Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt II CSK 398/14
POSTANOWIENIE
Dnia 24 czerwca 2015 r.
Sąd Najwyższy w składzie:
SSN Henryk Pietrzkowski (przewodniczący)
SSN Barbara Myszka (sprawozdawca)
SSN Krzysztof Pietrzykowski
w sprawie z wniosku F. M. i G. M.
przy uczestnictwie W. W.
o ustanowienie służebności drogi koniecznej,
po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym
w Izbie Cywilnej w dniu 24 czerwca 2015 r.,
skargi kasacyjnej uczestnika postępowania
od postanowienia Sądu Okręgowego w Z.
z dnia 17 października 2013 r.,
oddala skargę kasacyjną.
2
UZASADNIENIE
Sąd Rejonowy w Ś. – po rozpoznaniu sprawy z wniosku F. M. i G. M. przy
uczestnictwie W. W. – postanowieniem z dnia 14 listopada 2012 r. ustanowił
służebność drogi koniecznej na rzecz każdoczesnego właściciela nieruchomości
położonych w Ł., tj. działki nr 78/4 objętej księgą wieczystą nr […] i działki nr 78/2
objętej księgą wieczystą nr […], obciążającą nieruchomość oznaczoną w ewidencji
gruntów nr 78/3, objętą księgą wieczystą nr […], w sposób oznaczony kolorem
czerwonym na mapie sporządzonej przez geodetę R. K., będącej integralną
częścią postanowienia, i zasądził od wnioskodawców na rzecz uczestnika kwotę
4 800 zł tytułem wynagrodzenia za ustanowienie służebności.
Ustalił, że wnioskodawcy są właścicielami nieruchomości położonych w Ł. w
postaci działki nr 78/4 objętej księgą wieczystą nr […] i działki nr 78/2 objętej księgą
wieczystą nr […], natomiast uczestnik postępowania jest właścicielem
nieruchomości objętej księgą wieczystą nr […], w skład której wchodzi działka nr
78/3. Wymienione działki są usytuowane na zboczu wzniesienia, przy czym działki
nr 78/4 i nr 78/3 w bezpośredniej styczności z liniami rozgraniczającymi ul. S.
Działkę nr 78/2, która jest zabudowana budynkiem mieszkalnym, oddziela od ul. S.
działka nr 78/3. Różnica wzniesień między asfaltową jezdnią a górą skarpy wynosi
około 4,5 m, natomiast między górą skarpy a tylną granicą działek – około 11 m.
Dojazd do działki nr 78/2 prowadzi z ul. S., tj. działki nr 414/1 stanowiącej własność
Powiatu Ś., przez działkę nr 78/3 stanowiącą własność uczestnika. W ewidencji
gruntów działka nr 78/3 jest oznaczona jako droga. Na działkach nr 414/1 i nr 78/3
znajduje się betonowy podjazd, a ogrodzenie metalowe za linią graniczną działki nr
78/3 z ul. S. oraz brama wjazdowa na podjeździe tworzą jedną całość z działkami
nr 78/4 i nr 78/2. Ze względu na ukształtowanie terenu, działki nr 78/4 i nr 78/2 nie
mają dostępu do drogi publicznej. Dostęp taki może zapewnić droga konieczna
przebiegająca w sposób opisany w sentencji i oznaczony na mapie sporządzonej
przez geodetę R. K. Działka nr 78/3 o obszarze 0,0065 ha, ze względu na jej
usytuowanie przy drodze asfaltowej oraz różnicę poziomów, jest nieatrakcyjna pod
względem inwestycyjnym i nie może pełnić innej funkcji niż dojazd do działki nr 78/1
stanowiącej własność uczestnika, ewentualnie także do działek wnioskodawców.
3
Według opinii biegłego wynagrodzenie za ustanowienie służebności powinno
wyrażać się kwotą 4 800 zł.
