Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt III PK 7/15
WYROK
W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ
Dnia 15 września 2015 r.
Sąd Najwyższy w składzie:
SSN Romualda Spyt (przewodniczący)
SSN Dawid Miąsik
SSN Jolanta Strusińska-Żukowska (sprawozdawca)
w sprawie z powództwa Ł. Z.
przeciwko Skarbowi Państwa - Zakładowi Karnemu w K.
o zapłatę pomocy finansowej na zakup lokalu mieszkalnego,
po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w Izbie Pracy, Ubezpieczeń
Społecznych i Spraw Publicznych w dniu 15 września 2015 r.,
skargi kasacyjnej powoda
od wyroku Sądu Okręgowego - Sądu Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w K.
z dnia 3 kwietnia 2014 r.,
uchyla zaskarżony wyrok i sprawę przekazuje Sądowi
Okręgowemu do ponownego rozpoznania oraz orzeczenia o
kosztach postępowania kasacyjnego.
UZASADNIENIE
2
Sąd Okręgowy wyrokiem z dnia 3 kwietnia 2014 r. oddalił apelację powoda
Ł. Z. od wyroku Sądu Rejonowego z dnia 12 listopada 2013 r., którym oddalono
jego powództwo o zasądzenie od pozwanego Skarbu Państwa – Zakładu Karnego
w K. kwoty 48.937,50 zł z tytułu pomocy finansowej na zakup lokalu mieszkalnego.
Sąd odwoławczy przyjął za własne ustalenia faktyczne poczynione przez
Sąd pierwszej instancji, zgodnie z którymi powód pełni służbę w Zakładzie Karnym
w K. od 9 marca 2007 r., od dnia 9 marca 2009 r. pozostając w służbie stałej. W
tym okresie powód zamieszkiwał wraz z rodziną w wynajętym mieszkaniu. W dniu
29 września 2010 r. zaciągnął kredyt na zakup mieszkania, a w dniu 30 września
2010 r. uzyskał kredyt na jego remont. W dniu 4 października 2010 r. została
natomiast podpisana umowa sprzedaży, na podstawie której powód wraz z żoną
zakupili lokal mieszkalny w K. przy ul. C. […], o powierzchni 59 m2
, składający się z
trzech pokoi, kuchni, łazienki i wc. Po wyremontowaniu łazienki i pomalowaniu
zakupionego lokalu mieszkalnego powód wprowadził się do niego wraz z rodziną
(na początku listopada 2010 r.). W dniu 18 listopada 2010 r. powód złożył wniosek
o przyznanie jednorazowej pomocy finansowej na uzyskanie lokalu mieszkalnego.
Decyzją z dnia 27 grudnia 2012 r. dyrektor Zakładu Karnego w K. odmówił
przyznania tej pomocy finansowej.
Sąd Okręgowy zaakceptował też ocenę prawną tego stanu faktycznego, w
szczególności podnosząc, że zgodnie z art. 170 ust. 1 ustawy z dnia 9 kwietnia
2010 r. o Służbie Więziennej (aktualnie jednolity tekst: Dz.U. z 2015 r., poz. 1415
ze zm.), funkcjonariuszowi w służbie stałej przysługuje prawo do lokalu
mieszkalnego w miejscowości, w której stale pełni służbę lub w miejscowości
pobliskiej. Prawo to realizuje się przez przydział lokalu albo przyznanie pomocy
finansowej na uzyskanie lokalu mieszkalnego (art. 171 pkt 1 i 2 ustawy). Natomiast
według art. 184 ust. 1 ustawy, funkcjonariuszowi w służbie stałej, który spełnia
warunki do przydziału lokalu mieszkalnego, a który lokalu tego nie otrzymał na
podstawie decyzji administracyjnej o przydziale, przysługuje pomoc finansowa na
uzyskanie lokalu mieszkalnego. Z przepisów tych wynika, że pomoc finansowa
może być przyznana tylko funkcjonariuszowi spełniającemu warunki do przydziału
lokalu mieszkalnego. Warunków tych nie spełnia osoba, która posiada w
3
miejscowości, w której pełni służbę lub w miejscowości pobliskiej, lokal mieszkalny
odpowiadający co najmniej przysługującej mu powierzchni mieszkalnej (art. 187 pkt
2 ustawy). Pomoc finansowa przysługuje przy tym na zakup lokalu mieszkalnego a
nie na spłatę zaciągniętych wcześniej na zakup lokalu zobowiązań. Tymczasem
powód w dacie złożenia wniosku o przyznanie pomocy mieszkaniowej nie spełniał
warunków do przydziału lokalu mieszkalnego, bo posiadał już lokal mieszkalny w
miejscu pełnienia służby, a tym samym nie miał uprawnienia do pomocy finansowej
na zakup lokalu, co prawidłowo stwierdził Sąd Rejonowy.
