Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt III CZP 50/15
UCHWAŁA
Dnia 16 września 2015 r.
Sąd Najwyższy w składzie:
SSN Iwona Koper (przewodniczący, sprawozdawca)
SSN Irena Gromska-Szuster
SSN Grzegorz Misiurek
Protokolant Bożena Kowalska
w sprawie z powództwa Wojskowej Agencji Mieszkaniowej w W. Oddziału
Regionalnego w L.
przeciwko K. K. i M.K.
o opróżnienie lokalu mieszkalnego,
po rozstrzygnięciu w Izbie Cywilnej na posiedzeniu jawnym
w dniu 16 września 2015 r.
zagadnienia prawnego przedstawionego
przez Sąd Okręgowy w L.
postanowieniem z dnia 8 kwietnia 2015 r.,
"Czy prawo do korzystania z osobnej kwatery stałej, przydzielonej
żołnierzowi zawodowemu w okresie obowiązywania ustawy z dnia 20
maja 1976 roku o zakwaterowaniu sił zbrojnych (Dz.U. z 1976 r. Nr
19, poz. 121 z późn. zm.), w czasie trwania wspólności ustawowej
małżeńskiej, która ustała wskutek rozwiązania małżeństwa przez
rozwód przed wejściem w życie ustawy z dnia 17 maja 1989 roku
o zmianie ustawy o zakwaterowaniu sił zbrojnych (Dz.U. Nr 30, poz.
162), weszło w skład majątku wspólnego małżonków?"
podjął uchwałę:
Prawo do korzystania z osobnej kwatery stałej przydzielonej
żołnierzowi zawodowemu w okresie obowiązywania ustawy
z dnia 20 maja 1976 r. o zakwaterowaniu sił zbrojnych (Dz.U. Nr
19, poz. 121 ze zm. ) w czasie trwania wspólności majątkowej
2
małżeńskiej, która ustała przed wejściem w życie ustawy z dnia
17 maja 1989 r. o zmianie ustawy o zakwaterowaniu sił zbrojnych
(Dz.U. Nr 30, poz. 162), stanowi składnik majątku wspólnego
małżonków.
3
UZASADNIENIE
Przedstawione Sądowi Najwyższemu do rozstrzygnięcia zagadnienie prawne
powstało przy rozpoznawaniu przez Sąd Okręgowy w L. apelacji powoda -
Wojskowej Agencji Mieszkaniowej od wyroku Sądu Rejonowego w L. oddającego
powództwo przeciwko K. K. i M. K. o opróżnienie lokalu mieszkalnego.
Sąd Rejonowy ustalił, że przedmiotowy lokal mieszkalny stanowiący osobną
kwaterę stałą przydzielony został W. K. pełniącemu zawodową służbę wojskową
przez wojskowy organ kwaterunkowy decyzją z dnia 12 grudnia 1983 r. Przy
ustaleniu powierzchni przyznanej kwatery uwzględniono jego żonę i dzieci.
Małżeństwo pozwanej K. K. z W. K., zawarte w dniu 15 kwietnia 1972 r.,
rozwiązane zostało przez rozwód wyrokiem z dnia 10 kwietnia 1989 r. Orzekając
rozwód sąd powierzył wykonywanie władzy rodzicielskiej nad małoletnimi dziećmi
stron powódce. W trakcie małżeństwa pozwana i jej mąż pozostawali w ustroju
wspólności majątkowej, nie zawierali umów majątkowych małżeńskich. Byli
małżonkowie nie przeprowadzili podziału majątku dorobkowego. W dniu 25 lutego
2008 r. W. K. zmarł. Powód odmówił przyznania pozwanej i jej synowi pozwanemu
M. K. prawa do zamieszkiwania w kwaterze.
Sąd Rejonowy oddając powództwo uznał, że mimo rozwodu małżonków K.
oraz śmierci W. K., pozwanym przysługuje prawo do zamieszkiwania w spornym
lokalu. Prawo to wynika z przepisów kodeksu rodzinnego i opiekuńczego i stanowi
konsekwencję pozostawania przez małżonków K. w ustroju wspólności majątkowej
małżeńskiej. Prawo do zajmowania kwatery weszło do majątku wspólnego
małżonków K., który nie został podzielony, zatem nadal przysługuje ono pozwanej
K. K. Natomiast pozwany M. K. zamieszkuje w przedmiotowym lokalu za zgodą
matki, która ma tytuł prawny do lokalu.
