Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt IV KK 136/15
WYROK
W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ
Dnia 28 września 2015 r.
Sąd Najwyższy w składzie:
SSN Zbigniew Puszkarski (przewodniczący, sprawozdawca)
SSN Marian Buliński
SSN Przemysław Kalinowski
Protokolant Danuta Bratkrajc
przy udziale prokuratora Prokuratury Generalnej Zbigniewa Siejbika
w sprawie G. M.
oskarżonego z art. 278 § 1 kk i innych
po rozpoznaniu w Izbie Karnej na rozprawie
w dniu 28 września 2015 r.,
kasacji, wniesionej przez Prokuratora Generalnego na niekorzyść
od wyroku Sądu Okręgowego w N.
z dnia 21 października 2014 r.
uchylającego wyrok Sądu Rejonowego w N.
z dnia 3 kwietnia 2014 r., i umarzającego postępowanie karne wobec G. M.
uchyla zaskarżony wyrok i sprawę przekazuje Sądowi
Okręgowemu w N. do ponownego rozpoznania w postępowaniu
odwoławczym.
UZASADNIENIE
2
Sąd Rejonowy w N. wyrokiem z dnia 3 kwietnia 2014 r., uznał G. M. za
winnego popełnienia w dniu 14 maja 2007 r. w N. na szkodę A. D. – S. i T. S.
przestępstwa zakwalifikowanego z art. 278 § 1 k.k. i in., za które wymierzył mu karę
8 miesięcy pozbawienia wolności, warunkowo zawieszając jej wykonanie na okres
próby 5 lat. Nadto, na mocy art. 46 § 1 k.k., zobowiązał oskarżonego do
naprawienie szkody wyrządzonej przestępstwem, poprzez zapłatę na rzecz
pokrzywdzonej kwoty 700 zł.
Wyrok ten, w części dotyczącej orzeczenia o karze, zaskarżył na niekorzyść
oskarżonego prokurator, który podniósł zarzut rażącej niewspółmierności
orzeczonej wobec oskarżonego kary i wniósł o zmianę wyroku Sądu I instancji
poprzez wymierzenie G. M. kary roku pozbawienia wolności.
Na rozprawie odwoławczej w dniu 29 lipca 2014 r., w której oskarżony nie
uczestniczył, Sąd Okręgowy w N. ujawnił akta o sygn. … 20/08 tegoż Sądu, z
których wynikało, że G. M. został przekazany do Polski z Irlandii w dniu 27
października 2011 r. wskutek wykonania Europejskiego Nakazu Aresztowania
(dalej: ENA), wydanego przez Sąd Okręgowy w N. w dniu 18 sierpnia 2008 r.
Powodem wydania ENA było uchylanie się G. M., co do którego ustalono, że może
przebywać w Irlandii, od odbycia kar pozbawienia wolności wymierzonych mu przez
Sąd Rejonowy w N. w sprawach o sygnaturach: […], […], […], […], […], […], nie
zaś potrzeba osądzenia go za przestępstwo będące aktualnie przedmiotem
rozpoznania. Dostrzegając konieczność uzyskania stanowiska oskarżonego co do
prowadzenia procesu, Sąd odwoławczy odroczył rozprawę, a na kolejnym terminie,
w dniu 21 października 2014 r., pouczył oskarżonego o treści art. 607e § 1 k.p.k. i
art. 607e § 3 pkt 7 k.p.k. G. M. oświadczył, że nie zrzeka się korzystania z prawa
określonego w przepisie art. 607e § 1 k.p.k. i nie chce, aby w niniejszej sprawie
toczyło się wobec niego postępowanie. W związku z tym, prokurator złożył wniosek
o zwrócenie się do właściwego sądu w Irlandii – w trybie art. 607e § 3 pkt 8 k.p.k. –
o wyrażenie zgody na ściganie oskarżonego. Sąd Okręgowy w N. wniosku tego nie
uwzględnił i wydanym w tym samym dniu, tj. 21 października 2014 r. wyrokiem
uchylił wyrok Sądu I instancji i na podstawie art. 17 § 1 pkt 11 k.p.k. w zw. z art.
