Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt V CSK 122/15
WYROK
W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ
Dnia 5 listopada 2015 r.
Sąd Najwyższy w składzie:
SSN Maria Szulc (przewodniczący, sprawozdawca)
SSN Antoni Górski
SSN Zbigniew Kwaśniewski
Protokolant Izabella Janke
w sprawie z powództwa A. Sp. z o.o. w W.
przeciwko Skarbowi Państwa-Sądowi Okręgowemu i Sądowi Apelacyjnemu o
zapłatę,
po rozpoznaniu na rozprawie w Izbie Cywilnej w dniu 5 listopada 2015 r.,
skargi kasacyjnej strony powodowej od wyroku Sądu Apelacyjnego
z dnia 19 listopada 2014 r.,
1) oddala skargę kasacyjną;
2) zasądza na rzecz Skarbu Państwa Prokuratorii Generalnej
Skarbu Państwa od powoda kwotę 1800,- ( jeden tysiąc osiemset
) złotych tytułem zwrotu kosztów postępowania kasacyjnego.
UZASADNIENIE
2
Zaskarżonym wyrokiem Sąd Apelacyjny oddalił apelację powodowej spółki
od wyroku Sądu Okręgowego, którym zostało oddalone jej powództwo o
zasądzenie od pozwanego Skarbu Państwa - Sądu Okręgowego i Sądu
Apelacyjnego kwoty 101.800 zł z tytułu odszkodowania za szkodę poniesioną w
związku z wydaniem orzeczeń dotyczących odmowy zwrotu z urzędu opłaty od
apelacji i skargi kasacyjnej na podstawie art. 79 ust. 1 lit. e) ustawy z dnia 28 lipca
2005 r. o kosztach sądowych w sprawach cywilnych (j. t. Dz. U. z 2014 r., poz.
1025 ze zm.; dalej u.k.s.c.) oraz wyrządzonej wyrokiem wstępnym Sądu
Okręgowego z dnia 8 czerwca 2006 r. sygn. I C …/05 oraz wyrokiem Sądu
Apelacyjnego z dnia 20 marca 2007 r. sygn. I ACa …/07.
Sądy obu instancji ustaliły, że powodowa spółka uczestnicząc w charakterze
pozwanej w sprawie z powództwa J. T. o zadośćuczynienie i odszkodowanie
uiściła w kwotach po 50.900 zł opłatę od apelacji od wyroku wstępnego Sądu
Okręgowego z dnia 8 czerwca 2006 r. ustalającego odpowiedzialność pozwanej i
opłatę od skargi kasacyjnej od wyroku Sądu Apelacyjnego oddalającego jej
apelację. W wyniku rozpoznania skargi kasacyjnej Sąd Najwyższy uchylił wyrok
Sądu Apelacyjnego i przekazał sprawę do ponownego rozpoznania, pozostawiając
temu Sądowi rozstrzygnięcie o kosztach postępowania kasacyjnego. Sąd
Apelacyjny uchylił wyrok wstępny Sądu Okręgowego i przekazał sprawę do
ponownego rozpoznania, w wyniku którego wyrokiem z dnia 4 marca 2009 r. Sąd
ten powództwo oddalił i nie obciążył powoda J. T. obowiązkiem zwrotu kosztów
procesu na rzecz pozwanej na podstawie art. 102 k.p.c.
Wnioski o zwrot opłaty od apelacji i o zwrot opłaty od skargi kasacyjnej
zostały prawomocnie oddalone przez Sąd Okręgowy i przez Sąd Apelacyjny z
uwagi na brak przesłanek określonych w art. 79 ust. 1 lit.e) u.k.s.c. wobec nie
stwierdzenia przez Sąd wyższej instancji oraz Sąd Najwyższy oczywistego
naruszenia prawa przy wydaniu wyroku z dnia 8 czerwca 2006 r. i wyroku z dnia 20
marca 2007 r.
