Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt III CZ 27/15
POSTANOWIENIE
Dnia 18 czerwca 2015 r.
Sąd Najwyższy w składzie:
SSN Zbigniew Kwaśniewski (przewodniczący)
SSN Wojciech Katner
SSN Marta Romańska (sprawozdawca)
w sprawie z powództwa J. B.
przeciwko Firmie Budowlanej S. sp.j. w K.
o zapłatę,
po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w Izbie Cywilnej
w dniu 18 czerwca 2015 r.,
zażalenia powoda na wyrok Sądu Okręgowego w K.
z dnia 21 stycznia 2015 r.,
oddala zażalenie, pozostawiając rozstrzygnięcie o kosztach
postępowania zażaleniowego w orzeczeniu kończącym
postępowanie w sprawie.
UZASADNIENIE
2
Wyrokiem z 21 stycznia 2015 r. Sąd Okręgowy w K., po rozpoznaniu apelacji
pozwanej Firmy Budowlanej S. spółka jawna w K. od wyroku Sądu Rejonowego
w K. z 14 lipca 2014 r. w sprawie z powództwa J. B. o zapłatę, uchylił ten wyrok i
przekazał sprawę Sądowi Rejonowemu do ponownego rozpoznania. Jako
podstawę rozstrzygnięcia powołał art. 386 § 4 k.p.c., a w uzasadnieniu stwierdził,
że sprawa nie podlega rozpoznaniu w trybie postępowania uproszczonego, bowiem
zgodnie z art. 5053
§ 3 k.p.c., jeżeli powód dochodzi części roszczenia, sprawa
podlega rozpoznaniu w postępowaniu uproszczonym tylko wtedy, gdy
postępowanie to byłoby właściwe dla całego roszczenia wynikającego z faktów
przytoczonych przez powoda. Art. 5054
§ 2 i art. 493 § 3 k.p.c. nie dotyczą też
sytuacji, gdy do potrącenia doszło oświadczeniem złożonym przed doręczeniem
pozwanemu odpisu nakazu zapłaty, wydanego w sprawie. W takim przypadku w
postępowaniu wywołanym w związku z wniesieniem zarzutów należy zbadać, czy
dochodzona wierzytelności istnieje, czy też uległa umorzeniu na skutek potrącenia,
a przewidziany przez art. 493 § 3 k.p.c. obowiązek wykazania wierzytelności
przedstawionej do potrącenia dokumentami wskazanymi w art. 485 k.p.c. nie ma
wówczas zastosowania. Rozpoznanie sprawy w postępowaniu uproszczonym
wbrew dyspozycji art. 5053
§ 3 k.p.c. oraz pominięcie czynności dowodowych
mających zmierzać do wyjaśnienia, czy dochodzona wierzytelność istnieje, czy też
doszło do jej umorzenia wskutek potrącenia, stanowi o nierozpoznaniu przez Sąd
Rejonowy istoty sprawy.
W zażaleniu na orzeczenie Sądu Okręgowego z 12 marca 2015 r. powód
zarzucił, że zapadło ono w warunkach nieważności postępowania wynikającej
z rozpoznania apelacji w postępowaniu uproszczonym przez sąd odwoławczy
w składzie sprzecznym z przepisami prawa, a mianowicie w składzie trzech
sędziów, podczas gdy zgodnie z art. 50510
§ 1 k.p.c. apelacja w postępowaniu
uproszczonym podlega rozpoznaniu w składzie jednego sędziego. Na wypadek
nieuwzględnienia tego zarzutu powód zakwestionował też pogląd Sądu
Okręgowego, że dochodzone przez niego roszczenie stanowi część roszczenia
o zapłatę kwoty 500.000 zł, podczas gdy umowa o rozłożeniu tego świadczenia na
raty spowodowała, że każda z rat stała się samodzielną wierzytelnością,
3
wymagalną w innym terminie. Powód zarzucił nadto, że podnoszony przez
pozwanego zarzut potrącenia nie nadawał się do rozpoznania w postępowaniu
uproszczonym, a poza tym podlegająca potrąceniu wierzytelność nie została
udowodniona dokumentami, jak tego wymaga art. 485 k.p.c. Powód zarzucił nadto,
że podniesione w apelacji naruszenia przepisów nie mogły stanowić skutecznych
zarzutów w związku z niezgłoszeniem zastrzeżenia na podstawie art. 162 k.p.c.
o uchybieniach popełnionych przed Sądem Rejonowym.