607e § 1 k.p.k. postępowanie karne wobec G. M. o przypisany mu czyn umorzył, a
kosztami procesu obciążył Skarb Państwa. W sporządzonym później uzasadnieniu
3
wyroku Sąd Okręgowy wskazał, że zaskarżony wyrok był prawidłowy, gdy chodzi o
ustalenie, że oskarżony popełnił zarzucone mu przestępstwo, kwalifikację prawną
czynu i wymierzoną karę, jednak wobec zaistnienia ujemnej przesłanki procesowej
nie mógł być utrzymany w mocy. Uznał przy tym, odwołując się do jednego z
opracowań komentatorskich, że przepis art. 607e § 3 pkt 8 k.p.k. nie nakładał
obowiązku wystąpienia z wnioskiem do sądu zagranicznego o wyrażenie zgody na
ściganie oskarżonego, a jedynie dawał taką możliwość, skorzystanie z której nie
było celowe w sytuacji, gdy za czyn popełniony ponad 7 lat temu, który spowodował
nieznaczną szkodę materialną, oskarżonemu wymierzono karę pozbawienia
wolności z warunkowym zawieszeniem wykonania, a ma on do odbycia kary
pozbawienia wolności w wymiarze 9 lat i 2 miesięcy, które spełnią cele
wychowawcze i zapobiegawcze, a także w zakresie prewencji ogólnej.
W terminie określonym w art. 524 § 3 k.p.k. kasację od wymienionego
wyroku Sądu Okręgowego w N. wniósł Prokurator Generalny. Na podstawie art.
521 § 1 k.p.k. zaskarżył wyrok w całości – na niekorzyść oskarżonego G. M. –
zarzucając rażące i mające istotny wpływ na treść wyroku naruszenie przepisów
prawa karnego procesowego – art. 17 § 1 pkt 11 k.p.k. w zw. z art. 607e § 1 k.p.k. i
art. 607e § 3 pkt 4 i 8 k.p.k. poprzez stwierdzenie prawnej niedopuszczalności
ścigania oskarżonego G. M. za przestępstwo, które nie stanowiło podstawy jego
przekazania do Polski w wyniku ENA, z uwagi na brak zgody oskarżonego, przy
jednoczesnym pominięciu uregulowań wyłączających stosowanie zasady
specjalności oraz bezpodstawnym zaniechaniu wystąpienia z wnioskiem do
państwa wykonania ENA o wyrażenie zgody na ściganie oskarżonego za to
przestępstwo, co skutkowało niezasadnym umorzeniem postępowania karnego
wobec G. M.
Prokurator Generalny wniósł o uchylenie zaskarżonego wyroku i przekazanie
sprawy Sądowi Okręgowemu w N. do ponownego rozpoznania w postępowaniu
odwoławczym.
W uzasadnieniu kasacji skarżący wskazał, że w przypadku osoby
przekazanej w wyniku wykonania ENA, wyrażona w art. 607e § 1 k.p.k. zasada
specjalności zabrania ścigania tej osoby za inne przestępstwa niż te, które
stanowiły podstawę przekazania, jednak zasada ta nie ma charakteru
4
bezwzględnego. Wyrazem tego są przewidziane § 3 art. 607e k.p.k. wyjątki
określające sytuacje procesowe, w których działanie zasady specjalności poddaje
się całkowitemu wyłączeniu, jak i wskazujące na sytuacje, w których dopuszczalne
jest prowadzenie postępowania karnego wobec osoby przekazanej na podstawie
ENA co do innych czynów, niż stanowiące podstawę przekazania. I tak, zgodnie z
art. 607e § 3 pkt 4 k.p.k., zasada specjalności nie obowiązuje, jeśli postępowanie
karne nie wiąże się ze stosowaniem wobec osoby ściganej środka polegającego na
pozbawieniu wolności. Taka sytuacja miała miejsce w niniejszej sprawie, bowiem
jakkolwiek w toku postępowania przygotowawczego prowadzonego wobec G. M.
wydano w dniu 30 marca 2009 r. postanowienie o tymczasowym aresztowaniu, to
ten środek zapobiegawczy nie był nigdy wobec niego faktycznie stosowany. Po
uzyskaniu informacji, że G. M. został zatrzymany, postanowieniem z dnia 14
listopada 2011 r. podjęto zawieszone wobec niego dochodzenie i w tym samym
dniu uchylono tymczasowe aresztowanie, zaś następnego dnia przesłuchano go w
charakterze podejrzanego. Co prawda, był wtedy pozbawiony wolności, jednak z
powodu odbywania kary orzeczonej przez Sąd Rejonowy w N. w innej sprawie – o
sygn. akt […].
