Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt II CSK 544/14
WYROK
W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ
Dnia 24 czerwca 2015 r.
Sąd Najwyższy w składzie:
SSN Henryk Pietrzkowski (przewodniczący, sprawozdawca)
SSN Barbara Myszka
SSN Krzysztof Pietrzykowski
w sprawie z powództwa Wielospecjalistycznego Szpitala Wojewódzkiego […]
przeciwko Skarbowi Państwa - Prezesowi Sądu Okręgowego w G.
o zapłatę,
po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym
w Izbie Cywilnej w dniu 24 czerwca 2015 r.,
skargi kasacyjnej strony pozwanej
od wyroku Sądu Apelacyjnego w […]
z dnia 20 marca 2014 r.,
oddala skargę kasacyjną i zasądza od strony pozwanej na
rzecz strony powodowej kwotę 1800 (jeden tysiąc osiemset) zł
tytułem zwrotu kosztów postępowania kasacyjnego.
UZASADNIENIE
2
Sąd Okręgowy w G. postanowieniem z dnia 15 stycznia 2013 r. umorzył
postępowanie w stosunku do pozwanego komornika J. A. w następstwie ugody
sądowej zawartej między tym pozwanym i powodowym Szpitalem, natomiast
powództwo przeciwko Skarbowi Państwa - Prezesowi Sądu Okręgowego w G.,
wyrokiem z dnia 24 czerwca 2013 r. oddalił, uwzględniając zarzut przedawnienia
roszczenia dochodzonego od obu pozwanych z tytułu odpowiedzialności za szkodę
wyrządzoną przez niezgodne z prawem pobranie przez pozwanego Komornika
opłat egzekucyjnych w toku egzekucji prowadzonej przeciwko stronie powodowej
(art. 23 ust.1 i 3 ustawy z dnia 29 sierpnia 1997 r. o komornikach sądowych
i egzekucji, tekst jednolity: Dz.U. z 2011 r., nr 231, poz. 1371, ze zm., dalej jako:
„ustawa o komornikach sądowych i egzekucji” lub „u.k.s.e.”). Sąd Okręgowy uznał,
że strona powodowa powzięła wiedzę o wyrządzeniu szkody w chwili doręczenia jej,
tj. w dniach 7 stycznia i 19 lutego 2008 r. postanowień pozwanego Komornika
z dnia 18 grudnia i 11 lutego 2008 r., na podstawie których pobrane zostały opłaty
egzekucyjne. Wobec tego, że pozew wpłynął do Sądu w dniu 28 września 2011 r.,
a więc po upływie trzyletniego terminu przewidzianego w art. 4421
§ 1 k.c.,
roszczenie strony powodowej uległo przedawnieniu.
Sąd Apelacyjny, po częściowym uwzględnieniu apelacji powodowego
Szpitala, wyrokiem z dnia 20 marca 2014 r. zmienił wyrok Sądu Okręgowego i
zasądził od pozwanego Skarbu Państwa na rzecz strony powodowej kwotę 126 818,
05 zł, oddalając w pozostałej części powództwo oraz apelację. W ocenie tego
Sądu przyjąć należało, że strona powodowa dowiedziała się o szkodzie dopiero z
chwilą, gdy Sądy w postanowieniach wydanych w styczniu i lutym 2009 r.,
potwierdziły subiektywne przekonanie strony powodowej o wyrządzeniu szkody.
Sąd Apelacyjny, akceptując pogląd wyrażony w uchwale Sądu Najwyższego z dnia
16 października 2008 r., III CZP 90/08 (OSNC 2009 nr 9, poz. 123), stwierdził
bezprawny charakter czynności komornika sądowego polegającej na pobraniu
opłaty od czynności egzekucyjnych podjętych w okresie zawieszenia postępowania
egzekucyjnego.
W skardze kasacyjnej pozwany Skarb Państwa podniósł zarzut naruszenia art.
23 ust. 3 w zw. z art. 23 ust. 1 u.k.s.e. przez uznanie, że zakresem
odpowiedzialności komornika sądowego przewidzianej w art.23 ust.1 u.k.s.e. objęta
3
jest czynność polegająca na ustaleniu i pobraniu opłaty egzekucyjnej, art. 4421
k.c.
przez błędną jego wykładnię polegającą na uznaniu, że bieg terminu przedawnienia
roszczenia dochodzonego przez stronę powodową rozpoczął się dopiero od
powzięcia wiedzy o bezprawnym charakterze czynności komornika, art.123 § 1 pkt.
