Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt II PK 289/14
WYROK
W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ
Dnia 8 grudnia 2015 r.
Sąd Najwyższy w składzie:
SSN Beata Gudowska (przewodniczący)
SSN Zbigniew Korzeniowski
SSN Krzysztof Staryk (sprawozdawca)
w sprawie z powództwa S. R.
przeciwko K. sp. z o.o. w W.
o przywrócenie do pracy,
po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w Izbie Pracy, Ubezpieczeń
Społecznych i Spraw Publicznych w dniu 8 grudnia 2015 r.,
skarg kasacyjnych strony pozwanej oraz powódki
od wyroku Sądu Okręgowego w P.
z dnia 3 marca 2014 r.,
uchyla zaskarżony wyrok i sprawę przekazuje Sądowi
Okręgowemu do ponownego rozpoznania i orzeczenia o
kosztach postępowania kasacyjnego.
UZASADNIENIE
S. R. domagała się uznania dokonanego przez pozwanego K. Spółkę z o.o.
oświadczenia o rozwiązaniu umowy o pracę bez wypowiedzenia z winy pracownika
2
za bezskuteczne i przywrócenia jej do pracy na dotychczasowych warunkach, a
także zasądzenia na jej rzecz wynagrodzenia za czas pozostawania bez pracy z
uwzględnieniem wysokości wynagrodzenia wraz z premiami przyznawanymi
pracownikom przez pozwaną spółkę; początkowo powódka domagała się kwoty
109.103 zł tytułem wynagrodzenia za czas pozostawania bez pracy, który w toku
procesu ograniczyła do 32.700 zł.
Wyrokiem z dnia 3 marca 2014 r. Sąd Okręgowy – Sąd Pracy w P. oddalił
apelację powódki oraz apelację pozwanej od wyroku Sądu Rejonowego – Sądu
Pracy w P. z dnia 24 października 2013 r., którym Sąd Rejonowy między innymi:
zasądził od pozwanej na rzecz powódki kwotę 26.374,98 zł tytułem odszkodowania
w związku z rozwiązaniem przez pracodawcę umowy o pracę bez wypowiedzenia z
winy pracownika z ustawowymi odsetkami od dnia uprawomocnienia się wyroku do
dnia zapłaty (pkt I); umorzył postępowanie co do kwoty 76.403 zł (pkt II); w
pozostałym zakresie oddalił powództwo (pkt III).
Sąd drugiej instancji podzielił i przyjął za własną podstawę faktyczną i
prawną zaskarżonego wyroku Sądu pierwszej instancji – ustalając, że powódka
pracowała u pozwanego od 1 marca 1995 r. na podstawie umów o pracę na czas
określony, a od 23 września 1999 r. na podstawie umowy na czas nieokreślony. Od
dnia 1 lutego 2004 r. powódce powierzono stanowisko kierownika działu
marketingu i sprzedaży. Do jej obowiązków należało zarządzanie personelem
osobowym biura handlowego w P. i prowadzenie ewidencji czasu pracy (swojej
oraz podległych pracowników), zarządzanie biurami handlowymi pozwanego
położonymi w: […], kontakty z kontrahentami i sieciami handlowymi, kontrolowanie
sprzedaży pod względem wpływów - kontrolowanie bilansu, opieka nad
kontrahentami i pozyskiwanie nowych partnerów handlowych. Początkowo
bezpośrednim przełożonym powódki był H. K., z którym powódka konsultowała
kwestie merytoryczne i który zatwierdzał delegacje służbowe powódki i udzielał
zgody na urlop. Od 1 marca 2010 r. m.in. funkcję tę przekazano nowemu
dyrektorowi – P. C., którego powódka nie zaakceptowała, dlatego ze wszystkimi
problemami zwracała się bezpośrednio do M. S. (członka Zarządu pozwanego,
którego pełnomocnikiem był najpierw H. K., a następnie P. C.). Praca powódki
wiązała się z wyjazdami służbowymi do położonych w kraju pozostałych biur
3
handlowych pozwanej oraz na targi odbywające się w kraju i za granicą (w
Niemczech). Na wyjazdy powódka zawsze otrzymywała delegacje służbowe, przy
czym nie wszystkie były zatwierdzone przez jej bezpośredniego przełożonego –
zdarzało się, że powódka nie przedkładała ich do akceptacji. Na wyjazdy
zagraniczne, celem reprezentowania pozwanego na targach, pozyskiwania nowych
kontrahentów oraz odbycia szkoleń produktowych, powódka zawsze brała
delegacje i pilnowała, aby zostały one zatwierdzone. Powódka w latach 2008-2010
brała udział w dorocznych targach I. w Monachium. Podczas targów w 2008 r.
pracownicy pozwanej byli zakwaterowani w hotelu w centrum Monachium.
Powódka wraz z delegacją polskiego oddziału pozwanej Spółki wynajęła pokoje w
hotelu w oddalonym o około 90 km od Monachium kurorcie górskim. Powódka
przedstawiła faktury VAT wystawione 30 stycznia 2008 r. przez organizatora
wyjazdu na targi – Biuro Podróży […] – na kwoty 19.431,60 zł i 33.500 zł, które
zostały zaakceptowane przez H. K. i główną księgową B. J., a następnie opłacone.