Skarżący nadto zwrócił uwagę, że Sąd ad quem, o ile uznał, że zachodzi
przeszkoda do merytorycznego rozpoznania sprawy, to bezpodstawnie zaniechał
wystąpienia z wnioskiem do państwa wykonania ENA o wyrażenie zgody na
ściganie oskarżonego za przestępstwo popełnione na szkodę A. D. – S. i T. S. W
przypadku wystąpienia możliwej do usunięcia ujemnej przesłanki procesowej,
właściwy organ ma bowiem obowiązek podjęcia działań zmierzających do jej
wyeliminowanie, a dopiero ich nieskuteczność uprawnia do umorzenia
postępowania. Skarżący także nadmienił, że Sąd Okręgowy w N. nie dysponował
orzeczeniem właściwego organu sądowego Irlandii o wydaniu do Polski G. M. na
podstawie ENA, zatem arbitralnie uznał, że państwo wykonania ENA zastrzegło, iż
przekazanie ww. dotyczy tylko wykonania wymienionych w nakazie kar
pozbawienia wolności.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje.
Kasacja Prokuratora Generalnego jest zasadna, chociaż sposób
sformułowania zarzutu, podnoszącego naruszenie zarówno pkt 4, jak i pkt 8 § 3 art.
5
607e k.p.k., nasuwa zastrzeżenia. Skarżący wskazuje, że Sąd Okręgowy błędnie
uznał, w wyniku pominięcia uregulowań wyłączających stosowanie zasady
specjalności, w tym wypadku przepisu art. 607e § 3 pkt 4 k.p.k., iż zachodzi prawna
niedopuszczalność ścigania G. M. za przestępstwo, które nie stanowiło podstawy
jego przekazania do Polski w wyniku ENA. W takim razie niekonsekwentnie
podnosi zarazem, że Sąd bezpodstawnie zaniechał wystąpienia z wnioskiem do
państwa wykonania ENA o wyrażenie zgody na ściganie oskarżonego za to
przestępstwo, wywodząc w uzasadnieniu kasacji, że „w przypadku pojawienia się
tzw. względnej przeszkody (ujemnej przesłanki procesowej) prowadzenia
postępowania, jak to miało miejsce w niniejszej sprawie (podkr. SN), sąd
zobowiązany jest z urzędu do podjęcia działań zmierzających do jej usunięcia”. Jest
wszak oczywiste, że gdy w sprawie istniała okoliczność wyłączająca stosowanie
zasady specjalności, to nie zachodziła ujemna przesłanka procesowa i nie była
aktualna kwestia wystąpienia z wnioskiem do państwa wykonania ENA o wyrażenie
zgody na ściganie oskarżonego. Tym niemniej ma rację Prokurator Generalny, gdy
wskazuje, że uchylając skazujący G. M. wyrok Sądu I instancji i umarzając na
podstawie art. 17 § 1 pkt 11 k.p.k. w zw. z art. 607e § 1 k.p.k. postępowanie wobec
wymienionego, Sąd Okręgowy w N. rażąco naruszył te przepisy, nadto przepis art.
