Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt II UK 302/14
WYROK
W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ
Dnia 15 września 2015 r.
Sąd Najwyższy w składzie:
SSN Zbigniew Korzeniowski (przewodniczący, sprawozdawca)
SSN Jolanta Frańczak
SSN Krzysztof Staryk
w sprawie z wniosku E. C.
przeciwko Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych
o emeryturę,
po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w Izbie Pracy, Ubezpieczeń
Społecznych i Spraw Publicznych w dniu 15 września 2015 r.,
skargi kasacyjnej wnioskodawczyni od wyroku Sądu Apelacyjnego w […]
z dnia 21 marca 2014 r.,
oddala skargę kasacyjną.
UZASADNIENIE
Wnioskodawczyni E. C. wniosła o wcześniejszą emeryturę z tytułu
zatrudnienia w szczególnych warunkach jako rozbieracz - wykrawacz w Zakładach
Mięsnych w G. Pozwany organ rentowy decyzją z 18 września 2012 r. odmówił jej
wcześniejszej emerytury, gdyż nie wykazała 15 lat zatrudnienia w szczególnych
warunkach. Sąd Okręgowy w G. wyrokiem z 26 lutego 2013 r. zmienił decyzję
2
pozwanego i przyznał wnioskodawczyni prawo do emerytury z ukończeniem 55
roku życia. Zatrudnienie w szczególnych warunkach znajduje potwierdzenie w
materiale dowodowym. Wnioskodawczyni od czerwca 1975 r. do końca maja 1993
r. pracowała przy rozbiórce mięsa, stale i w pełnym wymiarze czasu pracy. Praca
odbywała się przy taśmie, na której rozbierano tusze. Wnioskodawczyni pracowała
generalnie przy rozbiorze tusz, zajmowała się także drylowaniem mięsa. Otrzymała
świadectwo pracy w szczególnych warunkach z 6 czerwca 1994 r., z którego
wynika, iż świadczyła pracę w szczególnych warunkach od 1 września 1973 r. do
końca maja 1993 r. Świadectwo to należało zweryfikować i wyłączyć okres nauki
zawodu do czerwca 1975 r. Wnioskodawczyni wykonywała pracę bezpośrednio
przy uboju zwierząt, wobec tego była zatrudniona na stanowisku, o którym mowa w
pkt 8, dział X (W rolnictwie i przemyśle rolno-spożywczym), wykaz A do
rozporządzenia z 7 lutego 1983 r. w sprawie wieku emerytalnego pracowników
zatrudnionych szczególnych warunkach lub szczególnym charakterze.
Sąd Apelacyjny wyrokiem z 21 marca 2014 r., po apelacji pozwanego
organu rentowego, zmienił wyrok Sądu Okręgowego i oddalił odwołanie
wnioskodawczyni od decyzji pozwanego. Ustalił, że wnioskodawczyni pracę na
stanowisku rozbieracza - wykrawacza wykonywała dopiero od 20 września 1979 r.
Wcześniej była uczniem w zawodzie masarza od 1 września 1973 r., potem była
robotnikiem przy robotach lekkich od 1 lipca 1975 r. do 19 września 1979 r. Od 20
września 1979 r. do 31 maja 1993 r. pracowała jako rozbieracz - wykrawacz mięsa.
Nieprawidłowo ustalił Sąd Okręgowy, że pracę tą wykonywała już od czerwca
1975 r. Od 24 sierpnia 1979 r. do 24sierpnia 1980 r. wnioskodawczyni korzystała z
bezpłatnego urlopu dla matek pracujących, a zatem okres zatrudnienia w
szczególnych warunkach należy liczyć od 25 sierpnia 1980 r. do końca maja
1993 r. Okres ten wynosi 12 lat, 9 miesięcy i 7 dni, a zatem mniej niż wymagane 15
lat zatrudnienia w szczególnych warunkach - art. 184 ust. 1 pkt 1 ustawy
emerytalnej w związku z § 4 ust. 1 pkt 3 rozporządzenia w sprawie wieku
emerytalnego. Wnioskodawczyni nie spełniła więc przesłanki zatrudnienia w
szczególnych warunkach, a odmienna ocena Sądu Okręgowego naruszała prawo
materialne i procesowe.