Sąd pierwszej instancji przyjął w oparciu o art. 4171
§ 2 k.c., że niezgodność
z prawem, rodząca odpowiedzialność odszkodowawczą Skarbu Państwa, musi
mieć charakter kwalifikowany, elementarny i oczywisty. Celem art. 79 ust. 1 pkt 1
3
lit. e) u.k.s.c. jest nie obciążanie żadnej ze stron obowiązkiem poniesienia opłaty od
środka zaskarżenia w sytuacji, gdy zaskarżone orzeczenie oczywiście narusza
prawo albo gdy przy jego wydaniu doszło do oczywistego naruszenia prawa, które
powinno być wyraźnie stwierdzone w orzeczeniu uwzględniającym środek
zaskarżenia, a Sąd odwoławczy i Sąd Najwyższy takiego naruszenia prawa nie
stwierdził.
Sąd Apelacyjny podzielił pogląd prawny Sądu Okręgowego z tym, że
przypomniał, iż powódka wskazywała w podstawie faktycznej kilka orzeczeń Sądów
– z jednej strony związanych z wnioskiem o zwrot kosztów sądowych, których
podstawę prawną stanowił art. 79 ust. 1 pkt 1 lit. e) u.k.s.c., w którym to
postępowaniu tok instancyjny został wyczerpany, z drugiej zaś strony dotyczących
ustalenia odpowiedzialności deliktowej strony powodowej w innej sprawie, w której
podstawę rozstrzygnięcia merytorycznego stanowił art. 416 k.c. a rozstrzygnięcia
o kosztach procesu art. 102 k.p.c., w której tok instancyjny nie został przez
powódkę wyczerpany w zakresie kosztów procesu, co prowadzi do konieczności
rozróżnienia tych podstaw. W zakresie pierwszej z nich, wskazując na definicję
orzeczenia niezgodnego z prawem jako orzeczenia, które jest sprzeczne
z zasadniczymi i nie podlegającymi różnej wykładni przepisami, z ogólnie
przyjętymi standardami rozstrzygnięć, albo zostało wydane w wyniku rażąco
błędnej wykładni albo zastosowania prawa, przy czym naruszenie jest oczywiste
i nie wymaga głębszej analizy, stwierdził, że oczywiste naruszenie prawa musi być
stwierdzone jednoznacznie w sposób nie pozwalający na dowolność interpretacji.
Przesłanką zastosowania art. 79 ust. 1 pkt 1 lit. e) u.k.s.c. jest uwzględnienie
środka zaskarżenia z powodu oczywistego naruszenia prawa i stwierdzenia tego
naruszenia przez sąd. W wyroku zarówno Sądu Apelacyjnego z dnia 15 maja
2008 r. jak i Sądu Najwyższego z dnia 18 stycznia 2008 r. nie ma powołania się na
oczywiste naruszenie prawa, a powódka nie usiłowała dowodzić istnienia tej
przesłanki wskazując jedynie, że stwierdzenie oczywistego naruszenia prawa nie
musi wynikać wprost z wydanego orzeczenia. Wprawdzie ustawa nie definiuje
sposobu wykonania obowiązku stwierdzenia oczywistości naruszenia prawa przez
sąd odwoławczy lub Sąd Najwyższy, lecz jest oczywiste, że w sentencji orzeczenia
odwoławczego powinien być zamieszczony nakaz zwrotu opłaty przez sąd, który
4
opłatę pobrał (art. 79 ust. 1 pkt 1 lit. e) u.k.s.c., a w uzasadnieniu umotywowane
potwierdzenie kwalifikowanego naruszenia prawa (art. 328 § 2 k.p.c.). Analiza
motywów zarówno Sądu Apelacyjnego, jak i Sądu Najwyższego wskazuje, że
podstawą uwzględnienia środka odwoławczego i skargi kasacyjnej nie było
oczywiste naruszenie prawa, lecz interpretacja prawna przesłanek
odpowiedzialności odszkodowawczej deliktowej w aspekcie ustaleń faktycznych;
zastosowanie art. 416 k.c. zamiast błędnego zastosowania art. 415 k.c. nie
doprowadziło do uwolnienia powódki (pozwanej) od odpowiedzialności
odszkodowawczej, a u podstaw oddalenia powództwa legły dodatkowo ustalone
okoliczności faktyczne. W rezultacie brak było podstaw do zastosowania art. 79 ust.