Sąd Najwyższy zważył co następuje:
Kwestia przynależności określonego przedmiotu majątkowego do majątku
wspólnego małżonków podlega ocenie z jednej strony według stanu prawnego
obowiązującego w dacie nabycia przedmiotu w czasie trwania małżeństwa,
4
a z drugiej strony w dacie uprawomocnienia się wyroku rozwodowego. W stanie
faktycznym niniejszej sprawy miarodajny dla tej oceny jest stan prawny
obowiązujący w dniu 12 grudnia 1983 r., tj. w dacie decyzji przyznającej stałą
kwaterę W. K. oraz w dniu 1 maja 1989 r. tj. w dacie uprawomocnienia się wyroku
orzekającego rozwód małżeństwa K. i W. K.
W okresie objętym tymi datami obowiązywała ustawa z dnia 20 maja 1976 r.
o zakwaterowaniu sił zbrojnych (Dz. U. Nr 19, poz. 121 ze zm. – dalej jako „uzsz ”).
Zgodnie z art. 8 ust. 1 uzsz osobna kwatera stała jest przeznaczona na
zakwaterowanie stałe żołnierza zawodowego i jego rodziny. Na podstawie art. 9
uzsz prawo do osobnej kwatery stałej przysługuje żołnierzowi zawodowemu (ust. 1);
przy ustalaniu powierzchni mieszkalnej osobnej kwatery stałej przysługującej
żołnierzowi uwzględnia się stan rodzinny żołnierza, jego stopień wojskowy
i zajmowane stanowisko służbowe (ust. 2); członkami rodziny żołnierza, których
uwzględnia się przy ustalaniu przysługującej powierzchni mieszkalnej, są
pozostający z żołnierzem we wspólnym gospodarstwie domowym: małżonek, dzieci
do czasu założenia odrębnej rodziny nie dłużej jednak niż do ukończenia 25 lat
życia, chyba że są inwalidami I lub II grupy, rodzice żołnierza i jego małżonka
spełniający określone warunki (ust. 3). Według art. 12 uzsz, w razie śmierci
żołnierza zawodowego, spełniającego warunki wymagane do uzyskania emerytury
wojskowej lub którego śmierć pozostaje w związku ze służbą wojskową, albo
w razie śmierci emeryta lub rencisty wojskowego, o których mowa w art. 11, prawo
do osobnej kwatery stałej nabywają wspólnie zamieszkali z żołnierzem, emerytem
lub rencistą w dniu jego śmierci członkowie rodziny uprawnieni do wojskowej renty
rodzinnej. Prawo to przysługuje im przez czas posiadania uprawnień do tej renty.
W myśl art. 13 uzsz osobom wymienionym w art. 11 uzsz i art. 12 uzsz może być
przydzielona na ich wniosek osobna kwatera stała lub lokal spółdzielczy
w miejscowości przez nie wybranej, jeżeli wojskowy organ kwaterunkowy
dysponuje w tej miejscowości lokalami mieszkalnymi.
Ustawa z dnia 20 maja 1976 r. o zakwaterowaniu sił zbrojnych przed jej
zmianą dokonaną z dniem 1 lipca 1989 r. ustawą z dnia 17 maja 1989 r. o zmianie
ustawy o zakwaterowaniu sił zbrojnych (Dz.U. Nr 30, poz. 162) nie normowała
5
statusu małżonków żołnierzy zajmujących wspólnie z nimi po orzeczeniu rozwodu
kwatery przydzielone żołnierzom w trakcie trwania małżeństwa.
