Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt I CSK 908/14
POSTANOWIENIE
Dnia 16 października 2015 r.
Sąd Najwyższy w składzie:
SSN Marta Romańska (przewodniczący, sprawozdawca)
SSN Zbigniew Kwaśniewski
SSN Karol Weitz
w sprawie z powództwa Wojskowej Agencji Mieszkaniowej w W.
przeciwko H. Z., A. Z., Ag. Z. i An. Z.
o zapłatę,
po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w Izbie Cywilnej
w dniu 16 października 2015 r.,
skargi kasacyjnej strony powodowej od postanowienia Sądu Apelacyjnego
z dnia 8 lipca 2013 r.,
uchyla zaskarżone postanowienie oraz postanowienie Sądu
Okręgowego w W. z dnia 26 lutego 2013 r.,
i sprawę przekazuje Sądowi Okręgowemu w W.
do rozpoznania, pozostawiając mu rozstrzygnięcie o kosztach
postępowania kasacyjnego.
2
UZASADNIENIE
Powód - Wojskowa Agencja Mieszkaniowa w W. (dalej: „Agencja”) wniósł o
zasądzenie od H. Z., A. Z., Ag. Z. i An. Z. kwoty 82.699 zł z odsetkami ustawowymi
od dnia wniesienia pozwu, z ograniczeniem odpowiedzialności pozwanej H. Z. do
kwoty 81.516,95 zł, An. Z. do kwoty 81.516,95 zł, Ag. Z. do kwoty 71.755,74 zł.
Kwoty tej powód dochodził jako wynagrodzenia za bezumowne korzystanie z lokalu
mieszkalnego nr 15 przy ul. P. […] w W. za okres od 1 listopada 2008 r. do 29
listopada 2011 r. Powód powoływał się na to, że pozwani korzystali z lokalu w jego
zasobach na podstawie umowy najmu zawartej 26 lutego 2002 r., a
wypowiedzialnej oświadczeniem z 22 października 2008 r. w związku
z niewywiązywaniem się pozwanych z jej warunków. Po upływie
terminu wypowiedzenia pozwani nie wydali lokalu powodowi i nie płacą za
korzystanie z niego.
Sąd Okręgowy uwzględnił powództwo nakazem zapłaty, od którego pozwani
wnieśli sprzeciw.
Pozwani H. Z., A. Z., Ag. Z. i An. Z. wnieśli o oddalenie powództwa
względnie o jego odrzucenie.
Postanowieniem z 26 lutego 2013 r. Sąd Okręgowy w W. na podstawie art.
199 § 1 pkt 1 k.p.c. odrzucił pozew i orzekł o kosztach.
Sąd Okręgowy ustalił, że decyzją z 20 maja 1994 r., wydaną na podstawie
ustawy z 20 maja 1976 r. o zakwaterowaniu Sił Zbrojnych (tekst jedn. Dz.U
z 1992 r., Nr 5, poz. 19; dalej: „u.z.S.Z.”), B. Z., mąż pozwanej H. Z. i ojciec
pozwanych An. Z., A. Z. i Ag. Z., uzyskał przydział lokalu mieszkalnego nr 15 przy
ul. P. […] w W. jako kwatery. B. Z. zmarł 3 kwietnia 1995 r. w okresie
obowiązywania tej ustawy, po czym decyzją z 16 lutego 2002 r., wydaną na
podstawie art. 13 ust. 4 i art. 23 ust. 3 pkt 1 ustawy z 22 czerwca 1995 r. o
zakwaterowaniu Sił Zbrojnych RP (tekst jedn. Dz.U. z 1997 r. Nr 106, poz. 678;
dalej: „u.z.S.Z.R.P.”), Dyrektor Oddziału Terenowego Nr […] Wojskowej Agencji
Mieszkaniowej stwierdził, że pozwana H. Z. nabyła uprawnienie do lokalu nr 15
przy ul. P. […] w W. jako osobnej kwatery stałej po mężu - zmarłym żołnierzu
3
zawodowym. 26 lutego 2002 r. powód zawarł z pozwaną umowę najmu lokalu,
którego dotyczyła decyzja, a oświadczeniem z 22 października 2008 r. umowę tę
wypowiedział w związku z niewywiązywaniem się pozwanych w obowiązku
płacenia czynszu i innych opłat za korzystanie z lokalu.
