stycznia 1986 r. do 17 października 1987 r.,

- (...) w S. od 20 czerwca 1978 r. do 31 stycznia 1985 r.,

- Spółdzielni Przedsiębiorstw Budownictwa (...) w S. od 22 października 1987 r. do 14 września 1992 r.,

- Zakładzie Karnym w S. podczas odbywania kary pozbawienia wolności w okresie od 4 sierpnia 1973 r. do kwietnia 1974 r.

W odpowiedzi na odwołanie pozwany organ rentowy wniósł o jego oddalenie w całości, podtrzymując argumentację, jak w uzasadnieniu zaskarżonej decyzji.

Wyrokiem z dnia 13 kwietnia 2015 r. Sąd Okręgowy w Szczecinie VII Wydział Pracy i Ubezpieczeń Społecznych oddalił odwołanie ubezpieczonego (punkt I) oraz przyznał od Skarbu Państwa Kasy Sądu Okręgowego w Szczecinie na rzecz radcy prawnego P. G., pełnomocnika procesowego ustanowionego z urzędu, kwotę 60 tytułem kosztów zastępstwa procesowego (punkt II).
Swoje rozstrzygnięcie Sąd I instancji oparł na następujących ustaleniach faktycznych i rozważaniach prawnych.

J. W., urodzony (...), 60 lat ukończył (...) r. Wniosek o emeryturę w wieku obniżonym z tytułu wykonywania pracy w warunkach szczególnych złożył 19 listopada 2013 r. W dacie złożenia wniosku ubezpieczony nie był członkiem Otwartego Funduszu Emerytalnego.

Ubezpieczony na dzień 1 stycznia 1999 r. legitymuje się ogólnym stażem pracy w wymiarze 23 lat 4 miesięcy i 11 dni, w tym stażem pracy w warunkach szczególnych w wymiarze 3 lat 6 miesięcy i 7 dni. J. W. nie figuruje w systemie (...) Po dwukrotnym sprawdzeniu skorowidzy alfabetycznych oraz wykazów akt osobowych osadzonych w latach 1972-1976 w Zakładzie Karnym w S. nie znaleziono żadnych danych dotyczących ubezpieczonego.

Sąd Okręgowy powołując się na art. 184 w związku z art. 32, 33, 39, i 40 ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (t.j. DZ.U. z 2009 r. Nr 153, poz. 1227, dalej: ustawa emerytalna) oraz rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 7 lutego 1983 r. w sprawie wieku emerytalnego pracowników zatrudnionych w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze (Dz.U. Nr 8, poz. 43 ze zm., dalej: rozporządzenie) uznał, że odwołanie ubezpieczonego nie zasługuje na uwzględnienie.

Sąd Okręgowy podkreślił, że J. W. ukończył 60 rok życia i nie jest członkiem OFE. Spór między stronami dotyczył ustalenia, czy ubezpieczony legitymuje się ogólnym stażem składkowym i nieskładkowym wynoszącym co najmniej 25 lat oraz wymaganym przepisami prawa stażem pracy w warunkach szczególnych, co najmniej 15 lat.