Przepisy dotyczące uprawnień małżonka żołnierza do kwatery stałej po
rozwodzie zawarte były w zarządzeniu nr 31/MON Ministra Obrony Narodowej
z dnia 30 czerwca 1976 r. w sprawie przydzielania, zwalniania i remontów
osobnych kwater stałych oraz właściwości organów wojskowych w tych sprawach
(Dz. Rozk. MON Nr 12, poz. 64), wydanym na podstawie upoważnienia
ustawowego zawartego w art. 32 ust. 3 oraz art. 52 ust. 1 pkt 3-6 i art. 9 ustawy
z dnia 20 maja 1976 r. o zakwaterowaniu sił zbrojnych. Przepis w § 75 zarządzenia
przewidywał, że w razie orzeczenia rozwodu małżonkowi żołnierza (emeryta,
rencisty wojskowego), jeżeli nie jest uprawniony do kwatery, oraz pozostającym
przy nim dzieciom przysługuje prawo do zamiennego lokalu mieszkalnego (ust. 1);
rozwiedzeni małżonkowie, mimo orzeczenia rozwodu, zachowują prawo do
zajmowanej dotychczas kwatery do czasu wydania im imiennej decyzji o przydziale
oddzielnej kwatery - lokalu zamiennego (ust. 2); jeżeli rozwiedzeni małżonkowie
zwracają się do garnizonowego organu kwaterunkowo - budowlanego o przydział
oddzielnej kwatery (lokalu zamiennego) ze względu na przeprowadzony rozwód -
wniosek taki powinien być rozpatrzony w normalnym trybie (ust. 3); w wypadkach
wymienionych w ustępie 3 może być również wzięty pod uwagę podział dotychczas
zajmowanej kwatery na dwie odrębne, o ile podział taki byłby technicznie możliwy
(ust. 4); przydzielenie oddzielnej kwatery stałej i lokalu zamiennego powinno
nastąpić w granicach powierzchni zbliżonej do dotychczas zajmowanej przez
rozwiedzionych, z wyjątkiem wypadków, gdy rozwiedzeni małżonkowie
zamieszkiwali w kwaterze jednoizbowej lub w pokoju z kuchnią (ust. 5); przy
załatwianiu sprawy kwater (lokali zamiennych) dla osób rozwiedzionych należy
w szczególności uwzględnić dobro małoletnich dzieci rozwiedzionych małżonków
(ust. 6); w garnizonach, w których realizowane jest budownictwo spółdzielcze dla
wojska, rozkwaterowanie rozwiedzionych może nastąpić w zasadzie tylko przez
udział w budownictwie spółdzielczym, w tych wypadkach nie stosuje się
postanowień ust. 5, a rozmiary lokali spółdzielczych tych osób ustala się na
zasadach ogólnych (ust. 7).
6
W wyniku zmian zarządzenia z dnia 30 czerwca 1976 r. dokonanych
zarządzeniem Ministra Obrony Narodowej Nr 64/MON z dnia 9 grudnia 1983 r.
(Dz. Rozk. MON poz. 80), w ust. 5 § 75 zarządzenia dodano kolejne postanowienia
przewidujące, że w razie zawarcia przez rozwiedzionego małżonka nowego
związku małżeńskiego przed rozkwaterowaniem, otrzymuje on stosownie do
powyższej zasady oddzielną kwaterę (lokal zamienny), a o poprawę warunków
mieszkaniowych może ubiegać się w normalnym trybie; żołnierzowi zawodowemu,
z winy którego został orzeczony rozwód przydziela się kawalerkę, jeżeli w dacie
rozwodu nie posiadał innych osób uwzględnianych przy ustalaniu rozmiaru kwatery
(żołnierz samotny). Zmianie uległ również ust. 7 § 75 przez nadanie mu
następującej treści: w garnizonach, w których realizowane jest budownictwo
spółdzielcze dla wojska na podstawie zawartych porozumień ze spółdzielniami,
rozkwaterowanie rozwiedzionych może nastąpić przez ich udział w budownictwie
spółdzielczym. Dodany do § 75 ust. 8 przewidywał, że garnizonowe organy
kwaterunkowo-budowlane nie dokonują rozkwaterowania osób rozwiedzionych
zajmujących mieszkania spółdzielcze, domy jednorodzinne lub lokale stanowiące
odrębne nieruchomości oraz osób nieuprawnionych do kwatery, a zamieszkujących
w osobnych kwaterach stałych.
Status małżonków żołnierzy zawodowych zajmujących wspólnie z nimi po
rozwodzie osobne kwatery stałe przydzielone żołnierzom w czasie trwania
małżeństwa został unormowany w ustawie o zakwaterowaniu sił zbrojnych po jej
nowelizacji ustawą z 17 maja 1989 r. o zmianie ustawy o zakwaterowaniu sił
zbrojnych (Dz. U. Nr 30, poz. 162), która weszła w życie dnia 1 lipca 1989 r. W art.
