Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt III CSK 465/14
WYROK
W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ
Dnia 21 października 2015 r.
Sąd Najwyższy w składzie:
SSN Antoni Górski (przewodniczący)
SSN Agnieszka Piotrowska
SSN Krzysztof Strzelczyk (sprawozdawca)
w sprawie z powództwa A. K.
przeciwko J. B.
o zapłatę,
po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w Izbie Cywilnej
w dniu 21 października 2015 r.,
skargi kasacyjnej pozwanego
od wyroku Sądu Apelacyjnego
z dnia 28 maja 2014 r.,
uchyla zaskarżony wyrok i przekazuje sprawę do ponownego
rozpoznania Sądowi Apelacyjnemu, pozostawiając temu Sądowi
rozstrzygnięcie o kosztach postępowania kasacyjnego.
UZASADNIENIE
2
Wyrokiem z dnia 28 maja 2014 r. Sąd Apelacyjny, w wyniku apelacji powoda
A. K., zmienił wyrok Sądu Okręgowego w K. z dnia 24 października 2013 r.
oddalający powództwo, w ten sposób, że zasądził od pozwanego J. B. na rzecz
powoda A. K. tytułem zwrotu udzielonych pożyczek kwotę 154302,74 zł z
ustawowymi odsetkami od dnia 14 sierpnia 2012 r. do dnia zapłaty.
Sąd Okręgowy oddalił powództwo ustalając, że w dniu 30 października
2006 r. powód A. K. zawarł z pozwanym J. B. umowę pożyczki pieniężnej w
wysokości 100 000 zł. Zgodnie z postanowieniem umowy, kwota ta miała zostać
zwrócona do dnia 31 marca 2007 r. Ustalono, że od udzielonej kwoty pożyczki
powód będzie otrzymywał odsetki w wysokości 12%. Strony zawarły dwie kolejne
umowy pożyczki: w 2006 r., a następnie w 2008 r. Powód w piśmie z dnia 11 lipca
2012 r. wezwał pozwanego do zapłaty całej kwoty wynikającej z umowy pożyczki z
dnia 30 października 2006 r. wraz z ustawowymi odsetkami od kwoty 100 000 zł od
dnia 1 kwietnia 2007 r. do dnia zapłaty w terminie 7 dni od daty otrzymania
wezwania. Sąd Okręgowy przyjął, że pozwany wykazał, że spełnił świadczenie w
postaci zwrotu pożyczki. Uczynił tak między innymi dlatego, że powód nie wzywał
pozwanego do spłaty zadłużenia przez kilka lat, a gdyby pozwany nie spłacał
pożyczki, powód nie udzielałby mu kolejnej pożyczki w kwietniu 2008 r. w kwocie
100.000 złotych.
Sąd Apelacyjny uznał za własne ustalenia dokonane przez Sąd Okręgowy w
zakresie okoliczności dotyczących udzielenia pożyczek, przyjął jednak, że nie
wykazano faktu spłaty kwoty pożyczki. Sąd Apelacyjny uzupełnił postępowanie
dowodowe poprzez przesłuchanie pozwanego po odebraniu przyrzeczenia, a także
przeprowadził dowód z akt Sądu Okręgowego w K. (sygn. akt: …/11 i …/09) oraz
protokołów przesłuchania świadków złożonych w sprawie Ds. …/10/D. Dowody te
Sąd Apelacyjny dopuścił na rozprawie apelacyjnej poprzedzającej wydanie wyroku i
przeprowadził je po jej zamknięciu, przed ogłoszeniem wyroku. Wszystkie te
dowody wskazują zdaniem Sądu Apelacyjnego, że pożyczki pomiędzy stronami i
pożyczki pozwanego udzielane A. J. były ze sobą powiązane o tyle, że sposób
3
spłaty pożyczki przez A. J. pozwanemu warunkował spłaty pożyczki przez
pozwanego powodowi.
