Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt III ZS 8/15
WYROK
W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ
Dnia 5 listopada 2015 r.
Sąd Najwyższy w składzie:
SSN Romualda Spyt (przewodniczący)
SSN Krzysztof Staryk (sprawozdawca)
SSN Małgorzata Wrębiakowska-Marzec
Protokolant Anna Pęśko
w sprawie ze skargi Ministra Sprawiedliwości
na uchwałę nr 84/2015 Prezydium Naczelnej Rady Adwokackiej z dnia 21 lipca
2015 r.,
po rozpoznaniu na rozprawie w Izbie Pracy, Ubezpieczeń Społecznych i Spraw
Publicznych w dniu 5 listopada 2015 r.,
I. uchyla zaskarżoną uchwałę w części dotyczącej ustalenia,
że: "formą protestu Adwokatury będzie nieprzedstawienie przez
Okręgowe Rady Adwokackie w terminie do dnia 31 lipca 2015
roku prezesom sądów rejonowych, okręgowych i apelacyjnych,
których obszar właściwości obejmuje zasięg terytorialny danej
Izby "wykazu pozostałych adwokatów uprawnionych do obrony
w postępowaniu karnym według przepisów o ustroju adwokatury,
mających siedzibę zawodową na obszarze właściwości danego
sądu" (tzw. listy B), o której mowa w § 2 pkt. 2 Rozporządzenia
Ministra Sprawiedliwości z dnia 27 maja 2015 roku w sprawie
2
sposobu zapewnienia oskarżonemu korzystania z pomocy
obrońcy z urzędu",
II. utrzymuje w mocy zaskarżoną uchwałę w pozostałym
zakresie.
UZASADNIENIE
Uchwałą z dnia 21 lipca 2015 r., nr 84/2015, Prezydium Naczelnej Rady
Adwokackiej uznało za niesatysfakcjonujący wynik rozmów z Ministrem
Sprawiedliwości w sprawie realizacji postulatów Adwokatury, czemu dało wyraz
poprzez wycofanie swoich przedstawicieli z prac grupy roboczej powołanej w celu
prowadzenia rozmów z Ministrem Sprawiedliwości. W związku z powyższym,
działając na podstawie uchwały nr 36/2015 Naczelnej Rady Adwokackiej z dnia 27
czerwca 2015 r. w sprawie protestu Adwokatury Prezydium NRA ustaliło, że formą
protestu Adwokatury będzie nieprzedstawienie przez Okręgowe Rady Adwokackie
w terminie do dnia 31 lipca 2015 r. prezesom sądów rejonowych, okręgowych i
apelacyjnych, których obszar właściwości obejmuje zasięg terytorialny danej Izby
„wykazu pozostałych adwokatów uprawnionych do obrony w postępowaniu karnym
według przepisów o ustroju adwokatury, mających siedzibę zawodową na obszarze
właściwości danego sądu” (tzw. listy B), o której mowa w § 2 pkt. 2 rozporządzenia
Ministra Sprawiedliwości z dnia 27 maja 2015 r. w sprawie sposobu zapewnienia
oskarżonemu korzystania z pomocy obrońcy z urzędu.
Minister Sprawiedliwości na podstawie art. 14 ust. 1 ustawy z dnia 26 maja
1982 r. – Prawo o adwokaturze (Dz.U. z 2015 r., poz. 615) zaskarżył powyższą
uchwałę Prezydium Naczelnej Rady Adwokackiej, zarzucając niezgodność uchwały
z prawem – tj.: art. 1 ust. 1, art. 3 ust. 1 pkt 1 oraz art. 21 ust. 3 ustawy z dnia z
dnia 26 maja 1982 r. – Prawo o adwokaturze (Dz.U. z 2014 r., poz. 635) oraz § 2
pkt 2 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 27 maja 2015 r. w sprawie
sposobu zapewnienia oskarżonemu korzystania z pomocy obrońcy z urzędu (Dz.U.
z 2015 r., poz. 816) w związku z art. 81a § 1 k.p.k. oraz art. 17 ust. 1 i art. 45 ust. 1
Konstytucji RP. Minister Sprawiedliwości wniósł o uchylenie zaskarżonej uchwały
jako sprzecznej z prawem.