17a dodanym do ustawy tą nowelizacją przewidziano, że w razie orzeczenia
rozwodu żołnierza zawodowego zajmującego osobną kwaterę stałą, rozwiedzeni
małżonkowie zachowują prawo do zamieszkiwania w dotychczasowej kwaterze do
czasu przekwaterowania. Na wniosek rozwiedzionych małżonków wojskowy organ
kwaterunkowy dokonuje zamiany zajmowanej przez nich kwatery na dwa odrębne
lokale mieszkalne, w granicach powierzchni mieszkalnej zbliżonej do dotychczas
zajmowanej, przez przydzielenie: 1) żołnierzowi - osobnej kwatery stałej, 2)
rozwiedzionemu małżonkowi - zamiennego lokalu mieszkalnego.
7
W tekście jednolitym ustawy z dnia 20 maja 1976 r. o zakwaterowaniu sił
zbrojnych (t.j. Dz. U. z 1989 Nr 52, poz. 309) dotychczasowy art. 17a został
oznaczony jako art. 18, który obowiązywał do czasu utraty mocy obowiązującej
ustawy z dnia 20 maja 1976 r. w związku z wejściem w życie przepisów ustawy
z dnia 22 czerwca 1995 r. o zakwaterowaniu Sił Zbrojnych Rzeczypospolitej
Polskiej (Dz. U. Nr 86, poz. 433 - dalej jako uzszRP). W ustawie tej uprawnienia
małżonka żołnierza zajmującego wspólnie z nim kwaterę także po rozwiązaniu
małżeństwa przez rozwód, regulowały przepisy art. 28 ust. 1 i 2 stanowiąc,
że w razie orzeczenia rozwodu małżonkowie zajmujący kwaterę mogą w niej nadal
zamieszkiwać, z wyjątkami dotyczącymi lokali, które nie podlegają sprzedaży
(art. 55 ust. 2 pkt 1-3 ustawy). Jeśli rozwiedzeni małżonkowie zajmowali kwaterę
lub lokal niepodlegające sprzedaży, to przysługiwało im: żołnierzowi zawodowemu,
emerytowi i renciście wojskowemu - kwatera, jego byłemu małżonkowi - lokal
zamienny w rozumieniu przepisów o najmie lokali mieszkalnych i dodatkach
mieszkaniowych, zgodnie z uprawnieniami posiadanymi przez nich w dniu
uprawomocnienia się wyroku orzekającego rozwód. Przepis art. 28 uzszRP został
uchylony z dniem 1 lipca 2004 r. ustawą z dnia 16 kwietnia 2004 r. o zmianie
ustawy o zakwaterowaniu Sił Zbrojnych Rzeczypospolitej Polskiej oraz niektórych
innych ustaw (Dz. U. Nr 116, poz. 1203). Jednocześnie zamieszczono w ustawie
nowelizującej art. 23 ust. 1 stanowiący, że osoby, którym do dnia wejścia w życie
ustawy przydzielono osobną kwaterę stałą, zachowują nabyte do tego dnia
uprawnienia na czas zajmowania tej kwatery. Dotychczasowe decyzje o przydziale
osobnej kwatery stałej zachowały swój walor prawny (por. wyrok SN z dnia
7 października 2011 r., II CSK 694/10, nie publ.). Powstałą w związku z tym
wątpliwość, czy użyte w art. 23 ust 1 powołanej ustawy pojęcie „osoby” obejmuje
także rozwiedzionego małżonka, rozstrzygnął Sąd Najwyższy w wyroku z dnia
4 kwietnia 2012 r., I CSK 8/12, (OSNC 2012, nr 9, poz. 110) stwierdzając,
że obejmuje ono wszystkie osoby brane pod uwagę przy przydziale kwatery.
Ustawą z dnia 22 stycznia 2010 r. o zmianie ustawy o zakwaterowaniu Sił
Zbrojnych Rzeczypospolitej Polskiej oraz niektórych innych ustaw (Dz.U. Nr 28,
poz. 143) z dniem 1 lipca 2010 r. dodany został przepis art. 41a, który
unormował sytuację rozwiedzionych małżonków. Zgodnie z jego ust. 1,
8
w przypadku rozwodu żołnierza zawodowego posiadającego dziecko
i zajmującego lokal mieszkalny, dyrektor oddziału regionalnego właściwy
ze względu na położenie lokalu mieszkalnego dotychczas wspólnie zajmowanego
przez żołnierza zawodowego i jego małżonka, dokonuje rozkwaterowania byłych
małżonków po uprawomocnieniu się wyroku orzekającego rozwód, w sposób dalej
szczegółowo w nim określony.