W załączeniu do faktur nie wyszczególniono liczby uczestniczących w wyjeździe
osób i ich nazwisk, a jedynie koszty noclegu przypadające na pracowników działów
marketingu z uwzględnieniem podziału na biura handlowe pozwanej na terenie
Polski. Podczas targów I. w 2009 r. powódka wraz z polską delegacją
zarezerwowała hotel w miejscowości oddalonej o około 80 km od Monachium. 30
stycznia 2009 r. organizator wyjazdu spółka „T.” wystawiła fakturę VAT na kwotę
10.467,36 zł, która obejmowała koszt wynajmu hotelu podczas targów. Powódka w
załączeniu do faktury przedstawiła listę 9 osób, których pobyt opłacała pozwana.
Podczas targów I. w 2010 r. w dniach 6-11 lutego powódka wraz z pracownikami
marketingu po raz kolejny wynajęła pokoje w hotelu położonym w E. Koszt pobytu,
zgodnie z wystawioną przez Biuro Podróży „[…] fakturą VAT, wyniósł 9.056,65 zł.
Faktura tak jak poprzednie została zatwierdzona przez H. K. i główną księgową.
Łączny koszt pobytu pracowników pozwanej w dniach 6-13 lutego 2011 r. w hotelu
w E. wyniósł 27.617,73 zł. W sierpniu 2011 r. powódka wystąpiła do Sądu
Rejonowego w P. z powództwem przeciwko pozwanej dotyczącym wynagrodzenia
za pracę w dniach wolnych od pracy domagając się kwoty 43.225 zł. Powódka
wniosła także pozew do Sądu Okręgowego w P. w czerwcu 2011 r., żądając
zasądzenia od pozwanej na jej rzecz kwoty 184.633,70 zł tytułem wyrównania
4
niewypłaconych premii miesięcznych. Na potrzeby tych postępowań pozwana
zwróciła się do organizatora wyjazdu na targi I. w 2009 r., Biura Podróży, z
zapytaniem dotyczącym terminu i składu osobowego. Pozwana w dniu 14 grudnia
2011 r. uzyskała informacje, że obok 9 osób wymienionych w załączniku do faktury,
pokoje hotelowe w G. rezerwowało dodatkowe 14 osób, w tym też matka powódki.
Pozwana w dniu 14 grudnia 2011 r. powzięła także informacje o tym, że w
wyjeździe na targi I. w 2008 r., organizowanym przez Biuro Podróży […] brały
udział osoby nie będące pracownikami pozwanej (w tym też matka i syn powódki).
Sąd pierwszej instancji ustalił, że w związku z przedmiotowymi wyjazdami
powódka nie występowała do przełożonych o pozwolenie, a także nie informowała
o uczestnictwie członków rodziny oraz niektórych kontrahentów. Powódka sama
podejmowała decyzje kogo zabrać na wyjazd i samodzielnie podejmowała decyzje
o zabraniu matki i syna oraz wydłużeniu pobytu poza termin wystaw, chociaż w
pozwie utrzymywała, że zarząd wiedział o wszystkim i to akceptował. Faktury
przedkładane przez powódkę do rozliczenia po powrocie z delegacji, według
twierdzeń powódki, nie obejmowały kosztów związanych z zakwaterowaniem w
hotelach rodziny powódki i kontrahentów. Koszty pobytu matki i syna miała
pokrywać powódka, a koszty pobytów kontrahentów opłacane były przez nich
samych. Powódka nie miała obowiązku kwaterować się w hotelu w Monachium, w
którym zameldowana była większość pracowników pozwanej. W budżecie działu
marketingu, którym kierowała powódka zarezerwowane były środki na reklamę,
które obejmowały koszty związane z targami. Od marca 2011 r. powódka
przebywała na nieprzerwanym zwolnieniu lekarskim i w jego trakcie 3 stycznia
2012 r. pozwana rozwiązała z powódką umowę o pracę bez wypowiedzenia,
powołując się na ciężkie naruszenie przez powódkę podstawowych obowiązków
pracowniczych polegających na doprowadzeniu pracodawcy do niekorzystnego
rozporządzenia własnym majątkiem poprzez opłacenie pobytu osób trzecich w
hotelach podczas targów I. w latach 2008-2010. W dniu 28 grudnia 2011 r.
pozwana skonsultowała zasadność rozwiązania umowy o pracę z powódką ze
związkiem zawodowym, który pismem z 3 stycznia 2012 r. poinformował, że
przyjmuje do wiadomości decyzję pozwanej.
5
Sąd drugiej instancji nie podzielił twierdzenia apelacji pozwanej, że
zachowanie powódki stanowiło podstawę do rozwiązania stosunku pracy w trybie
dyscyplinarnym. W ocenie tego Sądu strona pozwana nie udowodniła w
postępowaniu swoich twierdzeń w tym zakresie. Brak jest dowodu
potwierdzającego, że doszło do niekorzystnego rozporządzenia mieniem przez
pozwaną spółkę w związku z opłaceniem pobytu osób trzecich. Zgromadzone
dowody nie pozwalają w sposób jednoznaczny ustalić, że strona pozwana opłaciła
w latach 2008-2010 pobyt w hotelach osób trzecich.
Według Sądu drugiej instancji zasadny jest zarzut wadliwego określenia, że
nocleg podczas targów I. w 2009 r. odbywał się w miejscowości E., podczas gdy
nocleg ten odbywał się w hotelu w G. Uchybienie to – w ocenie Sądu Okręgowego
– jest bezprzedmiotowe i nie wypływa na treść wyroku. Kwestia ta nie była
przedmiotem sporu, a w pismach procesowych strona powodowa sama wskazuje,
że zakwaterowanie podczas targów w 2009 r. miało miejsce w G.
Sąd drugiej instancji stwierdził, że powódka miała możliwość
zarezerwowania hoteli w miejscowościach G. i E. oddalonych od miejsca targów.