Pozwany J. B. wniósł skargę kasacyjną od wyroku Sądu Apelacyjnego z dnia
28 maja 2014 r. Wskazał przede wszystkim na naruszenie przepisów postępowania
prowadzące do nieważności postepowania. Te zarzuty dotyczyły nienależytego
umocowania pełnomocnika strony przeciwnej (art. 379 pkt 2 k.p.c. w zw. z art. 88
k.p.c.) oraz pozbawienia powoda możliwości obrony jego praw przez pozbawienie
możliwości zapoznania się z aktami spraw karnych i protokołami przesłuchania
świadków w sprawie Ds. …/10/D (art. 379 pkt 5 k.p.c. w zw. z art. 9 k.p.c.).
Ponadto według skarżącej doszło do naruszenia art. 233 § 1 k.p.c. w zw. z art. 271
k.p.c. przez naruszenie zasady bezpośredniości przeprowadzenia dowodów; art.
233 § 1 k.p.c. przez przekroczenie granic swobodnej oceny dowodów; oraz do
naruszenia art. 244 § 1 k.p.c. w zw. z art. 309 k.p.c. przez przeprowadzenie
postępowania dowodowego i dokonanie ustaleń faktycznych w oparciu o dowód z
akt postępowania nieznany w postępowaniu cywilnym. W końcu zdaniem
skarżącego Sąd drugiej instancji naruszył art. 328 § 2 k.p.c. w zw. z art. 233 § 1
k.p.c. i art. 382 k.p.c.; art. 328 § 2 k.p.c. w zw. z art. 378 § 1 k.p.c. i art. 316 § 1
k.p.c. przez brak odniesienia się przez Sąd do części materiału dowodowego i
nierozpoznanie zarzutu zgłoszonego w sprzeciwie od nakazu zapłaty postępowaniu.
W ramach pierwszej podstawy skargi kasacyjnej zarzucono naruszenie art. 65 § 1
i 2 k.c. przez błędną wykładnię i niewłaściwe zastosowanie.
Na tych podstawach skarżący wniósł o uchylenie zaskarżonego wyroku Sądu
drugiej instancji w całości i przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania
i rozstrzygnięcia, ewentualnie o uchylenie wyroku Sądu pierwszej instancji i wyroku
Sądu drugiej instancji oraz zniesienia postępowania w zakresie dotkniętym
nieważnością i przekazania sprawy Sądowi pierwszej instancji do ponownego
rozpoznania i rozstrzygnięcia, także o kosztach postępowania kasacyjnego, w tym
kosztach zastępstwa prawnego przez radcę prawnego.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Jako pierwsze należy ocenić zarzuty dotyczące ważności
postępowania przed Sądem drugiej instancji oraz zarzuty dotyczące zgodności
4
z prawem postępowania dowodowego przeprowadzonego w drugiej instancji.
Od ich skuteczności zależy, czy usprawiedliwiona jest ocena pozostałych zarzutów
tej skargi.
Nie zasługują na uwzględnienie zarzuty dotyczące umocowania
pełnomocnika procesowego pozwanego do występowania w przedmiotowej
sprawie w imieniu powoda. Zgodnie z treścią art. 88 k.p.c. pełnomocnictwo
procesowe dzieli się na ogólne, będące umocowaniem pełnomocnika do
prowadzenia w imieniu mocodawcy wszelkich spraw toczących się z jego udziałem,
oraz szczególne, upoważniające pełnomocnika do prowadzenia poszczególnych
spraw, wymienionych w treści pełnomocnictwa. W niniejszej sprawie pełnomocnik
powoda – adwokat J. S. legitymował się udzielonym przez powoda
pełnomocnictwem do jego zastępowania w sprawie o zapłatę przed Sądem
Okręgowym, prawdopodobnie w K. (ze względu na nieczytelny zapis) oraz we
wszystkich instancjach. Już same te zapisy, bez bliższego wyjaśnienia treści
stosunku prawnego pełnomocnictwa, pozwalają na uznanie, że pełnomocnik
powoda był umocowany do zastępstwa procesowego powoda we wszystkich
sprawach o zapłatę mogących się toczyć przed Sądami Okręgowymi (lub przed
Sądem Okręgowym w K.) i odpowiadającymi im sądami drugiej instancji. Ponieważ
w przedmiotowej sprawie nie zachodzi potrzeba legitymowania się
pełnomocnictwem szczególnym, przedstawione umocowanie stanowi
wystarczającą podstawę do zastępowania powoda przed Sądami obu instancji.