607e § 3 pkt 4 k.p.k. Wpływ tego uchybienia na treść zaskarżonego orzeczenia z
pewnością jest istotny, skoro z uzasadnienia wyroku jednoznacznie wynika, że przy
prawidłowym stosowaniu przepisów prawa Sąd Okręgowy utrzymałby w mocy
wyrok Sądu I instancji. Jak to trafnie wskazano w kasacji, Sąd odwoławczy pominął,
że zachodzi ujęta w art. 607e § 3 pkt 4 k.p.k. przesłanka umożliwiająca
prowadzenie postępowania, polegająca na niestosowaniu w jego toku wobec osoby
ściganej środka polegającego na pozbawieniu wolności. W tym względzie istotna
była okoliczność, że chociaż w postępowaniu przygotowawczym zostało wydane
postanowienie o tymczasowym aresztowaniu G. M., jednak nie doszło do
wykonania tego postanowienia i faktycznego pozbawienia oskarżonego wolności w
toku postępowania prowadzonego w niniejszej sprawie. W kasacji zasadnie
przywołano postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 6 maja 2010 r., V KK 222/09,
LEX nr 603810, w którym stwierdzono, że ogólna reguła specjalności obowiązująca
w wypadku przekazania osoby ściganej ENA, unormowana w art. 607e § 1 k.p.k.,
6
nie stanowi przeszkody prawnej w ściganiu za przestępstwa inne niż te, które
stanowią podstawę przekazania, o ile w toku postępowania nie stosuje się wobec
tej osoby tymczasowego aresztowania (art. 607e § 3 pkt 4 k.p.k.). Dopiero
wykonanie kary pozbawienia wolności, jeśli zostanie prawomocnie orzeczona,
wymaga uzyskania zgody organu sądowego państwa wykonania nakazu (art. 607 §
3 pkt 8 k.p.k.). Warto przy tym odnotować, że dla wyrażenia takiego poglądu, który
– w aspekcie uznania, że art. 607e § 3 pkt 4 k.p.k. stanowi samodzielną przesłankę
wyłączenia przewidzianej w art. 607 § 1 k.p.k. zasady specjalności – znalazł
potwierdzenie w uchwale składu 7 sędziów Sądu Najwyższego z dnia 24 listopada
2010 r., I KZP 19/10, OSNKW 2010, z. 12, poz. 103, nie stanowiło przeszkody
wymierzenie oskarżonemu kary bezwzględnego pozbawienia wolności, a więc
bardziej dotkliwej niż ta, którą Sąd I instancji wymierzył G. M. Celowe będzie też
zwrócić uwagę, że również we wspomnianej sprawie 222/09 nakaz aresztowania
wobec oskarżonego został formalnie wydany, jednak nie doszło do jego realizacji
oraz że interpretując w wymienionym postanowieniu przepis art. 607e § 3 pkt 4
k.p.k. Sąd Najwyższy uznał, iż zezwala on na ściganie, jeżeli postępowanie karne
toczące się po przekazaniu osoby ściganej nie wiąże się ze stosowaniem wobec
niej środka polegającego na pozbawieniu wolności. Nie miałaby zatem znaczenia
okoliczność, że środek taki stosowano wobec tej osoby przed jej przekazaniem
[podobnie L. K. Paprzycki (red.), J. Grajewski, S. Steinborn: Komentarz
aktualizowany do art. 425 – 673 Kodeksu postępowania karnego, LEX/el., 2015;
bardziej restrykcyjne stanowisko zajął w tym względzie Sąd Najwyższy w wyroku z
dnia 4 lipca 2013 r., III KK 21/13, LEX nr 1356231]. Nie tracąc z pola widzenia
okoliczności, że postanowienie o uchyleniu tymczasowego aresztowania G. M.
zostało wydane po dacie jego przekazania do Polski, wypada uznać, że nie ma ona
znaczenia w sytuacji, gdy postanowienie to zostało wydane niezwłocznie, znacznie
przed datą wniesienia do sądu aktu oskarżenia (tę okoliczność za istotną uznają
autorzy wymienionego Komentarza) i faktycznie nie stanowiło podstawy do
pozbawienia oskarżonego wolności po jego przekazaniu, co wynika też z pisma z-
cy dyrektora AŚ W. – B. z 7.11.2011 r. (k. 147).