3
W skardze kasacyjnej wnioskodawczyni zarzuciła naruszenie: 1) art. 184 w
związku z art. 32 ust. 1 i 4 ustawy emerytalnej w związku z § 1 ust. 2
rozporządzenia z 7 lutego 1983 r. w związku z działem X poz. 8 załącznik A do tego
rozporządzenia oraz działem X pkt 5 poz. 8 załącznik nr 1 do zarządzenia nr 55
Ministra Rolnictwa i Gospodarki Wodnej z 14 lipca 1983 r. przez ich
niezastosowanie, a tym samym ustalenie rzekomego braku wykonywania przez
wnioskodawczynię pracy w warunkach szczególnych stale i w pełnym wymiarze
czasu pracy obowiązującym na danym stanowisku; 2) art. 2 k.p.c. w związku z art.
175 ust. 1 i art. 177 Konstytucji RP, art. 217 § 2 k.p.c. w związku z art. 5 k.p.c., art.
227 k.p.c. w związku z art. 382 k.p.c., art. 233 k.p.c., art. 235 k.p.c. w związku z art.
382 k.p.c., art. 386 § 4 k.p.c., przez nierozpoznanie istoty sprawy, nieprawidłowe
gromadzenie materiału dowodowego, niepouczenie wnioskodawczyni o skutkach
ustalonych okoliczności faktycznych, zamknięcie rozprawy pomimo braków
materiału dowodowego oraz „niedoustalonych faktach” mających istotne znaczenie
dla sprawy, a nadto dokonanej przez Sąd Apelacyjny analizie materiału
dowodowego w sposób przekraczający granice swobodnej oceny dowodów oraz
pozbawiony zasad logicznego rozumowania i dalece odbiegający od doświadczenia
życia codziennego.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Skarga kasacyjna nie ma uzasadnionych podstaw i dlatego została
oddalona.
Skarga podlega rozpoznaniu tylko w granicach zarzutów jej podstaw (art.
39813
§ 1 k.p.c.). Naruszenie przepisów procesowych ma znaczenie, gdy mogło
mieć istotny wpływ na wynik sprawy (art. 3983
§ 1 pkt 2 k.p.c.). O wyniku sprawy
zakończonej wyrokiem decyduje właściwie rozumiane i stosowane prawo
materialne. W tym przypadku chodzi o przepis rozporządzenia z 7 lutego 1983 r.,
wykaz A, dział X, pkt 8, czyli o „Prace wykonywane bezpośrednio przy uboju
zwierząt”. Warunkiem stosowania tej regulacji jest więc przede wszystkim ubój
zwierząt i prace bezpośrednio przy nim wykonywane. W tej sprawie nie ustalono,
iżby skarżąca zajmowała się ubojem. Ona sama też nie twierdzi, że dokonywała
4
uboju. Prawo do wcześniejszej emerytury łączy z pracą „wykrawacza mięsa w
wykrawalni mięsa przy peklowaniu w piwnicy”. Nie jest to praca, która może być
ujmowana rodzajowo jako praca wykonywana bezpośrednio przy uboju.
Rozporządzenie w wskazanym przepisie ma na uwadze pracę szczególnie
obciążającą, w której cecha ta łączy się co najmniej funkcjonalnie z czynnością
uboju (pracą wykonywaną bezpośrednio przy uboju). Czym innym jest dalszy etap,
czyli praca nie związana z ubojem a obejmująca obróbkę i przeróbkę mięsa po
uboju w zakładzie mięsnym. Takie etapowe rozgraniczenie wynika z wykładni
literalnej przepisu dział X, pkt 8, wykaz A do rozporządzenia. Praca wykrawacza
mięsa w wykrywalni nie jest więc pracą wykonywaną bezpośrednio przy uboju
zwierząt. Orzecznictwo może obejmować tym przepisem szerszy zakres prac,
jednak należy przyjąć, że warunkiem i punktem wyjścia w ocenie pracy
wykonywanej stale i w pełnym wymiarze bezpośrednio przy uboju jest wpierw sam
ubój zwierząt (por. wyrok Sądu Najwyższego z 10 lutego 2012 r., II UK 125/11). W
przeciwnym razie zatraci się granica przedmiotowa pracy w szczególnych
warunkach i uprawnienie do wcześniejszej emerytury warunkowane pracą
wykonywaną bezpośrednio przy uboju zwierząt zostanie rozszerzone na szereg
dalszych prac przy obróbce i przetwarzaniu mięsa, składających się na dalszy etap