Należy natomiast zgodzić się ze skarżącym w tym zakresie, w jakim
kwestionuje sposób przeprowadzenia dowodu z protokołów zeznań świadków
i stron zawartych w aktach …/11 i …/09 na okoliczność spłaty pożyczki. Co do
zasady poszczególne protokoły zeznań świadków, stron, opinii biegłych zawarte w
innych aktach sądowych są dokumentami w rozumieniu art. 244 k.p.c. (zob. m. in.
wyroki Sądu Najwyższego z dnia 12 maja 2006 r., V CSK 59/06, niepubl.; z dnia 24
sierpnia 2011 r., IV CSK 535/10, niepubl. oraz z dnia 23 listopada 2011 r. , IV CSK
142/11, niepubl.). Oznacza to, że możliwe jest, bez naruszenia wynikającej z art.
235 k.p.c. zasady bezpośredniości dopuszczenie dowodu z poszczególnych, ściśle
określonych dokumentów. Wydając postanowienie dowodowe Sąd powinien
ujawnić te dokumenty w taki sposób , aby strony mogły się ustosunkować się do
5
treści każdego z tych dokumentów i zgłosić odpowiednie wnioski (por. w tym
zakresie wyroki Sądu Najwyższego z dnia 27 lipca 1997 r., III CKN 1/97, niepubl.; z
dnia 19 października 2011 r., II CSK 20/11, niepubl.). Tych wymagań nie spełnia
kwestionowane w skardze kasacyjnej postanowienie dowodowe Sądu
Apelacyjnego ograniczające się do ogólnego opisu, iż chodzi o wszystkie protokoły
przesłuchań stron i świadków zawarte w aktach innej sprawy, bez wyraźnego
wskazania danych przesłuchanych osób, dat przesłuchań oraz stron akt
związkowych obejmujących te dokumenty. Z tego względu należy uznać, że doszło
do zarzucanego w skardze kasacyjnej naruszenia art. 244 § 1 w zw. z art. 309 k.p.c.
Uchybienie Sądu Apelacyjnego w zakresie przeprowadzenia dowodów z
protokołów przesłuchań w sprawach karnych idą jeszcze dalej albowiem dowody te,
dopuszczone na ostatniej rozprawie poprzedzającej wydanie wyroku, zostały
przeprowadzone po zamknięciu rozprawy. W ten sposób, poza już wytkniętymi
wadami postanowienia dowodowego, strony zostały pozbawione możliwości
odniesienia do tego materiału dowodowego przed zamknięciem rozprawy.
Podobnych uwag i ocen nie można odnieść do dowodów z protokołów
przesłuchań świadków w sprawie Ds. …/10/D zawnioskowanych przez powoda w
piśmie procesowym z dnia 13 maja 2014 r. (k. 355) doręczonym stronie przeciwnej.
Do pisma zostały załączone kserokopie protokołów przesłuchań konkretnych osób,
potwierdzone za zgodność z oryginałem przez pełnomocnika procesowego powoda.
Nie mogą odnieść żadnego skutku te zarzuty skargi kasacyjnej, które
opierają się na treści art. 233 § 1 k.p.c.. Zgodnie bowiem z art. 3983
§ 3 k.p.c.
podstawą skargi nie mogą być zarzuty dotyczące ustalenia faktów lub oceny
dowodów. Z przytoczonego przepisu wynika wniosek, że obejmuje on wszystkie
twierdzenia skarżącego, które dotyczą wadliwości w określeniu podstawy faktycznej
rozstrzygnięcia, a więc przebiegu zdarzeń lub stanów rzeczywistości oraz oceny
mocy i wiarygodności dowodów, prowadzących do ustalenia faktów. Wyłączenie to
dotyczy całej sfery ocennej, a zatem objętej zasadą swobodnej oceny dowodów.
