Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt II UK 13/15
WYROK
W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ
Dnia 13 stycznia 2016 r.
Sąd Najwyższy w składzie:
SSN Jerzy Kuźniar (przewodniczący, sprawozdawca)
SSN Zbigniew Myszka
SSN Romualda Spyt
w sprawie z wniosku M. B.
przeciwko Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych
o emeryturę pomostową,
po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w Izbie Pracy, Ubezpieczeń
Społecznych i Spraw Publicznych w dniu 13 stycznia 2016 r.,
skargi kasacyjnej wnioskodawcy od wyroku Sądu Apelacyjnego
z dnia 27 sierpnia 2014 r.,
oddala skargę kasacyjną.
UZASADNIENIE
Wyrokiem z dnia 27 sierpnia 2014 r. Sąd Apelacyjny, na skutek apelacji
pozwanego Zakładu Ubezpieczeń Społecznych w sprawie z wniosku M. B. o
emeryturę pomostową, zmienił (w pkt 1) wyrok Sądu Okręgowego - Sądu Pracy i
Ubezpieczeń Społecznych w G. z dnia 26 września 2012 r. i oddalił odwołanie
wnioskodawcy od decyzji organu rentowego z dnia 8 lutego 2012 r., którą
2
odmówiono mu ustalenia prawa do dochodzonego świadczenia, wskazując, że nie
udokumentował on wykonywania pracy w warunkach szczególnych przez co
najmniej 10 lat.
W sprawie ustalono, że wnioskodawca (urodzony 9 listopada 1956 r.), w dniu
27 grudnia 2011 r., złożył wniosek o przyznanie emerytury pomostowej, legitymując
się okresem składkowym i nieskładkowym wynoszącym 31 lat, 10 miesięcy i 2 dni.
Organ rentowy odmówił wnioskodawcy ustalenia prawa do świadczenia, wskazując,
że nie udokumentował on wykonywania co najmniej 10 lat pracy w warunkach
szczególnych, a jedynie 8 lat, 9 miesięcy i 26 dni. Organ rentowy nie zaliczył do
pracy w warunkach szczególnych okresów pracy zawartych za pośrednictwem
Morskiej Agencji spółka z o.o. u armatorów zagranicznych w okresach: od dnia 31
sierpnia 1982 r. do dnia 11 września 1983 r. oraz od dnia 9 listopada 1985 r. do
dnia 15 listopada 1986 r. na stanowisku mechanika chłodni. Według
zaświadczenia, wnioskodawca stale i w pełnym wymiarze czasu pracy wykonywał
pracę na statkach morskich jako pracownik wpisany na listę członków załogi
statków morskich u armatora zagranicznego. W powyższych okresach z tytułu
zatrudnienia za ubezpieczonego odprowadzano składki na ubezpieczenia
społeczne. W ocenie organu rentowego, brak możliwości zaliczenia,
przypadających przed dniem 1 stycznia 2009 r. okresów pracy polskiego marynarza
u armatora zagranicznego, do której został skierowany przez firmę, nie będącą jego
bezpośrednim pracodawcą, jeśli marynarz nie był związany stosunkiem pracy z
firmą kierującą go do pracy za granicą. Firmy tej nie można również uznać za
płatnika składek, o których mowa w art. 2 pkt 2 ustawy z dnia 19 grudnia 2008 r. o
emeryturach pomostowych (jednolity tekst: Dz.U. z 2015 r., poz. 965 ze zm.) oraz,
w związku z tym, za podmiot uprawniony do wystawiania zaświadczeń na
podstawie art. 51 tej ustawy. Ponadto w ocenie organu rentowego, z zaświadczeń
przedstawionych przez wnioskodawcę nie wynika, by w trakcie kontraktów, był on
zatrudniony jako rybak morski.
Wyrokiem z dnia 26 września 2012 r., Sąd Okręgowy – Sąd Pracy i
Ubezpieczeń Społecznych w G. zmienił – uwzględniając odwołanie wnioskodawcy -
decyzję organu rentowego i przyznał odwołującemu się prawo do emerytury
pomostowej od dnia 1 grudnia 2011 r. w oparciu o art. 8 pkt 2 i art. 49 ustawy o
3
emeryturach pomostowych. Sąd Okręgowy uznał, że brak podstaw do różnicowania
sytuacji prawnej pracowników tylko ze względu na miejsce świadczenia pracy, a
skoro przeprowadzone w sprawie postępowanie dowodowe, potwierdziło że
okresami zatrudnienia wnioskodawcy wykonywanymi w szczególnych warunkach
były także okresy pracy od dnia 31 sierpnia 1982 r. do dnia 11 września 1983 r.
