Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt III CZP 74/15
UCHWAŁA
Dnia 18 listopada 2015 r.
Sąd Najwyższy w składzie:
SSN Jacek Gudowski (przewodniczący, sprawozdawca)
SSN Anna Kozłowska
SSN Grzegorz Misiurek
Protokolant Katarzyna Bartczak
w sprawie z powództwa Spółdzielczej Kasy Oszczędnościowo-Kredytowej
z siedzibą w G.
przeciwko W. W. i J. M.
o zapłatę,
po rozstrzygnięciu w Izbie Cywilnej na posiedzeniu jawnym
w dniu 18 listopada 2015 r.
zagadnienia prawnego
przedstawionego przez Sąd Okręgowy w S.
postanowieniem z dnia 28 maja 2015 r.,
"Czy na tle przepisu art. 182 § 1 zd. 1 k.p.c. bieg terminu
rocznego, o którym w nim mowa, przerywa każdy, czy też tylko
skuteczny, tzn. pozytywnie rozpatrzony przez Sąd, wniosek o podjęcie
zawieszonego w sprawie postępowania?"
podjął uchwałę:
Umorzenie postępowania na podstawie art. 182 § 1 k.p.c.,
zawieszonego na skutek niewskazania przez powoda
w wyznaczonym terminie adresu pozwanego (art. 177 § 1 pkt 6
k.p.c.), nie jest dopuszczalne, jeżeli powód przed upływem roku
od dnia postanowienia o zawieszeniu złożył wniosek o podjęcie
postępowania, wskazując prawidłowy adres pozwanego; złożenie
wniosku o podjęcie postępowania, który jest bezzasadny, nie
tamuje umorzenia postępowania.
2
UZASADNIENIE
Sąd Rejonowy w S. postanowieniem z dnia 15 stycznia 2014 r. zawiesił
postępowanie na podstawie art. 177 § 1 pkt 6 k.p.c., powódka bowiem – mimo wez-
wania i upływu wyznaczonego terminu – nie podała adresów zamieszkania pozwa-
nych.
W dniu 4 grudnia 2014 r. powódka wniosła o ustanowienie kuratora dla
pozwanych, nieznanych z miejsca pobytu, informując Sąd, że występowała do
Centrum Personalizacji Dokumentów Ministerstwa Spraw Wewnętrznych, skąd
otrzymała informację, iż pozwani nie są zameldowani na terenie Polski.
Jednocześnie wniosła też o podjęcie zawieszonego postępowania.
Postanowieniem z dnia 20 lutego 2015 r. Sąd Rejonowy, oddalając wniosek
o ustanowienie kuratora, odmówił podjęcia postępowania, które następnie – tym
samym postanowieniem – umorzył. Stwierdził, że wniosek o ustanowienie kuratora
nie został dostatecznie uprawdopodobniony, skoro zatem nie ustała przyczyna
zawieszenia i wniosek o podjęcie postępowania był bezzasadny, to – wobec upływu
rocznego terminu ustanowionego w art. 182 § 1 in principio k.p.c. – należało
postępowanie umorzyć.
Rozpoznając zażalenie powódki, Sąd Okręgowy przedstawił Sądowi
Najwyższemu do rozstrzygnięcia przedstawione na wstępie zagadnienie prawne.
Powziął poważne wątpliwości co do tego, czy przyczyną umorzenia postępowania
na podstawie art. 182 § 1 k.p.c. jest brak aktywności strony, polegający na
niezłożeniu w ciągu roku jakiegokolwiek wniosku o podjęcie postępowania, czy też
na niezłożeniu wniosku skutecznego.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Umorzenie postępowania jest jedną z niemerytorycznych form zakończenia
postępowania. Jego przyczyny – w sposób podstawowy i generalny – zostały
unormowane w art. 355 k.p.c., zgodnie z którym sąd umarza postępowania, czyli
kończy je definitywnie bez podejmowania rozstrzygnięcia co do istoty sporu
(sprawy), jeżeli powód cofnął pozew ze skutkiem prawnym lub jeżeli wydanie
wyroku stało się z innych przyczyn zbędne lub niedopuszczalne. Umorzenie
postępowania następuje w takim wypadku na mocy orzeczenia sądu,
3
niewywołującego jakichkolwiek skutków rei iudicatae, powodującego jednak
niektóre skutki prawomocności materialnej.
Jedną z przyczyn umorzenia postępowania przewidzianych w wymienionym
przepisie jest cofnięcie pozwu, a więc „odwołanie” jego wniesienia, dokonane
z uwzględnieniem wszystkich skutków procesowych tego aktu (por. art. 203 k.p.c.).
