Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt II CSK 690/14
WYROK
W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ
Dnia 15 października 2015 r.
Sąd Najwyższy w składzie:
SSN Jan Górowski (przewodniczący)
SSN Mirosław Bączyk
SSN Grzegorz Misiurek (sprawozdawca)
w sprawie z powództwa P. C.
przeciwko Skarbowi Państwa - Dyrektorowi Zakładu Karnego w K.
o zapłatę,
po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w Izbie Cywilnej
w dniu 15 października 2015 r.,
skargi kasacyjnej powoda
od wyroku Sądu Apelacyjnego
z dnia 15 kwietnia 2014 r.,
1. oddala skargę kasacyjną i przyznaje adwokatowi A. S. od
Skarbu Państwa - Sądu Apelacyjnego kwotę 2.700
(dwa tysiące siedemset) zł, powiększoną o należny podatek od
towarów i usług, tytułem kosztów nieopłaconej pomocy prawnej
udzielonej powodowi z urzędu w postępowaniu
kasacyjnym;
2. zasądza od powoda na rzecz Skarbu Państwa - Prokuratorii
Generalnej Skarbu Państwa kwotę 1.800 (tysiąc osiemset) zł
tytułem kosztów postępowania kasacyjnego.
2
UZASADNIENIE
Powód P. C. domagał się zasądzenia od pozwanego Skarbu Państwa
reprezentowanego Przez Dyrektora Zakładu Karnego w K. kwoty 80.000 zł z
odsetkami ustawowymi od dnia wniesienia pozwu, w tym 20.000 zł na swoją rzecz
oraz 60.000 zł na rzecz Domu Dziecka w S.
Sąd Okręgowy w Z. wyrokiem z dnia 13 listopada 2013 r. oddalił
powództwo a Sąd Apelacyjny wyrokiem zaskarżonym skargą kasacyjną oddalił
apelację powoda od wyroku Sądu Okręgowego.
Podstawę tych rozstrzygnięć stanowiło ustalenie, że powód przebywa w
Zakładzie Karnym w K. jako osadzony od dnia 19 września 2012 r. W samym tylko
2013 r. złożył 83 skargi na funkcjonowanie tego Zakładu Karnego oraz
74 prośby, większości - o udzielenie informacji. Skargi i prośby dotyczyły różnych
kwestii związanych z przebywaniem powoda w Zakładzie Karnym, m.in.:
posiadania w celi sprzętu elektronicznego w postaci tunera TV DVB-T,
monitora przekątnej 19 cali i głośników, talonu na otrzymanie kółka do ćwiczeń
gimnastycznych i modeliny, decyzji o wymierzeniu kary dyscyplinarnej, podstawy
prawnej i przyczyn zamontowania blend, gramatury posiłków wydawanych
osadzonym, podstawy prawnej konieczności uzyskania talonu na otrzymanie płyt,
książek i materiałów piśmiennych, braku odpowiedzi na prośby w przedmiocie
wydania talonów i udostępnienia zarządzeń Dyrektora Generalnego Służby
Więziennej.
Sąd Apelacyjny uznał, że działania administracji Zakładu Karnego w K.
związane z rozpoznaniem skarg i wniosków powoda - wbrew twierdzeniom
zawartym w uzasadnieniu żądania pozwu - nie naruszyły jego godności. W
szczególności przedłużenie terminów rozpatrywania niektórych spośród tych skarg i
wniosków - biorąc pod uwagę ich znaczną ilość - nie może być kwalifikowane jako
działanie lekceważące powoda. Odmienna, subiektywna ocena powoda, nie
usprawiedliwia żądania udzielenia ochrony na podstawie art. 23 i art.24 k.c. w
związku z art. 448 k.c.