Powód wywiódł skargę kasacyjną od wyroku Sądu Okręgowego, zarzucając
naruszenie:
1. art. 184 ust. 1 w związku z art. 187 pkt 2 ustawy o Służbie Więziennej
przez błędną wykładnię, powodującą uznanie, że w chwili dokonania zakupu lokalu
mieszkalnego powód niejako automatycznie dokonał zaspokojenia swoich potrzeb
mieszkaniowych, co spowodowało zaistnienie przesłanki negatywnej wyłączającej
możliwość ubiegania się o pomoc finansową na uzyskanie lokalu mieszkalnego,
podczas gdy prawidłowa interpretacja tych przepisów powinna prowadzić do
wniosku, że złożenie wniosku o pomoc finansową bezpośrednio po dokonaniu
zakupu nie powoduje pozbawienia funkcjonariusza prawa do uzyskania pomocy
finansowej z uwagi na fakt, iż powód przed zakupem mieszkania nie miał
zaspokojonych potrzeb mieszkaniowych, a uzyskana pomoc miała mu umożliwić
spłatę zaciągniętego na zakup mieszkania kredytu;
2. art. 187 pkt 2 w związku z art. 173 ust. 1 ustawy o Służbie Więziennej,
przez ich niezastosowanie przede wszystkim w zakresie przysługujących
funkcjonariuszowi i jego rodzinie jednostkowych norm powierzchni mieszkalnej. W
rezultacie obraza przepisów prawa materialnego polegająca na niezastosowaniu
normy zawartej w art. 173 ust. 1 ustawy o Służbie Więziennej doprowadziła Sąd do
przekonania, że zakup lokalu mieszkalnego przed złożeniem wniosku o
dofinansowanie oznaczał zaspokojenie potrzeb mieszkaniowych powoda, podczas
gdy zastosowanie art. 173 ust. 1 ustawy doprowadziłoby do ustalenia, że powód i
jego rodzina w chwili złożenia wniosku o dofinansowanie nie mieli zaspokojonych
potrzeb mieszkaniowych z uwagi na zbyt mały metraż zajmowanego
pomieszczenia.
4
Opierając skargę na takich podstawach, skarżący wniósł o uchylenie wyroku
Sądu Okręgowego i poprzedzającego go wyroku Sądu pierwszej instancji oraz
orzeczenie co do istoty sprawy i rozstrzygnięcie o kosztach postępowania
kasacyjnego, ewentualnie o uchylenie zaskarżonego wyroku i wyroku Sądu
Rejonowego oraz przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania i orzeczenia o
kosztach postępowania kasacyjnego.
Pozwany Skarb Państwa zastępowany przez Prokuratorię Generalną Skarbu
Państwa w pierwszej kolejności wniósł o odrzucenie skargi kasacyjnej, a w razie
nieuwzględnienia tego wniosku, o odmowę przyjęcia jej do rozpoznania, bądź jej
oddalenie i w każdym z tych przypadków – zasądzenie kosztów zastępstwa
procesowego według norm przepisanych.
Uzasadniając wniosek o odrzucenie skargi kasacyjnej, strona pozwana
podniosła, że powód jest funkcjonariuszem Służby Więziennej, a nie pracownikiem
Zakładu Karnego. Niniejsza sprawa nie jest zatem sprawą z zakresu prawa pracy w
rozumieniu art. 476 § 1 k.p.c. To powoduje, zgodnie z art. 3982
§ 1 zdanie pierwsze
k.p.c., że dla dopuszczalności w niej skargi kasacyjnej należy zastosować ogólną
granicę dolnej wartości przedmiotu zaskarżenia (50.000 zł) a nie szczególną z
zakresu prawa pracy (10.000 zł). Ponieważ zaś wartość przedmiotu zaskarżenia w
sprawie nie sięga 50.000 zł, skarga jako niedopuszczalna powinna być odrzucona.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
W pierwszej kolejności stwierdzić należy, że nie ma podstaw do
uwzględnienia wniosku strony pozwanej o odrzucenie skargi kasacyjnej.