Sąd Rejonowy stwierdził, że samo położenie nieruchomości przy drodze
publicznej nie oznacza odpowiedniego dostępu do tej drogi oraz że taka sytuacja
wystąpiła w niniejszej sprawie, ponieważ działkę nr 78/2 oddziela od drogi
publicznej wysoka skarpa porośnięta drzewami. Według opinii biegłego wytyczenie
drogi koniecznej w innym miejscu niż istniejąca droga dojazdowa jest niemożliwe,
zgodnie bowiem z § 14 rozporządzenia Ministra Infrastruktury z dnia 12 kwietnia
2002 r. w sprawie warunków technicznych jakim powinny odpowiadać budynki i ich
usytuowanie (Dz.U. Nr 75, poz. 690), do działek budowalnych oraz do budynków
i urządzeń z nimi związanych należy zapewnić dojście i dojazd umożliwiający
dostęp do drogi publicznej, odpowiednie do przeznaczenia i sposobu ich
użytkowania oraz wymagań dotyczących ochrony przeciwpożarowej, określonych
w odrębnych przepisach; szerokość jezdni nie może być mniejsza niż 3 m.
Dopuszcza się zastosowanie dojścia i dojazdu do działek budowlanych w postaci
ciągu pieszo-jezdnego, pod warunkiem że ma on szerokość nie mniejszą niż 5 m,
umożliwiającą ruch pieszy oraz ruch i postój pojazdów. Poza tym ze względu na
usytuowanie terenu nie jest też możliwe spełnienie warunków określonych
w przepisach rozporządzenia Ministra Spraw Wewnętrznych i Administracji z dnia
16 czerwca 2003 r. w sprawie uzgadniania projektu budowalnego pod względem
ochrony przeciwpożarowej (Dz.U. Nr 121, poz. 1137 ze zm.).
Sąd Rejonowy podzielił wnioski wynikające z opinii biegłego geodety i oddalił
wniosek uczestnika o dopuszczenie dowodu z dodatkowej opinii, której
przedmiotem miała być ocena możliwości wytyczenia drogi o innym przebiegu, tym
bardziej że wniosek ten został zgłoszony po upływie półtora roku od wydania
poprzedniej opinii, której uczestnik nie kwestionował. W konsekwencji Sąd
Rejonowy uznał, że zostały spełnione przesłanki określone w art. 145 k.c. i orzekł,
jak w sentencji.
Sąd Okręgowy w Z. postanowieniem z dnia 17 października 2013 r. oddalił
apelację uczestnika, aprobując zarówno ustalenia faktyczne, jak i ocenę prawną
Sądu pierwszej instancji. Podkreślił, że działka nr 78/4 przylega wprawdzie do
działki nr 444/1, jednak ze względu na różnicę wzniesień wynoszącą 4,5 m
4
spełnienie warunków technicznych dojazdu w kierunku przeciwnym do działki nr
78/3 jest praktycznie niemożliwe, a poza tym koszty urządzenia takiego dojazdu
byłyby znacznie wyższe od uszczerbku nieruchomości, przez którą ma prowadzić
droga konieczna. Wartość działki nr 78/3 obciążonej służebnością – według opinii
biegłego – wynosi około 10 000 zł, natomiast ewentualne urządzenie dojazdu
po działce nr 444/1 równolegle do istniejącej drogi, wzdłuż działki nr 78/3 lub
w kierunku przeciwnym do położenia tej działki znacznie przekroczyłoby wartość
działki obciążonej służebnością, pomijając to, czy nadzór budowlany – ze względu
na warunki techniczne i bezpieczeństwo ruchu drogowego – wyraziłby zgodę na
budowę dodatkowej drogi.
