Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt V KK 183/15
WYROK
W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ
Dnia 22 października 2015 r.
Sąd Najwyższy w składzie:
SSN Tomasz Grzegorczyk (przewodniczący, sprawozdawca)
SSN Jacek Sobczak
SSA del. do SN Dariusz Kala
Protokolant Barbara Kobrzyńska
przy udziale prokuratora Prokuratury Generalnej Zbigniewa Siejbika,
w sprawie K. W.
w przedmiocie wyroku łącznego
po rozpoznaniu w Izbie Karnej na rozprawie
w dniu 22 października 2015 r.,
kasacji, wniesionej przez obrońcę skazanego
od wyroku Sądu Okręgowego w Z.
z dnia 5 lutego 2015 r., zmieniającego wyrok Sądu Rejonowego w Ś.
z dnia 24 października 2014 r.,
I. uchyla zaskarżony wyrok w części utrzymującej w mocy
wyrok Sądu Rejonowego w pkt 7 części dyspozytywnej, tj.
zaliczenia na poczet kary łącznej orzeczonej w pkt 2 okresów
odbytej już kary pozbawienia wolności wymierzonej wyrokami
objętymi tym ostatnim punktem oraz wyrok Sądu meriti odnośnie
tego rozstrzygnięcia i przekazuje sprawę w tym zakresie Sądowi
Rejonowemu w Ś. do ponownego rozpoznania,
2
II. zasądza na rzecz adw. M. P. (KA w Z.), jako obrońcy z
urzędu skazanego, kwotę 442,80 (słownie czterysta czterdzieści
dwa 80/100) zł w tym już VAT, tytułem wynagrodzenia za
sporządzenie i wniesienie kasacji.
UZASADNIENIE
W sprawie niniejszej Sąd Rejonowy w Ś., procedując na wniosek skazanego,
wydał w dnu 24 października 2014 r. wyrok łączny, mocą którego połączył
orzeczone wobec niego kary pozbawienia wolności i grzywny wynikające ze
skazania różnymi wyrokami, tworząc w wyroku łącznym, w zakresie istotnym dla tej
sprawy, kary pozbawienia wolności trzy ich ciągi, a to:
1. trzech wyroków Sądu Rejonowego w Ś., w sprawie II K 20/11, VI K
1025/10 i II K 1085/09, łącząc orzeczone tymi wyrokami kary 8
miesięcy pozbawienia wolności, 1 roku i 6 miesięcy pozbawienia
wolności oraz 6 miesięcy pozbawienia wolności, z wymierzeniem kary
łącznej 2 lat i 4 miesięcy pozbawienia wolności, zaliczając na jej
poczet odpowiednie okresy wykonanych już kar pozbawienia wolności
z łączonych wyroków oraz
2. wyroku Sądu Rejonowego w M. w sprawie II K 136/06 i Sądu
Rejonowego w Ś. w sprawie II K 149/09, którymi orzeczono kary
odpowiednio 9 miesięcy pozbawienia wolności i 6 miesięcy
pozbawienia wolności, z wymierzeniem, jako kary łącznej, jednego
roku pozbawienia wolności, z zaliczeniem na jej poczet 2 miesięcy
takiej kary z wyroku o sygn. II K 136/06, jako rzeczywiście odbytej
oraz w całości odbytej kary 6 miesięcy pozbawienia wolności z
drugiego z tych wyroków, a nadto
3. dwa wyroki, a to: Sądu Rejonowego w Ś., w sprawie o VI K 552/11 i
Sądu Rejonowego w Ś. w sprawie II K 417/12, którymi orzeczono
odpowiednio kary 1 roku pozbawienia wolności oraz 4 miesięcy
pozbawienia wolności z warunkowym zawieszeniem jej wykonania na
okres próby 3 lat, orzekając jako karę łączna karę 1 roku i 2 miesięcy
pozbawienia wolności, z zaliczeniem także na jej poczet
3
odpowiednich okresów kar wykonanych, a orzeczonych tymi
wyrokami.
Od wyroku tego apelował zarówno obrońca oskarżonego, podnosząc
niewspółmierność kary objętej pkt 3 tego wyroku, jak i sam oskarżony, który, co
istotne dla tego postępowania, podnosił także, poza innymi zarzutami, obrazę art. 4
§ 1 k.k. w zw. z art. 82 § 1 k.k., przez niezaliczenie na poczet kary łącznej
orzeczonej w pkt 2 tego wyroku całości, uznanej za odbytą, kary 9 miesięcy
pozbawienia wolności, zamiast zaliczenie jedynie 2 miesięcy tej kary, jako
rzeczywiście wykonanej. Po rozpoznaniu tych apelacji, Sąd Okręgowy w Z.,
wyrokiem z dnia 5 lutego 2015 r., zmienił zaskarżony wyrok, ale tylko w jego
punkcie 3., obniżając orzeczoną tam karę łączną do 1 roku pozbawienia wolności.