Powód wniósł o uchylenie zaskarżonego orzeczenia, zniesienie
postępowania przed Sądem Okręgowym i przekazanie sprawy temu Sądowi do
ponownego rozpoznania.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Z akt sprawy wynika, że powód dochodził roszczenia o zapłatę kwoty 5.000
zł w postępowaniu nakazowym. Roszczenie to zostało uwzględnione przez Sąd
Rejonowy w K. nakazem zapłaty z 8 stycznia 2014 r., od którego pozwany wniósł
zarzuty, przytaczając twierdzenia i wnioski dowodowe. Na rozprawie 14 lipca 2014
r., już po przeprowadzeniu pierwszych czynności procesowych, Sąd Rejonowy
w K. postanowił rozpoznać sprawę w postępowaniu uproszczonym, i po
przeprowadzeniu niektórych dowodów wydał wyrok utrzymujący w mocy nakaz
zapłaty z 8 stycznia 2014 r., zaskarżony następnie apelacją pozwanego.
Przewodniczący w Sądzie Okręgowym wyznaczył termin rozprawy
i jednoosobowy skład sądu do rozpoznania apelacji pozwanego, lecz ostatecznie
sprawa została rozpozna w postępowaniu apelacyjnym w składzie trzyosobowym.
Zgodnie z art. 5051
§ 1 k.p.c. przepisy o postępowaniu uproszczonym stosuje
się w sprawach o roszczenia wynikające z umów, jeżeli wartość przedmiotu sporu
nie przekracza dziesięciu tysięcy złotych, a w sprawach o roszczenia wynikające
z rękojmi, gwarancji jakości lub z niezgodności towaru konsumpcyjnego z umową
sprzedaży konsumenckiej, jeżeli wartość przedmiotu umowy nie przekracza tej
kwoty. Jednocześnie art. 5053
§ 3 k.p.c. wskazuje, że jeżeli powód dochodzi części
roszczenia, sprawa podlega rozpoznaniu w postępowaniu przewidzianym
w niniejszym rozdziale tylko wtedy, gdy postępowanie to byłoby właściwe dla
całego roszczenia wynikającego z faktów przytoczonych przez powoda.
4
W przeciwnym wypadku sprawa rozpoznawana jest z pominięciem przepisów
rozdziału dotyczącego postępowania uproszczonego.
Roszczenie to możliwość domagania się od konkretnej osoby, aby
w stosunku do uprawnionego zachowała się w ten sposób, że spełni na jej rzecz
świadczenie pieniężne lub niepieniężne, wykona pewną czynność, powstrzyma się
od jakiego działania lub zniesie działanie uprawnionego. Powstaje ono
w następstwie zaistnienia w relacjach między uprawnionym i zobowiązanym faktów,
z którymi przepisy prawa wiążą konsekwencje determinujące treść poszczególnych
roszczeń. W wyroku z 25 kwietnia 2014 r., II CSK 417/13 (nie publ.) Sąd Najwyższy
wyjaśnił, że w świetle prawa materialnego, jedno roszczenie odpowiada jednemu
rodzajowi powinnego zachowania dłużnika wobec wierzyciela w ramach stosunku
prawnego łączącego te osoby, charakteryzowanego przez zespół właściwych mu
okoliczności faktycznych i przepisy prawa, które decydują o treści ich wzajemnych
uprawnień i obowiązków. Warunki kumulowania roszczeń w pozwie i w procesie
określa art. 191 k.p.c. Co do zasady, prawo procesowe zezwala też powodowi na
rozdrobnienie roszczenia materialnego, a zatem na uczynienie przedmiotem
roszczenia procesowego tylko jakiejś części świadczenia należnego mu
od pozwanego na podstawie łączącego te osoby stosunku prawnego. Jeśli powód
zdecyduje się na takie rozdrobnienie roszczenia i dochodzenie od pozwanego
tylko jakiejś części świadczenia, które - według jego własnych twierdzeń - należy
się mu na tle stosunku prawnego łączącego go z pozwanym, to tę część
roszczenia materialnoprawnego uczyni on przedmiotem roszczenia procesowego,
do którego zastosowanie będą miały przepisy obowiązujące w procesie.
Wyjątkowo, ustawodawca tworzy rozwiązania szczególne ograniczające możliwość
rozdrabniania roszczeń w pewnych rodzajach postępowań, a takim ograniczeniu
stanowi art. 5053
§ 3 k.p.c.
W relacjach między stronami niniejszej sprawy prawnie doniosłymi faktami,
determinującymi charakter i treść roszczenia powoda w stosunku do pozwanej było
to, że uczestniczył on w pozwanej spółce, która wypracowała zysk i podjęła decyzję
o jego wypłacie wspólnikom. Z tego tytułu powodowi miało należeć się od pozwanej
świadczenie pieniężne w kwocie 500.000 zł. To, że strony rozłożyły to świadczenie
na raty, co prowadziło do oznaczenia różnych terminów wymagalności
5
dla poszczególnych części podzielnego z natury świadczenia, nie zmienia jego
natury, źródła i podstawy prawnej. Każdej części świadczenia należnego mu
od pozwanej powód mógł dochodzić we właściwym dla niej terminie wymagalności,
co nie oznacza, że w postępowaniu uproszczonym.