3
W skardze kasacyjnej, opartej na obu podstawach określonych w art. 3983
§ 1 k.p.c., powód zarzucił naruszenie:
- art. 386 § 2 w związku z art. 9 k.p.c. i art. 5 k.p.c. oraz art. 32, art. 45 ust. 1 i art.78
Konstytucji przez nieudostępnienie powodowi akt sprawy do zapoznania się z nimi
przed wniesieniem apelacji, pomimo zgłoszenia w tym przedmiocie wniosku
i w konsekwencji nieuwzględnienie apelacji w sytuacji, w której zachodziła
nieważność postępowania, co w rezultacie pozbawiło skarżącego prawa do sądu
oraz prawa do zaskarżenia orzeczenia wydanego w pierwszej instancji;
- art. 231 w związku z art. 233 § 1 k.p.c. przez przekroczenie zasady swobodnej
oceny dowodów oraz dokonanie tej oceny w sposób dowolny i uznanie,
że w powód został poinformowany o sposobie ponownie rozpatrzonych wniosków,
a także
- art. 23 k.c. w związku z § 8 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia
13 sierpnia 2003 r. w sprawie sposobów załatwiania wniosków skarg i próśb osób
osadzonych w zakładach karnych i aresztach śledczych (jedn. tekst: Dz. U. z 2013
r., poz. 647; dalej: „rozporządzenie Ministra Sprawiedliwości z dnia 13 sierpnia
2003 r.) przez błędną wykładnię i w konsekwencji niewłaściwe zastosowanie
art. 24 k.c. wskutek uznania, że nie doszło do naruszenia godności powoda.
Powołując się na tak ujęte podstawy kasacyjne, powód wniósł o uchylenie
zaskarżanego wyroku oraz poprzedzającego go wyroku Sądu Okręgowego,
zniesienie postępowania w części dotkniętej nieważnością i przekazanie sprawy
temu Sądowi do ponownego rozpoznania, ewentualnie uchylenie zaskarżonego
wyroku i przekazanie sprawy Sądowi Apelacyjnemu do ponownego rozpoznania
bądź też orzeczenie co do istoty sprawy i uwzględnienie powództwa.
W odpowiedzi na skargę kasacyjną Prokuratoria Generalna Skarbu
Państwa wniosła o jej oddalenie.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Odnosząc się w pierwszej kolejności do zarzutów wypełniających podstawę
kasacyjną naruszenia przepisów postępowania, należy stwierdzić, że nie znajdują
one usprawiedliwienia.
4
Według skarżącego, Sąd Apelacyjny bezzasadnie oddalił wniesioną przez
niego apelację, w sytuacji, w której zachodziła nieważność postępowania
skutkująca - stosownie do art. 386 § 2 k.p.c. - koniecznością wydania orzeczenia
kasatoryjnego.
Powołany przepis istotnie nakazuje sądowi drugiej instancji - w razie
stwierdzenia nieważności postępowania - uchylenie zaskarżonego wyroku,
zniesienie postępowania w zakresie dotkniętym nieważnością i przekazanie sprawy
sądowi pierwszej instancji do ponownego rozpoznania. Rzecz jednak w tym,
że Sąd Apelacyjny nie stwierdził, iż postępowanie przed Sądem Okręgowym było
dotknięte nieważnością z uwagi na pozbawienie powoda możności obrony swych
praw. Oceniając podniesiony w apelacji zarzut nieudostępnienia powodowi
osadzonemu w zakładzie karnym akt sprawy do zapoznania się z nimi przed
wniesieniem apelacji, uznał, że okoliczność ta nie miała wpływu ani na treść wyroku
Sądu pierwszej instancji, ani na możliwość pełnego wykorzystania prawa do jego
zaskarżenia. W odniesieniu do tej ostatniej kwestii Sad Apelacyjny podkreślił,
że wyrok Sądu pierwszej instancji wraz z uzasadnieniem został doręczony
powodowi w dniu 11 grudnia 2013 r. a wcześniej doręczono mu odpisy pism
procesowych strony przeciwnej. Okoliczności te legły u podstaw uznania, że powód
miał możliwość przygotowania się do wniesienia apelacji, a po zapoznaniu się
z aktami sprawy - ewentualnego jej uzupełnienia. Podniesiony w skardze
kasacyjnej zarzut zmierzający do podważenia powyższej oceny ma charakter
wyłącznie polemiczny.
W orzecznictwie utrwalił się pogląd, zgodnie z którym nieważność
postępowania określona w art. 379 pkt 5 k.p.c. ma miejsce wtedy, gdy strona
postępowania wbrew swej woli została faktycznie pozbawiona możności działania
w postępowaniu lub jego istotnej części. Stwierdzenie, czy taki stan nastąpił,
wymaga rozważenia, czy w konkretnej sprawie nastąpiło naruszenie przepisów
procesowych, czy uchybienie to miało wpływ na możność działania strony oraz, czy
- pomimo zaistnienia tych dwóch przesłanek - strona mogła bronić swoich praw.