3
W ocenie Ministra Sprawiedliwości zaskarżona uchwała pozostaje w
sprzeczności z celami adwokatury, jako samorządu zawodowego, którego
zadaniem stosownie do art. 17 ust. 1 Konstytucji RP jest sprawowanie pieczy nad
prawidłowym wykonywaniem zawodu adwokata w granicach interesu publicznego i
dla jego ochrony. Udzielanie pomocy prawnej, w tym świadczenie tej pomocy z
urzędu, stanowi jedno z podstawowych ustawowych zadań adwokatury (art. 1 ust.
1, art. 3 ust. 1 pkt 1 oraz art. 21 ust. 3 Prawa o adwokaturze). Wypełnianie przez
samorząd zawodowy funkcji, o których mowa w art. 17 ust. 1 Konstytucji RP, nie
może być pozostawione nieskrępowanemu prawem uznaniu korporacji
samorządowych i ich organów. Oznacza to, że uregulowania wewnątrzkorporacyjne
muszą być zgodne z regulacjami konstytucyjnymi i ustawowymi, a nad realizacją
tego wymogu powinny czuwać w koniecznym zakresie stosowne organy
państwowe. Wolność wykonywania zawodu zaufania publicznego nie może bowiem
mieć charakteru absolutnego i musi być poddana reglamentacji prawnej, w
szczególności gdy chodzi o uzyskanie prawa wykonywania tego zawodu,
wyznaczenie sposobów i ram jego wykonywania, a także określenie powinności
wobec państwa czy samorządu zawodowego. Innymi słowy, konstytucyjna
gwarancja „wolności wykonywania zawodu” nie tylko nie kłóci się z regulowaniem
przez państwo wielu kwestii związanych tak z samym wykonywaniem zawodu, jak i
ze statusem osób zawód ten wykonujących, lecz wręcz zakłada potrzebę istnienia
tego typu regulacji, zwłaszcza gdy chodzi o zawód zaufania publicznego, jakim jest
zawód adwokata.
Skarżący podkreślił również między innymi, że świadczenie pomocy prawnej
z urzędu jest działaniem dla dobra publicznego, umożliwiającym realizację w
postępowaniu sądowym zasady równości i prawa do sądu. Obowiązek zapewnienia
właściwego działania wymiaru sprawiedliwości i zrealizowania w postępowaniu
sądowym powyższych zasad spoczywa na państwie, a obciążający Skarb Państwa
obowiązek pokrycia kosztów nieopłaconej pomocy prawnej udzielonej stronie ma
charakter publicznoprawny.
Naczelna Rada Adwokacka w pisemnym stanowisku wniosła o:
1. złożenie do Trybunału Konstytucyjnego pytania prawnego o zgodność § 2
pkt 2 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości w sprawie sposobu zapewnienia
4
oskarżonemu korzystania z obrońcy z urzędu z treścią art. 28 ust. 1 Prawa o
adwokaturze w związku z art. 81a § 4 k.p.k.;
2. utrzymanie w mocy zaskarżonej uchwały, względnie o:
3. umorzenie postępowania w niniejszej sprawie.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Skarga Ministra Sprawiedliwości jest częściowo uzasadniona.
Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej nie określa expressis verbis prawa do
pomocy prawnej z urzędu. Wprawdzie art. 42 ust. 2 ustawy zasadniczej (Każdy,
przeciw komu prowadzone jest postępowanie karne, ma prawo do obrony we
wszystkich stadiach postępowania. Może on w szczególności wybrać obrońcę lub
na zasadach określonych w ustawie korzystać z obrońcy z urzędu) zapewnia prawo
do obrony i obrońcy z urzędu, ale tylko w postępowaniu karnym. Zagwarantowanie
prawa do sądu osobom, które nie są w stanie samodzielnie ponieść kosztów
postępowania sądowego, implikuje jednak wykładnia art. 45 ust. 1 i art. 77 ust. 2
Konstytucji oraz art. 6 ust. 1 Konwencji o ochronie praw człowieka i podstawowych
wolności sporządzonej w Rzymie w dniu 4 listopada 1950 r. (Dz.U. z 1993 r. Nr 61,
poz. 284 ze zm.). Do obowiązków Państwa należy wprowadzenie w życie systemu
mogącego zapewnić poszanowanie praw gwarantowanych na podstawie
Konwencji, włącznie z prawem do rzetelnego procesu. Zważywszy na niezależność
zawodów prawniczych od Państwa, prowadzenie sprawy zasadniczo stanowi
przedmiot ustaleń pomiędzy oskarżonym a jego obrońcą; mogą jednak występować
sytuacje, gdy Państwo winno działać, a nie pozostawać bierne, gdy właściwym
organom władzy zostanie zwrócona uwaga na problemy z reprezentacją prawną
(por. wyrok Europejskiego Trybunału Praw Człowieka z dnia 26 stycznia 2010 r., nr
36822/06, LEX nr 551611).
Również art. 47 zd. 3 Karty praw podstawowych Unii Europejskiej stanowi,
że pomoc prawna jest udzielana osobom, które nie posiadają wystarczających
środków, w zakresie w jakim jest ona konieczna dla zapewnienia skutecznego
dostępu do wymiaru sprawiedliwości. Na zasadę skutecznej ochrony sądowej
zawartą w tym przepisie składają się różne elementy, obejmujące w szczególności
5
prawo do obrony, prawo dostępu do sądu oraz prawo do uzyskania porady
prawnej, skorzystania z pomocy obrońcy i pełnomocnika.
W tym kontekście Sąd Najwyższy uznał, że Minister Sprawiedliwości
słusznie podniósł w skardze, że wykonanie zaskarżonej uchwały będzie utrudniało
pracę sądów, a to wpłynie negatywnie na prawa jednostek, w tym przede
wszystkim na prawo do sądu konkretnego obywatela, zwłaszcza tego, któremu
została przyznana pomoc prawna z urzędu. Prawo do sądu określone w art. 45
Konstytucji RP, stanowi jedno z praw człowieka, które nie może być ograniczone
przez uniemożliwienie lub utrudnienie dostępu do obrońcy z urzędu.
Zgodnie z art. 1 ust. 1 ustawy z dnia 26 maja 1982 r. - prawo o adwokaturze
(jednolity tekst: Dz.U. z 2015 r., poz. 615) adwokatura powołana jest do udzielania
pomocy prawnej, współdziałania w ochronie praw i wolności obywatelskich oraz w
kształtowaniu i stosowaniu prawa. W ocenie Sądu Najwyższego relewantny jest
także art. 21 ust. 3 w/w ustawy, w myśl którego adwokat świadczy pomoc prawną z
urzędu w okręgu sądu rejonowego, w którym wyznaczył swoją siedzibę zawodową.
Z unormowania tego wynika nie tylko terytorium świadczonej pomocy prawnej, ale
przede wszystkim art. 21 ust. 3 obliguje adwokatów do świadczenia pomocy
prawnej z urzędu. Każdy kto przystępuje do tej korporacji prawniczej zdaje więc
sobie sprawę, że oprócz zwykłej pomocy prawnej na zasadach odpłatności
ustalonych z mocodawcą, ma również obowiązek świadczenia (w niewielkim w
stosunku do zwykłej działalności zakresie) pomocy prawnej zleconej przez Sąd. Z
obowiązku tego adwokata może zwolnić tylko organ, który go ustanowił i to tylko w
poszczególnych sprawach, w których został ustanowiony do świadczenia pomocy
prawnej z urzędu.
Jednym z elementów właściwego działania wymiaru sprawiedliwości w
zakresie zapewnienia pomocy prawnej z urzędu, jest niezwłoczne wyznaczanie
indywidualnych adwokatów mających świadczyć pomoc prawną z urzędu w
konkretnych sprawach, co wynika z art. 81a § 2 k.p.k. Zaniechanie przekazania
wykazu, o którym mowa w § 2 pkt 2 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia
27 maja 2015 r. w sprawie sposobu zapewnienia oskarżonemu korzystania z
pomocy obrońcy z urzędu (Dz.U. z 2015 r., poz. 816) uniemożliwia skuteczne
wykonanie dyspozycji art. 81a § 1 k.p.k.
