Pełny tekst orzeczenia

POSTANOWIENIE

Dnia 18 sierpnia 2016 roku

Sąd Apelacyjny w Krakowie, Wydział I Cywilny w składzie:

Przewodniczący: SSA Wojciech Kościołek

po rozpoznaniu w dniu 18 sierpnia 2016 roku w Krakowie

na posiedzeniu niejawnym

sprawy z powództwa (...)Spółki z ograniczoną odpowiedzialnością w K.

przeciwko W. M., (...)Spółce z ograniczoną odpowiedzialnością Spółce komandytowo-akcyjnej w K. i K. Z.

o zapłatę

na skutek zażalenia strony pozwanej (...)Spółki z ograniczoną odpowiedzialnością Spółki komandytowo-akcyjnej w K.

na postanowienie Sądu Okręgowego w Krakowie z dnia 15 kwietnia 2016 roku, sygn. akt I Nc 27/16

postanawia:

oddalić zażalenie.

Sygn. akt I ACz 1299/16

UZASADNIENIE

Zaskarżonym postanowieniem Sąd Okręgowy w Krakowie oddalił wniosek strony pozwanej (...) Sp. z o.o. S.K.A. w K. o zwolnienie od kosztów sądowych.

W uzasadnieniu Sąd Okręgowy podał, że strona pozwana wniosła zarzuty od nakazu zapłaty wydanego przez Sąd Okręgowy w Krakowie w dniu 11 lutego 2016 r., sygn. I Nc 27/16. Wraz z zarzutami strona pozwana wniosła o zwolnienie jej od kosztów sądowych z uwagi na to, że nie ma dostatecznych środków na ich uiszczenie. Z dołączonego do wniosku rachunku zysków i strat w wariancie porównawczym wynika, że na dzień 31 stycznia 2016 r. strona pozwana osiągnęła przychód netto w wysokości 10.707.926,73 zł. Równocześnie z rachunku tego wynika, że koszty działalności operacyjnej wyniosły 14.583.181,05 zł, wobec czego strata wyniosła 3.727.200,28 zł. Przywołując przepis art. 103 ustawy z dnia 28 lipca 2005 r. o kosztach sądowych w sprawach cywilnych (dalej: u.k.s.c.), Sąd Okręgowy uznał, że wniosek o zwolnienie od kosztów sądowych nie zasługiwał na uwzględnienie. Zwolnienie to, zwłaszcza w odniesieniu do osób prawnych, należy stosować w wypadkach wyjątkowych, ponieważ stanowi ono pomoc państwa dla podmiotów, które znajdują się w trudnej sytuacji materialnej i nie mają dostatecznych środków na poniesienie tych kosztów. Na osobie prawnej ciąży obowiązek wykazania przesłanek z art. 103 u.k.s.c., strona pozwana powinna zatem przedłożyć stosowne dokumenty obrazujące jej aktualną sytuację, z których wynikałoby, że posiadane przez nią środki nie są wystarczające na pokrycie kosztów. W ocenie Sądu Okręgowego aktualna sytuacji strony pozwanej nie uzasadnia zwolnienia jej od kosztów sadowych, ponieważ z przedłożonego rachunku zysków i strat wynika, że spółka osiągnęła przechód netto w wysokości 10.707.926,73 zł. Co prawda spółka wykazuje stratę w wysokości 3.723.200,28 zł, jednak nie złożyła wniosku o ogłoszenie upadłości , co pozwala uznać, że jest ona w stanie regulować bieżące zobowiązania wobec osób trzecich, a zatem także ponieść koszty związane ze złożeniem zarzutów od nakazu zapłaty. Dostęp do sądu wymaga bowiem z natury rzeczy posiadania środków finansowych. Planując wydatki związane z działalnością gospodarczą, podmioty prowadzące tę działalność powinny uwzględniać także konieczność posiadania środków na prowadzenie procesu sądowego i realizację swoich praw przed sądem. Planowanie wydatków bez uwzględnienia tej zasady sprawia, że strona, która preferencyjnie traktuje inne zobowiązania, nie może skutecznie podnieść zarzutu, że odmowa zwolnienia od kosztów sądowych jest ograniczeniem dostępności realizacji jej praw przed sądami. Podstawą zwolnienia nie może być wyłącznie okoliczność, że wnioskujący w inny sposób wydatkuje pozyskane środki pieniężne. Obowiązek uiszczenia kosztów sadowych nie jest bowiem obowiązkiem drugorzędnym. Sąd Okręgowy wskazał także, że wysokość opłaty od zarzutów jest stosunkowo niewielka w stosunku do dochodów osiąganych przez wnioskodawcę. Na podstawie przedstawionych przez stronę pozwaną dokumentów i informacji nie jest możliwe przyjęcie, że wykazała ona, iż nie ma dostatecznych środków na uiszczenie kosztów sądowych, wobec czego na podstawie art. 103 u.k.s.c. Sąd Okręgowy orzekł jak w sentencji.