W skardze kasacyjnej od postanowienia Sądu Okręgowego uczestnik
postępowania, powołując się na obie podstawy przewidziane w art. 3983
§ 1 k.p.c.,
wniósł o jego uchylenie i przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania,
ewentualnie orzeczenie co do istoty sprawy przez oddalenie wniosku. Zarzucił
naruszenie art. 145 § 1 k.c. przez przyjęcie, że działki nr 78/2 i nr 78/4 nie mają
odpowiedniego dostępu do drogi publicznej, pomimo że działka nr 78/4 graniczy
z działką nr 414/1 stanowiącą drogę publiczną, a wnioskodawcy nie podjęli próby
uzyskania w trybie art. 29 ustawy z dnia 21 marca 1985 r. o drogach publicznych
(jedn. tekst: Dz.U. z 2013 r., poz. 260 ze zm.; obecnie: jedn. tekst: Dz.U. z 2015 r.,
poz. 460 – dalej: „u.d.p.”) zezwolenia na urządzenie zjazdu do swoich
nieruchomości, art. 5 k.c. przez przyjęcie, że wnioskodawcy występując
z roszczeniem o ustanowienie drogi koniecznej nie czynią ze swojego prawa
użytku sprzecznego ze społeczno-gospodarczym przeznaczeniem tego prawa oraz
zasadami współżycia społecznego, art. 6 w związku z art. 145 k.c. przez przyjęcie,
że na uczestniku ciążył obowiązek wykazania, iż alternatywna do istniejącej droga
dojazdowa będzie stanowiła odpowiedni dostęp do drogi publicznej, i art. 145 § 2
w związku z art. 145 § 3 k.c. przez przyjęcie, że wytyczenie drogi koniecznej przez
działkę nr 78/3 stanowi najmniejsze obciążenie, mimo że mniejszym obciążeniem
byłoby urządzenie drogi przez działkę nr 414/1. Poza tym podniósł zarzut obrazy art.
510 § 2 w związku z art. 626 § 1 k.p.c. przez zaniechanie wezwania do udziału
w sprawie Powiatu Ś., jako właściciela działki nr 414/1 sąsiadującej z działką nr
78/4, art. 232 w związku z art. 286, art. 278 § 1 i art. 13 § 2 k.p.c. przez zaniechanie
5
przeprowadzenia dowodu z dodatkowej opinii biegłego geodety oraz z opinii
biegłego z zakresu budownictwa drogowego, mimo że przeprowadzenie tych
dowodów było niezbędne do rozpoznania istoty sprawy, i art. 217 § 2 w związku z
art. 13 § 1 k.p.c. przez uznanie, że uczestnik spóźnił się z wnioskiem o
dopuszczenie dowodu z dodatkowej opinii biegłego geodety, mimo że wniosek ten
został zgłoszony w niespełna dwa miesiące po zapoznaniu się z opinia
podstawową.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Zarzucając naruszenie art. 217 § 2 w związku z art. 13 § 2 k.p.c. skarżący
zmierza do wykazania, że jego wnioski o dopuszczenie dowodu z dodatkowej opinii
biegłego geodety na okoliczność możliwości wytyczenia innego przebiegu drogi
dojazdowej zostały przez Sąd pierwszej instancji bezpodstawnie oddalone.
Podnosząc zarzut obrazy art. 232 w związku z art. 278 § 1, art. 286 i art. 13 § 2
k.p.c. zmierza natomiast do wykazania, że dowód ten powinien być dopuszczony
przez Sąd z urzędu.
Przed odniesieniem się do zarzutu obrazy wymienionych przepisów
postępowania trzeba przypomnieć, że pismo z dnia 2 czerwca 2011 r., zawierające
wniosek o dopuszczenie dowodu z dodatkowej opinii biegłego geodety, zostało
dołączone do akt sprawy na rozprawie w dniu 2 listopada 2011 r., że Sąd pierwszej
instancji wydał postanowienie o oddaleniu tego wniosku oraz że skarżący nie zgłosił
zastrzeżenia, o którym mowa w art. 162 k.p.c. (k. 154). Postanowieniem
ogłoszonym na rozprawie w dniu 24 października 2012 r. Sąd pierwszej instancji
oddalił kolejny wniosek skarżącego o dopuszczenie dowodu z opinii biegłego
geodety, zgłoszony w jego piśmie z dnia 10 października 2012 r. W tym wypadku
skarżący również nie zgłosił zastrzeżenia przewidzianego w art. 162 k.p.c. (k. 289),
a w apelacji od postanowienia Sądu pierwszej instancji nie powołał się na
naruszenie prawa procesowego.