Sąd orzekający zaznaczył, że już ustanowiony dla ubezpieczonego pełnomocnik z urzędu wskazał, że gdyby nawet uwzględnić wnioskodawcy okres jego zatrudnienia podczas pobytu w Zakładzie Karnym w S. w okresie od 15 marca 1973 roku do 8 maja 1974 r., to i tak nie spowoduje to osiągnięcia przez ubezpieczonego 25-letniego okresu składkowego i nieskładkowego, a jedynie 24 lata 6 miesięcy i 6 dni. Nie można więc było uznać racji ubezpieczonego, ponieważ nie została spełniona główna przesłanka przyznania emerytury w obniżonym wieku, gdyż wnioskodawca nie udowodnił co najmniej 25-letniego okresu składkowego i nieskładkowego przypadającego przed dniem 1 stycznia 1999 roku. Sąd I instancji podniósł zarazem, że nie wykazanie choćby jednej przesłanki koniecznej do przyznania wcześniejszej emerytury stanowi podstawę do odmowy przyznania świadczenia. Stąd też badanie, czy ubezpieczony spełnia kolejny warunek do przyznania tej emerytury, tj. czy legitymuje się 15-letnim okresem pracy w szczególnych warunkach, okazało się zbędne. W ocenie Sądu Okręgowego przepisy przewidujące prawo do emerytur z tytułu pracy w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze są przepisami szczególnymi, ich wykładnia rozszerzająca jest niedopuszczalna i podlegają one wykładni ścisłej. Do złagodzenia bowiem rygorów prawa ubezpieczeń społecznych nie stosuje się ani art. 5 k.c, ani art. 8 k.p. Przepisy ustawy o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych, podobnie jak przepisy rozporządzenia w sprawie wieku emerytalnego pracowników zatrudnionych w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze, mają charakter przepisów prawa publicznego, a rygoryzm prawa publicznego nie może być łagodzony konstrukcją nadużycia prawa podmiotowego. Sąd Okręgowy podkreślił, że w sprawach z zakresu ubezpieczeń społecznych art. 5 k.c. nie ma zastosowania, zaś materialnoprawną podstawą świadczeń emerytalno-rentowych mogą być tylko przepisy prawa, a nie zasady współżycia społecznego.

Z rozstrzygnięciem Sądu Okręgowego nie zgodził się J. W.. Zaskarżył wyrok w całości. Wyrokowi w wywiedzionej apelacji zarzucił:

- naruszenie art. 233 § 1 k.p.c. przez przekroczenie dyrektyw zasady swobody oceny dowodów, tj. pisma Zakładu Karnego w S. z dnia 27 października 2014 r. i 4 lutego 2015 r., skutkiem czego Sąd I instancji uznał, że odwołujący się w okresie od dnia 15 marca 1973 r. do dnia 8 maja 1974 r. nie przebywał w zakładzie karnym, a w konsekwencji w okresie tym nie posiadał zatrudnienia, w sytuacji gdy pracownik (...) w W. wskazał, że udzielenie informacji, iż odwołujący się nie figuruje w bazie (...), nie przesądza, że odwołujący się w zakładzie karnym nie przebywał, bowiem wszystkie dane, które obecnie znajdują się w bazie były do niego przenoszone ręcznie na podstawie akt papierowych, z których część zaginęła lub uległa zniszczeniu, zaś w stosunku do pojedynczych pobytów w Zakładzie Karnym, trwających przez niedługi okres czasu zastosowana została instytucja zatarcia,

- naruszenie prawa materialnego tj. art. 6 ust. 2 pkt 3 i 4 ustawy emerytalnej przez ich niezastosowanie do ustalonego w sprawie stanu faktycznego, co skutkowało przyjęciem, że nie została spełniona główna przesłanka przyznania emerytury w obniżonym wieku, gdyż odwołujący się nie udowodnił co najmniej 25 letniego okresu składkowego i nieskładkowego przypadającego przed dniem 1 stycznia 1999 r., a w konsekwencji odstąpienie od badania czy odwołujący się spełnia kolejny warunek do przyznania tej emerytury tj. czy legitymuje się 15 letnim okresem pracy w szczególnych warunkach.

W uzasadnieniu apelujący wskazał, że zatrudnienie podczas pobytu w Zakładzie Karnym w S. (15 marca 1973 r. – 8 maja 1974 r.) zgodnie z przepisami ustawy rentowej podlega zaliczeniu jako okres składkowy. Niemożność uzyskania przez sąd informacji o pobycie J. W. w zakładzie karnym z uwagi na brak akt osobowych, nie może w jego ocenie przesądzać, że w tym okresie w zakładzie karnym nie przebywał, a w konsekwencji nie może pociągać za sobą dla niego negatywnych konsekwencji. Dalej apelujący podniósł, że w okresie od 1 września 1965 r. przez dwa lata pobierał naukę w Szkole Zawodowej przy (...) w S. i odbywał praktyczną naukę zawodu. W ocenie apelującego, uwzględnienie okresu zatrudnienia podczas pobytu w zakładzie karnym oraz okresu nauki w Szkole Zawodowej pozwoli na ustalenie, że ubezpieczony spełnił przesłankę 25 letniego okresu składkowego i nieskładkowego, a więc konieczne będzie zbadanie czy spełnia on pozostałe przesłanki wymagane do przyznania spornego świadczenia. Dla potwierdzenia tych okoliczności J. W. wniósł o przeprowadzenie dowodu z jego zeznań.