W samej rzeczy oznacza ono zamanifestowany w formie procesowej – wyraźny
i jednoznaczny – zamiar rozwiązania stosunku procesowego istniejącego między
stronami i sądem oraz rezygnację powoda z orzeczenia w danej sprawie
o przedstawionym pod osąd roszczeniu (żądaniu). Jest oczywiste, że – zgodnie
z zasadą skargowości i dyspozycyjności (por. art. 321 k.p.c.) – postępowanie
następczo pozbawione żądania powoda nie może się toczyć; ergo ulega umorzeniu.
Artykuł 182 § 1 k.p.c., będący podłożem wątpliwości w niniejszej sprawie,
stanowiący odrębną od art. 355 k.p.c. podstawę umorzenia postępowania,
nawiązuje do przesłanek przewidzianych w tym przepisie, przewiduje bowiem
przypadki umorzenia postępowania w sytuacjach, w których powód wprawdzie
pozwu nie cofnął, ale swoim zachowaniem dał podstawy do domniemania, że
wniesionego pozwu nie popiera. Ustawodawca uznał, uwzględniając także
argumenty pragmatyczne, kształtujące sprawność i skuteczność postępowania, że
nieaktywność powoda polegająca na zaniechaniu wykonania w określonym
terminie zależnych wyłącznie od niego czynności niezbędnych do tego, aby
postępowanie – zawieszone z powodu określonej przyczyny tamującej bieg sprawy
(art. 177 § 1 pkt 6 k.p.c.) – mogło toczyć się dalej, jest równoznaczne z jego
rezygnacją z uzyskania orzeczenia.
Procesowym znakiem aktywności powoda i dążenia do podjęcia
zawieszonego postępowanie jest złożenie przez niego stosownego wniosku;
w razie zawieszenia postępowania z powodu niewskazania adresu pozwanego,
ustawowy termin do złożenia tego wniosku, zapobiegającego umorzeniu
postępowania, wynosi rok. Prosta, pozbawiona semantycznej obudowy stylizacja
art. 182 § 1 zdanie pierwsze k.p.c. prowokuje prima facie do wniosku, że do
zapobieżenia umorzeniu postępowania wystarczy tylko zgłoszenie wniosku, bez
względu na jego zasadność i skuteczność z punktu widzenia dalszego toku
postępowania. Takie rozumienie omawianego przepisu, oparte wyłącznie na
4
deklaratywnej wykładni językowej, bez uwzględnienia kontekstu normatywnego,
a także celu oraz istoty zawieszenia postępowania z powodu niewskazania adresu
pozwanego, nie może być jednak uznane za prawidłowe.
Należy pamiętać, że przyczyną zawieszenia postępowania z powodu braku
prawidłowego adresu pozwanego jest niemożność nadania sprawie biegu lub
kontynuowania postępowania; brak tego adresu – adresu zamieszkania lub
siedziby (por. uzasadnienie uchwały Sądu Najwyższego z dnia 17 lipca 2014 r.,
III CZP 43/14, OSNC 2015, nr 5, poz. 57) – uniemożliwia doręczenie odpisu pozwu
oraz innych pism lub zawiadomień, odbywania posiedzeń jawnych, wydawania
orzeczeń etc. Jest zatem oczywiste, że dopóki powód nie wskaże prawidłowego
adresu pozwanego – a jest to jeden z jego podstawowych obowiązków
procesowych (por. art. 187 § 1 w związku z art. 126 § 2 pkt 1 k.p.c.) – dopóty
postępowanie nie może się toczyć. Jest także jasne, że w tej sytuacji złożenie
wniosku o podjęcie zawieszonego postępowania – bezzasadnego, bo
niewskazującego prawidłowego adresu pozwanego – jest procesowo jałowe;
wniosek taki podlega oddaleniu, gdyż przyczyna zawieszenia postępowania,
udaremniająca jego dalszy bieg, nie zostaje usunięta, w związku z czym
postępowanie wciąż nie może się toczyć. Należy zwrócić uwagę, że także w innych
wypadkach zawieszenia postępowania jego podjęcie następuje – z wyjątkiem
przewidzianym w art. 175 i 1751
k.p.c., które dotyczą jednak innych rodzajowo
sytuacji – zawsze wtedy, gdy przyczyna zawieszenia postępowania ustała i może
ono toczyć się dalej (por. art. 180 i 181 k.p.c.).