1 pkt 1 lit.e) u.k.s.c. w brzmieniu obowiązującym w dacie orzekania przez Sądy
o zwrocie wymienionych opłat.
Odnosząc się do drugiej wskazanej podstawy faktycznej, tj. orzeczeń
wydanych w sprawie, w której obecna strona powodowa była pozwaną wyjaśnił, że
na skutek własnych działań odstąpiła od kwestionowania końcowego
rozstrzygnięcia o kosztach procesu zawartego w wyroku Sądu Okręgowego z dnia
4 marca 2009 r., którym odstąpiono od obciążenia przegrywającego kosztami
procesu, w tym kosztami związanymi z uprzednio wniesionymi środkami
zaskarżenia, co uniemożliwia kwestionowanie prawidłowości tego orzeczenia
w niniejszym procesie wobec treści art. 4241b
k.p.c.
W skardze kasacyjnej od powyższego wyroku powódka wniosła o jego
uchylenie i przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania. W ramach pierwszej
podstawy kasacyjnej zarzuciła naruszenie przez niezastosowanie art. 417 § 1 k.c.
i art. 4171
§ 2 w zw. z 361 § 1 i 2 k.c. oraz art. 417 k.c. i art. 4171
§ 2 w zw. z 361
§ 1 i 2 w zw. z 4241a
§ 2 k.p.c. Naruszenie przepisów postępowania mające istotny
wpływ na wynik sprawy wywiodła z naruszenia przez błędną wykładnię
i niezastosowanie art. 79 ust. 1 pkt 1 lit. e) u.k.s.c. w zw. z art. 4241a
§ 2 k.p.c., art.
79 ust. 1 pkt 1 lit. e) u.k.s.c. w zw. z art. 4241a
§ 2 k.p.c., art. 4241a
§ 2 k.p.c.;
z naruszenia przez nierozpoznanie istoty sprawy w zakresie, w jakim Sąd drugiej
instancji nie dokonał weryfikacji przyczyn uchylenia wskazanych wyroków art. 378
§ 1 k.p.c. i art. 382 w zw. z 328 § 2 w zw. z 391 § 1 k.p.c. oraz z naruszenia art.
5
378 § 1 k.p.c. i art. 382 w zw. z 328 § 2 w zw. z 391 § 1 k.p.c. przez nierozpoznanie
istoty sprawy w wyniku nierozpoznania wszystkich zarzutów apelacji.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Nie są trafne zarzuty naruszenia przepisów postępowania w zakresie
objętym zarzutami uchybienia art. 378 § 1 oraz 382 w zw. z 328 § 2 i 391 § 1 k.p.c.
wskutek nierozpoznania istoty sprawy przez Sąd drugiej instancji uzasadnionej
brakiem weryfikacji przyczyn uchylenia wskazanych wyroków, nierozpoznaniem
wszystkich zarzutów apelacji i nierozpoznaniem żądania naprawienia szkody
wyrządzonej wyrokiem wstępnym Sądu Okręgowego z dnia 8 czerwca 2006 r.
sygn. IC …/05 i wyrokiem Sądu Apelacyjnego z dnia 20 marca 2007 r. sygn. I
ACa …/07.
W orzecznictwie Sądu Najwyższego przyjmuje się, że do nierozpoznania
istoty sprawy dochodzi wówczas, gdy rozstrzygnięcie sądu nie odnosi się do tego,
co było przedmiotem sprawy lub gdy zaniechał on zbadania materialnej podstawy
żądania albo merytorycznych zarzutów strony bezpodstawnie przyjmując, że
istnieje przesłanka materialnoprawna lub procesowa unicestwiająca roszczenie.