Tak argumentując apelujący wniósł o zmianę wyroku i zaskarżonej decyzji przez przyznanie ubezpieczonemu prawa do emerytury w wieku obniżonym, poczynając od 19 listopada 2013 r. oraz przyznanie kosztów nieopłaconej pomocy prawnej udzielonej z urzędu w postępowaniu apelacyjnym według norm przepisanych, powiększonych o kwotę podatku od towarów i usług według stawki obowiązującej w dniu powstania obowiązku podatkowego.

W odpowiedzi na apelację organ rentowy wniósł o jej oddalenie oraz zasądzenie od ubezpieczonego kosztów postępowania, w tym kosztów zastępstwa procesowego w postępowaniu apelacyjnym według norm przepisanych.

Sąd Apelacyjny zważył, co następuje.

Apelacja ubezpieczonego J. W. nie zasługiwała na uwzględnienie. W ocenie Sądu Odwoławczego, Sąd I instancji prawidłowo przeprowadził postępowanie dowodowe, w żaden sposób nie uchybiając przepisom prawa procesowego oraz dokonał trafnej oceny zebranego w sprawie materiału dowodowego, zgodnej z zasadą wyrażoną w art. 233 § 1 k.p.c. Sąd Apelacyjny podzielił zarówno ustalenia faktyczne, jak i rozważania prawne Sądu Okręgowego, rezygnując jednocześnie z ich ponownego szczegółowego przytaczania (por. wyroki Sądu Najwyższego z 5 listopada 1998 r. I PKN 339/98, OSNAPiUS 1999/24 poz. 776, z 22 lutego 2010 r. I UK 233/09, Lex nr 585720).

Analiza zarzutów zawartych w apelacji oraz dotychczasowego postępowania doprowadziła Sąd Apelacyjny do wniosku, że okolicznością sporną pozostawało ustalenie, czy ubezpieczony spełnia przesłanki konieczne do przyznania emerytury w wieku obniżonym, a w szczególności czy legitymuje się co najmniej 25 – letnim okresem składkowym i nieskładkowym.

Zasady przechodzenia na emeryturę w wieku obniżonym jak prawidłowo powołał w swoim uzasadnieniu Sąd Okręgowy reguluje art. 184 ust. 1 ustawy z dnia 17 grudnia 1998r., o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (tekst jednolity Dz. U. z 2009r.poz. 153, poz. 1227 z późniejszymi zmianami) zwanej dalej ustawą emerytalną. Sąd Apelacyjny nie miał wątpliwości, że ubezpieczony osiągnął odpowiedni wiek, oraz nie przystąpił do Otwartego Funduszu Emerytalnego. W świetle zarzutów powołanych w apelacji należy zaznaczyć, że przedmiotem sporu był okres od 15 marca 1973 r. do 8 maja 1974 r., tj. zatrudnienie podczas pobytu w Zakładzie Karnym w S. oraz, wskazany dopiero w apelacji okres od 1 września 1965 r, gdy ubezpieczony pobierał naukę w Szkole Zawodowej przy (...) w S. przez 2 lata.

