Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt I CSK 766/14
POSTANOWIENIE
Dnia 13 sierpnia 2015 r.
Sąd Najwyższy w składzie:
SSN Antoni Górski (przewodniczący)
SSN Barbara Myszka
SSN Katarzyna Tyczka-Rote (sprawozdawca)
Protokolant Justyna Kosińska
w sprawie z wniosku R. P.-R.
przy uczestnictwie K. sp. z o.o. z siedzibą w W.
(dawniej w R.) i Gminy Miasto R.
o wpis,
po rozpoznaniu na rozprawie w Izbie Cywilnej
w dniu 13 sierpnia 2015 r.,
skargi kasacyjnej wnioskodawczyni
od postanowienia Sądu Okręgowego w R.
z dnia 19 marca 2014 r.,
oddala skargę kasacyjną.
2
UZASADNIENIE
Postanowieniem z dnia 22 listopada 2013 r. Sąd Rejonowy w R. oddalił
wniosek R. P.-R. o wpisanie do księgi wieczystej użytkowania wieczystego gruntu i
własności budynku stanowiącego odrębną nieruchomość. Orzeczenie to zapadło
po wniesieniu przez wnioskodawczynię zarzutów od analogicznej treści
postanowienia referendarza sądowego.
Sąd Rejonowy ustalił, że księga wieczysta nr […] prowadzona jest dla
nieruchomości oddanej w użytkowanie wieczyste, położonej w R. obr. 207,
stanowiącej działkę nr 1011 o pow. 0,0407 ha i zabudowanej budynkiem przy ul. R.
[…], także objętym użytkowaniem wieczystym. W dziale II księgi ujawnione jest
prawo własności na rzecz Gminy Miasto R. w całości oraz prawo użytkowania
wieczystego na rzecz K. Spółki z ograniczoną odpowiedzialnością w R. w całości.
Natomiast zgodnie z § 4 umowy sprzedaży zawartej w dniu 9 kwietnia
2013 r. uczestnik K. Spółka z ograniczoną odpowiedzialnością w R. sprzedała
wnioskodawczyni prawo użytkowania wieczystego opisanej w księdze wieczystej
działki oraz prawo własności znajdującego się na tej działce budynku,
stanowiącego odrębną nieruchomość, oznaczonego numerem […] przy ul. R. Przy
zawieraniu umowy stan prawny nieruchomości wykazany został odpisem zwykłym
księgi wieczystej z dnia 9 kwietnia 2013 r., w tym samym dniu do sądu
wieczystoksięgowego wpłynął także wniosek o ujawnienie nabytych praw w księdze
wieczystej. Trzy miesiące później, postanowieniem referendarza sądowego z dnia 1
lipca 2013 r. z urzędu sprostowane zostały błędy w zapisach księgi wieczystej,
której dotyczył wniosek, powstałe podczas przenoszenia (migracji) jej treści do
struktury księgi wieczystej prowadzonej w systemie informatycznym. Sprostowane
zostało nieprawidłowe oznaczenie typu prowadzonej księgi wieczystej jako księgi
dla gruntu oddanego w użytkowanie wieczyste i budynku stanowiącego odrębną
nieruchomość oraz wskazanie odrębności budynku przez wpisanie słowa TAK. W
wyniku dokonanego sprostowania księga wieczysta, w momencie rozpatrywania
wniosku o wpis praw nabytych przez wnioskodawczynię, prowadzona była dla
zabudowanej budynkiem nieruchomości oddanej łącznie z tym budynkiem w
3
wieczyste użytkowanie na podstawie umowy wieczystego użytkowania 1557/82 z 3
grudnia 1982 r.
Sąd pierwszej instancji uznał, że sprostowana treść księgi wieczystej
uniemożliwia uwzględnienie zgłoszonego przez wnioskodawczynię wniosku
o wpisanie jej jako użytkowniczki wieczystej gruntu i właścicielki budynku
stanowiącego odrębną nieruchomość, ponieważ zbywająca K. Spółka z
ograniczoną odpowiedzialnością w R. w umowie sprzedaży z dnia 9 kwietnia 2013
r. rozporządziła prawem, które jej nie przysługiwało, wobec czego nie zostało
skutecznie przeniesienia na nabywcę.