Jest to więc stan nierozstrzygnięcia o żądaniu strony, natomiast wszelkie inne
naruszenia prawa materialnego lub procesowego nie uzasadniają przyjęcia, że
sprawa nie została rozpoznana przez sąd (postanowienie Sądu Najwyższego
z dnia 23 września 1998 r., II CKN 897/97, OSNC 1999 nr 1, poz. 22, wyrok Sądu
Najwyższego z dnia 12 lutego 2002 r., I CKN 486/00, OSP 2003 nr 3, poz. 36,
z dnia 12 listopada 2007 r., I PK 140/07, OSNP 2009, nr 1-2, poz. 2, z dnia 3 lipca
2015 r., IV CZ 39/15, z dnia 26 czerwca 2015 r., I CZ 45/15 – nie publ.).
Zarzucane niedokonanie weryfikacji przyczyn uchylenia wskazanych
wyroków po pierwsze nie może być zakwalifikowane jako nierozpoznanie istoty
sprawy, a po drugie nie zachodzi. Sąd Apelacyjny dokonał oceny przyczyn
uchylenia wyroku wstępnego Sądu Okręgowego z dnia 8 czerwca 2006 r. sygn. I
C …/05 oraz wyroku Sądu Apelacyjnego z dnia 20 marca 2007 r., sygn. I
ACa …/07 i motywy w tym zakresie ujął na stronie 8 uzasadnienia wyroku, zaś fakt,
że wywiódł z ich analizy wnioski niezgodne z oczekiwaniem skarżącej nie
uzasadnia ani naruszenia art. 378 k.p.c. ani naruszenia art. 328 § 2 k.p.c. również
6
w zakresie objętym twierdzeniem o nierozpoznaniu wszystkich zarzutów
apelacyjnych, tym bardziej iż motywy są klarowne i poddają się kontroli kasacyjnej.
Rozpoznane zostało także drugie zgłoszone przez powódkę żądanie – naprawienia
szkody wyrządzonej wskazanymi wyżej wyrokami i zarzuty apelacji w tym zakresie.
Sąd drugiej instancji wyraźnie rozgraniczył dwa żądania powódki i do wskazanego
w zarzucie odniósł się stwierdzając, że niezaskarżenie przez powódkę końcowego
postanowienia o kosztach procesu zawartego w wyroku Sądu Okręgowego z dnia
4 marca 2009 r., którym odstąpiono od obciążenia przegrywającego kosztami
procesu, w tym kosztami związanymi z uprzednio wniesionymi środkami
zaskarżenia, uniemożliwia kwestionowanie prawidłowości tego orzeczenia w
niniejszym procesie wobec treści art. 4241b
k.p.c. Dodatkowo podnieść trzeba, że
skoro powódka jako szkodę wskazuje uiszczenie opłat sądowych od środków
zaskarżenia, to jej źródłem nie może być nieprawomocny wyrok Sądu Okręgowego
oraz prawomocny wyrok Sądu Apelacyjnego, następnie uchylone, których treść
była przyczyną wniesienia środków zaskarżeń i powstania obowiązku uiszczenia
opłat. Źródłem tym może być ostateczne rozstrzygnięcie o kosztach procesu na
podstawie art. 102 k.p.c., bo dopiero ono przesądzało o zasadzie ich poniesienia i
mogło ewentualnie prowadzić do szkody oraz pozostawać z nią w związku
przyczynowym, ale tej podstawy faktycznej jako źródła szkody powódka nie
powołuje.
Pozostałe zarzuty tj. dotyczące naruszenia 79 ust. 1 pkt 1 lit. e) u.k.s.c.
i 4241a
§ 2 k.p.c. zostaną omówione łącznie z zarzutami dotyczącymi prawa
materialnego. Z przyczyny wskazanej wyżej rozważania mogą się odnosić tylko do
roszczenia związanego z wydanymi prawomocnymi postanowieniami o odmowie
zwrotu opłaty.