W uzasadnieniu tego orzeczenia w związku z zarzutem skazanego obrazy przez
Sąd meriti art. 4 k.k., przy rozstrzyganiu o łączeniu kar w pkt 2 wyroku, Sąd
odwoławczy stwierdził, że jedynie w świetle art. 82 § 1 k.k. z uwagi na to, iż w
sprawie II K 136/06, po odbyciu 2 miesięcy kary pozbawienia wolności, skazany
został warunkowo przedterminowo zwolniony z reszty jej odbycia i zwolnienia tego
nigdy skutecznie nie odwołano, należałoby uznać tę karę za odbytą w całości,
jednakże z uwagi na wprowadzenie z dniem 1 stycznia 2012 r. paragrafu 2 art. 82
k.k., nakazującego w razie warunkowego przedterminowego zwolnienia zaliczanie
na poczet kary łącznej jedynie faktycznego okresu jej odbywania, rozstrzygnięcie
Sądu Rejonowego w tym zakresie jest prawidłowe.
W kasacji wywiedzionej od wyroku Sądu odwoławczego przez nowego
obrońcę z urzędu, zaskarżono wyłącznie utrzymanie przez ten Sąd w mocy wyroku
Sądu meriti w pkt 7, tj. w części rozstrzygającej zaliczenie na poczet orzeczonej
kary łącznej jedynie okresu rzeczywistego pozbawienia wolności, podnosząc w
związku z tym zarzut rażącego naruszenia art. 4 § 1 k.k. w zw. z art. 82 § 1 k.k.
przez jego niezastosowanie przy łączeniu wyroków Sądu Rejonowego w Ś. i Sądu
Rejonowego w M. Nadto zaś w uzasadnieniu tej skargi podniesiono obrazę art. 433
§ 2 w zw. z art. 457 § 3 k.p.k. przez brak należytego odniesienia się Sądu
odwoławczego do zarzutu obrazy wskazanych wyżej przepisów k.k. W odpowiedzi
na tę kasację prokurator Prokuratury Okręgowej wniósł o jej oddalenie jako
oczywiście bezzasadnej. W odpowiedzi na tę odpowiedź, autorka kasacji wskazała
4
na judykaty zarówno Sądu Najwyższego, jak i sądów powszechnych, podnoszące
konieczność uwzględniania także po zmianie art. 82 k.k. zasady wyrażonej w art. 4
§ 1 k.k., a na jego obrazę wskazał też sam skazany, który również odniósł się na
piśmie do wniosków prokuratora. Na rozprawie kasacyjnej prokurator Prokuratury
Generalnej wniósł o uchylenie wyroku Sądu Okręgowego w zaskarżonej części z
uwagi na orzeczenie Trybunału Konstytucyjnego z dnia 12 maja 2015 r. (SK 62/13).
Rozpoznając tę kasację, Sąd Najwyższy zważył, co następuje.
Kasacja ta jest rzeczywiście zasadna. W orzecznictwie Sądu Najwyższego
nie budziło i nie budzi wątpliwości, że dokonana ustawą z dnia 16 września 2011 r.
o zmianie ustawy – Kodeks karny wykonawczy oraz niektórych innych ustaw - która
objęła też kodeks karny - (Dz. U. Nr 240, poz. 1431), zmiana polegająca na
przyjęciu w nowym § 2 art. 82 k.k. nieznanego dotąd rozwiązania przewidującego,
że w razie obejmowania wyrokiem łącznym kary, z której odbywania skazany został
warunkowo przedterminowo zwolniony, na poczet orzekanej kary łącznej, zalicza
się jedynie okres faktycznego odbywania tej kary, nie wyłącza obowiązku
stosowania się przez sądy do wymogu płynącego z art. 4 § 1 k.k. (tak już np. w
wyroku Sądu Najwyższego z dnia 19 lutego 2013 r., II KK 13/13, LEX nr 1277699,
czy postanowieniu z dnia 24 kwietnia 2014 r., V KK 49/14, LEX nr 1466588).