W ocenie Sądu Okręgowego, pozwana H. Z. oraz pozostali pozwani, którzy
jako jej dzieci wywodzą od niej swoje prawa do zamieszkiwania w nim, powinni być
traktowani tak samo jak żołnierze zawodowi zajmujący lokal na podstawie prawa do
kwatery, niezależnie od obecnie obowiązujących przepisów określających osoby,
którym może przysługiwać takie prawo. Sąd Okręgowy wywiódł ten pogląd z art. 23
ust. 3 pkt 1 u.z.S.Z.R.P. w brzmieniu nadanym ustawą z 6 lipca 2001 r. (Dz.U. Nr
81, poz. 877) w zw. z art. 2 Konstytucji RP oraz w zw. z art. 1a ust. 1 pkt 2 w zw. z
art. 21 ust. 1 u.z.s.z.R.P. w brzmieniu obecnie obowiązującym. Do pozwanych ma
zatem zastosowanie art. 37 ust. 1 u.z.s.z.R.P. w brzmieniu obecnie obowiązującym,
z którego wynika, że do ściągnięcia opłat i opłat pośrednich za używanie lokalu
mieszkalnego zajmowanego przez żołnierza zawodowego, nieuiszczonych w
ustalonym terminie płatności, właściwa jest droga postępowania administracyjnego,
a do ich przymusowego ściągnięcia - droga egzekucji administracyjnej.
Postanowieniem z 8 lipca 2013 r. Sąd Apelacyjny oddalił zażalenie powoda
na postanowienie Sądu Okręgowego z 26 lutego 2013 r. i orzekł o kosztach
postępowania. Sąd Apelacyjny podzielił pogląd Sądu Okręgowego, że uprawnienia
wszystkich pozwanych do zajmowania lokalu wynikają z decyzji administracyjnej, a
dla oceny ich statusu nie ma znaczenia umowa najmu lokalu zawarta 26 lutego
2002 r. pomiędzy powodem i pozwaną H. Z. Art. 24 ust. 1 u.z.S.Z.R.P. w brzmieniu
obowiązującym w dacie wydania decyzji z 16 lutego 2002 r. zrównywał uprawnienia
osób o takim statusie jak pozwani („osób uprawnionych”) z uprawnieniami żołnierzy
zawodowych mającymi postać prawa do kwatery. Ze względu na zasadę ochrony
praw nabytych (art. 2 Konstytucji RP), w sprawie ma zastosowanie aktualnie
obowiązujący art. 37 ust. 1 u.z.s.z.R.P.
Skoro pozwani na mocy przepisów ustawy z 22 czerwca 1995 r.
o zakwaterowaniu Sił Zbrojnych RP w brzmieniu obowiązującym w dniu wydania
decyzji z 16 lutego 2002 r. nabyli prawo do kwatery, to późniejsze ograniczenie
4
kręgu podmiotów uprawionych do nabycia takiego prawa wyłącznie do żołnierzy
zawodowych nie ma znaczenia dla ich statusu. Aktualnie nie można ich uznać
za osoby, którym przysługuje prawo do zajmowanego lokalu mieszkalnego, zgodnie
z art. 23 ust. 4 pkt 2 w zw. ust. 3 pkt 1 u.z.S.Z.R.P., ani tym bardziej za osoby
„inne niż żołnierze zawodowi”, czy też za „członków rodziny żołnierza”, o których
mowa w art. 8 ust. 6 ustawy z 22 stycznia 2010 r. o zmianie ustawy
o zakwaterowaniu Sił Zbrojnych RP oraz niektórych innych ustaw (Dz.U. Nr 28, poz.
143). Taka ocena sytuacji prawnej pozwanych nie jest sprzeczna z celem
uchwalenia art. 37 ust. 1 u.z.s.z.R.P. w obecnym brzmieniu, który to przepis miał
spowodować ograniczenie dopuszczalności egzekucji administracyjnej tylko do
należności dotyczących lokali mieszkalnych zajmowanych na podstawie decyzji
administracyjnych, a więc do tych lokali, które na mocy wcześniejszych przepisów
były uznawane za kwatery.