oraz od dnia 9 listopada 1985 r. do dnia 15 listopada 1986 r., które - wraz z
okresem uznanym przez organ rentowy - przekraczają wymagane 10 lat pracy w
szczególnych warunkach, został spełniony warunek konieczny do przyznania
dochodzonego świadczenia. Zdaniem Sądu pierwszej instancji, wnioskodawca we
wskazanych okresach zatrudnienia, stale i w pełnym wymiarze czasu pracy
wykonywał prace wymienione w punkcie 22 załącznika nr 1 do ustawy o
emeryturach pomostowych - prace rybaków morskich. Fakt ten potwierdzają
dowody w postaci umów zawartych za pośrednictwem M. Sp. z o.o. w G., umowy
o pracę, oraz zaświadczenie M. Sp. z o.o. z dnia 1 czerwca 2012 r.
Wyrokiem z dnia 28 maja 2013 r. Sąd Apelacyjny oddalił apelację organu
rentowego od powyższego wyroku, wskazując w uzasadnieniu, że skoro art. 2 pkt 2
ustawy o emeryturach pomostowych, definiuje pojęcie płatnika składek na Fundusz
Emerytur Pomostowych na potrzeby ich poboru, a obowiązek składkowy powstał od
dnia 1 stycznia 2009 r., to błędne jest stanowisko organu rentowego, iż przepis ten
ma zastosowanie do kwalifikacji pracy w warunkach szczególnych przypadającej
przed dniem 1 stycznia 2009 r. W ocenie Sądu, wbrew stanowisku apelującego, nie
zachodziły również przesłanki do kwestionowania pracowniczego charakteru
zatrudnienia wnioskodawcy w spornych okresach, podzielając w pełni stanowisko
Sądu Najwyższego, zgodnie z którym zaliczenie do okresu pracy w szczególnych
warunkach, okresów wykonywania pracy za granicą u zagranicznych pracodawców
prac wymienionych w wykazach stanowiących załączniki do ustawy o emeryturach
pomostowych, zależy od uznania tych okresów za okresy składkowe (wyroki Sądu
Najwyższego z dnia 5 marca 2003 r. II UK 196/02, OSNP 2004 nr 8, poz. 144 oraz
z dnia 1 czerwca 2010 r., II UK 5/10, niepublikowany). Sąd drugiej instancji wskazał
również, że z treści zaświadczenia z dnia 11 kwietnia 2012 r. wynikało, że
wnioskodawca zatrudniony za pośrednictwem Morskiej Agencji (od dnia 1 listopada
1991 r. Morskiej Agencji Sp. z o.o.) u armatorów zagranicznych w systemie
4
kontraktowym w okresach: od dnia 31 sierpnia 1982 r. do dnia 11 września 1983 r.
na statku w/v „ A.” na stanowisku mechanika chłodni, od dnia 30 marca 1984 r. do
dnia 1 czerwca 1984 r. na statku m/v „D.” na stanowisku marynarza i od dnia 9
listopada 1985 r. do dnia 15 listopada 1986 r. na statku m/v „K.” na stanowisku
mechanika chłodni, stale i w pełnym wymiarze czasu wykonywał prace w
szczególnych warunkach na statkach morskich w żegludze międzynarodowej - jako
pracownik wpisany na listę członków załóg tych statków, a zatem pracę
wymienioną w poz. 4, działu VIII, wykazu A, stanowiącego załącznik do
rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 7 lutego 1983 r. w sprawie wieku
emerytalnego pracowników zatrudnionych w szczególnych warunkach lub
szczególnym charakterze (Dz.U. Nr 8, poz. 43 ze zm.) oraz zgodnie z wykazem
stanowiącym załącznik do zarządzenia nr 24 Ministra - Kierownika Urzędu
Gospodarki Morskiej z dnia 15 sierpnia 1983 r. w sprawie prac wykonywanych w
szczególnych warunkach w zakładach pracy resortu gospodarki morskiej (Dz.Urz.
Urzędu Gospodarki Morskiej nr 3, poz. 26, zwanego dalej zarządzeniem).