Zgodnie z art. 220 ustawy o Służbie Więziennej, spory o roszczenia ze
stosunku służbowego funkcjonariuszy w sprawach niewymienionych w art. 218 ust.
1 i art. 219 ust. 1 i 2 rozpatruje sąd właściwy w sprawach z zakresu prawa pracy.
Skoro spory o roszczenia ze stosunku służbowego funkcjonariuszy w powyższym
zakresie zostały przekazane do rozpoznania przez sądy pracy, to są one
niewątpliwie sprawami cywilnymi w rozumieniu art. 1 k.p.c., jako „inne sprawy,
do których przepisy Kodeksu postępowania cywilnego stosuje się z mocy ustaw
szczególnych”. W tej sytuacji należy uznać, że z art. 220 ustawy o Służbie
5
Więziennej wynika wola ustawodawcy zastosowania do rozważanych sporów
przepisów o postępowaniu odrębnym w sprawach z zakresu prawa pracy. W
przeciwnym razie niezrozumiałe byłoby przekazanie tych spraw do rozpoznania
przez sądy pracy (por. też uzasadnienie uchwały Sądu Najwyższego z dnia 13
sierpnia 2013 r., III PZP 4/13, OSNP 2014 nr 1, poz. 1, czy też dotyczący spraw w
przedmiocie odpowiedzialności majątkowej żołnierzy wyrok Sądu Najwyższego z
dnia 16 czerwca 2009 r., I PK 226/08, OSNP 2011 nr 3-4, poz. 33). W konsekwencji
dla dopuszczalności skargi kasacyjnej w tych sprawach decydujące znaczenie ma
wartość przedmiotu zaskarżenia, jaką art. 3982
§ 1 zdanie pierwsze k.p.c.
przewiduje dla spraw z zakresu prawa pracy, tj. co najmniej 10.000 zł. W niniejszej
sprawie wartość ta jest wyższa, wobec czego skarga kasacyjna jest w niej
dopuszczalna.
Skargę kasacyjną należy zaś uznać za uzasadnioną.
Zgodnie z art. 170 ust. 1 ustawy o Służbie Więziennej, funkcjonariuszowi
Służby Więziennej w służbie stałej przysługuje prawo do lokalu mieszkalnego w
miejscowości, w której stale pełni służbę, lub w miejscowości pobliskiej.
Na podstawie art. 171 tej ustawy, prawo do lokalu mieszkalnego realizuje się
przez: przydział lokalu (pkt 1); przyznanie pomocy finansowej na uzyskanie lokalu
mieszkalnego, zwanej dalej „pomocą finansową” (pkt 2). Stosownie do art. 184 ust.
1 ustawy o Służbie Więziennej, funkcjonariuszowi w służbie stałej, który spełnia
warunki do przydziału lokalu mieszkalnego, a który lokalu tego nie otrzymał na
podstawie decyzji administracyjnej o przydziale, przysługuje pomoc finansowa na
uzyskanie lokalu mieszkalnego w spółdzielni mieszkaniowej albo domu
jednorodzinnego lub lokalu mieszkalnego stanowiącego odrębną nieruchomość,
położonych w miejscowości pełnienia służby lub miejscowości pobliskiej. W myśl
art. 187 - lokalu mieszkalnego na podstawie decyzji administracyjnej nie przydziela
się funkcjonariuszowi: w razie otrzymania pomocy finansowej, o której mowa w
art. 184 ust. 1 (pkt 1); posiadającemu w miejscowości, w której pełni służbę, lub w
miejscowości pobliskiej lokal mieszkalny w spółdzielni mieszkaniowej albo dom
jednorodzinny lub dom mieszkalno-pensjonatowy albo lokal mieszkalny stanowiący
odrębną nieruchomość, odpowiadający co najmniej przysługującej mu powierzchni
mieszkalnej (pkt 2); którego małżonek posiada lokal mieszkalny lub dom określony
6
w pkt 2 (pkt 3); w razie zbycia przez niego lub jego małżonka lokalu mieszkalnego
lub domu, o którym mowa w pkt 2 (pkt 4).