W skardze kasacyjnej od postanowienia Sądu Apelacyjnego z 8 lipca 2013 r.
powód zarzucił, że zapadło ono z naruszeniem prawa materialnego (art. 3983
§ 1
pkt 1 k.p.c.), to jest: - art. 29a u.z.S.Z.R.P. przez błędną wykładnię i przyjęcie,
iż do osób innych niż żołnierze zawodowi, które zajmują lokale mieszkalne będące
w zasobie mieszkaniowym Agencji, w zakresie nieuregulowanym w ustawie nie
mają zastosowania przepisy kodeksu cywilnego oraz kodeksu postępowania
cywilnego, - art. 23, 24 oraz 30 u.z.S.Z.R.P., w brzmieniu obowiązującym
od 1 stycznia 2006 r. poprzez ich błędną wykładnię i niewłaściwe zastosowanie
w warunkach, gdy dyrektor oddziału terenowego Agencji zawarł z pozwaną
umowę najmu lokalu, a zatem nie może ona zajmować tego lokalu na podstawie
decyzji administracyjnej, którą można stwierdzać jedynie nabycie uprawnień
do kwatery stałej, - art. 37 u.z.S.Z.R.P. przez błędną wykładnię i uznanie, że tryb
administracyjny orzekania o obowiązkach wynikających z zajmowania lokalu może
być stosowany w odniesieniu do pozwanych, którzy nie są żołnierzami.
Powód zarzucił także, że zaskarżone postanowienie zapadło z naruszeniem
przepisów postępowania (art. 3983
§ 1 pkt 2 k.p.c.), to jest art. 1, art. 2 § 3,
art. 199 § 1 pkt 1 k.p.c. i przyjęcie, że droga sądowa jest w niniejszej sprawie
niedopuszczalna.
5
Powód wniósł o uchylenie zaskarżonego postanowienia i poprzedzającego
go postanowienia Sądu Okręgowego z 26 lutego 2013 r. i przekazanie sprawy temu
Sądowi do ponownego rozpoznania.
Pozwani wnieśli o oddalenie skargi kasacyjnej.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Stanowisko, że przedmiotem procesu cywilnego jest roszczenie procesowe,
a zatem to, o którym powód twierdzi, że mu przysługuje, trzeba uznać za ustalone
w orzecznictwie Sądu Najwyższego. Oznacza to, że jeśli według twierdzeń powoda,
między nim i pozwanym istnieje stosunek cywilnoprawny, to drogę sądową
w sporze powstałym na tle tego stosunku należy uznać za dopuszczalną. Dopiero
proces przed sądem ma wykazać, czy twierdzenia powoda znajdują podstawę
w przepisach prawa materialnego i doprowadzić do wiążącego ustalenia istnienia
albo też nieistnienia konkretnego stosunku cywilnoprawnego między stronami
procesu (por. np. wyrok Sądu Najwyższego z 13 stycznia 2015 r., II PK 82/14,
nie publ.). Z art. 1 k.p.c. oraz a contrario z art. 199 § 1 pkt 1 k.p.c. wynika, że droga
sądowa dopuszczalna jest w sprawach cywilnych, a takimi sprawami są sprawy
cywilne w znaczeniu materialnym, tj. wynikające ze stosunków z zakresu
prawa cywilnego, rodzinnego i opiekuńczego, prawa pracy, oraz sprawy cywilne
w znaczeniu formalnym, które nie są ze swej istoty sprawami cywilnymi, jednakże
uchodzą za takie przez to, że ich rozpoznawanie odbywa się według przepisów
kodeksu postępowania cywilnego (por. np. uchwałę Sądu Najwyższego
z 11 września 2014 r., III CZ 46/14, OSNC 2015, nr 7-8, poz. 405).
Żądanie zgłoszone przez powoda zmierzało do uzyskania zasądzenia od
pozwanych kwoty odpowiadającej wynagrodzeniu należnemu powodowi
za korzystanie z lokalu w jego zasobach bez tytułu prawnego. Powód oparł to
żądanie na twierdzeniu, że łączyła go z pozwanymi cywilna umowa najmu lokalu,
którą wypowiedział. Tego rodzaju żądanie ma niewątpliwie cywilny charakter i taka
jego ocena musiała zadecydować o uwzględnieniu powództwa nakazem zapłaty.