Potwierdzenie zawartej w kasacji tezy, iż przy pominięciu przepisu art. 607e
§ 3 pkt 4 k.p.k. nietrafnie Sąd odwoławczy uznał, że nie jest dopuszczalne ściganie
7
oskarżonego za przestępstwo przypisane mu przez Sąd I instancji, czyni zbędnym
odnoszenie się do podniesionego przez skarżącego zaniechania wystąpienia przez
Sąd Okręgowy z wnioskiem do państwa wykonania ENA o wyrażenie zgody na
ściganie oskarżonego za to przestępstwo. Można jednak stwierdzić, że gdyby
istotnie przesłanką ścigania G. M. było uzyskanie wspomnianej zgody, Sąd
Okręgowy w N. powinien o nią wystąpić. Ma bowiem rację Prokurator Generalny,
gdy wskazuje, że w przypadku wystąpienia możliwej do usunięcia ujemnej
przesłanki procesowej, właściwy organ powinien podjąć działania zmierzające do
jej wyeliminowanie, a dopiero ich nieskuteczność uprawnia do umorzenia
postępowania. W tym względzie skarżący trafnie powołał orzeczenia Sądu
Najwyższego wydane w analogicznej sytuacji procesowej (wyrok z dnia 9 lutego
2010 r., II KK 179/09, LEX nr 577175; wyrok z dnia 4 lipca 2013 r., III KK 21/13,
LEX nr 1356231). Z kolei Sąd Okręgowy, odwołując się do literatury prawniczej (P.
Hofmański, E. Sadzik, K. Zgryzek: K.P.K. Komentarz, Warszawa 2007, tom III, s.
620-621), przypisał autorom pogląd, którego nie wyrazili, a mianowicie, że o
celowości wystąpienia z wnioskiem, o którym mowa w art. 607e § 3 pkt 8 k.p.k.
powinny decydować okoliczności konkretnej sprawy. Takie podejście do
zagadnienia byłoby uprawnione w razie orzekania po 30 czerwca 2015 r., jako że
zmieniony art. 607b k.p.k. stanowi, iż wydanie ENA jest niedopuszczalne m.in.
wtedy, gdy nie wymaga tego interes wymiaru sprawiedliwości.
W związku z uwagą poczynioną przez skarżącego, że Sąd Okręgowy w N.
zajął w sprawie określone stanowisko, chociaż nie dysponował orzeczeniem
właściwego organu sądowego Irlandii o wydaniu do Polski G. M. na podstawie
ENA, wypada uznać, że było to bez znaczenia dla wydanego orzeczenia. Nie
sposób bowiem przyjąć, że wspomniany organ sądowy, podejmując decyzję co do
przekazania ww. na podstawie ENA, w którym wskazano, że przekazanie ma
nastąpić w celu wykonania kar orzeczonych szczegółowo opisanymi wyrokami (k.
47-50 akt … 20/08), zaznaczył, że zezwala na ściganie G. M. za inne przestępstwo,
o którym strona polska w żaden sposób nie informowała. Możliwość taką wyraźnie
wyklucza też korespondencja zawarta w aktach … 20/08, z której wynika, że strona
irlandzka nader skrupulatnie badała kwestię przekazania do Polski G. M., żądała
dodatkowych informacji co do przypisanych mu przestępstw i przewidywanego toku
8
wykonania kar, zatem trudno uznać, że podjęła decyzję wykraczającą poza ramy
określone ENA.
Przy ponownym rozpoznaniu sprawy Sąd Okręgowy w N. uwzględni
poczynione wyżej uwagi, mające charakter wiążących zapatrywań prawnych i wyda
merytoryczne orzeczenie. Z kolei właściwy sąd powinien mieć na uwadze, że
wystąpienie z wnioskiem, o którym mowa w art. 607e § 3 pkt 8 k.p.k. będzie
konieczne, gdyby aktualne stało się wykonanie kary pozbawienia wolności wobec
G. M., jak również w razie zaistnienia warunków do wydania wyroku łącznego,
obejmującego skazanie w niniejszej sprawie (gdyby skazanie zostało
podtrzymane), chyba że zainteresowany, ponownie poproszony o zajęcie
stanowiska, zrzekłby się prawa określonego w art. 607e § 1 k.p.k.
Z tych względów Sąd Najwyższy orzekł, jak w wyroku.