Biorąc pod uwagę cel, jakiemu służy regulacja zawarta w art. 184 ust. 1
ustawy o Służbie Więziennej, a którym jest umożliwienie zamieszkiwania
funkcjonariusza w stałej służbie w miejscowości pełnienia służby lub miejscowości
pobliskiej, dla zapewnienia prawidłowego pełnienia służby, Sąd Najwyższy w
składzie rozpoznającym niniejszą sprawę w pełni akceptuje poglądy wyrażane już
w tym zakresie przez Sąd Najwyższy, że dla oceny, czy funkcjonariuszowi Służby
Więziennej przysługuje uprawnienie do pomocy finansowej na uzyskanie lokalu
mieszkalnego, o jakiej mowa w art. 171 pkt 2 ustawy, istotne znaczenie ma w
pierwszej kolejności, czy takie prawo przysługuje mu w dacie uzyskania statusu
funkcjonariusza Służby Więziennej w służbie stałej, tj. czy w tej dacie ma on
zaspokojone potrzeby mieszkaniowe w miejscu pełnienia służby. Posiadanie
zaspokojonych potrzeb mieszkaniowych w tej dacie skutkuje przyjęciem, że jego
prawo do zamieszkiwania w miejscu pełnienia służby pozostaje zaspokojone, co
prowadzi do konkluzji o braku uprawnień do żądania od pracodawcy realizacji
prawa do lokalu, o jakim mowa w art. 171 ustawy, zarówno wobec treści art. 187
pkt 2 ustawy, jak i w przypadku późniejszego zbycia lokalu, wobec treści art. 187
pkt 4 ustawy. W sytuacji, gdy wstępując do służby stałej, funkcjonariusz nie posiada
zaspokojonych potrzeb do lokalu mieszkalnego położonego w miejscowości
pełnienia służby lub miejscowości pobliskiej, przysługuje mu prawo do lokalu
mieszkalnego, które realizuje się w pierwszej kolejności przez przydział
odpowiedniego lokalu (art. 171 pkt 1 ustawy) bądź, w razie nieprzyznania takiego
lokalu w drodze decyzji administracyjnej, przez przyznanie pomocy finansowej na
uzyskanie lokalu mieszkalnego (art. 171 pkt 2 ustawy). Podstawową formą pomocy
funkcjonariuszom w uzyskaniu mieszkania jest zatem przydział lokalu w drodze
decyzji. Dopiero, gdy przydziału takiego nie dokonano, w grę mogą wchodzić inne
przewidziane ustawą świadczenia, w tym pomoc finansowa, która jest alternatywną
formą spełnienia prawa do lokalu mieszkalnego oraz konsekwencją
niezrealizowania uprawnienia funkcjonariusza, który ma prawo do otrzymania
lokalu mieszkalnego. Oba uprawnienia powiązane są w sposób oczywisty z
przesłanką niezaspokojenia potrzeb mieszkaniowych w miejscu pełnienia służby
7
lub miejscowości pobliskiej oraz tylko do czasu występowania tej przesłanki mogą
być realizowane. Pomoc finansowa jest świadczeniem, którego przyznanie
następuje na wniosek funkcjonariusza, dopiero po złożeniu wniosku wraz z
wymaganą dokumentacją organ może prowadzić postępowanie w sprawie
przyznania takiej pomocy. Nie oznacza to jednak, że jako miarodajny dla oceny,
czy funkcjonariusz spełnia przesłanki przyznania prawa do lokalu mieszkalnego, a
zatem czy zrealizowany został warunek przyznania pomocy mieszkaniowej, o jakim
mowa w art. 184 ust. 1 w związku z art. 187 ustawy, należy uznać moment złożenia
wniosku (por. wyroki Sądu Najwyższego z dnia: 11 lutego 2014 r., I PK 167/13,
OSNP 2015 nr 5, poz. 60 i 5 marca 2014 r., II PK 141/13, LEX nr 1448392).
