Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt IV CSK 236/15
WYROK
W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ
Dnia 3 lipca 2015 r.
Sąd Najwyższy w składzie:
SSN Grzegorz Misiurek (przewodniczący)
SSN Barbara Myszka
SSN Krzysztof Strzelczyk (sprawozdawca)
w sprawie z powództwa G. M.
przeciwko Bankowi […], S. M. następcy prawnemu H. M.
o usunięcie niezgodności między stanem prawnym nieruchomości ujawnionym
w księdze wieczystej a rzeczywistym stanem prawnym,
po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w Izbie Cywilnej
w dniu 3 lipca 2015 r.,
skargi kasacyjnej powódki
od wyroku Sądu Okręgowego w L.
z dnia 13 lutego 2014 r.,
uchyla zaskarżony wyrok i przekazuje sprawę do ponownego
rozpoznania Sądowi Okręgowemu, pozostawiając temu Sądowi
rozstrzygnięcie o kosztach postępowania kasacyjnego.
UZASADNIENIE
2
G. M. w pozwie skierowanym przeciwko Bankowi […] wniosła o wykreślenie
z działu IV księgi wieczystej prowadzonej przez Sąd Rejonowy w L. dla
nieruchomości położonej w C., wpisu pozwanego Banku, jako wierzyciela
hipotecznego hipoteki zwykłej w kwocie 300.000 złotych i wpisanie w jego miejsce
powódki jako wierzycielki hipotecznej.
W uzasadnieniu żądania powódka podała, że jako poręczycielka zawarła
ugodę z pozwanym Bankiem dotyczącą zasad spłaty kredytu zaciągniętego przez
W. M., a następnie spłaciła kwotę wskazaną w ugodzie, Pomimo tego pozwany
Bank odmawia wydania stosownego dokumentu w celu dokonania czynności
zmiany wpisu hipoteki.
W toku procesu Sąd Rejonowy w L. wezwał do udziału w sprawie po stronie
pozwanej H. M., aktualną właścicielkę przedmiotowej nieruchomości. Wyrokiem z
dnia 26 sierpnia 2013 r. Sąd ten oddalił powództwo w całości.
Wyrok ten Sąd Rejonowy oparł na bezspornych ustaleniach, że W. M. -
ojciec powódki zaciągnął w dniu 24 stycznia 1991 r. kredyt w Banku […], którego
następcą prawnym jest pozwany Bank. Powódka poręczyła spłatę kredytu. Poza
poręczeniem, kredyt został zabezpieczony wpisem hipoteki w kwocie 300.000
złotych (po denominacji) na opisanej nieruchomości. Obecnie jej właścicielem jest
H. M. Powódka dnia 24 maja 2000 r. zawarła z pozwanym Bankiem ugodę
obejmującą zadłużenie wynikające z umowy poręczenia kredytu udzielonego jej
ojcu. Na dzień zawarcia ugody zadłużenie wyniosło ogółem 1404962,36 złotych w
tym kapitał. Zgodnie z postanowieniami ugody powódka zobowiązała się do spłaty
zadłużenia z tytułu należności głównej w kwocie 244231,83 złotych oraz
skapitalizowanych odsetek w kwocie 103131,05 złotych w ratach. Powódka
dokonała spłaty tego zobowiązania zgodnie z ugodą, co potwierdził pozwany Bank
w zaświadczeniu wystawionym w dniu 12 czerwca 2012 r.
Oceniając ten stan faktyczny Sąd Okręgowy wskazał, że przepis art. 31
ust. 2 ustawy z dnia 6 lipca 1982 r. o księgach wieczystych i hipotece (jedn. tekst
Dz.U. z 2013 r., poz. 707 ze zm. dalej jako u.k.w.h.) pozwala na uaktualnienie treści
wpisu, bez potrzeby wytaczania powództwa na podstawie art. 10 tej ustawy, jeżeli
niezgodność zostanie „wykazana” tzn. udowodniona na podstawie orzeczenia
3
sądowego lub na podstawie innych dokumentów, bez potrzeby czynienia
dodatkowych ustaleń, niedopuszczalnych w postępowaniu wieczystoksięgowym
(art. 6268
k.p.c.) albo w uwzględnieniu skutków prawnych następujących ex lege.