6
W myśl art. 81 a ust. 4 k.p.k., Minister Sprawiedliwości - mając na uwadze
konieczność zapewnienia prawidłowego toku postępowania oraz prawidłowej
realizacji prawa do obrony - określi, w drodze rozporządzenia: 1) sposób
zapewnienia oskarżonemu korzystania z obrońcy z urzędu, w tym sposób ustalania
listy obrońców udzielających pomocy prawnej z urzędu oraz sposób wyznaczania
obrońcy udzielającego pomocy prawnej z urzędu, 2) tryb i sposób przekazywania
do sądu wniosku o wyznaczenie obrońcy z urzędu oraz szczegółowy tryb
rozpoznawania takiego wniosku. Wydane na podstawie tej delegacji
rozporządzenie wykonawcze stanowi w § 2, że okręgowa rada adwokacka
przedstawia prezesowi sądu rejonowego, sądu okręgowego i sądu apelacyjnego,
których obszar właściwości obejmuje zasięg terytorialny danej izby, zwanemu dalej
„prezesem właściwego sądu”: 1) wykaz adwokatów uprawnionych do obrony w
postępowaniu karnym według przepisów o ustroju adwokatury, mających siedzibę
zawodową na obszarze właściwości danego sądu, deklarujących gotowość
udzielania oskarżonym pomocy prawnej z urzędu; 2) wykaz pozostałych
adwokatów uprawnionych do obrony w postępowaniu karnym według przepisów o
ustroju adwokatury, mających siedzibę zawodową na obszarze właściwości danego
sądu.
Z art. 21 ust. 3 zdanie pierwsze w związku z art. 28, jasno wynika obowiązek
(a nie „dobrowolność”) adwokata świadczenia pomocy prawnej z urzędu na
określonym terytorialnie obszarze. Art. 21 ust. 3 Prawa o adwokaturze nie
pozostaje w sprzeczności § 2 rozporządzenia wykonawczego, stanowiącego
podstawę ustalania list obrońców przez prezesów sądów okręgowych i prezesów
sądów apelacyjnych. Ten ostatni należy bowiem odczytywać w powiązaniu z § 9
ust. 1 zdanie drugie rozporządzenia, zgodnie z którym wyznaczając obrońcę z
urzędu z listy obrońców ustalonej przez prezesa sądu okręgowego oraz przez
prezesa sądu apelacyjnego, bierze się pod uwagę również adres siedziby
zawodowej adwokata albo adres zamieszkania radcy prawnego względem miejsca
zamieszkania lub pobytu oskarżonego oraz względem siedziby sądu. Przepis ten w
swoim końcowym brzmieniu nakazuje więc, przy wyznaczaniu obrońcy z urzędu,
respektowanie zasady wynikającej z art. 21 ust. 3 Prawa o adwokaturze.
7
Zgodnie z art. 28 ust. 1 Prawa o adwokaturze, adwokat może odmówić
udzielenia pomocy prawnej tylko z ważnych powodów, o których informuje
zainteresowanego. Wątpliwości co do udzielenia lub odmowy udzielenia pomocy
prawnej rozstrzyga okręgowa rada adwokacka, a w wypadkach niecierpiących
zwłoki - dziekan. Przepis ten nie może być jednak rozpatrywany z pominięciem art.