Działanie to wynikało z jej kompetencji, ale także mogło być uzasadnione
względami logistycznymi (czas dojazdu) jak również wysokością kosztów. Zgodny z
zasadami doświadczenia życiowego jest wniosek, że niemiecka infrastruktura
drogowa umożliwia szybki i bezproblemowy dojazd na miejsce targów, a ponadto –
uwzględniając okres targowy – koszt usług hotelarskich poza granicami Monachium
był znacznie niższy. Tym bardziej, że koszty zakwaterowania delegacji polskiej
ponosiła pozwana spółka, a nie spółka matka. Działanie powódki można uznać za
uzasadnione względami logistycznymi i ekonomicznymi, a przy tym mieściło się w
ramach jej kompetencji. W konsekwencji Sąd drugiej instancji przyjął, że wskazanie
miejsca noclegu nawet w znacznej odległości od Monachium oraz w miejscu
będącym kurortem górskim nie może stanowić podstawy zarzutu w stosunku do
powódki.
Według Sądu drugiej instancji bezzasadny jest zarzut wadliwego przyjęcia
przez Sąd Rejonowy, że łączny koszt pobytu pracowników pozwanej w dniach 6-13
lutego 2010 r. w hotelu w E. wyniósł 27.617,73 zł. Ustalenie to było – w ocenie
Sądu Okręgowego – prawidłowe i oparte na treści pisma datowanego na dzień 6
6
lutego 2012 r., w którym A. S. wskazał, że koszt łączny pobytu wszystkich
rezerwacji K. wynosi 27.617,73 zł. Jak wskazuje skarżąca spółka wskazanie A. S.
nie zostało wyraźnie nie potwierdzone (w toku przesłuchania nie podał on
konkretnej wartości rezerwacji), jednak w zeznaniach swych świadek w sposób
pośredni potwierdził, że wyjazd był również dla osób trzecich. Zeznanie to jest
zbieżne z treścią pisma z 6 lutego 2012 r., że wyjazd był organizowany przez
pozwaną spółkę, ale również osoby trzecie. W sytuacji, gdy koszt wszystkich
rezerwacji K. wyniósł 27.617,73 zł, a pozwanej wystawiono fakturę na niższą kwotę
to uzasadniony jest wniosek, że część kosztów poniosły osoby trzecie we własnym
zakresie. Spółka nie udowodniła, że chociaż część poniesionych przez nią kosztów
wynikała z zakwaterowania osób trzecich, w tym członków rodziny powódki.
Sąd drugiej instancji nie podzielił zarzutu apelacji pozwanej podważającego
trafność ustalenia, że powódka uprawdopodobniła, że sama płaciła za pobyt poza
terminem targów w 2008 r. i sama opłacała cały pobyt matki i syna. Według Sądu
drugiej instancji powyższe ustalenie znajduje potwierdzenie w przedłożonym przez
stronę powodową wydruku z rachunku bankowego wskazującym, że powódka w
dniu 28 stycznia 2008 r. dokonała płatności. Dowód ten, potwierdza wskazanie
powódki, że dokonała ona płatności za świadczone na jej rzecz usługi. Strona
pozwana nie przedłożyła tego dowodu.
Według Sądu drugiej instancji – wbrew twierdzeniom pozwanej – żaden z
dowodów nie potwierdza, że pobyt członków rodziny powódki był opłacany ze
środków pozwanej spółki również w części odnoszącej się do matki i syna powódki.
Według Sądu drugiej instancji pozwana argumentacją zawartą w apelacji nie
podważyła również ustalenia, że powódka miała pełną swobodę przy okazji
organizacji targów I., a w szczególności miała możliwość doboru kontrahentów.
Pozwana Spółka wskazując na procedurę akceptacji faktur kosztowych podnosi, że
powódka nigdy nie opisała ich zaznaczając koszty poniesione w związku z
uczestnictwem w targach osób innych pracownicy. Natomiast strona pozwana nie
udowadnia, że rzeczywiście koszty wskazane na fakturach kosztowych obejmowały
zakwaterowanie osób trzecich. Zaniechanie w przedmiocie wykazania tego
twierdzenia wyłącza ustalenie, że doszło do zapłaty przez pozwaną spółkę kosztów
uczestnictwa i zakwaterowania rodziny powódki i kontrahentów. Strona pozwana w
7
sposób gołosłowny zarzuca wadliwość wnioskowania Sądu, że przy uwzględnieniu
liczby uczestników cena noclegu w trakcie targów I. w 2009 r. wynosiłaby w
przeliczeniu na osobę mniej niż 40 zł. Zarzut ten jest wadliwy, gdyż w oparciu o
zasady doświadczenia życiowego wnioskowanie sądu jest w pełni uzasadnione i
nie może zostać podważone wyłącznie w oparciu o prezentowaną przez apelującą
interpretację treści informacji z biura T. dotyczącej faktury z dnia 30 stycznia 2009 r.