Do odrzucenia pozwu doszło po zweryfikowaniu twierdzeń powoda w toku
postępowania, w związku z dokonaniem przez Sąd Okręgowy uzupełniających
ustaleń faktycznych, na bazie których Sądy obu instancji uznały, że sytuacja
6
prawna pozwanych musi być oceniana z uwzględnieniem publicznoprawnego
źródła ich tytułu do zajmowanego lokalu.
Zgodnie z art. 9 u.z.S.Z., w brzmieniu obowiązującym w dacie przydzielenia
B. Z. kwatery stałej, prawo do osobnej kwatery stałej przysługiwało żołnierzowi
zawodowemu, a przy ustalaniu jej powierzchni mieszkalnej należało uwzględnić
członków jego rodziny. W mającej moc zasady prawnej uchwale składu siedmiu
sędziów z 16 listopada 1979 r., III CZP 48/79 (OSNC 1980, nr 6, poz. 107), Sąd
Najwyższy stwierdził, że przyznanie kwatery stałej wiąże się bezpośrednio ze
służbą żołnierza zawodowego. W związku z przydziałem żołnierzowi osobnej
kwatery stałej między nim a Skarbem Państwa (wojskowym organem
kwaterunkowym) nie powstaje stosunek najmu lub inny stosunek cywilnoprawny,
samo zaś prawo do zajmowania takiej kwatery wynika ze stosunku
administracyjnoprawnego związanego ze stosunkiem zawodowej służby wojskowej,
o takim samym charakterze. Dlatego nie rozciąga się na małżonka żołnierza
zawodowego, pozostającego z żołnierzem zawodowym we wspólnym
gospodarstwie domowym, którego tylko uwzględnia się przy ustalaniu
przysługującej powierzchni mieszkalnej osobnej kwatery stałej (art. 9 ust. 2 i 3 pkt 1
u.z.S.Z.). Prawo małżonki żołnierza do zamieszkiwania w przydzielonej mu
kwaterze Sąd Najwyższy uznał za pochodne w stosunku do prawa do kwatery
przysługującego samemu żołnierzowi i stwierdził, że małżonka nie staje się z mocy
prawa osobą współuprawnioną do osobnej kwatery stałej, a zatem kwatera ta nie
stanowi majątku wspólnego małżonków. Ustawa o zakwaterowaniu Sił Zbrojnych
nie przyznawała bowiem małżonkowi żołnierza zawodowego żadnego
samodzielnego prawa do osobnej kwatery stałej.
Z art. 12 ust. 1 u.z.S.Z. wynikało jednak, że w razie śmierci żołnierza
zawodowego spełniającego warunki wymagane do uzyskania emerytury wojskowej
lub wojskowej renty inwalidzkiej z tytułu inwalidztwa pozostającego w związku
ze służbą wojskową albo którego śmierć pozostawała w związku ze służbą
wojskową, prawo do osobnej kwatery stałej nabywali wspólnie zamieszkali
w kwaterze z żołnierzem, emerytem lub rencistą, w dniu jego śmierci, członkowie
rodziny uprawnieni do wojskowej renty rodzinnej; prawo to przysługiwało im przez
czas posiadania uprawnień do renty.