Uszło uwagi skarżącego, że przepisy art. 217 § 2 i art. 232 w związku z art.
278 § 1, art. 286 i art. 13 § 2 k.p.c. dotyczą postępowania przed sądem pierwszej
instancji oraz że w ramach podstawy kasacyjnej przewidzianej w art. 3983
§ 1 pkt 2
k.p.c. można podnosić zarzuty przeciwko postępowaniu przed sądem drugiej
instancji, uchybienia procesowe sądu pierwszej instancji powinny być natomiast
6
przedmiotem zarzutów apelacyjnych. Uchybienia procesowe sądu pierwszej
instancji tylko wtedy stają się uchybieniami sądu drugiej instancji, gdy mimo ich
wyraźnego wytknięcia w apelacji nie zostały przez sąd drugiej instancji
uwzględnione. Jednak i w takim wypadku w skardze kasacyjnej złożonej
z powołaniem się na podstawę określoną w art. 3983
§ 1 pkt 2 k.p.c. konieczne
jest wskazanie na naruszenie właściwych przepisów regulujących postępowanie
przed sądem drugiej instancji, a poza tym – wykazanie, że następstwa
stwierdzonych wadliwości postępowania były tego rodzaju, że kształtowały lub co
najmniej współkształtowały treść kwestionowanego orzeczenia. Skoro skarżący
zarzucił naruszenie przepisów, które nie dotyczyły postepowania przed sądem
drugiej instancji, to z tej już tylko przyczyny odnośny zarzut nie może odnieść
zamierzonego skutku.
Uszło również uwagi skarżącego, że zgodnie z art. 162 k.p.c., strony mogą
w toku posiedzenia, a jeżeli nie były obecne, na najbliższym posiedzeniu zwrócić
uwagę sądu na uchybienia przepisom postepowania, wnosząc o wpisanie
zastrzeżenia do protokołu. Stronie, która zastrzeżenia nie zgłosiła, nie przysługuje
prawo powoływania się na takie uchybienia, chyba że chodzi o przepisy
postępowania, których naruszenie sąd powinien wziąć pod rozwagę z urzędu, albo
że strona uprawdopodobni, iż nie zgłosiła zastrzeżeń bez swojej winy. Na gruncie
tego przepisu w orzecznictwie przyjmuje się, że strona nie może skutecznie
zarzucać uchybienia przez sąd przepisom postępowania, jeżeli nie zwróciła na nie
uwagi sądu w trybie art. 162 k.p.c. Naruszenie art. 217 § 2 i art. 232 w związku z art.
278 § 1, art. 286 i art. 13 § 2 k.p.c. nie jest przy tym uchybieniem, do którego art.
162 k.p.c. nie miał zastosowania, gdyż przewidziana w tym przepisie prekluzja
zarzutów nie dotyczy tylko takich uchybień, które powodują nieważność
postępowania (zob. uchwały Sądu Najwyższego z dnia 27 października 2005 r.,
III CZP 55/05, OSNC 2006, nr 9, poz. 144 i z dnia 27 czerwca 2008 r., III CZP
50/08, OSNC 2009, nr 7-8, poz. 103, wyroki Sądu Najwyższego z dnia 26 sierpnia
2009 r., I CSK 13/09, nie publ., z dnia 24 września 2009 r., IV CSK 185/09, OSNC-
ZD 2010, nr B, poz. 65, z dnia 3 lutego 2010 r., II CSK 286/09, OSNC 2010, nr 9,
poz. 125, z dnia 8 kwietnia 2010 r., II PK 127/09, OSNP 2011, nr 19-20, poz. 248,
7
z dnia 22 lipca 2010 r., I CNP 100/09, nie publ., z dnia 14 grudnia 2011 r., I CSK
374/11, nie publ. i z dnia 29 sierpnia 2013 r., I CSK 713/12, nie publ.).