W ocenie Sądu drugiej instancji nie można postawić powódce zarzutu
wprowadzenia pracodawcy w błąd co do składu osobowego, terminu, miejsca i celu
pobytu w przypadku noclegu na targach w latach 2009-2010 i co do składu
osobowego w 2008 r. Wnioskowanie swoje strona pozwana opiera na podstawie
zasądzającej się na stwierdzeniu, że wskazane na przedłożonych fakturach koszty
zakwaterowania obejmowały również zakwaterowanie osób trzecich. Tezy tej
pozwana nie wykazała. Nie sposób zatem przyjąć, że powódka opisując faktury
kosztowe wprowadziła pozwaną Spółkę w błąd, doprowadzając do niekorzystnego
rozporządzenia mieniem, skoro koszty zakwaterowania kontrahentów i członków
rodziny ponosili oni sami. W tym kontekście także chybiony jest podnoszony w
apelacji zarzut, że istotny wpływ na rozstrzygnięcie w sprawie miało zaniechanie
Sądu Rejonowego w przedmiocie ustalenia, iż H. K. nie zatwierdziłby faktur
dotyczących spornych noclegów w trakcie targów, gdyby wiedział, iż faktury
dotyczące tych noclegów dotyczą też osób trzecich. Ustalenie to nie ma istotnego
znaczenia, gdyż strona pozwana nie wykazała przecież, że wystawione na rzecz
pozwanej Spółki faktury obejmowały koszty zakwaterowania osób nie będących
pracownikami pozwanej. Tym samym strona pozwana domaga się ustalenia stanu
faktycznego w oparciu o zeznania świadka, który zeznał co by zrobiły, gdyby
posiadał wiedzę, a zatem w oparciu o postawione przez świadka hipotezy czy
założenia.
Według Sądu drugiej instancji bezzasadne są zarzuty naruszenia przepisów
postępowania tj. art. 217 § 1 i § 2 k.p.c., 227 k.p.c. i 207 § 3 k.p.c. w związku z
art. 245 k.p.c. przez oddalenie przez Sąd Rejonowy zgłoszonego przez stronę
pozwaną wniosku dowodowego o zwrócenie się do grupy T. o przedłożenie
pełnomocnictwa M. C. do sporządzenia pisma złożonego do Sądu w sprawie IV P
…/11. Sąd drugiej instancji uznał, że rozstrzygnięcie w przedmiocie oddalenia
8
zgłoszonego przez stronę pozwaną dowodu nie było obarczone wadami
procesowymi. Sąd pierwszej instancji oddalił wnioski dowodowe pełnomocnika
pozwanej o zwrócenie się do grupy „T.” o przedłożenie pełnomocnictwa M. C. do
reprezentowania tej spółki w lutym 2012 r. i z zeznań świadka M. C. Sąd przyjął, że
okoliczności te nie miały istotnego znaczenia w sprawie i zmierzały do przewlekania
postępowania. Kwestionowanie umocowania M. C. do działania w imieniu grupy
„T.” nie mogło prowadzić do podważenia treści zredagowanego pisma.
W ocenie Sądu drugiej instancji, jeżeli rozwiązanie umowy o pracę w trybie
art. 52 k.p. traktować należy jako nadzwyczajny sposób rozwiązywania stosunku
pracy to pozwany powinien w sposób należyty udowodnić zarzucone pracownikowi
zachowanie, a przy tym wykazać bezprawność i zawinienie. W rozpatrywanej
sprawie pozwana Spółka tego nie wykazała.
Rozpoznając apelację powódki Sąd drugiej instancji stwierdził, że
bezzasadny jest zarzut naruszenia przepisów postępowania tj. art. 233 § 1 k.p.c.
przez błędne ustalenie, że niecelowe jest przywrócenie powódki do pracy albowiem
straciła zaufanie zarządu w związku z brakiem akceptacji przez zarząd zabierania
w podróże na targi swojego syna i matki oraz wystąpienia konfliktu powódki z
dyrektorem spółki P. C., w sytuacji, gdy osoba ta została odwołana z pełnionej
funkcji i zwolniona z pracy w Spółce.
Sąd Okręgowy rozpatrując zarzut powódki naruszenia art. 45 § 1 i § 2 k.p.
uznał, że wystąpiły okoliczności uzasadniające stwierdzenie braku celowości
przywrócenia powódki do pracy. Powódka nie akceptowała stosunku podwładności
swojej w stosunku do C., przez to straciła zaufanie pracodawcy. W ramach tego
konfliktu występowały sytuacje sporne, owocujące nałożeniem na powódkę nagany
czy wyrażaniu dezaprobaty jej zachowania ze strony przełożonego, a powódka
odmawiała współpracy ze swoim przełożonym. Sąd Okręgowy uwzględnił to, że
nastąpiła zmiana okoliczności faktycznych i jak wskazuje powódka dyrektor P. C.
przestał pełnić tę funkcję. Tym niemniej brak podstaw, aby przyjąć, że
dotychczasowy długotrwały i pogłębiający konflikt nie nadwyrężył zaufania
pracodawcy (członków zarządu) do powódki, wymaganego na dotychczas
zajmowanym stanowisku, co potwierdzają zeznania zeznającego za pozwaną M. S.
Materiał dowodowy wskazuje, że „powódka była długotrwałym pracownikiem,
9
jednakże jej kompetencje przed okresem zatrudnienia były podważane i
kwestionowane, a współpraca powódki z przełożonym nie układała się prawidłowo”.
Sąd drugiej instancji uznał, że podniesione przeciwko powódce zarzuty nie
zostały udowodnione w stopniu uzasadniającym rozwiązanie z nią stosunku pracy,
jednakże uzasadniają tezę, że z uwagi na zachowanie powódki po stronie
pracodawcy zaistniały okoliczności wyłączające obdarzenie powódki przymiotem
zaufania. Co prawda, materiał dowodowy nie był wystarczający na stwierdzenie
prawdziwości przyczyny rozwiązania stosunku pracy bez wypowiedzenia, jednakże
wskazywał, że powódka wyjeżdżając na targi zagraniczne zabierała członków
rodziny, o czym pracodawca nie wiedział. W ocenie Sądu drugiej instancji brak
wiedzy zarządu, że powódka wykorzystywała możliwość wyjazdu zagranicznego i
zabierała ze sobą rodzinę oddziałuje na sferę zaufania w stosunku do pracownika.