Niezależnie od tego, uznanie, że tylko samo złożenie wniosku o podjęcie
postępowania – bez względu na to, czy jest uzasadniony – jest wystarczające do
zapobieżenia skutkowi przewidzianemu w art. 182 § 1 zdanie pierwsze k.p.c.,
umożliwiałoby powodowi utrzymywane sprawy w stanie zawieszenia, a zarazem
zawisłości sine fine. W ten sposób, w wyniku celowych działań powoda,
stanowiących nadużycie uprawnień procesowych (art. 3 k.p.c.), po stronie
pozwanego mogłoby powstać realne zagrożenie jego prawa do wydania wyroku
w sprawnym i szybkim postępowaniu sądowym (art. 45 ust. 1 Konstytucji). Upadłby
także cel ustawodawcy przyświecający wymienionemu przepisowi oraz jego
zmianom polegającym na skróceniu terminów bezczynności powoda (por. ustawa
5
z dnia 16 listopada 2006 r. o zmianie ustawy - Kodeks postępowania cywilnego
oraz niektórych innych ustaw, Dz.U. Nr 235, poz. 1699); celem tych zmian było
zdopingowanie stron do aktywności procesowej oraz wzmocnienie podstaw
domniemania, że nieusunięcie przez powoda w oznaczonym terminie przeszkód
tamujących bieg postępowania, zależnych tylko od niego, oznacza rezygnację ze
skutecznego dochodzenia roszczenia zgłoszonego w danej sprawie.
Trzeba podkreślić, że powód już przed wniesieniem pozwu powinien ustalić
prawidłowy adres zamieszkania (siedziby) strony. Ma do tego odpowiednie środki,
zgodnie bowiem z art. 45 i nast. ustawy z dnia 24 września 2010 r. o ewidencji
ludności (jedn. tekst: Dz.U. z 2015 r., poz. 388 ze zm.), dane z rejestru PESEL,
rejestrów mieszkańców oraz rejestrów zamieszkania cudzoziemców są, pod kon-
trolą sądów administracyjnych, dostępne dla osób, które wykażą interes prawny
(por. także art. 72 ustawy z dnia 6 sierpnia 2010 r. o dowodach osobistych, jedn.
tekst: Dz.U. z 2010 r. Nr 167, poz. 1131 ze zm., oraz art. 8 z dnia 20 sierpnia 1997 r.
o Krajowym Rejestrze Sądowym, jedn. tekst: Dz.U. z 2015 r., poz. 1142 ze zm.).
Jeżeli mimo to ma trudności z ustaleniem adresu zamieszkania (siedziby) strony
pozwanej, może żądać, po uprawdopodobnieniu, że miejsce pobytu tej strony nie
jest znane, ustanowienia kuratora (art. 143 k.p.c.).
Należy także pamiętać, że jeżeli powód – wnosząc pozew – wskazał
prawidłowy adres zamieszkania (siedziby) strony pozwanej i pierwsze doręczenie
pod tym adresem okazało się skuteczne, jego prawo do sądu nie jest zagrożone
ewentualnym celowym zachowaniem pozwanego polegającym na zmianie adresu;
gwarancję niezakłóconego toku sprawy stwarza w tym wypadku art. 136 k.p.c.
W tym stanie rzeczy należy podzielić pogląd wyrażony w uchwale Sądu
Najwyższego z dnia 23 lutego 1982 r., III CZP 4/82 (OSNPG 1982, nr 8–9, poz. 29)
i uznać, że umorzenie postępowania na podstawie art. 182 § 1 k.p.c.,
zawieszonego na skutek niewskazania przez powoda w wyznaczonym terminie
adresu pozwanego (art. 177 § 1 pkt 6 k.p.c.), nie jest dopuszczalne, jeżeli powód
przed upływem roku od dnia postanowienia o zawieszeniu złożył wniosek
o podjęcie postępowania, wskazując prawidłowy adres pozwanego; złożenie
wniosku o podjęcie postępowania, który jest bezzasadny, umorzenia postępowania
nie tamuje. Zajęcie takiego stanowiska jest równoznaczne z odejściem od poglądu
6
wyrażonego w tych orzeczeniach Sądu Najwyższego, w których stwierdzono,
z pominięciem argumentów użytych we wskazanej uchwale, że tylko brak
jakiejkolwiek aktywności strony powodowej i jej zainteresowania losem
zawieszonego postępowania uzasadnia umorzenie postępowania na podstawie art.
182 § 1 k.p.c. (postanowienia z dnia 7 kwietnia 1998 r., III CKN 921/97, „Wokanda”
1998, nr 9, s. 1, z dnia 21 października 2010 r., IV CSK 122/10, nie publ., z dnia
6 października 2010 r., II CSK 170/10, nie publ., lub z dnia 28 listopada 2014 r.,
I CSK 733/13, nie publ.).
W konsekwencji podjęto uchwałę, jak na wstępie.
eb