Sąd Okręgowy w R. postanowieniem z dnia 19 marca 2014 r. oddalił
apelację wnioskodawczyni od postanowienia Sądu Rejonowego. Podzielił pogląd,
że skoro przed rozpoznaniem jej wniosku o wpis doszło do sprostowania z urzędu
błędu powstałego podczas migracji księgi wieczystej, obowiązkiem sądu
wieczystoksięgowego było rozpatrzenie tego wniosku przy uwzględnieniu
sprostowanej treści księgi, ponieważ postanowienie prostujące było mu znane
z urzędu i wiązało go na podstawie art. 365 § 1 k.p.c. W świetle zapisów
figurujących w księdze w chwili orzekania nie było możliwe dokonanie wpisu prawa
własności budynku, które nie przysługiwało zbywcy.
Wnioskodawczyni zaskarżyła postanowienie Sądu Okręgowego skargą
kasacyjną opartą na obydwu podstawach z art. 3983
§ 1 k.p.c.
W ramach podstawy naruszenia prawa materialnego zarzuciła niewłaściwe
zastosowanie (niezastosowanie) art. 3 ustawy z dnia 6 lipca 1982 r. o księgach
wieczystych i hipotece (jedn. tekst: Dz.U. z 2013 r., poz. 707 ze zm.), polegające
na zakwestionowaniu konsekwencji prawomocnego wpisu prawa użytkowania
wieczystego gruntu i prawa odrębnej własności budynku znajdującego się na tym
gruncie, dokonanego na rzecz K. spółki z ograniczoną odpowiedzialnością w R. już
po migracji księgi wieczystej.
Podstawę naruszenia przepisów postępowania skarżąca wypełniła zarzutem
uchybienia art. 6268
§ 1, 2, 3 i 4 k.p.c., 62613
§ 1 i § 2 k.p.c. i art. 228 § 2 k.p.c.
w zw. z art. 13 § 2 k.p.c. poprzez błędne wykroczenie poza zakres kognicji Sądu
w postępowaniu wieczystoksięgowym i uznanie, że Sąd wieczystoksięgowy był
4
uprawniony do uwzględnienia okoliczności znanej mu z urzędu; art. 6266
§ 1 i 2
k.p.c., art. 6267
§ 1 i 2 k.p.c., art. 6268
§ 1 i 2 k.p.c., art. 316 § 1 k.p.c. i art. art. 32
ust. 1 i 45 ust. 1 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej poprzez błędne
rozstrzygnięcie przez Sąd wniosku skarżącej na podstawie stanu rzeczy z chwili
orzekania a nie z chwili złożenia wniosku o wpis i z naruszeniem kolejności
rozpoznawania wniosków o wpis w księdze wieczystej; art. 365 § 1 k.p.c. w zw.
z art. 13 § 2 k.p.c. oraz art. 6268
§ 2 i § 6 k.p.c. oraz art. 18 ust. 1 ustawy z dnia
14 lutego 2003 r. ustawy o przenoszeniu treści księgi wieczystej do struktury księgi
wieczystej prowadzonej w systemie informatycznym (Dz.U. Nr 42, poz. 363, dalej
„u.p.t.k.w.”) poprzez błędne uznanie, iż wskutek wydania przez referendarza
sądowego w dniu 1 lipca 2013 r. postanowienia o sprostowaniu błędów powstałych
podczas przenoszenia dotychczasowej księgi wieczystej do struktury
informatycznej doszło do zmiany treści księgi wieczystej ukształtowanej już
kolejnymi wpisami, dokonanymi w księdze wieczystej prowadzonej w systemie
informatycznym; art. 229 i 230 k.p.c. w zw. z art. 13 § 2 k.p.c. a także uchybienie art.