Jedynie przy kumulatywnym spełnieniu wymienionych przesłanek można mówić
o skutkującym nieważnością postępowania pozbawieniu strony możliwości obrony
swoich praw. W celu stwierdzenia nieważności postępowania z powodu
5
pozbawienia strony możności obrony swych praw konieczne jest zatem zawsze
uprzednie wykazanie naruszenia określonych przepisów dotyczących udziału
strony w postępowaniu.
Skarżący wskazał na naruszenie art. 9 i art. 5 k.p.c., jednak zarzut ten nie
może zostać uznany za trafny. Skuteczne podniesienie naruszenia pierwszego
z wymienionych przepisów wymagało doprecyzowanie jego właściwej jednostki
redakcyjnej. Artykuł 9 k.p.c. zawiera trzy paragrafy a nie jest rzeczą Sądu
Najwyższego domyślanie się, który z nich został - w ocenie strony skarżącej -
naruszony.
Jeśli zaś chodzi o naruszenie art. 5 k.p.c., to nie jest nim brak pouczenia
strony działającej bez adwokata (radcy prawnego) o czynnościach procesowych,
jeżeli nie jest ona osobą nieporadną i nieświadomą swojej sytuacji procesowej.
Przymiotów takich z pewnością nie można przypisać powodowi, który w celu
obrony swoich praw korzysta szeroko z przysługujących mu środków prawnych.
Na marginesie wypada zauważyć, że przesłanką nieważności
postępowania, wynikającej z pozbawienie strony możności obrony swych praw, jest
wykazanie związku przyczynowego między naruszeniem przepisu prawa, a tym
pozbawieniem (zob. m.in. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 25 czerwca 2015 r.,
V CSK 528/14, nie publ.). Skarżący nie podjął nawet próby wykazania,
że uchybienie wskazanym przez niego przepisom pozbawiło go możliwości
uzupełnienia apelacji w określony konkretnie sposób oraz że zaniechanie przez
niego tych konkretnych uzupełnień mogło mieć wpływ na wynik sprawy. Zarzut
naruszenia art. 386 § 2 w związku z art. 9 i art. 5 k.p.c. oraz art. 32, art. 45 ust. 1
i art. 78 Konstytucji nie mógł zatem zostać uwzględniony.
Zamierzonego skutku nie mógł wywrzeć zarzut naruszenia art. 231 w związku
z art. 233 § 1 k.p.c. Domniemanie z art. 231 k.p.c. jest konstrukcją, która
pozwala ustalić element stanu faktycznego a podnoszenie związanych z tym
zarzutów jest -stosownie do art. 3983
§ 3 k.p.c. - niedopuszczalne (zob. wyroki
Sądu Najwyższego: z dnia 11 stycznia 2007 r. II CSK 400/06, z dnia 21 lutego
2007 r. I CSK 428/06 i z dnia 27 listopada 2013 r. V CSK 544/12 - nie publ.).
Wyłączone - z tej samej przyczyny - jest również podnoszenie zarzutu
6
naruszenia art. 233 § 1 k.p.c., podniesionego w celu podważenia oceny dowodów
(por. m.in. postanowienia Sądu Najwyższego z 23 września 2005 r., III CSK 13/05,
OSNC 2006/4/76 i z dnia 7 września 2012 r., V CSK 529/11; wyroki Sądu
Najwyższego z 4 stycznia 2007 r., V CSK 364/06, z dnia 19 października 2010 r., II
PK 96/10 - nie publ).
Za chybiony wreszcie należy uznać zarzut naruszenia art. 23 i art. 24 k.c.
w związku z § 8 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 13 sierpnia 2003 r.
Wbrew sugestiom skarżącego, Sąd Apelacyjny nie wyraził zapatrywania,
że ignorowanie przez administrację zakładu karnego skarg i próśb osoby osadzonej
lub lekceważący sposób ich załatwiania nie może stanowić przejawu naruszenia
dobra osobistego ich autora w postaci godności. U podstaw zaskarżonego wyroku
legło natomiast wyraźne stwierdzenie, że działaniu strony pozwanej cech takich
przypisać nie można. Skarżący, formułując zarzut naruszenia wymienionych
przepisów, nie wskazał żadnych konkretnych przesłanek usprawiedliwiających jego
odmienną ocenę. Wyraził jedynie subiektywne - błędne - przekonanie, że złożenie
przez niego w ciągu jednego tylko roku 157 skarg i próśb nie mogło mieć wpływu
na szybkość ich załatwienia.
Z tych względów Sad Najwyższy na podstawie art. 39814
k.p.c. orzekł, jak
w sentencji.
eb