Podstawę roszczenia powódki stanowi art. 4171
§ 2 w zw. z 417 § 1 k.c.
Przesłanką odpowiedzialności, poza szkodą i związkiem przyczynowym jest
zdarzenie szkodzące, którym jest prawomocne orzeczenie niezgodne z prawem,
która to niezgodność musi być stwierdzona we właściwym postępowaniu, chyba że
przepisy odrębne stanowią inaczej.
7
Oznacza to, że nie każdemu orzeczeniu obiektywnie niezgodnemu z prawem
można przypisać bezprawie judykacyjne rodzące odpowiedzialność
odszkodowawczą, lecz tylko takiemu, którego niezgodność z prawem ma postać
kwalifikowaną, a więc musi zostać stwierdzone, że jest ona oczywista i rażąca.
Taką cechę można przypisać orzeczeniu niewątpliwie sprzecznemu z zasadniczymi
i niepodlegającymi różnej wykładni przepisami, z ogólnie przyjętymi standardami
rozstrzygnięć albo wydanemu w wyniku szczególnie rażącej wykładni lub
niewłaściwego zastosowania prawa. Kategoria bezprawności judykacyjnej jest
węższa od bezprawności stanowiącej przesłankę odpowiedzialności na podstawie
art. 417 § 1 k.c., która obejmuje każdą obiektywną sprzeczność działania lub
zaniechania władzy publicznej z przepisami prawa.
Stwierdzenie niezgodności z prawem orzeczenia następuje w trybie skargi
o stwierdzenie niezgodności prawomocnego orzeczenia z prawem, z tym że
w wypadku prawomocnych orzeczeń, od których skarga nie przysługuje można,
zgodnie z art. 4241b
k.p.c., domagać się odszkodowania bez takiego stwierdzenia,
chyba że strona nie skorzystała z przysługujących jej środków prawnych.
Postanowienia w przedmiocie odmowy zwrotu opłaty sądowej nie podlegają
takiemu zaskarżeniu (art. 4241
k.p.c.) ale powódka wykorzystała środki prawne
w postaci zażalenia, a więc może bez uprzedniego stwierdzenia niezgodności tych
orzeczeń z prawem we właściwym postępowaniu domagać się odszkodowania.
W takim wypadku sąd odszkodowawczy jest władny do ustalenia czy działanie
władzy publicznej było bezprawne w wyżej wskazanym rozumieniu, a więc czy
kwestionowane postanowienia naruszały art. 79 § 1 lit. e) u.k.s.c. w sposób
kwalifikowany.
Art. 79 § 1 lit. e) u.k.s.c. stanowi, że sąd zwraca stronie z urzędu całą
uiszczoną opłatę sądową od apelacji, zażalenia lub skargi kasacyjnej w razie
uwzględnienia środka zaskarżenia z powodu oczywistego naruszenia prawa
i stwierdzenia tego naruszenia przez sąd odwoławczy lub Sąd Najwyższy. Zawiera
zatem dwie łączne przesłanki zwrotu opłaty z urzędu - uwzględnienie środka
odwoławczego z powodu oczywistego naruszenia prawa i stwierdzenie tego
naruszenia przez sąd odwoławczy.
8
W doktrynie i judykaturze przyjmuje się, że oczywiste naruszenie prawa
w rozumieniu tego przepisu musi mieć - tak jak przy skardze o stwierdzenie
niezgodności - charakter kwalifikowany, czyli musi być widoczne prima facie,
a stwierdzenie takiego naruszenia przez sąd odwoławczy musi nastąpić w związku
z uwzględnieniem środka, musi być wyraźne i nie można go domniemywać. Samo
twierdzenie skarżącego, że doszło do oczywistego naruszenia prawa nie jest
przesłanką zwrotu. Taka kwalifikacja naruszenia może nastąpić wtedy, gdy sąd
drugiej instancji nakaże zwrot opłaty, lub w uzasadnieniu wyroku uchylającego
wyraźnie wskaże na oczywiste naruszenie prawa. Przemilczenie natomiast tej
kwestii w uzasadnieniu albo zaznaczenie, że do takiego naruszenia nie doszło nie
pozwala na przyjęcie zaistnienia tej przesłanki. Analizie powinna więc podlegać
treść sentencji i uzasadnienia wyroków kasatoryjnych Sądu Najwyższego i Sądu
Apelacyjnego.