Oceniając w ten sposób powództwo Sąd Rejonowy uznał, że wystawione
przez pozwany Bank pokwitowanie, stwierdzające wygaśnięcie wierzytelności
w wysokości przekraczającej kwotę określoną we wpisie hipoteki kaucyjnej przez
zapłatę długu do kwoty 358249,88 złotych może stanowić podstawę wpisu,
zgodnego z żądaniem, w oparciu o przepis art. 97 w zw. z art. 32 u.k.w.h. Dlatego,
zdaniem Sądu, powódka nie ma interesu prawnego w żądaniu uzgodnienia księgi
wieczystej, gdyż może taki wpis uzyskać w zwykłej drodze, w postępowaniu
wieczystoksięgowym.
Sąd Okręgowy w L., który wyrokiem z dnia 13 lutego 2014 r. oddalił apelację
wniesioną przez powódkę podzielił ustalenia faktyczne i ocenę prawną Sądu
pierwszej instancji. Podkreślił, że jeżeli możliwe jest uzyskanie stosownego wpisu w
księdze przez złożenie wniosku w postępowaniu wieczystoksięgowym i na
podstawie przedstawionych dokumentów, to nawet istniejący spór między
zainteresowanymi osobami co do stanu prawnego nieruchomości nie stoi na
przeszkodzie dokonania wpisu, ani też nie legitymizuje sam przez się możliwości
wytoczenia skutecznego powództwa opartego na art. 10 u.k.w.h. Oceniając
zaświadczenie pozwanego Banku Sąd Okręgowy podzielił stanowisko Sądu
pierwszej instancji, że możliwe było wpisanie, na podstawie tylko tego dokumentu,
hipoteki na rzecz powódki, która - jako poręczyciel, dokonała zapłaty należności
na rzecz Banku, przy czym możliwość taka istniała w chwili zamknięcia rozprawy
przed Sądem drugiej instancji. Dodatkowym argumentem przemawiającym
za oddaleniem apelacji było, zdaniem Sądu Okręgowego, związanie treścią
żądania powódki, które zmierzało do wpisania hipoteki zwykłej pomimo,
iż dotychczas w księdze wieczystej była wpisana hipoteka kaucyjna. Oceny tej nie
zmieniło uchylenie przepisów o hipotece kaucyjnej.
Powódka wniosła skargę kasacyjną od wyroku Sądu drugiej instancji.
Zarzuciła w niej naruszenie art. 10 ust. 1 u.k.w.h., art. 60 k.c. w związku z art. 65
k.c. i art. 95 ust. 1, 3, 4, 5, prawa bankowego, art. 385 k.p.c., art. 31 ust. 1 u.k.w.h.
4
w zw. z art. 6268
§ 2 k.p.c. oraz art. 391 § 1 k.p.c. w zw. z art. 228 § 2, 316 § 1
k.p.c. a także w związku z art. 321 § 1 k.p.c.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Poręczyciel, który spłacił zabezpieczoną hipotecznie wierzytelność wchodzi, -
do wysokości dokonanej spłaty - w prawa zaspokojonego wierzyciela (art. 518 § 1
pkt 1 k.c. - zob. też wyrok Sądu Najwyższego z dnia 1 czerwca 2011 r., II CSK
548/10, OSNC 2012/2/23). Warunkiem uzyskania hipoteki przez osobę trzecią,
spłacającą wierzyciela, jest jednak dopełnienie wymagań niezbędnych do jej
przejścia. Dotyczy to przede wszystkim wpisu hipoteki do księgi wieczystej. Artykuł
95 ust. 1-4 Prawa bankowego określa szczególne zasady dokonywania wpisów
hipotecznych (zob. uchwała Sądu Najwyższego z dnia 20 czerwca 2007 r., III CZP
50/07, OSNC 2008, nr 7-8, poz. 83). Zgodnie z art. 95 ust. 5, przepisy te stosuje się
odpowiednio do ujawnienia w księdze wieczystej zmiany treści hipoteki
i przeniesienia hipoteki w związku ze zbyciem wierzytelności bankowej.
W orzecznictwie przyjmuje się, że przepisy te stosuje się odpowiednio także do
subrogacji ustawowej (art. 518 § 1 pkt 1 k.c. spłacający cudzy dług jest uprawniony
do otrzymania od wierzyciela pokwitowania). W uchwale z dnia 20 czerwca 2007 r.,
III CZP 50/07 (OSNC 2008, nr 7-8, poz. 83) Sąd Najwyższy wyjaśnił, że art. 95
Prawa bankowego jest przepisem szczególnym w stosunku do art. 31 ust. 1
u.k.w.h., który wymaga co do zasady przedstawienia dokumentu z podpisem
notarialnie poświadczonym. Stosownie do treści art. 95 ust. 1 Prawa bankowego
podstawą wpisu w księdze może być między innymi podpisane przez osoby
upoważnione do składania oświadczeń w zakresie praw i obowiązków
majątkowych banku i opatrzone pieczęcią banku pokwitowanie odbioru należności.
