Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt V CSK 546/14
WYROK
W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ
Dnia 25 czerwca 2015 r.
Sąd Najwyższy w składzie:
SSN Teresa Bielska-Sobkowicz (przewodniczący,
sprawozdawca)
SSN Jan Górowski
SSN Katarzyna Tyczka-Rote
w sprawie z powództwa "N." Spółki z ograniczoną odpowiedzialnością
w R.
przeciwko Bank […] Spółce Akcyjnej
w W.
o zapłatę,
po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w Izbie Cywilnej
w dniu 25 czerwca 2015 r.,
skargi kasacyjnej strony pozwanej od wyroku Sądu Okręgowego w G.
z dnia 28 lutego 2014 r.,
oddala skargę kasacyjną i zasądza od skarżącego na rzecz
powoda 1800 (jeden tysiąc osiemset) złotych tytułem zwrotu
kosztów postępowania kasacyjnego.
2
UZASADNIENIE
Sąd Okręgowy w G. wyrokiem z dnia 28 lutego 2014 r. oddalił apelację
pozwanego Banku […] S.A. w W. od wyroku Sądu Rejonowego w G. z dnia 8
października 2013 r., którym zasądzono na rzecz powoda N. spółki z ograniczoną
odpowiedzialnością w R. 61 300,85 zł z ustawowymi odsetkami.
Z ustaleń wynika, że powód, posiadający rachunek bankowy w […] Banku
S.A. w K., zlecał drogą elektroniczną przelewy środków pieniężnych na rzecz
swoich kontrahentów. Dane do przelewów zleconych w latach 2007 - 2008
wpisywała księgowa powoda, K. K., która wpisywała prawidłowe nazwy i adresy
wierzycieli, lecz wprowadzała swój numer rachunku bankowego w […]Banku i
Banku […]. Prezes zarządu powodowej spółki zatwierdzał przelewy nie dokonując
ich sprawdzenia. Pozwany bank w większości wypadków nie weryfikował zgodności
numeru rachunku bankowego z nazwą beneficjariusza, lecz księgował przelewy na
rachunku bankowym K. K., pomimo innego oznaczenia odbiorcy. Suma
dokonanych w ten sposób za pośrednictwem pozwanego przelewów wynosi
122 601,70 zł. Wyrywkowa weryfikacja zgodności numeru rachunku i nazwy
beneficjariusza przez pozwany bank doprowadziła do wykrycia nieprawidłowego
przelewu na rachunek K. K. środków przeznaczonych dla A. M. W tym wypadku
bank zwrócił powodowi nieprawidłowo przelane środki. K. K. została skazana za
przestępstwo z art. 286 § 1 w związku z art. 12 k.k. popełnione na szkodę powoda.
Rozważając odpowiedzialność odszkodowawczą pozwanego banku,
realizującego przelewy, Sąd Rejonowy uznał, że przepisy art. 354 k.c., oraz art. 50
i 64 ust. 1 Prawa bankowego nakładają na bank obowiązek dołożenia szczególnej
staranności, gdy chodzi o zapewnienie bezpieczeństwa przechowywanych środków
pieniężnych. Każdy bank uczestniczący w wykonaniu polecenia przelewu
zobowiązany jest do realizacji polecenia przelewu zgodnie z jego treścią,
a to oznacza również obowiązek sprawdzenia zgodności numeru rachunku
bankowego i oznaczenia odbiorcy środków pieniężnych. Niewykonanie tego
obowiązku przez pozwany bank spowodowało wyrządzenie powodowi szkody.
Kwota dochodzona pozwem odpowiada połowie wysokości szkody, bowiem powód
3
uznał swoje przyczynienie do jej powstania poprzez brak kontroli nad działaniem
zatrudnionej w spółce księgowej.
Sąd Okręgowy, oddalając apelację pozwanego, podzielił dokonane
w sprawie ustalenia faktyczne i ocenę prawną. Zwrócił uwagę na fakt, że tylko
pozwany, jako bank odbiorcy, miał możliwość sprawdzenia, czy środki pieniężne
przelewane są na rachunek odbiorcy oznaczonego w zleceniu. Sąd ten wskazał,
że wprawdzie przepisy prawa bankowego nie nakładają na bank obowiązku
sprawdzenia zgodności numeru rachunku i nazwy beneficjariusza przelewu, jednak
taki obowiązek wynika z przepisów ogólnych, tj. art. 354 § 1 i art. 355 k.c.
stanowiących, że dłużnik powinien wykonać zobowiązanie zgodnie z jego treścią,
w sposób odpowiadający jego celowi społeczno-gospodarczemu, działając
z należytą starannością. Zawodowy zaś charakter prowadzonej przez bank
działalności wymaga stosowania podwyższonego miernika staranności. Przepis art.