1 k.c. przez jego niewłaściwe zastosowanie w następstwie uznania, że wniesienie
przez powodowy Szpital skarg na czynności komornika polegającej na ustaleniu
i pobraniu opłat egzekucyjnych stanowiło czynność przed sądem przedsięwziętą
bezpośrednio w celu ustalenia roszczenia będącego przedmiotem sporu oraz art.
481 § 1 k.c. przez zasądzenie odsetek ustawowych od roszczenia przedawnionego.
Skarżący wniósł o uchylenie zaskarżonego wyroku i przekazanie sprawy Sądowi
Apelacyjnemu do ponownego rozpoznania.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Zgodnie z art. 23 ust.1 u.k.s.e. komornik jest obowiązany do naprawienia
szkody wyrządzonej przez niezgodne z prawem działanie lub zaniechanie przy
wykonywaniu czynności, według zaś art. 23 ust.3 u.k.s.e. Skarb Państwa jest
odpowiedzialny za szkodę solidarnie z komornikiem. Powołany w skardze
kasacyjnej zarzut naruszenia tych przepisów przez błędną ich wykładnię i wskutek
tego niewłaściwe zastosowanie oparty jest na założeniu, że skoro użyty w tych
przepisach termin „czynności” nie został zdefiniowany, należy przyjąć, że są to
czynności egzekucyjne, zwłaszcza że takiego pojęcia użył ustawodawca w art. 2
u.k.s.e., określając kompetencje komornika.
W doktrynie czynności egzekucyjne definiowane są jako „każde, określone co
do formy, treści, miejsca i czasu działanie powołanego do tego organu
egzekucyjnego w stosunku do osób podlegających egzekucji sądowej, podjętych
dla zapewnienia wierzycielowi zaspokojenia”. Za czynności egzekucyjne nie można
uznać – jak podkreślono w skardze kasacyjnej – czynności polegających na
ustaleniu i pobraniu opłat egzekucyjnych, nie służą one bowiem zaspokojeniu
wierzyciela, a jedynie mają na celu pokrycie kosztów działalności egzekucyjnej
komornika), prowadzonej przez niego na własny rachunek (art. 3a i art. 35 u.k.s.e.).
Za przyjęciem takiej wykładni przemawia także – zdaniem Prokuratorii Generalnej
Skarbu Państwa – przepis art. 43 u.k.s.e., stanowiący, że za prowadzenie egzekucji
4
i inne czynności wymienione w ustawie komornik pobiera opłaty egzekucyjne.
Oznacza to, że ustawodawca wyraźnie oddzielił wykonywanie przez komornika
czynności w ramach przyznanych mu kompetencji od czynności polegających na
pobieraniu opłat egzekucyjnych.
Wykładnia zaprezentowana w skardze kasacyjnej pozostaje w sprzeczności
z celem regulacji przyjętej w art. 23 ust.1 i 3 u.k.s.e. Po wejściu w życie ustawy
o komornikach sądowych i egzekucji, odpowiedzialność odszkodowawczą
komorników regulowały dwa przepisy - art. 23 tej ustawy, który stanowił,
że komornik ponosi odpowiedzialność za szkodę wyrządzoną przy wykonywaniu
czynności oraz art. 769 k.p.c., zgodnie z którym komornik odpowiadał za szkodę
wyrządzoną umyślnie lub przez niedbalstwo, jeżeli poszkodowany nie mógł w toku
postępowania zapobiec szkodzie za pomocą środków przewidzianych w kodeksie
postępowania cywilnego. Po stwierdzeniu przez Trybunał Konstytucyjny w wyroku
z dnia 20 stycznia 2004 r., SK 26/03 (OTK ZU 2004, nr 1, poz.3), że art. 769 k.p.c.
jest niezgodny z art. 77 ust.1 Konstytucji RP, przepis ten utracił moc, a art. 23 ust. 1
i 3 u.k.s.e. otrzymał nowe, obecnie obowiązujące brzmienie. W świetle
uregulowania przyjętego w tym przepisie, stanowiącym samodzielną podstawę
solidarnej odpowiedzialności komornika i Skarbu Państwa, przyjmuje się, że nie jest
to odpowiedzialność ani na zasadzie winy, ani na zasadzie ryzyka, wystarcza sama
niezgodność z prawem działania lub zaniechania komornika przy wykonywaniu
czynności. Celem takiego uregulowania jest zagwarantowanie standardu
odpowiedzialności komornika i Skarbu Państwa do wymagań art. 77 Konstytucji RP.