Podobnie kwestię tę traktuje orzecznictwo sądów powszechnych (zob. np. wyroki
Sądu Apelacyjnego w Gdańsku z dnia 10 kwietnia 2014 r., II AKa 81/14, LEX nr
1504357, czy z dnia 5 kwietnia 2012 r., II AKa 68/12, LEX nr 1232569). Nie budzi
zatem wątpliwości, że Sąd odwoławczy zbyt ogólnikowo potraktował zarzut apelacji
własnej skazanego w kwestii stosowania art. 4 § 1 k.k. przy łączeniu kary
pozbawienia wolności faktycznie wykonanej oraz kary pozbawienia wolności
uznawanej za wykonaną, jeżeli w okresie warunkowego zwolnienia i dalszych 6
miesięcy po upływie okresu próby nie odwołano skutecznie warunkowego
przedterminowego zwolnienia. Sąd ten bowiem zupełnie pominął wskazane wyżej
judykaty, które pojawiły się jeszcze przed rozpoznawaniem przez niego apelacji
wniesionej w sprawie niniejszej i w ogóle nie wziął pod uwagę wskazanej tam
argumentacji.
W tym miejscu należy jednak zauważyć, że – jak ustalił Sąd Najwyższy (vide
akta SN) - już po wydaniu wyroku Sądu odwoławczego, Sąd Rejonowy w Ś. (II K
5
452/14), orzekając w dniu 6 lutego 2015 r. w trybie art. 13 k.k.w., uznał, że
zaliczenie na poczet kary łącznej z wyroku Sądu Rejonowego w M. w sprawie II K
136/06 jedynie okresu rzeczywistego wykonywania kary, mimo że nie odwołano
warunkowego przedterminowego zwolnienia jest prawidłowe, ponieważ w kwestii
łączenia kar orzekano już pod rządem nowego art. 82 § 2 k.k., a stanowisko to
zostało zaakceptowane także przez Sąd Okręgowy, który postanowieniem z dnia
12 lutego 2015 r. (III Kzw 117/15), po rozpoznaniu zażalenia na powyższe
rozstrzygnięcie, utrzymał je w mocy. Natomiast postanowieniem Sądu Rejonowego
w Ś. z dnia 23 czerwca 2015 r. (II K 452/14) doszło jednak do zmiany stanowiska
Sądów w omawianej tu kwestii, gdyż w trybie art. 24 § 1 k.k.w. zaliczono jednak
skazanemu na poczet kary łącznej orzeczonej w pkt 2 wyroku łącznego okres 9
miesięcy pozbawienia wolności wymierzonej wyrokiem Sądu Rejonowego w M. w
sprawie II K 136/06, jako odbytej przez niego. Nastąpiło to z uwagi na wyrok
Trybunału Konstytucyjnego z dnia 12 maja 2015 r. (sygn. SK 62/13, Dz.U. z 2015
r., poz. 703), mocą którego uznano za niezgodny z Konstytucją RP przepis art. 10
ust. 1 wspomnianej wcześniej ustawy z dnia 16 września 2011 r., zmieniającej m.in.
także kodeks karny, który to przepis zakładał, że wszystkie rozwiązania przyjęte
przez tę nowelę stosuje się również przy wykonywaniu orzeczeń, które stały się
wykonalne przed jej wejściem w życie.
Jednocześnie jak wynika z pisma Przewodniczącego Wydziału Karnego
Sądu Rejonowego w Ś. z dnia 20 października 2015 r. (k. 64 akt SN), okres odbytej
przez skazanego w tej sprawie kary pozbawienia wolności, orzeczonej wyrokiem
Sądu Rejonowego w sprawie II K 149/09, ujętym w pkt 2 wyroku łącznego, który
jest przedmiotem tej kasacji, został mu zaliczony na poczet kary 2 lat i 4 miesięcy
pozbawienia wolności, wymierzonej w pkt 1 tegoż wyroku łącznego i że w związku
z tym na poczet kary 1 roku pozbawienia wolności orzeczonej w pkt 2 tego
orzeczenia zaliczono skazanemu tylko 9 miesięcy pozbawienia wolności, stosownie
do postanowienia Sądu Rejonowego z dnia 23 czerwca 2015 r. W tym miejscu
należy zwrócić uwagę na to, że jak wskazano w postanowieniu Sądu Najwyższego
z dnia 28 maja 2015 r., IV KK 39/15, OSNKW 2015, z. 10, poz. 86, pod pojęciem
„zmiany wyroku” objętego wyrokiem łącznym, o jakiej mowa w art. 575 § 2 k.p.k.,
powodującej, że wyrok łączny traci moc, a sąd w miarę potrzeby wydaje nowy
6
wyrok, rozumieć należy nie tylko zmianę wywołaną darowaniem, złagodzeniem
kary w trybie ułaskawienia, amnestii, przedawnienia wykonania, czy zarządzenia
wykonania kary, której wykonanie warunkowo zawieszono, lecz również zmianę w
trybie przepisów k.k.w. In concreto chodziło tu o zmianę spowodowaną
zawieszeniem wykonania jednej z kar pozbawienia wolności objętych wyrokiem
łącznym.