Omawiany przepis w zakresie pkt 1 lit.f), był przedmiotem kontroli Trybunału
Konstytucyjnego, który orzekł o jego niezgodności z ustawą zasadniczą w zakresie,
w jakim w postępowaniu nieprocesowym wszczętym z urzędu nie przewiduje
zwrotu opłaty od skargi na postanowienie referendarza sądowego uwzględnionej
z innego powodu, niż oczywiste naruszenie prawa. Kontrola ta nie objęła więc
zakresem pkt 1 lit. e) i dotyczyła wyłącznie postępowania rejestrowego
z odpowiednim zastosowaniem przepisów postępowania nieprocesowego, którego
przepisy w sposób odmienny niż w procesie regulują zwrot kosztów postępowania.
Pojawia się w tym miejscu rozważań problem prawny związany z treścią art.
4241a
§ 2 k.p.c. stanowiącego, że orzeczenie Sądu Najwyższego wydane na skutek
wniesienia skargi kasacyjnej traktuje się jak orzeczenie wydane w postępowaniu
wywołanym wniesieniem skargi o niezgodność.
W niniejszej sprawie wiąże się on z zagadnieniem, czy skoro Sąd Najwyższy
uchylił wyrok Sądu Apelacyjnego, to przesądza to o uwzględnieniu środka
odwoławczego z powodu oczywistego naruszeniu prawa i czy sądy w sprawie o
zwrot opłaty były związane tym wyrokiem jako orzeczeniem równym w skutkach z
orzeczeniem wydanym w postępowaniu ze skargi o niezgodność.
9
W doktrynie prezentowane są rozbieżne stanowiska. Przedstawiciele
pierwszego z nich wyrażają pogląd, że wydanie wyroku kasatoryjnego przez Sąd
Najwyższy jest równoznaczne ze stwierdzeniem niezgodności orzeczenia
z prawem w rozumieniu art. 4171
§ 2 k.p.c., zaś zwolennicy poglądu przeciwnego
wskazują, że takie orzeczenie nie przesądza automatycznie o niezgodności
z prawem uchylonego orzeczenia, zależy to bowiem od kwalifikacji uchybień
stwierdzonych przez Sąd Najwyższy.
Zagadnienie to było przedmiotem rozważań w postanowieniu Sądu
Najwyższego z dnia 26 listopada 2010 r., IV CSK 383/10 i w wyroku z dnia
13 czerwca 2013 r., V CSK 328/12 (nie publ.), w których przyjął, że orzeczenie
kasatoryjne wydane na skutek skargi kasacyjnej nie zawsze jest równoznaczne
z tym, że uchylone orzeczenie sądu drugiej instancji jest niezgodne z prawem
w rozumieniu art. 4171
§ 2 w zw. z art. 4241a
§ 2 k.c. Wyjaśnił, że za takim
poglądem przemawia odmienność celów postępowania o stwierdzenie
niezgodności i postępowania kasacyjnego, w pierwszym z nich jest to bowiem
stwierdzenie czy wyrok jest zgodny z prawem, a w drugim badanie zasadności
podniesionych zarzutów kasacyjnych. O ile więc odmowa przyjęcia skargi
kasacyjnej do rozpoznania lub jej oddalenie nie budzi wątpliwości co do skutku
w zakresie uznania zgodności zaskarżonego wyroku z prawem, to wyrok
kasatoryjny może zapaść wobec stwierdzenia naruszenia przepisów prawa ale nie
musi oznaczać naruszenia kwalifikowanego wymaganego w skardze o stwierdzenie
niezgodności. Przyczyną może być konieczność rozstrzygnięcia istotnego
zagadnienia prawnego albo potrzeba wykładni prawa. Mieć trzeba nadto na
uwadze przyznaną sądowi swobodę orzeczniczą i prawo do wykładni, nawet
odmiennej, jeżeli nie wykracza rażąco poza ich granice.