Inaczej rzecz ujmując, ustawodawca uzależnił pomoc finansową od
spełnienia trzech przesłanek. Wymaga mianowicie, aby funkcjonariusz, po
pierwsze, spełniał warunki do przydzielenia mu lokalu na podstawie decyzji
administracyjnej (art. 184 w związku z art. 172 ustawy), po drugie, nie uzyskał
przydziału lokalu, po trzecie, podjął czynności prawne zmierzające do uzyskania
lokalu mieszkalnego. Celem unormowania wynikającego z art. 184 ust. 1 ustawy o
Służbie Więziennej jest pomoc funkcjonariuszowi w zaspokojeniu jego potrzeb
mieszkaniowych. Wstępnym warunkiem osiągnięcia tego celu jest zaciągnięcie
przez funkcjonariusza zobowiązania finansowego prowadzącego do nabycia prawa
do lokalu. Pomoc finansowa oznacza udział w kosztach wykonania tego
zobowiązania. W związku z powyższym uprawnienie do pomocy finansowej w celu
zaspokojenia potrzeb mieszkaniowych ocenia się na datę złożenia wniosku o tę
pomoc, badając, czy funkcjonariusz przed tym dniem zaciągnął zobowiązanie „na
uzyskanie lokalu mieszkalnego” w celu „zaspokojenia potrzeb mieszkaniowych”.
(por. też orzeczenia Sądu Najwyższego z dnia 14 października 2013 r., II PK
120/13 oraz z dnia 20 grudnia 2013 r., II PK 86/13 - niepublikowane i z dnia 10
kwietnia 2014 r., II PK 178/13, LEX nr 1464691). Stan „niezaspokojenia potrzeb
mieszkaniowych” należy zaś rozumieć jako nieprzydzielenie w drodze decyzji
administracyjnej lokalu mieszkalnego funkcjonariuszowi, który w dniu wstąpienia do
służby stałej nie posiadał takiego lokalu (i nie posiadał go jego małżonek) w miejscu
pełnienia służby lub w miejscowości pobliskiej i nie posiada go nadal przed
zaciągnięciem zobowiązania kredytowego. Z tego wynika, że okoliczność
8
zaciągnięcia przez funkcjonariusza kredytu, za który następnie nabywa lokal
mieszkalny w miejscu pełnienia służby lub w miejscowości pobliskiej, nie niweczy
przesłanki „niezaspokojenia potrzeb mieszkaniowych”, uprawniając funkcjonariusza
do uzyskania pomocy finansowej, będącej w tym wypadku formą partycypacji w
spłacie kredytu.
Odmienna interpretacja przepisów ustawy o Służbie Więziennej dokonana
przez Sąd Okręgowy nie zasługuje zatem na akceptację, bowiem w sposób
nieuprawniony ogranicza uprawnienia funkcjonariuszy do otrzymania pomocy tylko
przed nabyciem lokalu, do czego nie upoważnia użycie przez ustawodawcę
określenia „pomoc finansowa na uzyskanie lokalu mieszkalnego”, które jest
pojęciem szerokim, odnoszącym się także do przypadków udzielania pomocy na
spłatę zobowiązań finansowych, zaciągniętych w związku z nabyciem lokalu
mieszkalnego lub domu przez funkcjonariusza w sytuacji, gdy jego potrzeby
mieszkaniowe w powyższym rozumieniu pozostają niezaspokojone.
Z tych względów za usprawiedliwione należy uznać te zarzuty skargi
kasacyjnej odnoszące się do naruszenia przepisów prawa materialnego (art. 184
ust. 1 w związku z art. 187 pkt 2 ustawy o Służbie Więziennej), które dotyczą
nieprawidłowej wykładni przepisów odnośnie do warunku przysługiwania
funkcjonariuszowi pomocy finansowej w postaci niezaspokojenia potrzeb
mieszkaniowych w sytuacji uprzedniego w stosunku do wniosku zaciągnięcia
kredytu i zakupienia lokalu mieszkalnego przez funkcjonariusza, który takiego
lokalu uprzednio nie posiadał w miejscu pełnienia służby lub w miejscowości
pobliskiej. W takiej sytuacji bezprzedmiotowe stało się zaś rozpoznawanie zarzutów
skarżącego w kwestii faktycznego zaspokojenia potrzeb mieszkaniowych
zakupionym za kredyt lokalem mieszkalnym z uwagi na jego metraż (naruszenie
art. 187 pkt 2 w związku z art. 173 ust. 1 ustawy o Służbie Więziennej), albowiem
pozostają one bez znaczenia dla rozstrzygnięcia sprawy.
Biorąc pod uwagę powyższe, Sąd Najwyższy orzekł jak w sentencji
(art. 39815
§ 1 k.p.c. i art. 39821
w związku z art. 108 § 2 k.p.c.).
kc
9