28 ust. 2 ustawy, w myśl którego - w sprawach, w których pomoc prawna ma z
mocy przepisów prawa nastąpić z urzędu, zwolnić adwokata od udzielenia tej
pomocy może tylko organ, który go wyznaczył, chyba że przepis szczególny
stanowi inaczej. Sytuacje, o których mowa w tym ostatnim przepisie, określa
między innymi art. 81 § 1 k.p.k., który - w wymienionych w nim wypadkach -
nakazuje prezesowi sądu właściwego do rozpoznania sprawy wyznaczenie obrońcy
z urzędu. Obrońca taki wyznaczany jest z listy obrońców (art. 81 a ust. 1 k.p.k.),
ustalonej w sposób określony w przepisach rozporządzenia wykonawczego i
według zasad wynikających z tych przepisów (art. 81 a § 4 k.p.k.). Oznacza to, że
ustalenie przez prezesa właściwego sądu listy obrońców z urzędu nie jest
równoznaczne z ich wyznaczeniem w poszczególnych sprawach. Z art. 28 ust. 1 i 2
Prawa o adwokaturze wynika, że do zwolnienia adwokata od udzielenia pomocy z
urzędu, które jest w pewnym sensie odmową jej udzielenia, może dojść tylko w
konkretnych sprawach, w których adwokat został wyznaczony do świadczenia
pomocy prawnej i tylko z ważnych przyczyn, które podlegają badaniu w odniesieniu
do danej sprawy. Zwolnienie to nie może mieć charakteru trwałego i generalnego.
W przeciwnym razie należałoby przyjąć, że mające je uzasadniać przyczyny w
istocie uniemożliwiają wykonywanie zawodu adwokata. Inaczej rzecz ujmując,
skoro przewidziany w art. 28 ust. 2 Prawa o adwokaturze wniosek adwokata o
zwolnienie go z obowiązku świadczenia pomocy prawnej z urzędu ma rację bytu
tylko wówczas, gdy uprawniony organ wyznaczył adwokata do jej udzielenia w
konkretnej sprawie, przeto zwolnić adwokata od tego obowiązku może tylko organ,
który go wyznaczył. Nie budzi wątpliwości, że organem tym w sytuacjach
określonych w art. 81 § 1 k.p.k. jest prezes sądu właściwego do rozpoznania
sprawy, a nie okręgowa rada adwokacka lub jej dziekan.
Unormowanie art. 17 ust. 1 Konstytucji RP upoważnia samorządy zawodów
zaufania publicznego do sprawowania „pieczy nad należytym wykonywaniem tych
8
zawodów” „w granicach interesu publicznego i dla jego ochrony”. Sprawowana
piecza powinna uwzględniać interes publiczny. Każde działanie samorządu
zawodowego w zakresie „sprawowania pieczy” podlega zatem konstytucyjnie
ukierunkowanej ocenie, dokonywanej z uwzględnieniem interesu publicznego i jego
ochrony.
Stosownie do art. 28 ust. 2 Prawa o adwokaturze w sprawach, w których
pomoc prawna ma z mocy przepisów prawa nastąpić z urzędu, zwolnić adwokata
od udzielenia tej pomocy może tylko organ, który go wyznaczył, chyba że przepis
szczególny stanowi inaczej. Brzmienie tego przepisu jednoznacznie wskazuje, że
do zwolnienia, o jakim mowa w tym przepisie, może dojść jedynie w
poszczególnych sprawach, w których adwokat został wyznaczony do świadczenia
pomocy prawnej i może do niego dojść tylko w razie istnienia ważnych przyczyn.
Uchwała rady adwokackiej nie może zwalniać adwokata z udzielenia pomocy
prawnej z urzędu (zwłaszcza jeszcze przed wyznaczeniem obrońcy z urzędu),
zatem choćby z tego względu nie było możliwe kierowanie pytania prawnego do
Trybunału Konstytucyjnego, co postulowała Naczelna Rada Adwokacka w
odpowiedzi na skargę.
Zgodnie z art. 14 ust. 1 Prawa o adwokaturze, Minister Sprawiedliwości
zwraca się do Sądu Najwyższego o uchylenie sprzecznych z prawem uchwał
organów adwokatury i organów izb adwokackich w terminie 3 miesięcy od dnia ich
doręczenia. Jeżeli zaskarżona uchwała rażąco narusza prawo, termin ten wynosi 6
miesięcy. Przepis ten nie wprowadza żadnego ograniczenia przedmiotowego w
odniesieniu do uchwał, których legalność może być w ramach tej procedury
kwestionowana.