Sąd Najwyższy w składzie orzekającym w niniejszej sprawie przychyla się do
tego poglądu.
Uwzględnić również stanowisko Trybunału Konstytucyjnego, który stwierdził,
że bezprawność judykacyjna musi być rozumiana jako oczywista i rażąca
niezgodność orzeczenia z prawem i mieć postać kwalifikowaną, a więc uchylenie
wyroku nie zawsze oznacza wykroczenie przez sąd poza granice przyznanej mu
10
swobody i nie każdy przejaw niezgodności z prawem stanowi przesłankę
odpowiedzialności odszkodowawczej. Tak jest tylko wtedy, gdy sędziemu można
postawić zarzut subiektywnej wadliwości postępowania i sprzeczność z prawem
można zakwalifikować jako wystarczająco poważne naruszenie prawa i tylko
w wyjątkowych wypadkach (wyroki z dnia 1 kwietnia 2008 r., SK 77/06, OTK ZU nr
3/A/2008, poz. 39, z dnia 27.IX.12 SK 4/11 OTK - A z 2012, nr 8, poz. 97). Trybunał
Konstytucyjny wskazał również na odmienne cele postępowania o stwierdzenie
niezgodności prawomocnego orzeczenia z prawem i postępowania kasacyjnego
podkreślając odmienność ich charakteru, celu procesowego i skutków prawnych
(wyrok z dnia 12 lipca 2011 r., SK, 49/08, OTK ZU nr 6/A/2011).
Nie można nie zwrócić uwagi na niespójność rozwiązań przewidzianych
przez ustawodawcę w art. 4241
i 4241a
§ 2 k.p.c. Pierwszy przewiduje kwalifikowaną
postać niezgodności prawomocnego orzeczenia z prawem, natomiast drugi jako
podstawę wyroku kasatoryjnego wskazuje uwzględnienie skargi kasacyjnej a więc
uznanie za uzasadnione zarzutów prawa procesowego lub materialnego,
niezależnie od wagi i stopnia naruszenia prawa. Uznanie, że samo wydanie wyroku
kasatoryjnego uzasadnia przyjęcie naruszenia prawa w rozumieniu art. 4241
k.p.c.
prowadziłoby do powstania dwóch reżimów stwierdzenia kwalifikowanego
naruszenia prawa - jednego opartego na skardze o stwierdzenie niezgodności
i pojęciu kwalifikowanego naruszenia i drugiego opartego na wyroku kasatoryjnym
Sądu Najwyższego i jakimkolwiek naruszeniu prawa. Takie założenie jest
sprzeczne z zasadą odpowiedzialności Skarbu Państwa za bezprawie judykacyjne
w granicach kwalifikowanego naruszenia prawa i równości podmiotów wobec prawa.
Reasumując stwierdzić trzeba, że wyrok kasatoryjny Sądu Najwyższego
(art. 4241a
§ 1 k.p.c.) nie przesądza automatycznie o tym, że uchylone orzeczenie
Sądu drugiej instancji jest orzeczeniem niezgodnym z prawem w rozumieniu art.
4171
§ 2 k.c. W sytuacji określonej w art. 4241a
§ 2 k.p.c. sąd oceniając przesłanki
odpowiedzialności Skarbu Państwa na podstawie art. 4171
§ 2 k.c., dokonuje
kwalifikacji uchybień sądu drugiej instancji stwierdzonych przez Sąd Najwyższy
w wyroku kasatoryjnym, jeżeli oczywista niezgodność orzeczenia z prawem nie
została wyraźnie stwierdzona przez ten Sąd.