W oparciu o zasady doświadczenia życiowego uzasadniony jest wniosek, że
przedmiotowa informacja także „nadszarpnęła” zaufanie w stosunku do pracownika
i naruszyła pozytywną ocenę przymiotu lojalności pracownika. Negatywna ocena w
przedmiocie zaufania do pracownika ma doniosłą wagę, bowiem zaufanie
pracodawcy ma szczególne znaczenie w przypadku pracowników zatrudnionych na
stanowiskach kierowniczych czy samodzielnych. Wskazując na powyższe Sąd
Okręgowy uznał, że z uwagi na utratę zaufania wynikającą z poważnego konfliktu
istniejącego przed rozwiązaniem stosunku pracy niecelowe jest przywrócenie
powódki do pracy u strony pozwanej.
Wyrok Sądu Okręgowego skargami kasacyjnymi zaskarżyły obydwie strony
postępowania.
Powódka swoją skargą zaskarżyła wyrok Sądu drugiej instancji w części – w
zakresie oddalenia apelacji powódki i obciążenia jej kosztami postępowania
apelacyjnego w „zakresie poniesionym”. Skargę oparto na obydwu podstawach
kasacyjnych z art. 3983
§ 1 pkt 1 i 2 k.p.c. W ramach pierwszej podstawy
kasacyjnej (art. 3983
§ 1 pkt 1 k.p.c.) zarzucono błędną wykładnię i zastosowanie
przepisu art. 45 § 2 k.p. przez przyjęcie, że uwzględnienie żądania pracownika
przywrócenia do pracy jest niecelowe, w sytuacji oparcia wskazanego
wnioskowania na okolicznościach nieaktualnych, niebędących przedmiotem
procesu, domniemanych przez Sąd.
10
W ramach podstawy procesowej (art. 3983
§ 1 pkt 2 k.p.c.) skarga zarzuciła
naruszenie art. 382 k.p.c. oraz art. 233 k.p.c. i 232 k.p.c. przez zaakceptowanie i
przyjęcie jako swoich, wadliwych ustaleń dokonanych przez Sąd pierwszej instancji
dotyczących tego, że niecelowe jest przywrócenie powódki do pracy z uwagi na to,
że straciła ona zaufanie zarządu w wyniku podania w treści pozwu w sposób
nieuprawniony, że miała akceptację zarządu na zabieranie w podróże na targi
swojego syna i matki w charakterze opiekunki, w sytuacji gdy nie wynikało to z
materiału dowodowego zgromadzonego w sprawie.
Skarżąca wniosła o: 1. uchylenie zaskarżonego wyroku w zaskarżonej części
i przekazanie sprawy w tym zakresie do ponownego rozpoznania Sądowi drugiej
instancji, ewentualnie o: 2. uchylenie zaskarżonego wyroku w zaskarżonej części i
orzeczenie o przywróceniu powódki do pracy na poprzednich warunkach oraz o
zasądzenie od pozwanej na rzecz powódki kwoty 26.374,98 zł tytułem
wynagrodzenia za czas pozostawania bez pracy, pod warunkiem podjęcia pracy, w
przypadku zaistnienia przesłanek, o których mowa w art. 39816
k.p.c., 3. zasądzenie
od pozwanej na rzecz powódki zwrotu kosztów procesu, w tym kosztów zastępstwa
procesowego w postępowaniu kasacyjnym według norm przepisanych.
Strona pozwana zaskarżyła powyższy wyrok Sądu Okręgowego „w części, to
jest w punkcie 1., w całości w części oddalającej apelację strony pozwanej.”.
Skargę oparto na obydwu podstawach kasacyjnych (art. 3983
§ 1 pkt 1 i 2
k.p.c.).
W ramach podstawy materialnoprawnej (art. 3983
§ 1 pkt 1 k.p.c.) skarga
zarzuciła niewłaściwe zastosowanie art. 56 § 1 zdanie pierwsze i § 2 k.p. w związku
z art. 52 § 1 pkt 1 k.p. i w związku z art. 45 § 2 k.p. i art. 58 k.p., a ponadto art. 52 §
1 pkt 1 k.p. w związku z art. 6 k.c. w związku z art. 300 k.p. polegające na
oczywiście błędnym uznaniu rozwiązania umowy o pracę z powódką za
naruszające przepisy o rozwiązywaniu umów o pracę w tym trybie wynikającym z
oczywiście błędnego uznania, że zachowanie powódki nie uzasadniało zwolnienia
w trybie art. 52 § 1 pkt 1 k.p., a strona pozwana „nie udźwignęła ciężaru
dowodowego” w tym zakresie, czego konsekwencją było niezasadne zasądzenie
odszkodowania, podczas gdy z ustaleń Sądu pierwszej instancji zaaprobowanych
w pełni przez Sąd Okręgowy wynika, że powódka sama decydowała o przedłużeniu
11
pobytu poza termin targów i nie uprawdopodobniła nawet, aby pokryła te koszty
sama w latach 2009-2010, a zatem po pierwsze wprowadzała pracodawcę w błąd
co do terminu pobytu i po drugie koszty te pokrywał pracodawca, który przecież
ponadto wypłacał wynagrodzenie za ten przedłużony okres, w którym powódka nie
wykonywała pracy. W ocenie skarżącej już z tego tylko powodu zasadną i
prawdziwą była jedna z przyczyn rozwiązania umowy o pracę z powódką i wobec
tego rozwiązanie umowy z powódką nie naruszało przepisów o rozwiązywaniu
umów w tym trybie.