6268
§ 2 k.p.c. przez uznanie, że niekwestionowanie przez skarżącą, iż stan wpisu
prawa jej poprzednika sprzeczny jest z rzeczywistym stanem prawnym stanowi
szczególną podstawę do oddalenia jej wniosku o wpis.
We wnioskach skarżąca domagała się uchylenia w całości zaskarżonego
postanowienia Sądu Okręgowego i przekazania sprawy temu Sądowi do
ponownego rozpoznania.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Podstawowe znaczenie przy rozstrzyganiu niniejszej sprawy ma charakter
prawny i skutki dokonanego na podstawie art. 18 ust. 1 u.p.t.k.w. sprostowania
błędów migracji, dokonanego postanowieniem referendarza sądowego z dnia
1 lipca 2013 r. Wnioskodawczyni uważa, że zainicjowane wnioskiem Gminy
Miasta R. postanowienie referendarza i wywołane nim zmiany w treści księgi
wieczystej oceniać należy identycznie jak wpisy dokonywane
w księdze na podstawie wniosków, a więc z zachowaniem ich kolejności,
bez możliwości uwzględnienia treści wniosku złożonego później przy rozpatrywaniu
wniosku wcześniejszego. Kwestionuje jednocześnie dopuszczalność dokonania
5
sprostowania z urzędu, skoro niewątpliwym impulsem do działania dla sądu
wieczystoksięgowego, był wniosek Gminy Miasta R. Ze względu na to,
że argumentacja Sądów obu instancji wsparta została poglądem prawnym
wyrażonym przez Sąd Najwyższy w postanowieniu z dnia 23 czerwca 2010 r.,
(II CSK 661/09, OSNC 2011/1/12), skarżąca podnosi także odmienności
pomiędzy stanem faktycznym sprawy wówczas rozstrzyganej a okolicznościami
niniejszej sprawy.
W art. 18 ust. 1 u.p.t.k.w. ustawodawca przewidział możliwość sprostowania
błędów powstałych podczas migracji ksiąg wieczystych, zakładając słusznie,
że przy masowym przenoszeniu zapisów z ksiąg prowadzonych w formie
dokumentu papierowego do systemu informatycznego w drodze ich przepisywania,
nieuniknione będą błędy i pomyłki. Z uwagi na znaczenie i konsekwencje zapisów
umieszczonych w księgach wieczystych, mimo technicznego jedynie, a nie
orzeczniczego charakteru przeniesienia danych, określił więc sposób naprawiania
błędów migracji. O sprostowaniu orzeka sąd z urzędu lub na wniosek
zainteresowanego. Sprawa rozpoznawana jest w postępowaniu nieprocesowym,
a wydane postanowienie podlega zaskarżeniu. Przyjęty sposób postępowania jest
więc zbliżony do przewidzianej w art. 350 k.p.c. drogi umożliwiającej sprostowanie
wyroku, stosowanej odpowiednio także w wypadku wystąpienia oczywistych błędów
i omyłek w innych orzeczeniach, w postępowaniu nieprocesowym, z tym,
że na podstawie art. 18 ust. 1 u.p.t.k.w. błędy migracji mogą prostować
referendarze sądowi. Jest to zarazem tryb szczególny, odmienny od przewidzianej
w art. 62613
§ 2 k.p.c. drogi sprostowania wpisu, gdyż nie zawiera ograniczenia
w zakresie możliwości dokonywania sprostowania błędów migracji z urzędu jedynie
do takich usterek, które nie mogą wywołać niezgodności treści księgi wieczystej
z rzeczywistym stanem prawnym, co prowadzi do wniosku, że na podstawie art. 18
ust. 1 u.p.t.k.w. wszelkie błędy powstałe w toku migrowania treści księgi mogą być
prostowane tak z urzędu, jak i na wniosek.
Celem sprostowania błędów powstałych podczas migracji jest poprawienie
zapisów w taki sposób, aby zawartość księgi po migracji odpowiadała dokładnie
treści przenoszonej księgi papierowej, zarówno w zakresie oznaczenia księgi i jej
6
poszczególnych rubryk jak i w brzmieniu znajdujących się w nich zapisów.