11
Tę samą zasadę zastosować trzeba do kompetencji sądu orzekającego
w sprawie o zwrot opłaty na podstawie art. 79 ust. 1 lit. e) u.k.s.c.; sąd ocenia czy
motywy Sądu Najwyższego wskazują na uwzględnienie środka odwoławczego
z powodu oczywistego naruszenia prawa.
Sąd drugiej instancji dokonując wykładni przesłanki oczywistości naruszenia
prawa, o której mowa w art. 79 ust. 1 lit. e) u.k.s.c. przyjął, że stwierdzenie tej
oczywistości musi wynikać z sentencji wyroku Sądu Najwyższego lub sądu
odwoławczego poprzez zamieszczenie nakazu zwrotu opłaty i umotywowanie tej
decyzji w uzasadnieniu orzeczenia. Zgodzić się należy ze skarżącym, że jest to
wykładnia zawężająca, stwierdzenie oczywistości naruszenia prawa może wynikać
bowiem nie tylko z sentencji zawierającej nakaz zwrotu opłat, co powoduje zwrot
opłat i brak szkody, ale także z motywów zawartych w uzasadnieniu orzeczenia
Sądu Najwyższego lub sądu drugiej instancji. W sprawie niniejszej Sąd Apelacyjny
dokonał jednak również oceny treści zarówno uzasadnienia Sądu Najwyższego, jak
i Sądu Apelacyjnego i nie znalazł podstaw do stwierdzenia, że uchylenie wyroków
z dnia 8 czerwca 2006 r. i z dnia 20 marca 2007 r. nastąpiło z przyczyny
oczywistego naruszenia prawa, którą to ocenę Sąd Najwyższy podziela. Skoro
Sądy orzekające w przedmiocie zwrotu opłat prawidłowo zastosowały art. 79 ust. 1
lit. e) u.k.s.c. i nie można zakwalifikować postanowień jako wydanych z oczywistym
naruszenia prawa, to wykluczone jest zastosowanie art. 4171
§ 2 w zw. z art. 417
§ 1 k.c.
Z tych przyczyn zaskarżony wyrok, mimo częściowo nietrafnego
uzasadnienia odpowiada prawu, zaś zarzuty naruszenia art. 417 § 1 k.c. i art. 4171
§ 2 w zw. z 361 § 1 i 2 k.c. i art. 417 k.c. i art. 4171
§ 2 w zw. z 361 § 1 i 2
w zw. z 4241a
§ 2 k.p.c. oraz art. 79 ust. 1 pkt 1 lit. e) u.k.s.c. w zw. z art. 4241a
§ 2 k.p.c. i art. 79 ust. 1 pkt 1 lit. ) u.k.s.c. w zw. z art. 4241a
§ 2 k.p.c. nie są
zasadne.
Wniosek powódki o odroczenie rozprawy przed Sądem Najwyższym nie
zasługiwał na uwzględnienie jako umotywowany chorobą pełnomocnika
substytucyjnego bez wskazania przyczyn braku możliwości uczestniczenia
w rozprawie pełnomocnika ustanowionego przez stronę.
12
Z tych względów orzeczono jak w sentencji na podstawie art. 39814
k.p.c.,
o kosztach rozstrzygając zgodnie z art. 98 § 1 k.p.c., 99, 108 § 1 k.p.c. w zw. z art.
391 § 1 i 39821
k.p.c. oraz z § 6 pkt 7 oraz § 13 ust. 4 pkt 2 rozporządzenia Ministra
Sprawiedliwości z dnia 28 września 2002 r. w sprawie opłat za czynności
adwokackie oraz ponoszenia przez Skarb Państwa kosztów nieopłaconej pomocy
prawnej udzielonej z urzędu (Dz. U. z 2013 r., poz. 461 ze zm.).
kc