W ramach podstawy naruszenia przepisów postępowania (art. 3983
§ 1 pkt 2
k.p.c.) zarzucono naruszenie:
a) art. 378 § 1 k.p.c. i art. 328 § 2 k.p.c. w związku z art. 391 § 1 k.p.c. przez
błędne nieustosunkowanie się przez Sąd drugiej instancji w uzasadnieniu
zaskarżonego wyroku do powołanego w apelacji strony pozwanej zarzutu
dotyczącego błędnego oddalenia przez Sąd pierwszej instancji, a stąd też
nieuprawnionego pominięcia, wniosku o przeprowadzenie dowodu z zeznań
świadka M. C. (która to osoba miałaby zeznawać na okoliczność tego, czyjego
pobytu, kiedy, gdzie dotyczyła opłata z faktury nr 169/01/2009 wystawionej w dniu
30 stycznia 2009 r. przez spółkę T.), a który to zarzut mógł mieć istotny wpływ na
rozstrzygnięcie sprawy;
b) art. 378 § 1 k.p.c. w związku z art. 217 § 2 k.p.c. (w brzmieniu sprzed dnia
3 maja 2012 r.) w związku z art. 227 k.p.c. i w związku z art. 258 k.p.c. oraz art. 382
k.p.c. w związku z art. 217 § 2 k.p.c. (w brzmieniu sprzed dnia 3 maja 2012 r.) w
związku z art. 227 k.p.c. i w związku z art. 258 k.p.c. przez niezasadne
zaaprobowanie przez Sąd Okręgowy (a stąd też oczywiście nietrafne
nieuwzględnienie zarzutu apelacji w tym zakresie i nierozpoznanie istoty sprawy)
oddalenia przez Sąd Rejonowy zgłoszonego przez stronę pozwaną wniosku
dowodowego o przeprowadzenie dowodu z przesłuchania świadka M. C. (osoby
zarządzającej spółką T. i udzielającej już pisemnej odpowiedzi do Sądu na temat
faktury dotyczącej noclegu na targach w 2009 r.) na okoliczności jak w piśmie
strony pozwanej z dnia 29 marca 2013 r. (to jest na okoliczność tego czyjego
pobytu, kiedy, gdzie dotyczyła opłata z faktury nr 169/01/2009 wystawionej w dniu
30 stycznia 2009 r. przez spółkę T.), podczas gdy okoliczności, które miały zostać
12
udowodnione za pomocą tego dowodu miały kluczowe znaczenie dla
rozstrzygnięcia niniejszej sprawy, gdyż takie znaczenie miała kwestia
nieuzasadnionego opłacania przez pozwaną noclegu w trakcie targów w 2009 r.,
dowód ten nie prowadził do nieuzasadnionego przewlekania postępowania, nie był
spóźniony, a w świetle stwierdzeń zawartych w uzasadnieniach wyroków Sądów
obu instancji (błędnego przyjęcia kwestii braku jednoznacznego udowodnienia
poniesienia wbrew woli pozwanej spółki przedmiotowych kosztów) istotne
okoliczności sprawy nie zostały dostatecznie wyjaśnione i potwierdzone;
c) art. 378 § 1 k.p.c. i art. 328 § 2 k.p.c. w związku z art. 391 § 1 k.p.c. przez
błędne nieustosunkowanie się przez Sąd drugiej instancji w uzasadnieniu
zaskarżonego wyroku do powołanych w apelacji strony pozwanej zarzutów
dotyczących: błędnego ustalenia przez Sąd pierwszej instancji, że pozwana Spółka
nie opłaciła pobytu pracowników pozwanej w terminach przekraczających terminy
wskazane w zatwierdzonych delegacjach, błędnej oceny dowodów w postaci pisma
z biura T. wraz z listą osób, wiadomości e-mail z biura T. i biura A. z grudnia 2011
r., a ponadto zarzutu naruszenia prawa materialnego dotyczącego niewłaściwego
zastosowania art. 56 § 1 zdanie pierwsze k.p. w związku z art. 52 § 1 pkt 1 k.p.
przez błędne uznanie rozwiązania umowy o pracę z powódką za naruszające
przepisy i nieuzasadniające zwolnienia w trybie art. 52 k.p., a w konsekwencji
zasądzenie odszkodowania, podczas gdy z ustaleń Sądu pierwszej instancji
wynika, że powódka sama decydowała o przedłużeniu pobytu poza termin targów i
nie uprawdopodobniła nawet, aby pokryła te koszty sama w latach 2009-2010.
Skarżąca wniosła o: uchylenie zaskarżonego wyroku Sądu drugiej instancji w
zaskarżonej części w całości, to jest w punkcie 1. w części oddalającej apelację
strony pozwanej w całości i przekazanie sprawy w tym zakresie temu Sądowi do
ponownego rozpoznania, a ponadto o zasądzenie od powódki na rzecz pozwanej
kosztów procesu za postępowanie kasacyjne według norm przepisanych,
ewentualnie o: uchylenie zaskarżonego wyroku w zaskarżonej części w całości, to
jest w punkcie 1. w części oddalającej apelację strony pozwanej w całości oraz
uchylenie wyroku Sądu pierwszej instancji, w zaskarżonej części w całości, to jest
w punkcie I. w całości i przekazanie sprawy w tym zakresie Sądowi pierwszej
instancji do ponownego rozpoznania, a ponadto o zasądzenie od powódki na rzecz
13
pozwanej kosztów procesu za postępowanie kasacyjne według norm przepisanych,
ewentualnie – na podstawie art. 39816
k.p.c. o uchylenie zaskarżonego wyroku
Sądu drugiej instancji w zaskarżonej części w całości, to jest w całości w części
oddalającej apelację strony pozwanej i orzeczenie co do istoty sprawy zgodnie z
żądaniem apelacji – przez zmianę wyroku Sądu pierwszej instancji w punkcie I. w
całości oddalenie powództwa w całości oraz zasądzenie od powódki na rzecz
pozwanej kosztów procesu w obu instancjach według norm przepisanych,
a ponadto zasądzenie od powódki na rzecz pozwanej kosztów procesu w
postępowaniu kasacyjnym według norm przepisanych.