64 prawa bankowego ma charakter bezwzględnie obowiązujący i przewiduje
gwarancyjną odpowiedzialność banku, mającą na celu ochronę klientów banku.
Odpowiedzialności tej nie mogą wyłączyć akty niższego rzędu, w tym zarządzenia
Prezesa NBP. Sąd Okręgowy nie podzielił podnoszonego w apelacji pozwanego
zarzutu, że odpowiedzialność odszkodowawcza banku powinna podlegać ocenie
uwzględniającej prounijną wykładnię prawa, zgodnie zaś z dyrektywą nr
2007/64/WE banki nie mają obowiązku weryfikacji oznaczenia beneficjariusza
przelewu. Dyrektywa ta została implementowana do polskiego systemu prawnego
ustawą z dnia 19 sierpnia 2011 r. o usługach płatniczych, zatem jej postanowienia
nie mogą się odnosić do stanów faktycznych zaistniałych wcześniej.
Wyrok Sądu Apelacyjnego pozwany zaskarżył skargą kasacyjną, opartą na
podstawie naruszenia prawa materialnego. W ramach tej podstawy zarzucił
naruszenie art. 64 ustawy - Prawo bankowe w brzmieniu obowiązującym do dnia
wejścia w życie ustawy z dnia 19 sierpnia 2011 r. o usługach płatniczych oraz art.
354 § 1 k.c. przez błędną wykładnię i uznanie, że wyłączenie odpowiedzialności
banku za skutki realizacji przelewu zawierającego błędny numer rachunku
bankowego jest sprzeczne z bezwzględnie obowiązującymi przepisami prawa, oraz,
że na banku spoczywa obowiązek weryfikacji zgodności numeru rachunku
bankowego z oznaczeniem beneficjariusza przelewu, a także przez uznanie,
4
że wykonanie takiego obowiązku stanowi o dochowaniu należytej staranności oraz
ma znaczenie dla osiągnięcia celu społeczno-gospodarczego zobowiązania.
Ponadto zarzucił naruszenie art. 354 § 1 k.c. i art. 355 k.c. w związku z art. 64
prawa bankowego przez zaniechanie ustalenia, że należytą staranność banku
należy oceniać w świetle Dyrektywy 2007/64/WE Parlamentu Europejskiego i Rady,
a także naruszenie postanowienia § 11 zarządzenia Prezesa NBP nr 5/2002 z dnia
6 maja 2002 r. w sprawie sposobu numeracji rachunków bankowych przez jego
niezastosowanie oraz art. 375 k.c. przez jego niezastosowanie i pominięcie zarzutu,
które pozwanemu jako dłużnikowi solidarnemu przysługiwały wobec powoda, to jest
zarzutu, że powód wiedział i wyraził zgodę na identyfikację beneficjariusza
polecenia przelewu wyłącznie według numeru rachunku bankowego oraz na
wyłączenie odpowiedzialności banków pośredniczących w realizacji transakcji
w przypadku błędnego wskazania numeru rachunku bankowego.
W konkluzji wnosił o uchylenie zaskarżonego wyroku w całości i przekazanie
sprawy do ponownego rozpoznania, ewentualnie o jego uchylenie i uwzględnienie
apelacji.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Dochodzone w sprawie roszczenie dotyczy odpowiedzialności banku
uczestniczącego, jako dostawca usług beneficjariusza przelewu, w realizacji
transakcji polegających na przelewie środków pieniężnych dokonywanych w latach
2007-2008. Odpowiedzialność ta określona została w art. 64 ustawy z dnia
29 sierpnia 1997 r. - Prawo bankowe (tekst jedn. Dz. U. z 20015 r., poz. 128).
Przepis ten, w brzmieniu obowiązującym w stanie prawnym obejmującym
wskazany okres, stanowił, że jeżeli polecenie przeprowadzenia rozliczenia
pieniężnego złożone przez posiadacza rachunku bankowego jest wykonywane
przez kilka banków, każdy z tych banków ponosi wraz z pozostałymi solidarną
odpowiedzialność wobec posiadacza rachunku za szkody spowodowane
niewykonaniem lub nienależytym wykonaniem zlecenia.