Zgodnie z art. 1 u.k.s.e. komornik sądowy jest funkcjonariuszem publicznym, jako
organ władzy publicznej wykonuje powierzone mu przez ustawę czynności
związane z przymusowym wykonywaniem orzeczeń sądowych a także inne
zadania powierzone przez ustawę. Jego odpowiedzialność za szkodę wyrządzoną
przy wykonywaniu władzy publicznej mieści się zatem w ramach konstytucyjnego
modelu odpowiedzialności za szkodę wyrządzoną wskutek niezgodnych z prawem
działań organów władzy publicznej (uchwała Sądu Najwyższego z dnia
13 października 2004 r., III CZP 534/04, OSNC 2005, nr 10, poz.168, wyrok Sądu
Najwyższego z dnia 10 lutego 2010 r., V CSK 279/09, nie publ.). W obecnym stanie
prawnym straciła więc na aktualności uchwała Sądu Najwyższego z dnia 11 lipca
5
2000 r., III CZP 24/00 (OSNC 2000, nr 11, poz.198), odróżniająca
odpowiedzialność komornika za czynności egzekucyjne od jego odpowiedzialności
za inne czynności.
Z przytoczonych względów nie można zgodzić się z poglądem skarżącego,
który termin „czynności”, przy wykonywaniu których wyrządzona została szkoda,
utożsamia z pojęciem „czynności egzekucyjnych” w wąskim rozumieniu,
ograniczającym je wyłącznie do czynności, zmierzających bezpośrednio do
przymusowego zaspokojenia wierzyciela. Pogląd ten prowadzi do bezzasadnego
wniosku, że wszelkie postanowienia komornika, w tym określające koszty
egzekucyjne, mimo że wydawane są w toku właściwego postępowania
egzekucyjnego, ale jako że nie zmierzają bezpośrednio do wspomnianego celu, nie
są czynnościami egzekucyjnymi. Przeciwko takiemu zapatrywaniu przemawia
chociażby przyjmowany powszechnie podział czynności egzekucyjnych komornika
na czynności ściśle wykonawcze oraz czynności orzekania. Wskazać ponadto
należy, że ustawodawca w art. 23 ust.1 u.k.s.e. odpowiedzialność
odszkodowawczą komornika związał z „niezgodnym z prawem działaniem lub
zaniechaniem przy wykonywaniu czynności”. Takie unormowanie wskazuje, że
źródłem szkody, za którą komornik odpowiada są wszelkie działania lub
zaniechania przy wykonywaniu „czynności”, a więc zarówno czynności egzekucyjne
wykonywane przez komornika jako organ egzekucyjny, jak również inne czynności
przekazane ustawą do jego kompetencji.
Okoliczność, że Sąd Najwyższy, dokonując wykładni art. 23 ust.1 u.k.s.e.,
niekiedy odwołuje się do „czynności przewidzianych w art. 2 u.k.s.e., które
zmierzają do realizacji celu egzekucji” oraz wskazuje na obowiązek naprawienia
szkody wyrządzonej przy wykonywaniu „czynności egzekucyjnych” (przykładowo
postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 25 lutego 2015 r., IV CSK 302/14,
dotychczas nie publ.), nie oznacza, że z zakresu działań i zaniechań komornika,
stanowiących źródło szkody, o której mowa w art. 23 ust.1 u.k.s.e. Sąd Najwyższy
wyłączył czynność polegającą na ustaleniu i pobraniu opłat egzekucyjnych.