Powódka w odpowiedzi na skargę kasacyjną pozwanej Spółki wniosła o
oddalenie skargi kasacyjnej.
Strona pozwana w odpowiedzi na skargę kasacyjną powódki wniosła o
oddalenie skargi kasacyjnej powódki w całości i zasądzenie od powódki na rzecz
pozwanej kosztów procesu za postępowanie kasacyjne według norm przepisanych.
Sąd najwyższy zważył, co następuje:
W postepowaniu przed sądem drugiej instancji doszło do naruszenia art. 378
§ 1 k.p.c. w związku z art. 217 § 3 k.p.c. w związku z art. 227 k.p.c. i w związku z
art. 258 k.p.c. oraz art. 382 k.p.c. w związku z art. 217 § 3 k.p.c. w związku z
art. 227 k.p.c. i w związku z art. 258 k.p.c. przez niezasadne zaaprobowanie przez
Sąd Okręgowy (a stąd też oczywiście nietrafne nieuwzględnienie zarzutu apelacji w
tym zakresie i nierozpoznanie istoty sprawy) oddalenia przez Sąd Rejonowy
zgłoszonego przez stronę pozwaną wniosku dowodowego o przeprowadzenie
dowodu z przesłuchania świadka M. C. (osoby zarządzającej spółką T. i
udzielającej już pisemnej odpowiedzi do Sądu na temat faktury dotyczącej noclegu
na targach w 2009 r.) na okoliczności tego, czyjego pobytu i w jakim okresie
dotyczyła opłata z faktury nr 169/01/2009 wystawionej w dniu 30 stycznia 2009 r.
przez spółkę T., podczas gdy okoliczności, które miały zostać udowodnione za
pomocą tego dowodu miały kluczowe znaczenie dla rozstrzygnięcia sprawy, co
determinowało późniejszą subsumpcję.
14
Kwestia dowodu nieuzasadnionego opłacania przez pozwaną noclegu w
trakcie targów w 2009 r. nie prowadziła do nieuzasadnionego przewlekania
postępowania i nie była spóźniona. Nie było przeszkód, aby Sąd drugiej instancji
przeprowadził relewantny dowód z zeznań świadka M. C. w celu precyzyjnego
ustalenia, czy pozwana zapłaciła za nieuprawniony pobyt rodziny powódki w
prestiżowym ośrodku górskim w Bawarii w czasie targów w 2009 r. oraz co
spowodowało przedłużenie tego pobytu poza okres targów i stało się podstawą
wystawionej dla pracodawcy faktury.
Naruszenie art. 378 k.p.c. w korelacji z art. 52 k.p. miało wpływ na dokonanie
prawidłowej subsumcji.
Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 27 stycznia 2015 r. w sprawie II PK 65/14
(LEX nr 1663405) wyraził pogląd, że skoro sąd drugiej instancji rozpoznaje w
postępowaniu apelacyjnym „sprawę”, a nie „apelację” (ta cecha odróżnia
postępowanie apelacyjne od postępowania kasacyjnego), to jego obowiązkiem jest
po pierwsze, rozpoznanie sprawy w granicach apelacji (art. 378 § 1 k.p.c.), po
drugie zaś, wydanie orzeczenia na podstawie materiału procesowego
zgromadzonego w całym dotychczasowym postępowaniu (art. 382 k.p.c.) i po
trzecie, danie temu wyrazu w treści uzasadnienia wyroku (art. 328 § 2 w związku z
art. 391 § 1 k.p.c.). Dopiero łączne spełnienie tych warunków pozwala na
stwierdzenie, że postępowanie apelacyjne w sprawie toczyło się prawidłowo.
Aprobując te konstatacje Sąd Najwyższy, rozpoznający niniejsze skargi
kasacyjne uznał, że Sąd odwoławczy ma nie tylko uprawnienie, ale obowiązek
rozważenia na nowo całego zabranego w sprawie materiału oraz jego własnej
oceny (art. 382 k.p.c.), przy uwzględnieniu zasad wynikających z art. 233 § 1 k.p.c.
(por. uzasadnienie wyroku Sądu Najwyższego z dnia 11 kwietnia 2006 r., I PK
169/05, OSNP 2007 nr 7-8, poz. 93). Oznacza to, że sąd drugiej instancji ma z
jednej strony pełną swobodę jurysdykcyjną (bo rozpoznaje „sprawę”), z drugiej
natomiast ciąży na nim obowiązek rozważenia wszystkich zarzutów i wniosków
podniesionych w apelacji oraz zgłoszonych w pismach procesowych składanych w
toku postępowania apelacyjnego. Pogląd ten, wynikający z samej istoty instytucji
apelacji, ukształtowany pod rządem art. 378 § 1 k.p.c., w jego brzmieniu
15
obowiązującym przed dniem 1 lipca 2000 r., został wzmocniony po zmianie tego
przepisu dokonanej ustawą z dnia 24 maja 2000 r. (Dz.U. Nr 48, poz. 554).