Oznacza to, że spór o ocenę poszczególnych dowodów i ustalenie stanu
faktycznego nie może być przenoszony do postępowania przed Sądem
Najwyższym, który jest związany - zgodnie z art. 39813
§ 2 - ustaleniami
faktycznymi stanowiącymi podstawę zaskarżonego orzeczenia (por. wyrok Sądu
6
Najwyższy z dnia 29 października 2008 r., IV CSK 228/08, niepubl.). W art. 3983
§ 3 k.p.c. nie zostały wymienione przepisy, których naruszenie w związku z tym
wyłączeniem nie może być przedmiotem kontroli kasacyjnej. Przepisy te nie mogą
tym samym być także objęte zarzutami wypełniającymi drugą podstawę kasacyjną.
W judykaturze prawidłowo jednak przyjmuje się, że komentowany przepis przede
wszystkim dotyczy art. 233 § 1 k.p.c., który określa kryteria oceny wiarygodności
i mocy dowodów (wyroki Sądu Najwyższego z dnia 23 listopada 2005 r., III CSK
13/05, OSNC 2006, Nr 4, poz. 76 i z dnia 26 kwietnia 2006 r., V CSK 11/06,
niepubl.; z dnia 9 października 2014 r., I CSK 544/14, niepubl.).
Zarzut naruszenia art. 328 § 2 k.p.c., zgodnie z ustalonym orzecznictwem
Sądu Najwyższego, może stanowić usprawiedliwioną podstawę skargi kasacyjnej
zupełnie wyjątkowo, mianowicie tylko wtedy, gdy uzasadnienie zaskarżonego
wyroku nie zawiera wszystkich koniecznych elementów bądź zawiera tak
oczywiste braki, które uniemożliwiają kontrolę kasacyjną (por. np. orzeczenia Sądu
Najwyższego z dnia 8 października 1997 r., I CKN 312/97, z dnia 10 listopada
1998 r., III CKN 792/98, OSNC 1999, Nr 4, poz. 83, z dnia 19 lutego 2002 r.,
IV CKN 718/00, z dnia 18 marca 2003 r., IV CKN 1862/00, z dnia 20 lutego 2003 r.,
I CKN 65/01, z dnia 22 maja 2003 r., II CKN 121/01, z dnia 9 marca 2006 r., I CSK
147/05, z dnia 19 listopada 2009 r., IV CSK 219/09, z dnia 29 września 2010 r.,
V CSK 55/10). W związku z tym trzeba uwzględnić, że uzasadnienie zaskarżonego
wyroku zawiera niezbędne elementy, które pozwalają na dokonanie oceny toku
wywodu, który doprowadził do wydania orzeczenia. Inną natomiast rzeczą jest
prawidłowość tych wywodów, którą ocenia się na podstawie innych przepisów.
W orzecznictwie Sądu Najwyższego przyjmuje, że o prawidłowym
zastosowaniu prawa materialnego można mówić dopiero wówczas, gdy ustalenia
stanowiące podstawę wydania zaskarżonego wyroku pozwalają na ocenę tego
zastosowania. Tym samym brak stosownych ustaleń, będący wynikiem
wskazanych uchybień w zakresie postepowania dowodowego, nie pozwala
na ocenę sformułowanych w skardze kasacyjnej zarzutów naruszenia art. 65 § 1
i 2 k.c.
7
Z tych wszystkich względów Sąd Najwyższy na podstawie art. 39815
§ 1 k.p.c.
uchylił zaskarżony wyrok i przekazał sprawę do ponownego rozpoznania Sądowi
drugiej instancji.
eb