7
Treść uregulowań dotyczących kwater wojskowych zmieniła się istotnie wraz
z wejściem w życie ustawy z 22 czerwca 1995 r. o zakwaterowaniu Sił Zbrojnych
RP (Dz.U. Nr 86, poz. 433). Ustawą tą ustawodawca w zasobie lokali pozostającym
w zarządzie Agencji wyróżnił kwatery stałe i lokale mieszkalne (art. 24 ust. 1 i 2
u.z.S.Z.R.P.). Kryterium będącym podstawą tego rozróżnienia były cechy podmiotu
zasiedlającego lokal. Kwatery zasiedlone były przez „osoby uprawnione”
wymienione w art. 24 ust. 1 u.z.S.Z.R.P. Tę kategorię tworzyli żołnierze zawodowi
w służbie czynnej pełnionej jako służba stała i żołnierze zawodowi zwolnieni
z czynnej służby wojskowej, pełnionej jako służba stała, jeżeli nabyli uprawnienia
do emerytury wojskowej i wojskowej renty inwalidzkiej z tytułu inwalidztwa
pozostającego w związku ze służbą wojskową, a w razie śmierci wyżej
wymienionych - wspólnie zamieszkali w kwaterze z żołnierzem, emerytem lub
rencistą, w dniu jego śmierci, członkowie rodziny uprawnieni do wojskowej renty
rodzinnej. Pozostałe kwatery zasiedlone przez inne osoby uzyskały status „lokali
mieszkalnych” w rozumieniu tej ustawy.
Tak jak poprzednio, podstawą nabycia tytułu prawnego do kwatery
wojskowej była decyzja o jej przydziale wydawana „osobie uprawnionej”, a dla
innych osób –-umowa najmu lokalu (art. 30 ust. 1 u.z.S.Z.R.P.).
Pozwana pozostała po śmierci męża w lokalu przydzielonym mu jako
kwatera stała. Jej uprawnienia do tego lokalu stwierdza decyzja z 16 lutego 2002 r.,
wydana na podstawie art. 23 ust. 3 pkt 1 u.z.S.Z.R.P., który przewidywał, że w razie
śmierci żołnierza zawodowego pełniącego czynną służbę wojskową jako służbę
stałą, spełniającego warunki wymagane do uzyskania emerytury wojskowej lub
wojskowej renty inwalidzkiej oraz emeryta lub rencisty wojskowego, prawo do
kwatery (lokalu mieszkalnego) nabywają wspólnie zamieszkali w kwaterze
z żołnierzem, emerytem, rencistą w dniu jego śmierci: małżonek, zstępni, wstępni,
osoby przysposabiające i przysposobione oraz osoba, która pozostawała we
wspólnym pożyciu małżeńskim. Przepis ten dla osób bliskich wspólnie
zamieszkujących z żołnierzem przewidywał zatem uprawnienia zbieżne z tymi,
o których stanowił art. 12 ust. 1 u.z.S.Z., obowiązujący w dacie śmierci poprzednika
prawnego pozwanych.
8
Po wejściu w życie ustawy o zakwaterowaniu Sił Zbrojnych RP lokal
zajmowany przez pozwanych zachował status kwatery wojskowej i nie był „lokalem
mieszkalnym” w rozumieniu tej ustawy. Skoro wydana na podstawie art. 23 ust. 3
pkt 1 u.z.S.Z.R.P. decyzja o przydzieleniu pozwanej H. Z. spornego lokalu jako
kwatery nie została wyeliminowana z obrotu prawnego, to trzeba zgodzić się
z Sądami obu instancji, że tytuł pozwanych do korzystania z tego lokalu musi być
opisywany z uwzględnieniem jej treści i skutków, chociaż późniejszym zdarzeniem
w relacjach między stronami było zawarcie umowy najmu lokalu przydzielonego już
wcześniej jako kwatera. Odpowiedź na pytanie o to, czy umowa najmu zawarta
między stronami mogła zastąpić tytuł mający źródło w decyzji wiąże się
z merytoryczną oceną sprawy, na którą na obecnym etapie postępowania jest za
wcześnie.
Z dniem 1 lipca 2004 r. weszła w życie ustawa z 16 kwietnia 2004 r.
nowelizująca ustawę o zakwaterowaniu Sił Zbrojnych RP (Dz.U. z 2004 r. Nr 116,
poz. 1203; dalej: „ustawa nowelizująca z 2004 r.”). Ustawodawca zdefiniował w niej
pojęcia „lokal mieszkalny”, „kwatera”, „lokal zamienny” i podzielił lokale pozostające
w zasobie Agencji na takie, które są przeznaczone na zakwaterowanie żołnierzy
zawodowych pełniących zawodową służbę wojskową na podstawie kontraktu na
pełnienie służby stałej oraz pozostałe (znowelizowany art. 21 u.z.S.Z.R.P.).