W stanie prawnym obowiązującym na gruncie ustawy z dnia 20 maja 1976 r.
o zakwaterowaniu sił zbrojnych przed jej zmianą ustawą z dnia 17 maja 1989 r.
w orzecznictwie Sądu Najwyższego prezentowany był pogląd o pochodnym
charakterze uprawnienia małżonka żołnierza zawodowego do zamieszkania
w osobnej kwaterze stałej w stosunku do prawa żołnierza zawodowego, któremu
została ona przydzielona. W uchwale składu siedmiu sędziów - zasadzie prawnej
z dnia 16 listopada 1979 r., III CZP 48/79 (OSNC 1980, nr 6, poz. 107),
wyłączającej drogę sądową w sprawie z powództwa rozwiedzionego małżonka
o eksmisję drugiego małżonkowi z zajmowanej wspólnie osobnej kwatery stałej
przydzielonej temu drugiemu małżonkowi jako żołnierzowi zawodowemu Sąd
Najwyższy uzasadnił zajęte stanowisko wskazując, że treść stosunku prawnego
między żołnierzem zawodowym a Skarbem Państwa (wojskowym organem
kwaterunkowym), wynikającego z przydzielenia mu przez ten organ osobnej
kwatery stałej, wyznaczana jest przez dyspozycję norm nie należących do prawa
cywilnego. Wynika to przede wszystkim z tego, że prawo do osobnej kwatery stałej
przysługuje żołnierzowi zawodowemu (art. 9 ust. 1), a więc jest ono zależne
od zawodowej służby wojskowej, będącej typowym przykładem stosunku
administracyjnoprawnego. Pomiędzy żołnierzem a Skarbem Państwa (wojskowym
organem kwaterunkowym) nie powstaje wskutek przydzielenia osobnej kwatery
stałej stosunek najmu lub inny stosunek cywilnoprawny, samo zaś prawo do
zajmowania takiej kwatery ma charakter stosunku administracyjnoprawnego
związanego ze stosunkiem zawodowej służby wojskowej, mającym taki sam
charakter. Powyższy stosunek prawny nie rozciąga się na małżonka żołnierza
zawodowego, pozostającego z żołnierzem zawodowym we wspólnym
gospodarstwie domowym, którego tylko uwzględnia się przy ustalaniu
przysługującej powierzchni mieszkalnej osobnej kwatery stałej (art. 9 ust. 2 i 3
9
pkt 1). Ustawa z dnia 20 maja 1976 r. o zakwaterowaniu sił zbrojnych nie przyznaje
małżonkowi żołnierza zawodowego żadnego samodzielnego prawa do osobnej
kwatery stałej, tak jak to czyni w stosunku do lokali mieszkalnych podlegających
przepisom prawa lokalowego (art. 9 ust. 3 tego prawa). W szczególności małżonek
żołnierza nie staje się z mocy prawa osobą współuprawnioną do osobnej
kwatery stałej.
Przytoczone stanowisko podtrzymał Sąd Najwyższy w uchwale z dnia
9 listopada 1987 r., III CZP 62/87 (OSNC 1989, nr 4, poz. 61).
Zasadniczą zmianę podejścia judykatury do tego zagadnienia wiążącego się
z przydzieleniem stałej kwatery żołnierzowi pozostającemu w związku małżeńskim
prezentuje uchwała Sądu Najwyższego z dnia 21 grudnia 2006 r., III CZP 131/06
(OSNC 2007, nr 10, poz. 152) w której nastąpiło odejście od poglądu o pochodnym
charakterze prawa małżonka do zamieszkania w osobnej kwaterze stałej
przydzielonej współmałżonkowi. Zmianę dotychczasowego stanowiska uzasadnił
Sąd Najwyższy nieadekwatnością wcześniejszego poglądu do stanu prawnego
powstałego na skutek zmiany ustawy z dnia 17 maja 1976 r. polegającej na
dodaniu art. 17 a regulującego status małżonków zajmujących kwaterę
po orzeczeniu rozwodu.