W ramach podstawy kasacyjnej określonej w art. 398 3
§ 1 pkt 2 k.p.c.
skarżący wskazał ponadto na naruszenie art. 510 § 2 w związku z art. 626 § 1 k.p.c.
przez niewezwanie do udziału w sprawie właściciela działki nr 444/1, sąsiadującej
z działką nr 78/4. Zgodnie z art. 626 § 1 k.p.c., we wniosku o ustanowienie drogi
koniecznej należy wskazać właścicieli wszystkich nieruchomości, przez które
mogłaby prowadzić droga konieczna, aby nieruchomość wnioskodawcy miała
odpowiedni dostęp do drogi publicznej. Z kolei zgodnie z art. 510 § 2 k.p.c., jeżeli
okaże się, że zainteresowany nie jest uczestnikiem, sąd wezwie go do udziału
w sprawie. Zainteresowanym w sprawie jest natomiast – jak stanowi art. 510 § 1
k.p.c. – każdy, czyich praw dotyczy wynik postępowania.
Powiat Ś., będący właścicielem działki nr 444/1, nie został wskazany we
wniosku o ustanowienie drogi koniecznej ani wezwany do wzięcia udziału w
sprawie. Nie oznacza to jednak, że z tego powodu doszło do naruszenia art. 510 §
2 w związku z art. 626 § 1 k.p.c., mogącego mieć istotny wpływ na wynik sprawy. W
art. 626 § 1 k.p.c. chodzi o zapewnienie uczestnictwa w postępowaniu właścicielom
wszystkich nieruchomości, które zamykają wnioskodawcy dostęp do drogi
publicznej, w związku z czym potencjalnie mogą być obciążone służebnością, i z
tego powodu są zainteresowane wynikiem sprawy. O naruszeniu art. 510 § 2 k.p.c.,
mogącym mieć istotny wpływ na wynik sprawy, można by więc mówić w sytuacji, w
której doszłoby do obciążenia nieruchomości stanowiącej działkę nr 444/1
służebnością drogi koniecznej, co bezspornie nie nastąpiło.
Konkludując ten wątek rozważań trzeba stwierdzić, że podstawa kasacyjna
określona w art. 3983
§ 1 pkt 2 k.p.c. nie została przez skarżącego wykazana.
Przed przystąpieniem do rozważenia zarzutów naruszenia prawa
materialnego trzeba przypomnieć, że podlegają one ocenie na kanwie ustaleń
faktycznych stanowiących podstawę zaskarżonego wyroku oraz że – zgodnie z art.
39813
§ 2 k.p.c. – w postępowaniu kasacyjnym Sąd Najwyższy jest tymi ustaleniami
związany. Podkreślenie to było konieczne, ponieważ skarżący – podnosząc zarzut
naruszenia art. 145 § 1 k.c., zmierzający do wykazania, że droga konieczna nie
powinna przebiegać przez należącą do niego działkę nr 78/3 – abstrahuje od
8
wiążących ustaleń Sądu Okręgowego. Dotyczy to zarówno przesłanki braku
odpowiedniego dostępu do drogi publicznej, jak i samego przebiegu drogi
koniecznej. Akcentując położenie działki nr 78/4 w bezpośrednim sąsiedztwie
działki nr 444/1 i wyprowadzając z tego wniosek o istnieniu odpowiedniego dostępu
do drogi publicznej skarżący pomija wiążące ustalenia faktyczne, z których wynika,
że działki nr 78/2 i 78/4 są usytuowane na stromym zboczu, że różnica wzniesień
między asfaltową jezdnią a górą skarpy wynosi około 4,5 m a między górą skarpy
a tylną granicą działek – około 11 m oraz że z tej przyczyny spełnienie warunków
technicznych dojazdu w proponowany przez niego sposób jest praktycznie
niemożliwe. Z kolei podnosząc zarzut niepodjęcia przez wnioskodawców starań
o uzyskanie – na podstawie art. 29 ust. 1 ustawy z dnia 21 marca 1985 r.