Oceniając charakter odpowiedzialności banku określony w tym przepisie,
Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 17 grudnia 2008 r., I CSK 205/08 (niepubl.)
wskazał, że przepis ten statuuje szczególną odpowiedzialność ustawową typu
5
gwarancyjnego, zapewniającą w sposób szczególny i szeroki ochronę klientów
banków. Ocenę tę należy podzielić z tym zastrzeżeniem, że ta szczególna,
samoistna i osobista odpowiedzialność ex lege banku, który nie jest związany
z poszkodowanym umową, jest usytuowana w reżimie odpowiedzialności deliktowej.
Skreślenie zaś zdania drugiego tego przepisu o treści „Wolny od odpowiedzialności
jest bank, który udowodni, że szkoda nie powstała z jego winy” ustawą z dnia
1 kwietnia 2004 r. o zmianie ustawy – Prawo bankowe oraz zmianie innych ustaw
(Dz. U. Nr 9, poz. 87) oznacza, że banki obciążone zostały solidarną
odpowiedzialnością na zasadzie ryzyka. Zwrócić należy uwagę, że przepis ten,
odmiennie niż inne przepisy dotyczące odpowiedzialności na zasadzie ryzyka, nie
określa przesłanek egzoneracyjnych, należy zatem uznać, że jego celem było
zaostrzenie odpowiedzialności banków uczestniczących w realizacji przelewu.
Obrona pozwanego banku sprowadzała się do twierdzenia o braku
obowiązku weryfikowania zgodności numeru rachunku bankowego z oznaczeniem
beneficjariusza przelewu. Wskazywał jako przesłankę egzoneracyjną stosowanie
do realizacji przelewów systemu rozliczeń poprzez weryfikację numeru rachunku
bankowego według tzw. standardu NBP, wprowadzonego zarządzeniem Prezesa
NBP nr 5/2002 z dnia 6 maja 2002 r. w sprawie sposobu numeracji rachunków
bankowych prowadzonych w bankach (Dz. Urz. NBP 2002, nr 8, poz. 20 ze zm.).
Zgodnie z tym zarządzeniem, identyfikacja beneficjariusza przelewu następowała
na podstawie numeru rachunku bankowego. Nie można jednak uznać, aby
wskazane zarządzenie Prezesa NBP zwalniało bank od odpowiedzialności
określonej w art. 64 prawa bankowego. Przede wszystkim należy wskazać,
że złożenie polecenia przelewu zawiera nie tylko dyspozycję obciążenia oznaczoną
kwotą posiadacza rachunku, lecz również dyspozycję uznania tą kwotą rachunku
wierzyciela także przez inny bank, prowadzący rachunek wierzyciela.
Skoro w narzucanych przez banki formularzach zlecenia przelewu należy wpisać
nie tylko numer rachunku bankowego beneficjariusza, lecz także jego nazwę, to
należy uznać, że wszystkie te dane powinny mieć dla banku znaczenie.
Jak wskazał Sąd Najwyższy w przytoczonym wyroku w sprawie I CSK 205/08,
zarówno bank zleceniodawcy, jak i bank beneficjariusza zobowiązane są do
realizacji polecenia przelewu zgodnie z jego treścią, zatem, w razie stwierdzenia
6
niezgodności w treści polecenia przelewu, bank nie powinien go realizować.
Podzielić należy ocenę, że obowiązek dokonania sprawdzenia zgodności numeru
rachunku i nazwy beneficjariusza należy wywodzić z ogólnych kodeksowych zasad
wykonywnia zobowiązań, określonych w art. 354 § 1 i 355 k.c., tym bardziej, że to
właśnie pozwany, jako prowadzący rachunek bankowy K. K. miał możliwość
dokonania tej weryfikacji, a przy ostatecznym zaksięgowaniu przelanych środków
na rachunku beneficjariusza powinna być dochowana należyta staranność. Trzeba
też zwrócić uwagę, że wspomniane zarządzenie, jako akt podustawowy, nie może
zmieniać zasad odpowiedzialności wyrażonych w art. 64 prawa bankowego.