produkcji, które przedmiotowo (rodzajowo) wykraczają poza zakres prac
wykonywanych bezpośrednio przy uboju. Takiej wykładni prawa nie zmienia
odwołanie się przez skarżącą do przepisu działu X, poz. 8 zarządzenia nr 55
Ministra Rolnictwa i Gospodarki Żywnościowej z 14 lipca 1983 r. w sprawie prac
wykonywanych w szczególnych warunkach, gdyż w konstytucyjnym systemie
prawa nie jest to już źródło prawa (por. wyrok Sądu Najwyższego z 24 września
2014 r., III UK 196/12). Niemniej przepisy branżowe nie są całkowicie bez
znaczenia, gdyż o ile nie mogą stanowić samodzielnej podstawy do ustalania
uprawnienia, to jednak mogą stanowić punkt odniesienia w badaniu i wykładni
przepisów rozporządzenia z 7 lutego 1983 r. Tu jednak poszukiwanie oparcia w
wskazanym zarządzeniu nr 55 Ministra Rolnictwa i Gospodarki Żywnościowej z 14
lipca 1983 r. nie daje zakładanego rezultatu, gdyż wbrew twierdzeniom skarżącej
nie wymienia się w nim pracy wykrawacza mięsa jako pracy wykonywanej
bezpośrednio przy uboju zwierząt. Przepis działu X, poz. 8 tego zarządzenia
5
wymienia wśród takich prac tylko następujące stanowiska: ubojowiec, parzacz,
jeliciarz, gruczolarz, peklowacz, lekarz wterynarii, weterynaryjny kontroler sanitarny,
oglądacz zwierząt rzeźnych i mięsa w rzeźni. W kręgu tych stanowisk nie ma
wskazywanego przez skarżącą stanowiska „wykrawacza mięsa w wykrywalni mięsa
przy peklowaniu w piwnicy”. Z ustalonego stanu faktycznego nie wynika, iżby
skarżąca pracowała w peklowni jako peklowacz. Błąd ten i zapatrywanie w sprawie
wynika zapewne ze świadectwa pracy w szczególnych warunkach z 6 czerwca
1994 r., w którym podano, iż stanowisko skarżącej „rozbieracz - wykrawacz”
odpowiada pracy z działu X, poz. 8, pkt 5 wykazu stanowiącego załącznik nr 1 do
zarządzenia nr 55. Tak jak wskazano w zarządzeniu tym (Dziennik Urzędowy
Ministra Rolnictwa i Gospodarki Żywnościowej z 31 października 1983 r. Nr 3, poz.
7) w pkt. 5, poz. 8, dział X, wymienia się stanowisko peklowacza a nie stanowisko
„rozbieracza - wykrawacza” mięsa. Zarządzenie w ogóle nie wymienia takiego
stanowiska w dziale X - prace wykonywane bezpośrednio przy uboju zwierząt.
Analiza ta przeczy więc zaliczeniu przez Sąd Apelacyjny okresu zatrudnienia od 25
sierpnia 1980 r. do 31 maja 1993 r. jako pracy w szczególnych warunkach.
Niezależnie od takiej negatywnej oceny nie jest to okres wystarczający do
emerytury, gdyż wynosi 12 lat, 9 miesięcy i 7 dni. Negatywna kwalifikacja pracy
skarżącej jako nie wykonywanej bezpośrednio przy uboju odnosi się również do
wcześniejszego okresu czyli do zatrudnienia przed 24 sierpnia 1979 r. Sąd
Apelacyjny ustalił, że od 24 sierpnia 1979 r. do 24 sierpnia 1980 r. skarżąca miała
urlop związany z urodzeniem dziecka, zatem przerwa ta nie może być ujęta jako
okres pracy w szczególnych warunkach (por. wyrok Sądu Najwyższego z 4
września 2014 r., I UK 6/14). Okresem pracy w szczególnych warunkach nie może
być też początkowy okres zatrudnienia skarżącej jako ucznia w zawodzie, gdyż nie
można przyjąć stałej pracy, skoro skarżąca obciążana była nauką (por.
postanowienie Sądu Najwyższego z 9 stycznia 2012 r., I UK 262/11). W grę
wchodzi więc okres od 1 lipca 1975 r. do 19 września 1979 r., jednak w tym
zakresie Sąd ustalił, że skarżąca była wówczas zatrudniona jako robotnik przy
pracach lekkich. Taki jest zapis w legitymacji ubezpieczeniowej skarżącej (k. 82
legitymacji w aktach rentowych). Nie była to więc praca wykonywana bezpośrednio
przy uboju zwierząt.