Wyrazem tej zmiany jest przyjęty w uchwale z dnia 21 grudnia 2006 r.
i ugruntowany w późniejszym orzecznictwie Sądu Najwyższego pogląd,
zgodnie z którym prawo do korzystania z osobnej kwatery stałej przydzielonej
żołnierzowi w trakcie trwania małżeństwa na podstawie ustawy z dnia 17 maja 1976
r. o zakwaterowaniu sił zbrojnych w brzmieniu obowiązującym od dnia 1 lipca
1989 r. oraz na podstawie ustawy z dnia 22 czerwca 1995 r.
o zakwaterowaniu Sił Zbrojnych RP stanowi składnik majątku wspólnego
małżonków (por. postanowienie z dnia 26 listopada 2009 r., III CZP 96/09,
nie publ., wyrok z dnia 4 kwietnia 2012 r., I CSK 8/12, nie publ., postanowienie
z dnia 21 czerwca 2013 roku, I CSK 597/12, nie publ., postanowienie z dnia
7 lutego 2014 roku, III CZP 120/13, nie publ.).
Tezę tę, w świetle argumentacji przytoczonej w powołanych orzeczeniach
uzasadnia wspólna dla obu ustaw regulacja wskazująca, że przeznaczeniem
10
kwatery stałej dla żołnierza zawodowego jest zaspokojenie potrzeb żołnierza
i jego rodziny, a małżonka i dzieci żołnierza uwzględnia się przy ustalaniu
powierzchni mieszkalnej kwatery przy jej przydziale. Na gruncie obu ustaw, mimo
orzeczenia rozwodu, rozwiedzeni małżonkowie zachowują też prawo do
zajmowanej dotychczas osobnej kwatery stałej do czasu wydania im odmiennej
decyzji. Na rzecz przyjętego poglądu przemawia w ocenie Sądu Najwyższego brak
w obu ustawach o zakwaterowaniu żołnierzy przepisu przesądzającego kwestię
przynależności prawa do zamieszkania w kwaterze stałej przydzielonej żołnierzowi
zawodowemu w czasie trwania małżeństwa do majątku wspólnego co oznacza,
że mają w tym względzie zastosowanie ogólne zasady przewidziane w kodeksie
rodzinnym i opiekuńczym dotyczące przynależności prawa do majątku wspólnego
lub osobistego (odrębnego). Wymieniony w przepisach k.r.o. katalog składników
majątku osobistego jest zamknięty, a zatem wszystkie prawa, które do niego nie
należą, wchodzą w skład majątku wspólnego. Prawo do kwatery stałej jest prawem
niezbywalnym w rozumieniu art. 33 pkt 5 k.r.o. (wcześniej, przed nowelizacja z dnia
17 czerwca 2004 r. art. 33 pkt 6 k.r.o.). Za prawa niezbywalne w rozumieniu tego
przepisu należy uznać tylko te prawa, które są ściśle związane z osobą
uprawnionego małżonka i nie wchodzą w skład spadku po nim (np. użytkowanie,
służebność osobista, prawo do alimentacji). Wszystkie inne prawa, też niezbywalne,
ale niegasnące wraz ze śmiercią uprawnionego mogą wchodzić w skład majątku
wspólnego. Prawo do osobnej kwatery stałej nie wygasa wraz ze śmiercią
żołnierza, któremu ją przydzielono.
Na tle przytoczonej argumentacji, którą w pełni należy podzielić, nie ma
wątpliwości, że prawo do zamieszkania w przydzielonej żołnierzowi osobnej
kwaterze stałej na podstawie ustaw regulujących zakwaterowanie żołnierzy
z 1976 r. przed jej nowelizacją i ustawy z 1995 r., zaspokającej potrzeby rodziny
żołnierza, zgodnie z ogólną zasadą przewidzianą w art. 31 § 1 k.r.o. (poprzednio
art. 31 i 32 k.r.o.), stanowi składnik majątku wspólnego małżonków, jeżeli zostało
nabyte w czasie trwania wspólności ustawowej.
Za przyjętym kierunkiem wykładni przemawia jej zgodność z zasadami
współżycia społecznego oraz wzgląd na szczególną ochronę, jakiej podlega na
podstawie art. 75 Konstytucji prawo do mieszkania.