Powyższe uwagi odnoszą się do stanu prawnego istniejącego w latach 2007-
2008. Stan prawny uległ zmianie na skutek implementowania do polskiego systemu
prawnego Dyrektywy 2007/65/WE Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia
13 listopada 2007 r. w sprawie usług płatniczych w ramach rynku wewnętrznego…
(Dz. U. UE L. 2007. 319. 1) ustawą z dnia 19 sierpnia 2011 r. o usługach
płatniczych (Dz. U. Nr 199, poz. 1175. Zmiana polegała m.in. na oznaczeniu
dotychczasowej treści art. 64 prawa bankowego jako ust. 1 i dodaniu ust. 2,
zgodnie z którym nie stosuje się tego przepisu do usług płatniczych uregulowanych
w ustawie o usługach płatniczych. Ustawa ta inaczej uregulowała odpowiedzialność
banków, wskazując sposób wyraźny, że bank ma obowiązek weryfikacji jedynie
wskazanego w zleceniu przelewu numeru rachunku bankowego, a ryzyko
wskazania błędnego numeru obciąża zlecającego. Zdaniem skarżącego,
orzekające w sprawie Sądy miały obowiązek dokonania wykładni stosowanych
w sprawie przepisów w świetle dyrektywy, pomimo braku jej implementacji w dacie
realizacji przelewów, bowiem przynależność do Unii Europejskiej nakłada
powinność prounijnej wykładni prawa. W związku z tym zarzutem należy przyznać
rację skarżącemu, że prounijna wykładnia prawa jest powinnością sądów.
Nie znaczy to jednak, że taki obowiązek istniał w rozpoznawanej sprawie. Przede
wszystkim, dyrektywa, na którą skarżący się powołał, nakładała na państwa
członkowskie obowiązek jej implementacji do krajowych porządków prawnych
do dnia 1 listopada 2009 r., zatem dopiero począwszy od tego dnia można mówić
o skutkach braku implementacji, w tym o wykładaniu przepisów krajowych w jej
świetle. Wprowadzenie dyrektywy do polskiego systemu prawnego nastąpiło
7
z opóźnieniem, bo dopiero w 2011 r. Nieterminowa bądź niepełna implementacja
dyrektywy może, w określonych wypadkach, prowadzić do bezpośredniego
powoływania się na jej postanowienia, jednak, co do zasady, tylko w sporach
pomiędzy jednostką a organami władzy publicznej. Szersze odnoszenie się do tej
kwestii jest zbędne wobec stwierdzenia, że zdarzenia wyrządzające szkodę miały
miejsce w 2007 i 2008 roku, zatem jeszcze przed upływem oznaczonego
w dyrektywie terminu.
Zarzut naruszenia przepisu § 11 zarządzenia Prezesa Narodowego Banku
Polskiego nr 5/2002 z dnia 6 maja 2002 r. uchyla się spod kontroli kasacyjnej,
bowiem zarządzenie takie nie mieści się w kategoriach źródeł powszechnie
obowiązującego prawa, wymienionych w art. 87 Konstytucji, a tylko takie mogą być
powołane w podstawie kasacyjnej.
Naruszenia art. 375 k.c. polegać miało na pominięciu zarzutu, że powód
wiedział i wyraził zgodę zarówno na identyfikację beneficjariusza polecenia
przelewu wyłącznie według numeru rachunku bankowego, jak i na wyłączenie
odpowiedzialności banków pośredniczących w realizacji transakcji w przypadku
błędnego wskazania numeru rachunku bankowego. Należy jednak zwrócić uwagę,
że naruszenie prawa materialnego może polegać albo na błędnej wykładni, albo na
wadliwym zastosowaniu określonego przepisu prawa. Nie może natomiast polegać
na pominięciu zarzutu procesowego. Tego rodzaju zarzut musi być oparty na
wskazaniu konkretnie oznaczonych przepisów proceduralnych, których naruszenie
prowadziło do niedokonania określonych ustaleń, pominięcia całości czy części
zgromadzonego w sprawie materiału, albo innych jeszcze uchybień natury
procesowej, mogących mieć wpływ na wynik sprawy. W podstawie skargi
kasacyjnej takich przepisów nie przytoczono, zarzut naruszenia art. 375 k.c. należy
zatem uznać za bezzasadny.
Z tych względów orzeczono jak w sentencji na podstawie art. 39814
k.p.c.