Stosownie do art. 17 ust. 1 Konstytucji RP, w drodze ustawy można tworzyć
samorządy zawodowe, reprezentujące osoby zaufania publicznego i sprawujące
pieczę nad należytym wykonywaniem tych zawodów w granicach interesu
publicznego i dla jego ochrony. Niewątpliwie zawód adwokata należy do grupy
zawodów zaufania publicznego, o których mowa w tym przepisie. Wypełnienie
przez samorząd zawodowy funkcji, o których stanowi art. 17 ust. 1 ustawy
zasadniczej, nie może być pozostawione nieskrępowanemu prawem uznaniu
korporacji samorządowych i ich organów, ale musi być zgodne z regulacjami
9
konstytucyjnymi i ustawowymi. Wolność wykonywania zawodu zaufania
publicznego nie może bowiem mieć charakteru absolutnego i musi być poddana
reglamentacji prawnej, w szczególności gdy chodzi o wyznaczenie sposobów i ram
jego wykonywania oraz określenie powinności wobec państwa (por. uzasadnienie
wyroku Trybunału Konstytucyjnego z dnia 1 grudnia 2009 r., K 4/08 i powołane w
nim orzeczenia). W uzasadnieniu wyroku z dnia 18 lutego 2004 r., P 21/02 (OTK-A
2004 nr 2, poz. 9) Trybunał Konstytucyjny podkreślił, że art. 17 ust. 1 ustawy
zasadniczej - poprzez werbalizację wymogu działania „w granicach interesu
publicznego i dla jego ochrony” - nie pozostawia wątpliwości co do priorytetowego
traktowania interesu publicznego w ramach sprawowanej „pieczy”. Dotyczy to
również relacji „interesu publicznego” do środowiskowego interesu konkretnej
korporacji zawodowej. Obowiązuje tu pierwszeństwo interesu publicznego w
stosunku do interesu środowiskowego (i to bez względu na potencjalne trudności w
zharmonizowaniu tych interesów przez samorząd, legitymowany jednocześnie do
„reprezentowania osób wykonujących zawody zaufania publicznego”). Trybunał
stwierdził, że w praktyce jednoczesne wypełnianie funkcji, o których mowa w art. 17
ust. 1 Konstytucji, nie jest wolne od napięć czy wręcz konfliktów między
środowiskowymi interesami grupy wykonującej określony zawód a interesem
publicznym, w granicach którego i dla którego ochrony samorząd sprawuje pieczę
nad należytym wykonywaniem tego zawodu. Nie zmienia to roli ustrojowej
samorządu zawodowego, o której mowa w postanowieniach art. 17 ust. 1 ustawy
zasadniczej, wyrażającej się w nałożeniu nań obowiązku harmonijnego łączenia
konstytucyjnych funkcji. Samorząd zawodowy ma nie tyle niwelować środowiskowe
interesy osób wykonujących zawody zaufania publicznego, ile zmierzać do ich
uzgodnienia z interesem publicznym. Zakres i sposób harmonizowania przez
samorząd interesu publicznego z interesem środowiskowym nie może być
pozostawiony nieskrępowanemu prawem uznaniu korporacji samorządowych oraz
ich organów i poddany tylko uregulowaniom korporacyjnym. W szczególności nie
mogą one wyłączać czy ograniczać treści uregulowań konstytucyjnych i
ustawowych gwarantujących wolności oraz prawa osób pozostających poza
organizacyjnymi ramami korporacji samorządowych.