11
Przepisy regulujące skład majątku małżonków w ustroju ustawowym powinny
być wykładane w sposób ścisły. Zmiana zasad przynależności poszczególnych
składników majątkowych może wynikać z intercyzy albo z przepisu prawa. Uznanie,
że prawo do kwatery stanowi składnik majątku osobistego (odrębnego) małżonka
będącego żołnierzem stanowiłoby niedopuszczalną wykładnię rozszerzającą
zarówno przepisów kodeksu rodzinnego, jak i ustaw regulujących zakwaterowanie
żołnierzy zawodowych. Odejście od zasady preferencyjnego traktowania majątku
wspólnego w ustroju ustawowym wymaga wyraźnego przepisu prawa.
Nie zasługuje na akceptację konstrukcja prawa małżonka żołnierza do
zamieszkania w kwaterze stałej, jako prawa pochodnego w stosunku do prawa
żołnierza zawodowego do zamieszkania w kwaterze stałej, mającego źródło
w stosunku administracyjnym. Prawo pochodne między małżonkami jest
pochodne wobec stosunku małżeństwa. W tej relacji prawo pochodne do
zamieszkiwania występuje wówczas, gdy prawo do lokalu stanowi majątek
osobisty (odrębny) małżonka.
Wątpliwość Sądu Okręgowego przedstawiającego zagadnie prawne budzi,
czy w skład majątku wspólnego weszło prawo do korzystania z osobnej kwatery
stałej przydzielonej żołnierzowi zawodowemu na podstawie ustawy z dnia 20 maja
1976 r. o zakwaterowaniu sił zbrojnych w czasie wspólności małżeńskiej, która
ustała wskutek rozwiązania małżeństwa przez rozwód przed dodaniem do niej
z dniem 1 lipca 1989 r. art. 17 a regulującego prawa małżonków do zajmowanej
osobnej kwatery stałej po rozwodzie.
Status rozwiedzionych małżonków w zakresie prawa do korzystania
z kwatery stałej po rozwodzie regulowało przed 1 lipca 1989 r. zarządzenie nr
31/MON Ministra Obrony Narodowej z dnia 30 czerwca 1976 roku w sprawie
przydzielania, zwalniania i remontów osobnych kwater stałych oraz właściwości
organów wojskowych w tych sprawach (Dz. Rozk. MON Nr 12, poz. 64) wydane na
podstawie upoważnienia ustawowego zawartego w ustawie z dnia 20 maja 1976
roku o zakwaterowaniu sił zbrojnych. Jego § 75 przyznawał rozwiedzionym
małżonkom, mimo orzeczenia rozwodu zachowanie prawa do zajmowania kwatery
stałej (lokalu zamiennego). Treść tego przepisu odpowiadała treści dodanego
12
z dniem 1 lipca 1989 r. art. 17a ustawy z dnia 20 maja 1976 roku o zakwaterowaniu
sił zbrojnych (późniejszego art. 18 zgodnie z tekstem jednolitym tej ustawy) i art. 28
późniejszej ustawy z dnia 22 czerwca 1995 roku o zakwaterowaniu Sił Zbrojnych
Rzeczypospolitej Polskiej, których wprowadzenie dało asumpt do zmiany
stanowiska w kwestii przynależności prawa do zajmowania osobnej kwatery stałej
do majątku wspólnego małżonków na rzecz poglądu obecnie przyjmowanego
w judykaturze.
W systemie źródeł prawa obowiązującego przed Konstytucją z 1997 r.
zarządzenia, zawierające ogólnie obowiązujące reguły zachowania, stanowiły akt
normatywny i były źródłem prawa powszechnie obowiązującego. W ówczesnym
systemie źródłem prawa powszechnie obowiązującego było ustanawiające takie
reguły Zarządzenie Nr 31/Mon Ministra Obrony Narodowej z dnia 30 czerwca
1976 r. uzupełniające regulację ustawową.
Brak jest tym samym uzasadnienia do odmiennej oceny sytuacji prawnej
rozwiedzionych małżonków w zakresie prawa do zajmowania osobnej kwatery
stałej przydzielonej żołnierzowi zawodowemu na podstawie ustawy z dnia 20 maja
1976 r. o zakwaterowaniu sił zbrojnych w zależności od daty orzeczenia rozwodu,
przed albo po jej zmianie ustawą z dnia 1 maja 1989 r.
Z tych względów podjęto uchwałę jak na wstępie.
kc