Potwierdzeniem tej tezy jest orzeczenie wydane w sprawie, w której przedmiotem
sporu było roszczenie odszkodowawcze z tytułu szkody wyrządzonej bezprawnym
pobraniem opłat egzekucyjnych (wyrok Sądu Najwyższego z dnia 30 października
6
2014 r., II CSK 60/14, dotychczas nie publ.). Podkreślić ponadto należy, że w art. 2
u.k.s.e. jest mowa nie tylko o „czynnościach egzekucyjnych”, lecz także o „innych
czynnościach przekazanych na podstawie odrębnych przepisów” oraz zadaniach,
które tylko przykładowo zostały wskazane, o czym świadczy użyte w nim słowo
„w szczególności”. Nie ma zatem żadnych podstaw, aby interpretując art. 23
u.k.s.e. przez odwołanie się do art. 2 u.k.s.e., odpowiedzialność odszkodowawczą
komornika za szkodę wyrządzoną niezgodnym z prawem działaniem lub
zaniechaniem ograniczać do czynności egzekucyjnych mających na celu
wykonanie orzeczenia sądowego. Rozważania wywołane zarzutem naruszenia art.
23 ust.1 u.k.s.e. należy więc skonkludować stwierdzeniem, że komornik ponosi
odpowiedzialność odszkodowawczą przewidzianą w tym przepisie zarówno wtedy,
gdy wykonuje czynności egzekucyjne, jak i wtedy, gdy podejmuje inne czynności
przekazane ustawą do jego kompetencji.
Bezzasadne okazały się także zarzuty naruszenia art. 4421
§ 1,art.123 § 1 pkt
1 k.c. oraz art. 481 § 1 k.c. Z art.120 k.c. oraz przepisów szczególnych regulujących
początek biegu przedawnienia można wywieść zasadę, że bieg przedawnienia
rozpoczyna się z najwcześniejszą chwilą, w której od uprawnionego można
rozsądnie oczekiwać dochodzenia swojego roszczenia. Już z literalnego brzmienia
art. 4421
§ 1 zdanie pierwsze k.c. wynika, że roszczenie o naprawienie szkody
wyrządzonej czynem niedozwolonym ulega przedawnieniu z upływem lat trzech od
dnia, w którym poszkodowany dowiedział się o szkodzie i o osobie obowiązanej do
jej naprawienia (tj. a tempore scientiae), a nie od daty zdarzenia. Wprawdzie
rozpoczęcie biegu przedawnienia – na co nie zawsze zwraca się uwagę - jest
niezależne od świadomości uprawnionego odnośnie do przysługującego mu
roszczenia, jednak w przypadku krótszego terminu przedawnienia roszczeń
deliktowych, ustawa wyjątkowo takiej świadomości wymaga. Warunek ten odnosi
się do wszystkich elementów konstytutywnych roszczenia deliktowego, co oznacza,
że trzyletni termin przedawnienia może rozpocząć swój bieg dopiero wtedy, gdy
poszkodowanemu znane jest zdarzenie będące źródłem szkody, osoba sprawcy
oraz związek przyczynowy między działaniem sprawcy i powstałą szkodą.
W doktrynie i judykaturze trafnie podnosi się, że w odniesieniu do przesłanki
związku przyczynowego wiedza poszkodowanego powinna pochodzić
7
z kompetentnego źródła (wyroki Sądu Najwyższego z dnia 17 listopada 1967 r.,
I PR 354/67, OSNCP 1968, nr 8-9, poz.146, oraz z dnia 16 sierpnia 2005 r., I UK
19/05, OSNP 2006 nr 13-14, poz. 219).
Takie stanowisko znajduje usprawiedliwienie zwłaszcza w przypadku
czynności komornika sądowego polegającej na pobraniu opłaty, gdy bezprawność
tej czynności mogła budzić wątpliwość, ergo wymagała potwierdzenia przez Sąd
w postępowaniu wywołanym skargą na czynność komornika – co nastąpiło
wskutek wniesiona takiej skargi przez stronę powodową. Z tych względów podzielić
należało pogląd Sądu Najwyższego, zgodnie z którym bieg przedawnienia
roszczenia przysługującego na podstawie art. 23 ust.1 u.k.s.e. na skutek
bezprawnego pobrania przez komornika opłat egzekucyjnych, rozpoczyna się od
daty uprawomocnienia się postanowienia wydanego w tym przedmiocie (wyrok
Sądu Najwyższego z dnia 30 października 2014 r., II CSK 60/14, nie publ.).
W świetle takiej wykładni i dokonanych w sprawie ustaleń nie zostały naruszone
przepisy art. 4421
§ 1, art. 123 § 1 pkt 1 k.c. oraz art. 481 § 1 k.c.
Z przytoczonych względów orzeczono, jak w sentencji (art. 39814
k.p.c.).