Jeżeli powódka spłaciła wierzytelność zabezpieczoną hipotecznie na rzecz
Banku, jest uprawniona do otrzymania od tego Banku pokwitowania w tej formie.
Ponadto wierzyciel obowiązany jest w takiej sytuacji do dokonywania wszelkich
czynności umożliwiających wykreślenie hipoteki (art. 100 u.k.w.h. w związku z art.
94 u.k.w.h.). Dokument banku, mający moc prawną dokumentu urzędowego,
powinien jednak odnosić się do treści wpisów w księdze wieczystej.
Z zaświadczenia, którym legitymuje się powódka wynika jedynie, że dokonała ona
5
spłaty zadłużenia określonego w ugodzie z dnia 24 maja 2000 r., zmienionej dnia
11 maja 2005 r. Jest jednocześnie niewątpliwe, że wierzyciel - pozwany Bank
kwestionuje spłatę zadłużenia hipotecznego, nie wyraża zgody na wystawienie
takiego dokumentu, który pozwoliłby w postępowaniu wieczystoksięgowym uzyskać
odpowiedni wpis zmiany wierzyciela hipotecznego. Spór istnieje nie tylko na tym tle
ale również odnosi się do charakteru hipoteki wpisanej w księdze wieczystej.
Jeżeli zatem wierzyciel odmawia wydania potwierdzenia wygaśnięcia
wierzytelności a zarazem gdy istnieje spór w tym zakresie, a także co rodzaju
wpisanej hipoteki, dłużnikowi służy powództwo o uzgodnienie treści księgi
wieczystej z rzeczywistym stanem prawnym (art. 10 u.k.w.h. w związku z art. 31
ust. 2 u.k.w.h.). W takiej bowiem sytuacji kognicja sądu wieczystoksięgowego jest
ograniczona (por. orzeczenia Sądu Najwyższego z dnia 5 listopada 1998 r., I CKN
354/98, niepubl., z dnia 16 listopada 1998 r., I CKN 885/97, OSNC 1999, nr 4,
poz. 84, z dnia 8 marca 2007 r., III CSK 347/06, OSNC -ZD 2008, nr 1, poz. 21
z dnia 22 lutego 2008 r., V CSK 400/07, niepubl.). Jeżeli między stanem
nieruchomości ujawnionym w księdze wieczystej i jej rzeczywistym stanem istnieje
rozbieżność, jej usunięcie jest dopuszczalne tylko w drodze powództwa opartego
na treści art. 10 u.k.w.h., które pozwala uprawnionemu uzyskać ochronę prawną
w relacji z wszystkimi uczestnikami obrotu prawnego, w stosunku do których może
powoływać się na treść księgi wieczystej z art. 3 u.k.w.h. (zob. wyroki Sądu
Najwyższego z dnia 4 marca 2011, I CSK 340/10, niepubl.; z dnia 7 grudnia 2011 r.,
II CSK 500/10 niepubl.)
Istotnie, jak wyjaśnił Sąd Najwyższy w uchwale składu siedmiu sędziów
z dnia 18 maja 2010 r. (sygn. akt III CZP 134/09, OSNC 2010/10/131),
w sprawie o usunięcie niezgodności między stanem prawnym nieruchomości
ujawnionym w księdze wieczystej a rzeczywistym stanem prawnym sąd jest
związany żądaniem pozwu. Nie oznacza to jednak, że związanie żądaniem mające
ustawową podstawę w art. 321 § 1 k.p.c., może stanowić podstawę oddalenia
powództwa w przedmiotowej sprawie, w której powódka w istocie domagała się
wpisania jej w miejsce dotychczasowego wierzyciela hipotecznego. Nie ma
jednocześnie znaczenia, że powódka opisując aktualną treść księgi wieczystej
użyła określenia „hipoteka zwykła”.
6
Z tych wszystkich względów uwzględniając skargę kasacyjną powódki Sąd
Najwyższy na podstawie art. 39815
§ 1 k.p.c. uchylił zaskarżony wyrok i przekazał
sprawę do ponownego rozpoznania Sądowi drugiej instancji.
kc