10
Z art. 45 ust. 1 Konstytucji wynika prawo każdego do sprawiedliwego i
jawnego rozpatrzenia sprawy bez nieuzasadnionej zwłoki przez właściwy,
niezależny i niezawisły sąd. To konstytucyjnie zagwarantowane prawo do sądu nie
może być ograniczone przez uniemożliwienie lub utrudnienie jednostce dostępu do
obrońcy z urzędu na skutek podjęcia przez organ samorządu zawodowego
adwokatów uchwały sprzecznej z prawem jako stawiającej interes korporacyjny
ponad interes publiczny i stojącej na przeszkodzie nie tylko zapewnieniu
sprawnego toku postępowania sądowego, ale przede wszystkim prawidłowej i
skutecznej realizacji prawa oskarżonego do obrony (art. 81 § 1 w związku z art. 81
a § 1, 2 i 4 k.p.k. i w związku z § 2 pkt 1 i 2 rozporządzenia wykonawczego). Nie
budzi wątpliwości, że obowiązek świadczenia pomocy prawnej z urzędu jest
publicznoprawnym obowiązkiem adwokatów (art. 21 ust. 3 oraz art. 28 ust. 1 i 2
Prawa o adwokaturze), gwarantującym prawidłowe funkcjonowanie wymiaru
sprawiedliwości przez zapewnienie realizacji prawa obywateli do sądu oraz do
równego traktowania (art. 45 ust. 1 i art. 32 Konstytucji RP - por. także
uzasadnienie uchwały Sądu Najwyższego z dnia 8 marca 2012 r., III CZP 2/12,
OSNC 2012 nr 10, poz. 115). Zaskarżona uchwała, stanowiąca o nieprzedstawieniu
do dnia 31 lipca 2015 r. prezesom właściwych sądów wykazów, o których stanowi §
2 pkt 2 rozporządzenia wykonawczego, narusza przedstawione wyżej
konstytucyjne i ustawowe gwarancje. Z powyższych względów orzeczono jak w
punkcie I sentencji wyroku, poprzestając na uchyleniu zaskarżonej uchwały w
adekwatnej części bez przekazania sprawy do ponownego rozpoznania, gdyż
rodzaj sprzeczności z prawem postanowienia uchwały czyni bezprzedmiotowym
ponowne rozpoznawanie tej samej kwestii.
W odpowiedzi na skargę niesłusznie wskazano, że sekretarz stanu nie był
uprawniony do podpisania skargi z upoważnienia Ministra Sprawiedliwości. Zgodnie
z art. 37 ust. 1 ustawy z dnia 8 sierpnia 1996 r. o Radzie Ministrów (jednolity tekst:
Dz.U. z 2012 r., poz. 392 ze zm.), minister wykonuje swoje zadania przy pomocy
sekretarza i podsekretarzy stanu, gabinetu politycznego ministra oraz dyrektora
generalnego urzędu. Zgodnie z ust. 2 powołanego artykułu, zakres czynności
sekretarza i podsekretarza stanu ustala właściwy minister, zawiadamiając o tym
Prezesa Rady Ministrów. Wydane na podstawie tego ostatniego przepisu
11
zarządzenie Ministra Sprawiedliwości z dnia 20 lutego 2015 r. w sprawie ustalania
zakresu czynności członków kierownictwa Ministerstwa Sprawiedliwości oraz
Dyrektora Generalnego Urzędu (Dz.Urz. MS z 2015 r., poz. 76 ze zm.), w § 2 ust. 1
stanowi, że sekretarz stanu J. K. sprawuje stałe zastępstwo Ministra
Sprawiedliwości w sprawach podejmowania czynności określonych, między innymi,
w Prawie o adwokaturze. W judykaturze przyjmuje się zgodnie, że sekretarz stanu
działający w oparciu o art. 37 ust. 1 ustawy o Radzie Ministrów, nie jest ani
pełnomocnikiem, ani zastępcą ministra, a działa w ramach szczególnego rodzaju
upoważnienia do wykonywania kompetencji, wykonując je na rachunek i w imieniu
organu, do którego ustawowo te kompetencje należą. Oznacza to, że skargę na
uchwałę samorządu zawodowego, o której stanowi art. 14 ust. 1 Prawa o
adwokaturze, może skutecznie wnieść sekretarz stanu w Ministerstwie
Sprawiedliwości, działający z upoważnienia Ministra Sprawiedliwości (por. wyrok
Sądu Najwyższego z dnia 18 września 2014 r., III ZS 2/14, LEX nr 1537562 i
powołane w nim wcześniejsze orzecznictwo oraz wyrok Naczelnego Sądu
Administracyjnego z dnia 7 stycznia 2009 r., II GSK 997/08, LEX nr 516018).