Z uzasadnienia projektu ustawy nowelizującej z 2004 r. wynikało, że wolą
ustawodawcy zrealizowaną przez jej uchwalenie było przywrócenie zasady,
że żołnierz zawodowy ma prawo do zamieszkiwania w kwaterze w miejscu i na
czas pełnienia służby.
Art. 23 ust. 1 u.z.S.Z.R.P. w brzmieniu nadanym ustawą nowelizującą
z 2004 r. stanowił, że osoby, którym do dnia jej wejścia w życie (1 lipca 2004 r.)
przydzielono osobną kwaterę stałą, zachowują nabyte do tego dnia uprawnienia
na czas jej zajmowania, przy czym przez użyte w tym przepisie określenie
„osoby”, należy rozumieć wszystkie osoby brane pod uwagę przy przydziale
kwatery (art. 26 ust. 2 u.z.S.Z.R.P.). W postanowieniu z 18 marca 2015 r., I CSK
111/14, nie publ., Sąd Najwyższy wyjaśnił, że prawo do kwatery stałej na podstawie
ustawy o zakwaterowaniu Sił Zbrojnych RP mogło przysługiwać tylko określonym
osobom i w ściśle określonych wypadkach (opisanych w art. 22 i 23 tej ustawy).
9
Stosunek prawny powstały pomiędzy żołnierzem zawodowym (emerytem, rencistą
wojskowym) a Agencją w odniesieniu do przydzielonej kwatery stałej nie miał
charakteru cywilnoprawnego, za czym przemawia zarówno źródło powstania tego
stosunku (decyzja o przydziale kwatery stałej), jak i - w razie śmierci adresata
decyzji o przydziale - poświadczanie także decyzją administracyjną prawa do
kwatery członkom rodziny wspólnie z nim zamieszkałym i zarazem uprawnionym do
wojskowej renty rodzinnej. W uzasadnieniu uchwały z 26 marca 2002 r., III CZP
14/02 (OSNC 2002, nr 12, poz. 148), Sąd Najwyższy wskazał, że za uznaniem
administracyjnoprawnego charakteru omawianego stosunku prawnego
przemawiają też i inne przepisy ustawy o zakwaterowaniu Sił Zbrojnych RP.
Ustawa o zakwaterowaniu Sił Zbrojnych RP została po raz kolejny istotnie
zmieniona obowiązującą od 1 lipca 2010 r. ustawą z 22 stycznia 2010 r. o zmianie
ustawy o zakwaterowaniu Sił Zbrojnych RP oraz niektórych innych ustaw (Dz.U.
Nr 28, poz. 143; dalej: „ustawa nowelizująca z 2010 r.”). Od 1 lipca 2010 r.
za „zajmowanie lokalu mieszkalnego” w zasobach Agencji ustawodawca uznał
posiadanie tytułu prawnego do lokalu mieszkalnego ustanowionego w drodze
decyzji administracyjnej albo umowy najmu albo umowy użyczenia (art. 1a ust. 1
pkt 6 u.z.S.Z.R.P.). Ustawą nowelizującą z 2010 r. ustawodawca zdefiniował
pojęcia „lokalu mieszkalnego” pozostającego w zasobach Agencji oraz „kwatery”,
za którą uznał jedynie te lokale mieszkalne, które są przeznaczone do
zakwaterowania żołnierzy zawodowych i zostały ujęte w wykazie takich kwater (art.
1a ust. 1 pkt 1 i 2 u.z.S.Z.R.P.). Pozostałe dawne kwatery w zasobie Agencji
straciły ten status. Lokal, z którego korzystają pozwani, o ile nie został wpisany do
wykazu kwater prowadzonego przez Agencję, nie jest kwaterą w rozumieniu ustawy
o zakwaterowaniu Sił Zbrojnych RP, co oczywiście nie musi przekładać się na treść
uprawnień pozwanych do tego lokalu, o ile w dacie wejścia w życie ustawy
nowelizującej z 2010 r. jeszcze istniały.