Zażalenie na powyższe postanowienie wniosła strona pozwana (...) Sp. z o.o. S.K.A. w K. zastępowana przez pełnomocnika będącego radcą prawnym. Zaskarżyła je w całości, wnosząc o jego zmianę poprzez zwolnienie jej od ponoszenia kosztów sądowych w całości oraz o zasądzenie od powoda na jej rzecz kosztów postępowania zażaleniowego, w tym kosztów zastępstwa według norm przepisanych. Strona pozwana zarzuciła zaskarżonemu postanowieniu naruszenie przepisów postępowania, które miało wpływ na treść orzeczenia, w postaci błędnych ustaleń faktycznych wyrażających się w uznaniu, że pozwany nie wykazał braku posiadania dostatecznych środków na uiszczenie kosztów w przedmiotowej sprawie, podczas gdy ze złożonych przez pozwanego dokumentów wynika jednoznacznie, że jego sytuacja majątkowa uzasadnia przyznanie zwolnienia od kosztów sądowych w całości.

W uzasadnieniu zażalenia strona pozwana wskazała, że złożyła wniosek o ogłoszenie upadłości spółki przed wszczęciem postępowania w niniejszej sprawie, a postępowanie w tym przedmiocie toczy się przed Sadem Rejonowym(...)wK., Wydział VIII Gospodarczy dla spraw upadłościowych i restrukturyzacyjnych, pod sygn. VIII GU-115/16/S. Postanowieniem z dnia 18 kwietnia 2016 r. został w tym postepowaniu wyznaczony dla pozwanego tymczasowy nadzorca sądowy – A. Z.. Spółka została więc dodatkowo obciążona kosztami postępowania upadłościowego. Nie sposób wymagać od podmiotu, wobec którego toczy się postępowanie o ogłoszenie upadłości, do czego konieczne jest posiadanie odpowiedniego zasobu środków finansowych, aby był w stanie ponieść koszty postępowania, w którym koszt samej opłaty sądowej jest maksymalną możliwą stawką, a jednocześnie ponosił koszty bieżącej działalności, na które składają się w dużej mierze obciążenia publicznoprawne i zobowiązania wynikające z zatrudniania pracowników. Odmowa zwolnienia od kosztów sądowych może zamknąć stronie pozwanej dostęp do zagwarantowanego konstytucyjnie prawa do sądu. Na potwierdzenie braku aktywów i trwałej niemożliwości uiszczenia kosztów sądowych strona pozwana przedstawiła raport kasowy za marzec i kwiecień 2016 r. oraz wyciągi z kont bankowych spółki.

Sąd Apelacyjny zważył, co następuje:

Zażalenie strony powodowej nie zasługuje na uwzględnienie.

Przepis art. 103 u.k.s.c. przewiduje możliwość przyznania przez Sąd zwolnienia od kosztów sądowych osobie prawnej lub jednostce organizacyjnej niebędącej osobą prawną, której ustawa przyznaje zdolność prawną, jeżeli wykazała, że nie ma dostatecznych środków na ich uiszczenie.

Na wstępie zauważyć należy, że obowiązek wykazania przesłanek z art. 103 u.k.s.c. spoczywa na stronie wnioskującej o zwolnienie od kosztów sądowych. Może ona tego dokonać, przedstawiając jakiekolwiek dokumenty, które pozwalają określić jej sytuację majątkową, np. bilans roczny, sprawozdanie finansowe, wyciągi z kont bankowych, raporty kasowe, deklaracje podatkowe, umowy kredytowe i pisma banku oceniające zdolność kredytową, dokumenty stwierdzające obciążenie hipoteką lub zastawem, dokumenty stwierdzające wysokość zobowiązań, itp. (por. postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 28 października 2015 r., II CZ 70/15, postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 2 kwietnia 2015 r., I CZ 31/15).