Nie może zatem ulegać wątpliwości, że nierozpoznanie zarzutów
apelacyjnych stanowi naruszenie art. 378 § 1 k.p.c., a brak odpowiedniej
wypowiedzi Sądu Okręgowego w tym przedmiocie powoduje konieczność uchylenia
zaskarżonego wyroku i przekazania sprawy do ponownego rozpoznania, gdyż
naruszenie powołanego przepisu przynajmniej mogło mieć wpływ na wynik sprawy.
Nadto, w postępowaniu Sądu drugiej instancji doszło do naruszenia art. 382
k.p.c. Wypada bowiem zauważyć, iż instytucja apelacji pełnej ma odzwierciedlenie
również w treści art. 382 k.p.c., zgodnie z którym Sąd drugiej instancji orzeka na
podstawie materiału zebranego w postępowaniu w pierwszej instancji oraz w
postępowaniu apelacyjnym. Nakaz orzekania w postępowaniu apelacyjnym na
podstawie całego materiału zebranego w postępowaniu toczącym się w obu
instancjach nie jest ograniczony jedynie do obowiązku rozważenia całego materiału
dowodowego sprawy. Pojęcie „materiału”, użyte w art. 382 k.p.c., należy rozumieć
szerzej, jako „materiał procesowy”, a więc - poza przeprowadzonymi dowodami
(materiałem dowodowym) - także pozostały materiał procesowy, na który składają
się twierdzenia i oświadczenia stron, zarzuty przez nie podnoszone i składane
wnioski.
Sąd Najwyższy uznał, że wobec ustaleń Sądu Okręgowego, iż pracodawca
nie wiedział, że powódka zabrała na targi odbywające się w Monachium członków
swojej rodziny (pobyt w oddalonym od stolicy Bawarii ośrodku górskim ułatwił takie
ukrycie), to kwestia, czy pozwany zapłacił za pobyt osób trzecich na skutek
nieuczciwości powódki musiał być precyzyjnie wyjaśniony, gdyż wpływał
bezpośrednio na kwestie właściwej subsumpcji art. 52 § 1 k.p., a w sposób
pośredni na treść roszczeń powódki, domagającej się przywrócenia do pracy.
Kwestia przedłużenia pobytu w G. także mogła wynikać z chęci zapewnienia
odpoczynku dla rodziny powódki, a nie wynikać z potrzeb pozwanego.
Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 9 kwietnia 2015 r. w sprawie III UK 166/14
(LEX nr 1682216) zajął stanowisko, że stosowanie przez sąd prawa materialnego
wymaga odpowiedniego ustalenia stanu faktycznego. Reguły tej nie zamyka
zasada kontradyktoryjności, gdyż sprawa przed wyrokowaniem powinna być
16
dostatecznie wyjaśniona. Zasada kontradyktoryjności może w wielu przypadkach
prowadzić do ułomnego procesu i niewyjaśnienia sprawy w minimalnym
(koniecznym) zakresie. Nie można stosować prawa materialnego (rozstrzygać
sporu) bez wyjaśnienia warstwy faktycznej w zakresie pozwalającym na aplikację
tego prawa. Tylko wtedy realizuje się konstytucyjne prawo strony do sądu (art. 45
ust. 1 Konstytucji RP). Oznacza to, że dla rozpatrzenia sprawy sąd powinien
przeprowadzić odpowiednie postępowanie dowodowe nawet z urzędu. W tym
kontekście należy też rozumieć wymaganie (pojęcie) dostatecznego wyjaśnienia
okoliczności spornych, które warunkuje rozstrzyganie (wyrokowanie) w sprawie
(art. 217 § 3 k.p.c.). Skoro sąd pomija twierdzenia i dowody, jeżeli sporne
okoliczności zostały już dostatecznie wyjaśnione, to powinien prowadzić
postępowanie dowodowe nawet z urzędu, jeżeli okoliczności istotne nie zostały
dostatecznie wyjaśnione (a contrario art. 217 § 3 k.p.c.).
Z przyczyn wcześniej przytoczonych, brak należytego rozpoznania przez
Sąd drugiej instancji wszystkich zarzutów apelacji stanowi w niniejszej sprawie
naruszenie art. 378 § 1 k.p.c., nieprzesłuchanie wnioskowanego świadka implikuje
naruszenie art. 217 § 3 k.p.c. a niedostateczna ocena „materiału procesowego” tej
sprawy naruszenie art. 382 k.p.c., powodując tym samym konieczność uchylenia
zaskarżonego wyroku i przekazania sprawy do ponownego rozpoznania Sądowi
Okręgowemu na podstawie art. 39815
§ 1 k.p.c.
Natomiast podniesione w skargach kasacyjnych zarzuty naruszenia prawa
materialnego zostały ściśle powiązane z okolicznościami faktycznymi sprawy, w
tym z okolicznościami, których w dotychczasowym postępowaniu Sąd Okręgowy, z
naruszeniem art. 378 § 1 k.p.c. i art. 382 k.p.c., nie rozpoznał. W tej sytuacji
rozważanie zasadności zarzutów kasacyjnych zgłoszonych w ramach pierwszej
podstawy kasacyjnej z art. 3983
§ 1 pkt 1 k.p.c. trzeba uznać za przedwczesne. Nie
można bowiem rozważać w postępowaniu kasacyjnym ewentualnego naruszenia
przez sąd drugiej instancji prawa materialnego, w sytuacji gdy nie został w sposób
pewny i niebudzący wątpliwości ustalony stan faktyczny.
kc
17