W wyroku z 25 marca 2009 r., V CSK 380/08 (nie publ.) Sąd Najwyższy
wyjaśnił, że jeżeli sprawa została wadliwie rozpoznana przed Sądem Rejonowym
w postępowaniu uproszczonym, to Sąd drugiej instancji nie może kontynuować
tego błędu i powinien rozpoznać środek odwoławczy z zastosowaniem właściwych
przepisów procesowych. Na gruncie rozpoznawanej sprawy oznaczało to, że Sąd
Okręgowy nie mógł skorzystać z unormowania przewidzianego w art. 50510
k.p.c.
i rozpoznać apelacji na posiedzeniu niejawnym w składzie jednoosobowym,
lecz powinien był zastosować art. 367 k.p.c., zgodnie z którym właściwym
do rozpoznania apelacji jest skład trzyosobowy, a w takim składzie orzekł
w niniejszej sprawie Sąd Okręgowy w K. Nie jest zatem trafny zarzut nieważności
postępowania przed Sądem Okręgowym w K., który - mimo niewydania w tym
przedmiocie osobnego postanowienia - w oczywisty sposób zastosował w sprawie
przepisy o postępowaniu zwykłym, uznając że nie ma ona cech pozwalających na
jej rozpoznanie w postępowaniu uproszczonym. Jako podstawę rozstrzygnięcia
Sąd Okręgowy powołał też art. 386 § 4 k.p.c., nie zaś art. 50512
§ 1 i 2 k.p.c.
Wypada odnotować, że w zgodzie z kształtującą się linią orzecznictwa w tym
drugim przypadku zażalenie powoda na orzeczenie kasatoryjne byłoby
niedopuszczalne, niezależnie od wagi przytoczonych w nim zarzutów
(por. postanowienie Sądu Najwyższego z 26 lutego 2015 r., III CZ 7/15, Biul. SN
2015, nr 3, s. 12).
Zgodnie z art. 386 § 2 i 4 k.p.c. uchylenie wyroku i przekazanie sprawy do
ponownego rozpoznania sądowi pierwszej instancji może nastąpić w razie
stwierdzenia nieważności postępowania przed tym sądem i zniesienia
postępowania w zakresie dotkniętym nieważnością, nierozpoznania istoty sprawy
przez sąd pierwszej instancji oraz gdy wydanie wyroku wymaga przeprowadzenia
postępowania dowodowego w całości.
Zażalenie na orzeczenie kasatoryjne sądu drugiej instancji (art. 3941
§ 11
6
k.p.c.) ma służyć skontrolowaniu, czy zostało ono prawidłowo wydane w jednej
z wymienionych wyżej sytuacji. Ten środek odwoławczy, przy całej swojej
specyfice, pozostaje zażaleniem i nie służy ocenie prawidłowości czynności
procesowych sądu podjętych w celu wydania rozstrzygnięcia co do istoty sprawy
ani także zaprezentowanego przez ten sąd poglądu na temat wykładni prawa
materialnego mającego zastosowanie w sprawie. Sąd Najwyższy przy jego
rozpoznawaniu nie bada istoty sprawy, a mianowicie tego, co w świetle
zgłoszonego żądania i jego podstawy faktycznej stanowiło przedmiot
postępowania, lecz jedynie ocenia, czy okoliczności powołane przez sąd
odwoławczy jako przyczyny wydania orzeczenia kasatoryjnego są tymi, które
w świetle art. 386 § 4 k.p.c. usprawiedliwiały jego wydanie, zamiast - co powinno
być regułą - orzeczenia reformatoryjnego.
Wadliwe zakwalifikowanie sprawy jako podlegającej rozpoznaniu
w postępowaniu uproszczonym i zaniechanie w związku z tym rozpoznania
zarzutów pozwanego podniesionych z zamiarem wykazania, że dochodzona
pozwem wierzytelność powoda wygasła w związku z potrąceniem z nią przed
wszczęciem postępowania w sprawie wzajemnej wierzytelności pozwanego,
stanowi o nierozpoznaniu istoty sprawy i uzasadnia uchylenie wyroku Sądu
pierwszej instancji i przekazanie mu sprawy do ponownego rozpoznania.
Mając powyższe na uwadze, na podstawie art. 39814
w zw. z art. 3941
§ 3
k.p.c., oraz art. 108 § 2 w zw. z art. 39821
i art. 3941
§ 3 k.p.c. orzeczono, jak
w sentencji.