6
Ustalenia stanu faktycznego, na których oparto zaskarżony wyrok wiążą w
ocenie podstawy materialnej skargi (art. 39813
§ 2 k.p.c.). Podstawa procesowa
skargi ustaleń tych nie podważa. Przede wszystkim błąd w wykładni prawa
materialnego i niezasadnie szerokie ujęcie pracy wykrawacza - rozbieracza mięsa
jako pracy wykonywanej bezpośrednio przy uboju powoduje, że tracą na znaczeniu
zarzuty procesowe skargi. Rozbieranie i wykrawanie mięsa nie stanowi pracy w
szczególnych warunkach, jeżeli stanowi etap odrębny od prac wykonywanych
bezpośrednio przy uboju zwierząt (dział X pkt 8 załącznika A do rozporządzenia
Rady Ministrów z 7 lutego 1983 r. w sprawie wieku emerytalnego pracowników
zatrudnionych w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze - Dz.U.
Nr 8, poz. 43 ze zm.). Powołane w podstawie procesowej skargi przepisy
Konstytucji art. 175 ust. 1 i art. 177 niewiele wnoszą, gdyż dotyczą innego
przedmiotu. Skarżący powinien dostrzec, że to ustawa zwykła określa
postępowanie przed sądami, co potwierdza ustawa zasadnicza w art. 176 ust. 2. W
tym zakresie nie ma znaczenia zarzut naruszenia art. 2 k.p.c., gdyż sprawę
rozpoznał właściwy Sąd powszechny. Nie naruszył art. 386 § 4 k.p.c. skoro
uwzględnił apelację i orzekł co do istoty sprawy. Stosował więc art. 386 § 1 k.p.c.
Nie został naruszony art. 382 k.p.c., gdyż skarżąca nie wskazuje jaki materiał w
sprawie został pominięty. Czym innym jest ocena dowodów i stosowanie art. 233 §
1 k.p.c., albowiem jest to zadanie sądu powszechnego i wobec ograniczenia
wynikającego z art. 3983
§ 3 k.p.c. nie jest to przepis, który może być podstawą
zarzutu skargi kasacyjnej. Ocena materiału nie jest logicznie nieprawidłowa. Brak
jest podstaw do stwierdzenia naruszenia art. 235 k.p.c. Sąd drugiej instancji nie był
zobowiązany do powtórzenia dowodu z zeznań świadków, zwłaszcza wobec
wykładni prawa materialnego wyżej przedstawionej. W sprawie nie został
naruszony art. 227 k.p.c., gdyż Sąd nie odmówił przeprowadzenia dowodu.
Przeciwnie przeprowadził wszystkie dowody zawnioskowane przez skarżącą.
Zostali przesłuchani wszyscy wnioskowani świadkowie. Nie ma więc podstaw do
stwierdzenia naruszenia art. 5 k.p.c., gdyż przepis ten jest opacznie rozumiany, jeśli
skarżąca wymaga od sądu zastępowania jej w jej podstawowej roli procesowej
wskazywania stanu faktycznego stanowiącego podstawę żądania lub dalszego
materiału dowodowego. Takiego (dalszego) materiału dowodowego skarga nie
7
wskazuje, dlatego nie ma podstaw do stwierdzenia naruszenia art. 217 k.p.c. przez
brak dostatecznego wyjaśnienia spornych okoliczności, tym bardziej, że nie
zarzuca się naruszenia art. 232 k.p.c. przez brak działania Sądu z urzędu.
Reasumując podstawy kasacyjne skargi nie są zasadne. Procesowa, gdyż
nie wykazano naruszenia przepisów postępowania. Materialna, gdyż skarżąca
niewłaściwe łączy pracę „wykrawacza mięsa w wykrawalni mięsa przy peklowaniu
w piwnicy” z pracą wykonywaną bezpośrednio przy uboju zwierząt. Nie jest to praca
bezpośrednio przy uboju zwierząt i ocena ta negatywnie odnosi się również do
okresu aprobowanego przez Sąd Apelacyjny. Innymi słowy skarżąca nie wykazała
wymaganego okresu pracy w szczególnych warunkach warunkującego prawo do
wcześniejszej emerytury.
Z tych motywów orzeczono jak w sentencji (art. 39814
k.p.c.).