Zgodnie z regułą prawidłowego wykonywania kompetencji (tu - udzielenia
upoważnienia), sekretarz stanu, poprzez umieszczone w skardze nagłówki oraz
odciski pieczęci wskazujące na działanie z upoważnienia Ministra Sprawiedliwości,
zaświadcza o autentyczności i prawdziwości wymienionych dokumentów (por.
postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 25 stycznia 2012 r., SNO 47/11, LEX nr
1215804). Powyższe domniemanie znajduje potwierdzenie w treści cytowanego
wyżej zarządzenia będącego wyrazem woli Ministra Sprawiedliwości, wydanego w
oparciu o art. 37 ust. 2 ustawy o Radzie Ministrów i złożonego na rozprawie przed
Sądem Najwyższym.
Należy również podkreślić, że przedmiotem postępowania przed Sądem
Najwyższym jest publicznoprawna kwestia legalności uchwał organów samorządu
adwokackiego (art. 1 pkt 1 lit. c ustawy z dnia 23 listopada 2002 r. o Sądzie
Najwyższym, jednolity tekst: Dz.U. z 2013 r., poz. 499 ze zm.), a przepisy Prawa o
adwokaturze nie zawierają przepisu o stosowaniu do tych spraw przepisów
Kodeksu postępowania cywilnego. W związku z powyższym, do sprawy, o której
mowa w art. 14 ust. 1 Prawa o adwokaturze, nie stosuje się przepisów tego
12
Kodeksu, a jedynie do toczącego się przed Sądem Najwyższym postępowania ze
skargi Ministra Sprawiedliwości należy stosować - per analogiam - nie wprost, ale
odpowiednio, przepisy dotyczące postępowania kasacyjnego (por. postanowienie z
dnia 10 kwietnia 2008 r., III ZS 2/08, LEX nr 686073 i przywołane w nim
wcześniejsze orzecznictwo oraz powołane wyżej postanowienie z dnia 18 września
2014 r., III ZS 2/14). Skoro więc ze skargi Ministra Sprawiedliwości (niebędącej
skargą kasacyjną w rozumieniu art. 3984
k.p.c.) wynika, jaka uchwała, jakiego
organu samorządu zawodowego oraz w jakim zakresie i z jakich powodów została
zaskarżona, to możliwe było jej merytoryczne rozpoznanie.
Przedstawiony pogląd został zaaprobowany również we wcześniejszym
wyroku Sądu Najwyższego z dnia 18 września 2014 r. III ZS 2/14 (LEX nr
1537562). Nie było więc podstaw do odrzucenia skargi lub postulowanego
umorzenia postępowania.
Sąd Najwyższy nie neguje prawa Prezydium Naczelnej Rady Adwokackiej
do wyrażenia niezadowolenia w formie adekwatnej uchwały, czemu dał wyraz w
punkcie II sentencji wyroku. Istotnie optymalnym rozwiązaniem byłoby osiągniecie
konsensusu w sprawie kosztów pomocy prawnej świadczonej z urzędu,
uwzględniającego zarówno interes (zadłużonego) Państwa oraz interesy i liczbę
adwokatów. Brak takiego porozumienia nie mógł jednak uzasadniać protestu
Adwokatury przez nieprzedstawienie przez Okręgowe Rady Adwokackie w terminie
do dnia 31 lipca 2015 r. prezesom sądów rejonowych, okręgowych i apelacyjnych,
których obszar właściwości obejmuje zasięg terytorialny danej Izby „wykazu
pozostałych adwokatów uprawnionych do obrony w postępowaniu karnym według
przepisów o ustroju adwokatury, mających siedzibę zawodową na obszarze
właściwości danego sądu” (tzw. listy B), o której mowa w § 2 pkt. 2 rozporządzenia
Ministra Sprawiedliwości z dnia 27 maja 2015 r. w sprawie sposobu zapewnienia
oskarżonemu korzystania z pomocy obrońcy z urzędu.
Mając powyższe okoliczności na względzie Sąd Najwyższy orzekł jak w
sentencji.
13
eb