W ocenie Sądu Apelacyjnego strona pozwana nie wykazała, że nie posiada dostatecznych środków na uiszczenie opłaty od zarzutów. Co prawda rzeczywiście wbrew twierdzeniom Sądu Okręgowego wobec spółki toczy się postępowanie w przedmiocie ogłoszenia upadłości, co wynika z dołączonego do zażalenia odpisu z Krajowego Rejestru Sądowego (k. 173), jednak nie przesądza to automatycznie o zasadności zwolnienia jej od ponoszenia kosztów sądowych w niniejszej sprawie. Należy bowiem wskazać, że nawet upadłość osoby prawnej nie zawsze jest przesłanką wystarczającą dla uwzględnienia wniosku o zwolnienie od kosztów sądowych, zwolnienie upadłego przedsiębiorstwa od kosztów sądowych uzależnione jest bowiem od wykazania, że jego efektywne aktywa (gotówka, towary itp.) nie wystarczą na pokrycie kosztów (por. postanowienie Sądu Apelacyjnego w Rzeszowie z dnia 14 lutego 2014 r., I ACz 11/14). W odniesieniu do skarżącej spółki nie doszło natomiast do tej pory do ogłoszenia upadłości, a jedynie toczy się w tym przedmiocie postępowanie. Nie wiadomo na razie, czy zakończy się ono ogłoszeniem upadłości, a jeśli tak – to czy będzie to upadłość likwidacyjna czy układowa, a w konsekwencji nie można uznać, że spółka nie będzie już prowadziła działalności gospodarczej. Nie sposób zatem wyciągać z tego faktu zbyt daleko idących wniosków co do braku możliwości pokrycia przez stronę pozwaną opłaty od zarzutów. Dodatkowo należy zauważyć, że postepowanie upadłościowe pociąga za sobą określone koszty, a brak środków na ich pokrycie stanowi negatywną przesłankę ogłoszenia upadłości spółki (art. 13 ust. 1 ustawy z dnia 28 lutego 2003 r. – Prawo upadłościowe). Skoro zatem strona pozwana stara się o ogłoszenie wobec niej upadłości, to w swoim mniemaniu posiada środki na pokrycie kosztów tamtego postępowania.

Sąd Apelacyjny poddał analizie również dokumenty dołączone do zażalenia. Strona pozwana dołączyła wyciągi z trzech należących do niej kont bankowych. Lista operacji rachunku nr (...) prowadzonego przez Bank (...)w R. za okres od 1 marca 2016 r. do 28 kwietnia 2016 r. zamyka się saldem końcowym w kwocie 11.576,33 zł. Z kolei na rachunku bankowym nr (...) prowadzonym przez Bank(...). na dzień 29 lutego 2016 r. znajdowała się suma 30.815,29 zł, natomiast na rachunku nr (...) prowadzonym przez (...) Bank(...). na dzień 26 kwietnia 2016 r. strona pozwana miała saldo ujemne –17.970,34 zł. Z raportów kasowych wynika, że w marcu 2016 r. przychody spółki wyniosły 745.324,92 zł, a jej rozchody 921.185,44 zł, natomiast w kwietniu przychody stanowiły sumę 181.843,16 zł, a rozchody 182.445,47 zł. Z raportów tych wynika zatem, że choć rozchody spółki w tych dwóch miesiącach przewyższały jej przychody, to w kwietniu 2016 r. różnica ta była stosunkowo nieznaczna w relacji do wartości obrotu spółki, ponieważ wyniosła nieznacznie ponad 1.000 zł. Spółka nie wskazała natomiast, czy posiada nieruchomości lub mienie ruchome.