W kontekście przedmiotu sporu trzeba zaznaczyć, że w judykaturze Sądu Najwyższego podkreśla się jednolicie, iż przewidziane w art. 32 ustawy emerytalnej prawo do emerytury w niższym niż określony w art. 24 tej ustawy wieku emerytalnym jest ściśle związane z szybszą utratą zdolności do zarobkowania z uwagi na szczególne warunki lub szczególny charakter pracy. Praca taka, świadczona stale i w pełnym wymiarze czasu pracy obowiązującym na danym stanowisku pracy, przyczynia się do szybszego obniżenia wydolności organizmu, stąd też wykonująca ją osoba ma prawo do emerytury wcześniej niż inni ubezpieczeni. Prawo to stanowi przywilej i odstępstwo od zasady wyrażonej w art. 24 ustawy, a zatem regulujące je przepisy należy wykładać w sposób gwarantujący zachowanie celu uzasadniającego to odstępstwo, a więc ściśle (por. między innymi wyroki SN z 22 lutego 2007 r., I UK 258/06, OSNP 2008/5-6/81; z 17 września 2007 r., III UK 51/07, OSNP 2008/21-22/328; z 6 grudnia 2007 r., III UK 62/07, LEX nr 375653; z 6 grudnia 2007 r., III UK 66/07, LEX nr 483283; z 13 listopada 2008 r., II UK 88/08, niepublikowany; z 5 maja 2009 r., I UK 4/09, LEX nr 509022).

W niniejszej sprawie ubezpieczony nie wykazał w sposób niezbity ażeby w okresie pobytu w Zakładzie Karnym świadczył pracę, co pozwoliłoby na zaliczenie tego okresu jako okresu składkowego w oparciu o art. 6 ust. 2 pkt 3 i 4 ustawy emerytalnej. Mimo bowiem wnikliwego postępowania dowodowego, jakie przeprowadził Sąd I instancji, nie udało się uzyskać żadnych informacji z zakładu karnego, które świadczyłyby o wykonywaniu w tym okresie pracy przez ubezpieczonego i w oparciu o jaką umowę, odpłatnie, czy też społecznie. Należy podkreślić, że trafnie Sąd Okręgowy podkreślił, że gdyby nawet uwzględnić J. W. wyżej wskazany okres (1 rok, 1 miesiąc i 24 dni) to i tak nie spowoduje to osiągnięcia przez ubezpieczonego 25-letniego okresu składkowego i nieskładkowego. Choć istotnie okres ten, byłby jedynie nieznacznie niższy od wymaganego, to nie można każdej okoliczności rozpatrywać na korzyść ubezpieczonego. Sąd Apelacyjny zaznacza, że to po stronie ubezpieczonego spoczywa obowiązek udowodnienia swoich twierdzeń wszelkimi dostępnymi środkami dowodowymi, przy czym nie może on ograniczać się jedynie do kwestionowania ustaleń organu rentowego. Nadto, jak słusznie zauważył Sąd I instancji, do złagodzenia rygorów prawa ubezpieczeń społecznych nie stosuje się ani art. 5 k.c., ani też art. 8 k.p.