W znowelizowanym art. 23 ust. 3 pkt 1 u.z.S.Z.R.P. ustawodawca przyjął,
że w razie śmierci żołnierza służby stałej, który do dnia śmierci zajmował lokal
mieszkalny (a zatem korzystał z niego na podstawie decyzji lub umowy), o ile do
dnia śmierci nabył prawo do emerytury wojskowej lub jego śmierć pozostaje
w związku ze służbą wojskową, wspólnie zamieszkałym z nim w dniu jego śmierci
10
małżonkowi i zstępnym przysługuje odprawa mieszkaniowa lub zajmowany lokal
mieszkalny lub lokal zamienny w przypadku zajmowania kwatery, jeżeli Agencja
ma taki w swoim zasobie względnie lokal odpowiadający uprawnieniom żołnierza
w dniu jego śmierci. Dyrektor oddziału regionalnego Agencji powinien uregulować
tytuł tych osób do zajmowania lokalu przez zawarcie z nimi umowy najmu, jeśli
zdecydowali się na skorzystanie z prawa do lokalu zamiennego albo innego lokalu
mieszkalnego (art. 23 ust. 7 u.z.S.Z.R.P. w brzmieniu nadanym nowelizacją
z 2010 r.). Z powołanego przepisu wynika, że osoby najbliższe zmarłego żołnierza,
z którym wspólnie zamieszkiwały w lokalu mającym po 1 lipca 2010 r. status
kwatery, po jego śmierci nie mogą w kwaterze tej pozostać, lecz co najwyżej
uzyskać tytuł do lokalu zamiennego. Jeśli natomiast wspólnie z żołnierzem
zajmowały „lokal mieszkalny”, to w lokalu takim mogą pozostać, chyba
że wypłacona im zostanie należna odprawa.
W ustawie nowelizującej z 2010 r. nie ma mowy o wygaszeniu uprawnień do
zajmowania lokali przysługujących członkom rodziny zmarłego żołnierza
zawodowego wykreowanych decyzjami wydanymi przed jej wejściem w życie.
W dodanym ustawą nowelizującą z 2010 r. art. 29a u.z.S.Z.R.P. ustawodawca
postanowił jednak, że do osób innych niż żołnierze zawodowi, które zajmują lokale
mieszkalne będące w zasobie mieszkaniowym i internatowym Agencji, w zakresie
nieuregulowanym w ustawie mają zastosowanie przepisy kodeksu cywilnego oraz
kodeksu postępowania cywilnego. Trzeba podkreślić, że to uzupełniające
stosowanie przepisów kodeksu cywilnego wyraźnie dotyczy zakresu
nieuregulowanego w ustawie o zakwaterowaniu Sił Zbrojnych RP.
Bez szczegółowej analizy treści uprawnień do lokalu zajmowanego przez osoby
najbliższe zmarłemu żołnierzowi zawodowemu i obowiązków, jakie na nich ciążyły
w związku z korzystaniem z lokalu w zasobie Agencji w stanie prawnym przed i po
1 lipca 2010 r., nie jest możliwe kategorycznie stwierdzenie, że wejście w życie
ustawy nowelizującej z 2010 r. i odesłanie do uzupełniającego stosowania kodeksu
cywilnego w tym stosunku prawnym, wpłynęło w jakikolwiek sposób na sytuację
tych osób, a w szczególności, że może być postrzegane jako jej pogorszenie.
Problemy te wiążą się jednak z merytoryczną oceną roszczeń powoda, a ich
rozważanie na obecnym etapie postępowania w sprawie jest przedwczesne.
11
Ustawą nowelizującą z 2010 r. w art. 44 u.z.S.Z.R.P. ustawodawca
przewidział, że osoby inne niż żołnierz zawodowy, które zamieszkują lokale
mieszkalne i odmówiły skorzystania z uprawnień, o których mowa w art. 23 ust. 1
i 4, tracą prawo do tych uprawnień. W takim przypadku przepisy art. 41 ust. 4-7
u.z.S.Z.R.P. stosuje się odpowiednio, a zatem dyrektor oddziału regionalnego
Agencji jest wówczas uprawniony do wezwania tych osób do opróżnienia lokalu
mieszkalnego w terminie trzydziestu dni od dnia doręczenia im wezwania,
a w przypadku jego nieopróżnienia - do wydania decyzji o opróżnieniu lokalu
mieszkalnego, za wyjątkiem przypadków, w których miałaby ona dotyczyć osób
w szczególnej sytuacji osobistej i życiowej, wymagających objęcia ochroną socjalną
(art. 45 ust. 3 u.z.S.Z.R.P.), bo wówczas dyrektor kieruje do sądu powszechnego
pozew o opróżnienie lokalu mieszkalnego i orzeczenie o uprawnieniu do
otrzymania lokalu socjalnego, po wezwaniu do udziału w postępowaniu gminy oraz
o zasądzenie odszkodowania. Decyzje o obowiązku opróżnienia lokalu podlegają
wykonaniu na podstawie przepisów ustawy o postępowaniu egzekucyjnym
w administracji.