Możliwość sprostowania błędów migracji nie została też ograniczona terminem.
Skutek sprostowania dokonanego w oparciu o art. 18 ust. 1 u.p.t.k.w. nie został
w przepisie wskazany, jednak niewątpliwie jest nim zastąpienie na podstawie
postanowienia prostującego zapisów dokonanych błędnie zapisami
odzwierciedlającymi rzeczywistą treść księgi przenoszonej do systemu
informatycznego. Przedmiotem postępowania o sprostowanie błędów migracji nie jest
ocena skutków wprowadzanych zmian, ani tym bardziej ustalanie zgodności
sprostowanego stanu jawnego z księgi ze stanem rzeczywistym. Ponieważ skutkiem
usunięcia błędów migracji jest wyłącznie wyeliminowanie omyłek kopiowania księgi,
przekłamujących jej rzeczywiste zapisy - sprostowany stan księgi jest jej stanem
właściwym, odzwierciedlającym księgę przenoszoną i wiąże sąd wieczystoksięgowy
od chwili skutecznego sprostowania. Konieczność uwzględnienia wyników
sprostowania jest szczególnie wyraźna w rozpatrywanej sprawie, w której błąd dotyczył
elementu strukturalnego - oznaczenia rodzaju księgi i jej rubryk.
Przewidziana przez ustawodawcę możliwość prostowania błędów
migracji również z urzędu wskazuje, że usunięcie omyłek jest działaniem
porządkującym, wyłączonym z reguły rozpatrywania wniosków w kolejności wpływu.
Wniosek w tym wypadku jedynie zwraca sądowi uwagę na niedokładności migracji,
natomiast skutki sprostowania muszą być w obydwu wypadkach identyczne.
Charakter naprawczy postępowania przewidzianego w art. 18 ust. 1 u.p.t.k.w.,
ograniczony do sprostowania oczywistych usterek przekopiowania księgi z nośnika
papierowego do postaci elektronicznej przemawia za przypisaniem sprostowania
konsekwencji natychmiastowych i usuwa możliwość odwoływania się w postępowaniu
wieczystoksięgowym do wadliwego zapisu z chwili złożenia wniosku jeżeli przed
jego rozpoznaniem doszło do sprostowania. Sąd wieczystoksięgowy, zgodnie
z postanowieniem art. 6268
§ 2 k.p.c. rozpoznając wniosek o wpis bada jedynie treść
i formę wniosku, dołączonych do wniosku dokumentów oraz treść księgi wieczystej.
Sprostowanie błędu migracji usuwa wadę spowodowaną przez sąd, jeżeli więc
wniosek o wpis praw do księgi złożony został już po migracji lecz
przed sprostowaniem jej błędów, a rozpoznawany jest po ich sprostowaniu, sąd
7
wieczystoksięgowy nie może przyjmować fikcji dalszego istnienia błędnych
zapisów.
Nie jest oczywiście wykluczone, że omyłki w toku migracji doprowadziły –
z uwagi na brzmienie art. 3 i art. 5 ustawy z dnia 6 lipca 1982 r. o księgach
wieczystych i hipotece (jedn. tekst: Dz.U. z 2013 r., poz. 707 ze zm.) - do skutków
w postaci nabycia praw, które były błędnie ujawnione w księdze wieczystej ale
w rzeczywistości nie istniały. Nie jest to jednak zagadnienie objęte kognicją sądu
w postępowaniu wieczystoksięgowym lecz wymaga wykorzystania powództwa
przewidzianego w art. 10 ust. 1 u.k.w.h. Bez znaczenia są więc argumenty
skarżącej odnoszące się do naruszenia art. 3 u.k.w.h. oraz przepisów określających
przedmiot i zasady postępowania wieczystoksięgowego, a także odwoływanie się
do przepisów Konstytucji (art. 32 ust. 1 i art. 45 ust. 1).
Z przytoczonych względów skarga kasacyjna podlegała oddaleniu na
podstawie art. 39814
k.p.c. w zw. z art. 13 § 2 k.p.c.