Wydawać by się zatem mogło, że dokonana w postępowaniu wykonawczym
zmiana spowodowała, iż wysuwany w kasacji zarzut przestał być aktualny, jako że
w wyniku zmian, jakie nastąpiły w postępowaniu wykonawczym doszło do realizacji
wymogu z art. 4 § 1 k.k. i skarżący uzyskał już to, czego się domagał, czyli uznania
w ramach ciągu objętego pkt 2 wyroku łącznego, że na jego poczet zalicza się mu
jako odbyty cały okres kary orzeczonej wyrokiem w sprawie II K 136/06. Rzecz
jednak w tym, że z przywołanego wcześniej postanowienia Sądu Najwyższego
wynika, że chodzi tu o zmiany będące wynikiem decyzji procesowych,
podejmowanych przez organy sądowe w toku postępowania wykonawczego, które
dokonują zmian w treści wyroku objętego określonym wyrokiem łącznym.
Natomiast w sprawie niniejszej doszło wprawdzie do zaliczenia okresu kary
wynikającego z drugiego z orzeczeń łączonych w pkt 2 wyroku łącznego na poczet
kary wymierzonej w pkt 1 tegoż wyroku, ale jak wynika ze wspomnianego już pisma
Przewodniczącego Wydziału Karnego Sądu Rejonowego w Ś., nastąpiło to jedynie
w ramach obliczania kary dla celów jej wykonywania przez organy powołane do
wykonywania orzeczeń, a więc nie przez sąd.
Tym samym jednak nie można mówić, aby doszło do zmiany któregokolwiek
z wyroków objętych pkt 2 wyroku łącznego w rozumieniu wspomnianego wcześniej
art. 575 § 2 k.p.k. W konsekwencji, w tym punkcie wyroku łącznego, w którym
orzeczono karę łączną 1 roku pozbawienia wolności, jako kara połączona formalnie
figuruje kara 6 miesięcy pozbawienia wolności z wyroku Sądu w Ś. w sprawie II K
149/09 tyle, że tym razem połączona - w wyniku wspomnianego wcześniej
postanowienia tego Sądu z dnia 23 czerwca 2015 r. – z karą 9 miesięcy
pozbawienia wolności z wyroku Sądu Rejonowego w M.u w sprawie II K 136/06,
tyle tylko, że pierwsza z nich została włączona i zaliczona dla celów wykonania kary
łącznej wymierzonej w pkt 1 tego wyroku.
7
Takie postąpienie nie zmienia wadliwości orzeczenia zawartego w pkt 7.
wyroku Sądu meriti, utrzymanego w mocy przez Sąd odwoławczy, a będącego
następstwem wadliwej interpretacji prawa materialnego zarzuconego w kasacji.
Dlatego też rozstrzygnięcie zawarte w przywołanym pkt 7. ostać się nie może. Stąd
też Sąd Najwyższy uchylił wyrok Sądu odwoławczego i utrzymany nim w mocy
wyrok Sądu pierwszej instancji odnośnie do wskazanego w kasacji pkt 7 części
dyspozytywnej i w tym zakresie przekazał sprawę Sądowi Rejonowemu w Ś. do
ponownego rozpoznania. W związku z powyższym – stosownie do art. 618 § 1 pkt
11 k.p.k. w zw. z § 14 ust. 3 pkt 1 i ust. 2 pkt 6 rozporządzenia Ministra
Sprawiedliwości w sprawie opłat za czynności adwokackie (…) z 2002 r. (t.j. Dz.U.
z 2013, poz. 461) – zasądził na rzecz obrońcy z urzędu stosowne wynagrodzenie
za sporządzenie i wniesienie tej kasacji.
Przy ponownym rozpoznawaniu przekazanej kwestii Sąd Rejonowy winien
rozważyć możliwość prawidłowego zaliczenia kar z obu wyroków łączonych w pkt 2
wyroku łącznego, które to rozstrzygnięcie – jako niezaskarżone - nie podlegało
zgodnie z art. 536 k.p.k. uchyleniu. Gdyby zaś nie dopatrzył się on takiej
możliwości, powinien uznać, że nie zachodzą warunki do wydania wyroku
łącznego, który łączyłby jedynie kary orzeczone owymi dwoma wyrokami, a w
konsekwencji, rozważyć czy nie zachodzi potrzeba wydania jednak nowego wyroku
łącznego, którym połączono by te wyroki, tyle że w innych konfiguracjach.
Z tych wszystkich względów orzeczono jak w wyroku.