Odnosząc się zaś do okresu pracy (przygotowania zawodowego) w okresie nauki w szkole zawodowej, należy zaznaczyć, że ubezpieczony podniósł powyższą okoliczność dopiero na etapie postępowania apelacyjnego, mimo że mógł to zrobić wcześniej, już na etapie postępowania przed organem rentowym, czy też Sądem I instancji, miał już wówczas ustanowionego do pomocy pełnomocnika z urzędu. Sąd Apelacyjny oddalił więc wnioski o przesłuchanie ubezpieczonego oraz jego opiekuna na okoliczność nauki w szkole, gdyż były to nowe fakty i dowody w sprawie (art. 381 k.p.c.). Zdaniem Sądu Apelacyjnego w świetle zgromadzonego materiału dowodowego, ich uwzględnienie spowodowałoby jedynie przedłużenie postępowania, a strona reprezentowana przez profesjonalnego pełnomocnika mogła powołać je przed Sądem pierwszej instancji. Nadto należy podkreślić, że J. W. nie zaoferował żadnej dokumentacji (np. świadectwo ukończenia szkoły, umowy o naukę zawodu). Choć w postępowaniu przed sądami pracy i ubezpieczeń społecznych okoliczności mające wpływ na prawo do świadczeń lub ich wysokości mogą być udowadniane wszelkimi środkami dowodowymi przewidzianymi w kodeksie postępowania cywilnego, to nie można zapominać o wyjątkowym charakterze świadczenia emerytalnego w wieku obniżonym, wymagającym przedstawienia dowodów, które w sposób niezbity wykażą okoliczności sporne. Na marginesie Sąd Apelacyjny wskazuje, że jeśli ubezpieczony zgromadzi dokumenty, które wskażą, iż faktycznie spełnia on wymagane prawem przesłanki do przyznania mu prawa do spornej emerytury, to może wystąpić z ponownym wnioskiem do organu rentowego o ustalenie prawa do wnioskowanego świadczenia. Podkreślić należy, że twierdzenia ubezpieczonego o pobieraniu nauki czy o pobycie w Zakładzie Karnym i świadczeniu w nim pracy nie były znane organowi rentowemu. Ubezpieczony nie wykazał tych okresów na dzień złożenia wniosku o przyznanie emerytury. Informacje o świadczeniu pracy i pobycie w ZK zgłosił dopiero przed Sądem Okręgowym, a informację o nauce dopiero w postępowaniu apelacyjnym.

Z tych wszystkich względów, za prawidłowe należy uznać stanowisko Sądu I instancji, w przedmiocie odstąpienia od badania dalszych przesłanek wyrażonych w treści art. 184 ustawy emerytalnej. Skoro bowiem nie została spełniona jedna przesłanka przyznania emerytury w obniżonym wieku (25-letni okres składkowy i nieskładkowy na dzień 1 stycznia 1999 r.), to z uwagi na konieczność spełnienia wszystkich przesłanek łącznie, okoliczność ta stanowi podstawę do odmowy przyznania przedmiotowego świadczenia. Badanie czy ubezpieczony spełnia dalsze przesłanki do przyznania emerytury (co najmniej 15-letni okres pracy w warunkach szczególnych lub w szczególnym charakterze było zbędne, co też trafnie wskazał Sąd Okręgowy.

Zarzuty apelacji okazały się nieuzasadnione. Brak było też innych podstaw do wzruszenia trafnego rozstrzygnięcia Sądu I instancji, które Sąd Odwoławczy bierze pod rozwagę z urzędu. W tym stanie rzeczy Sąd Apelacyjny, na mocy art. 385 k.p.c. orzekł o oddaleniu apelacji (punkt 1 sentencji)

Z uwagi na trudną sytuację materialną ubezpieczonego, oraz fakt że jest on chory i otrzymuje niską rentę, Sąd Apelacyjny, na podstawie art. 102 k.p.c. odstąpił od obciążania ubezpieczonego kosztami zastępstwa procesowego organu rentowego w postępowaniu apelacyjnym (punkt 2 sentencji).

O kosztach postępowania apelacyjnego, Sąd Apelacyjny orzekł na podstawie art. 108 § 1 k.p.c. w zw. z § 15 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 25 lutego 2013 r. w sprawie opłat za czynności radców prawnych oraz ponoszenia przez Skarb Państwa kosztów nieopłaconej pomocy prawnej udzielonej przez radcę prawnego ustanowionego z urzędu (Dz. U. z 2013 r., poz. 490). Zgodnie z § 12 ust. 1 pkt 2 rozporządzenia, Sąd zatem przyznał radcy prawnemu P. G. od Skarbu Państwa – Sądu Apelacyjnego w Szczecinie kwotę 120 zł (sto dwadzieścia złotych) powiększoną o stawkę podatku od towarów i usług, tytułem zwrotu kosztów nieopłaconej pomocy prawnej udzielonej ubezpieczonemu z urzędu w postępowaniu apelacyjnym (punkt 3 sentencji).

SSA Anna Polak SSA Romana Mrotek SSO del. Jan Przybyś