Sąd Apelacyjny nie podziela argumentu skarżącego, że rachunek zysków i strat w wariancie porównawczym na dzień 31 stycznia 2016 r. wskazujący na stratę w wysokości 3.723.200,28 zł przesądza o niemożności poniesienia przez spółkę kosztów sądowych. Niewątpliwie bowiem spółka ponosi koszty bieżącej działalności, w tym koszty wynagrodzeń pracowników i obciążenia publicznoprawne, co jednak nie zwalnia jej z obowiązku planowania swojego budżetu w taki sposób, aby zapewnić sobie również możliwość uczestnictwa w koniecznych postępowaniach sądowych. Planowanie tego typu kosztów stanowi bowiem obowiązek przedsiębiorcy, ponieważ są one integralną częścią udziału w obrocie gospodarczym. Nie ma przy tym uzasadnionych podstaw, by co do zasady uznać preferencję dla innych wydatków, w tym związanych z pokryciem bieżących kosztów funkcjonowania spółki jako przedsiębiorstwa, w stosunku do należnych od niej kosztów sądowych. (por. postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 2 kwietnia 2015 r., I CZ 31/15, postanowienie Sądu Apelacyjnego w Poznaniu z dnia 19 lipca 2013 r., I ACz 1173/13, postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 28 maja 2013 r., V CZ 2/13, postanowienie Sądu Apelacyjnego w Szczecinie z dnia 28 stycznia 2009 r., I ACz 3/09, postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 18 lutego 2005 r., V CZ 8/05).

Co więcej, spółka osiągnęła według cytowanego rachunku zysków i strat przychód w kwocie 10.707.926,73 zł, natomiast koszty jej działalności operacyjnej sięgnęły 14.583.181,05 zł. Choć koszty te przekroczyły sumę przychodów, to należy wskazać, że spółka wciąż prowadzi działalność gospodarczą, zatem osiąga przychody, co potwierdzają wyciągi z jej rachunków bankowych. Na dwóch rachunkach bankowych spółki znajdowało się w dacie wskazanej na wyciągach łącznie ponad 40.000 zł, co uzasadnia twierdzenie, że spółka dysponuje środkami, które może przeznaczyć na opłatę od zarzutów, zwłaszcza że jeśli wygra sprawę, opłata ta zostanie jej zwrócona przez stronę przeciwną na zasadzie art. 98 k.p.c. Okoliczność, że koszty działalności gospodarczej strony pozwanej przewyższają jej przychody i generują stratę, nie podważa możliwości poniesienia przez nią opłaty sądowej. Występowanie straty nie świadczy o tym, iż strona nie dysponuje środkami koniecznymi do pokrycia kosztów sądowych, ponieważ wydatkuje kwoty rzędu kilkunastu milionów złotych na różne cele związane z prowadzoną działalnością gospodarczą. Przywoływana w zażaleniu konieczność pokrycia innych wydatków wynikających z prowadzenia działalności gospodarczej, takich jak wynagrodzenia pracowników i opłaty o charakterze publicznoprawnym, nie oznacza, iż potrzeba uiszczenia opłaty sądowej wynikającej z udziału w postępowaniu sądowym może być zaspokajana dopiero po uregulowaniu wskazanych wydatków związanych z prowadzoną działalnością. Wręcz przeciwnie, brak jest uzasadnienia, by uznać, że opłaty sądowe są regulowane w ostatniej kolejności. Wydatki na ten cel nie są mniej istotne niż pozostałe wydatki spółki, zatem o ich zaspokojenie strona pozwana powinna zabiegać w pierwszej kolejności, czyniąc stosowne oszczędności we własnych wydatkach, a o pomoc do państwa może się zwrócić dopiero wtedy, gdyby takie oszczędności okazały się niewystarczające (por. postanowienie Sądu Apelacyjnego w Krakowie z dnia 21 lutego 2013 r., I ACz 134/13).

Na podkreślenie zasługuje, że instytucja zwolnienia osoby prawnej od ponoszenia kosztów sądowych ma charakter wyjątkowy, wobec czego nie można przesłanek z art. 103 u.k.s.c. interpretować rozszerzająco. Przepis ten w przeciwieństwie do art. 102 ust. 1 tej ustawy nie przyznaje innym kosztom pierwszeństwa przed kosztami sądowymi. Okoliczność, że sytuacja finansowa podmiotu gospodarczego nie pozwala mu na pokrycie kosztów operacyjnych bieżącej działalności nie stanowi zatem uzasadnionej podstawy do zwolnienia od kosztów sądowych (por. postanowienie Sądu Apelacyjnego w Poznaniu z dnia 14 maja 2014 r., I ACz 743/14), zwłaszcza że strona pozwana osiąga przychody miesięczne przekraczające kilkukrotnie wysokość opłaty od zarzutów.

Wobec powyższego Sąd Apelacyjny działając na podstawie art. 385 k.p.c. w zw. z art. 397 § 2 k.p.c. orzekł jak w sentencji.