Niniejsza sprawa nie dotyczy obowiązku opróżnienia lokalu, ale obowiązku
zapłaty opłat za korzystanie z niego. W art. 37 ust. 1 u.z.S.Z.R.P. ustawodawca
postanowił natomiast, że opłaty i opłaty pośrednie za używanie lokalu mieszkalnego
zajmowanego przez żołnierza zawodowego, nieuiszczone w ustalonym terminie
płatności, podlegają, wraz z odsetkami w wysokości ustawowej za zwłokę,
przymusowemu ściągnięciu na podstawie tytułu wykonawczego wystawionego
zgodnie z przepisami ustawy z 17 czerwca 1966 r. o postępowaniu egzekucyjnym
w administracji (tekst jedn. Dz. U. z 2015 r., poz. 1619 ze zm.; dalej: „u.p.e.a.”),
przy czym dyrektor oddziału regionalnego Agencji w znowelizowanym art. 19 § 7
u.p.e.a. został wyposażony w kompetencje do stosowania egzekucji
z wynagrodzenia za pracę albo ze świadczeń z ubezpieczenia społecznego
w egzekucji administracyjnej należności pieniężnych z tytułu opłat za używanie
lokalu i opłat pośrednich związanych z zajmowaniem przez żołnierzy lokali
mieszkalnych znajdujących się w dyspozycji Agencji.
Z powyższego wynika, że tryb decyzyjny orzekania o obowiązku uiszczenia
opłat za korzystanie z lokalu ustawodawca zastrzegł dla stosunku prawnego
12
między Agencją a żołnierzem zawodowym. Kompetencji do wydawania decyzji
o obowiązku ponoszenia tych opłat ustawodawca nie przewidział dla dyrektora
oddziału Agencji w stosunku prawnym łączącym Agencję z innymi niż żołnierze
zawodowi osobami zajmującymi lokale w jej zasobie. W przepisach ustawy
o zakwaterowaniu Sił Zbrojnych RP w brzmieniu nadanym jej ustawą nowelizującą
z 2010 r. ustawodawca odmiennie reguluje stosunki prawne między Agencją
i żołnierzami zawodowymi oraz właściwe im uprawnienia i obowiązki oraz stosunki
prawne między Agencją i innymi osobami niż żołnierze zajmującymi lokale w jej
zasobach. W tych przypadkach, gdy unormowania stworzone dla żołnierzy
zawodowych mają mieć zastosowanie także do innych osób korzystających z lokali
w zasobach Agencji, ustawodawca wyraźnie odsyła do ich odpowiedniego
stosowania. Brak takiego odesłania, gdy chodzi o zasady orzekania o obowiązku
uiszczenia opłat za korzystanie z lokalu i następnie ich egzekwowania. Tym samym,
skoro na podstawie art. 29a u.z.S.Z.R.P. z chwilą wejścia w życie ustawy
nowelizującej z 2010 r. do sporów na tle stosunków prawnych między Agencją
a osobami zajmującymi lokale w jej zasobach, niebędącymi żołnierzami
zawodowymi, mają zastosowanie przepisy kodeksu postępowania cywilnego,
to spory o zapłatę świadczeń związanych z korzystaniem z tych lokali
i wynagrodzenia za korzystanie z nich bez tytułu prawnego podlegają rozpoznaniu
przez sądy powszechne.
Z uwagi na powyższe, na podstawie art. 39815
§ 1 k.p.c., orzeczono jak na
wstępie.
eb