o drogach publicznych (jedn. tekst: Dz.U. z 2015 r., poz. 460 – dalej: „u.d.p.”) –
zezwolenia na lokalizację dodatkowego zjazdu, pomija okoliczność, że nawet
budowa oddzielnego zjazdu nie mogłaby doprowadzić do całkowitej zmiany
przebiegu drogi koniecznej i uniknięcia obciążenia działki nr 78/3. Poza tym
skarżący nie uwzględnia orzecznictwa sądów administracyjnych, w którym
podkreśla się, że decyzja w przedmiocie zezwolenia na lokalizację zjazdu z drogi
publicznej ma charakter uznaniowy, że uznanie administracyjne podlega
ograniczeniom wynikającym z warunków technicznych, jakim powinny odpowiadać
drogi publiczne i ich usytuowanie oraz że uznanie to jest wyłączone, jeżeli zjazd
miałby zostać urządzony w miejscu zagrażającym bezpieczeństwu ruchu
drogowego. W niektórych orzeczeniach przyjmuje się natomiast, że strona może
domagać się zezwolenia na lokalizację zjazdu dopiero w braku możliwości
ustanowienia służebności drogi koniecznej (zob. np. wyroki Naczelnego Sądu
Administracyjnego z dnia 8 lutego 2012 r., I OSK 276/11, nie publ. i z dnia 11 lipca
2007 r., I OSK 1148/06, nie publ. oraz wyroki Wojewódzkiego Sądu
Administracyjnego w Warszawie z dnia 14 września 2005 r., VI SA/Wa 428/05, nie
publ., z dnia 21 maja 2007 r., VI SA/Wa 376/07, nie publ., z dnia 8 lipca 2010 r.,
VII SA/Wa 846/10, nie publ., z dnia 21 listopada 2012 r., VII SA/Wa 1572/12,
nie publ. i z dnia 25 marca 2013 r., IV SA/Wa 2928/12, nie publ.).
Podnosząc zarzut naruszenia art. 145 § 2 w związku z art. 145 § 3 k.c.
poparty argumentami, które mają przemawiać za obciążeniem służebnością drogi
9
koniecznej działki nr 444/1, skarżący również abstrahuje od wiążących ustaleń
faktycznych, wobec czego zarzut ten nie może być uznany za trafny.
Pozbawiony racji jest także zarzut obrazy art. 6 k.c., polegający na przyjęciu,
że na skarżącym spoczywał ciężar wykazania, iż alternatywna do istniejącej droga
dojazdowa będzie odpowiednim dostępem do drogi publicznej, zarzut ten bowiem
został postawiony w nawiązaniu do wyrwanego z kontekstu sformułowania, które
dotyczyło niepodważonej przez skarżącego opinii biegłego, uznanej przez Sąd
Okręgowy za wiarygodną.
Podnoszona w skardze kasacyjnej okoliczność, że w przeszłości
wnioskodawcy nie skorzystali z oferty kupna działki nr 78/3, która umożliwiałaby im
dojazd do pozostałych działek, sama przez się nie uzasadnia tezy o sprzeczności
roszczenia o ustanowienie służebności drogi koniecznej z zasadami współżycia
społecznego.
Z tych względów Sąd Najwyższy na zasadzie art. 39814
k.p.c. oddalił skargę
kasacyjną jako pozbawioną uzasadnionych podstaw.