Jednocześnie prace na statkach żeglugi morskiej figurują pod pkt 23 wykazu prac w
szczególnych warunkach, stanowiącego załącznik nr 1 do ustawy o emeryturach
pomostowych. Natomiast w zaświadczeniu z dnia 1 czerwca 2012 r. dotyczącym
tych samych okresów zatrudnienia wnioskodawcy, Morska Agencja Sp. z o.o.
wskazała, że wnioskodawca był zatrudniony za pośrednictwem M. w G. u
armatorów zagranicznych w systemie kontraktowym i wykonywał stale i w pełnym
wymiarze czasu pracy, pracę w szczególnych warunkach wymienioną w poz. 4,
działu IV, wykazu B, stanowiącego załącznik do rozporządzenia Rady Ministrów z
dnia 7 lutego 1983 r. jako pracownik wpisany na listę członków załogi statków w
okresach od dnia 31 sierpnia 1982 r. do dnia 11 września 1983 r. i od dnia 9
listopada 1985 r. do dnia 15 listopada 1986 r. w charakterze mechanika chłodni
jako rybak morski. Natomiast okres zatrudnienia za pośrednictwem M. od dnia 30
marca 1984 r. do dnia 1 czerwca 1984 r. na statku handlowym „D.” w charakterze
marynarza, określono jako wykonywaną stale i w pełnym wymiarze czasu, pracę w
szczególnych warunkach, wskazaną w rozporządzeniu w sprawie wieku
emerytalnego w pkt 4, działu VIII, wykazu A, co odpowiada pracy w szczególnych
warunkach wymienionej w pkt 23 załącznika nr 1 do ustawy o emeryturach
5
pomostowych. Sąd Apelacyjny uznał także, że wnioskodawca zaliczał się do grupy
pracowników mechanicznych i nie brał czynnego udziału w łowieniu ryb.
Wykonywał prace mechaniczne związane z procesem zamrażania ryb, polegające
na obsłudze i konserwacji urządzeń chłodniczych. Pracując w tych okresach u
pracodawców zagranicznych pracował na takich samych statkach-przetwórniach
jak w Przedsiębiorstwie „D.”, wykonując takie same czynności. Wobec powyższego
Sąd drugiej instancji uznał, że wnioskodawca wykonywał w tych okresach pracę na
stanowiskach w dziale służby mechanicznej, które nie stanowią pracy na
stanowisku rybaka morskiego, lecz podlegają zakwalifikowaniu do prac rybaków
morskich, powołując się w tej mierze na wyrok Sądu Najwyższego z dnia 26 maja
2011 r., II UK 356/10 (niepublikowany).
Na skutek skargi kasacyjnej organu rentowego, wyrokiem z dnia 14 maja
2014 r., II UK 460/13, (OSNP 2015 nr 4, poz. 55), Sąd Najwyższy uchylił
zaskarżony wyrok i przekazał sprawę Sądowi Apelacyjnemu do ponownego
rozpoznania i orzeczenia o kosztach postępowania. W uzasadnieniu wyroku Sąd
Najwyższy wskazał, że warunkiem skutecznego ubiegania się o emeryturę
pomostową w świetle art. 4 i 49 ustawy, jest legitymowanie się określonym stażem
pracy w warunkach szczególnych lub w szczególnym charakterze (w rozumieniu
ustawy o emeryturach pomostowych lub dotychczasowych przepisów) oraz
kontynuowanie pracy w tych warunkach po wejściu w życie ustawy, a więc po 1
stycznia 2009 r. W przypadku, gdy osoba ubiegająca się o to świadczenie nie
kontynuuje pracy w warunkach szczególnych lub szczególnym charakterze i
legitymuje się w związku z tym jedynie stażem pracy „szczególnej” według
poprzednio obowiązujących przepisów, może nabyć prawo do „nowego”
świadczenia jedynie wówczas, gdy dotychczasowy staż pracy (okres prac) można
kwalifikować jako prace w warunkach szczególnych w rozumieniu dziś
obowiązujących przepisów (art. 3 ust. 1 ustawy) lub o szczególnym charakterze
(art. 3 ust. 3 ustawy). W ustalonym stanie faktycznym sprawy, wnioskodawca,
mający ukończone 55 lat życia, niespornie spełniał przesłanki o jakich mowa w art.
4 pkt 1, 4, 5 i 7 ustawy o emeryturach pomostowych. Kwestia oceny spełnienia
przez niego warunku określonego w art. 8 pkt 2 w związku z art. 49 tej ustawy
wymagała natomiast dokonania wykładni pojęcia prac rybaków morskich, użytego
6
w punkcie 22 załącznika nr 1 do ustawy, a w szczególności rozważenia, czy
rozciąga się ono również na pracę mechanika chłodni, którą to pracę wykonywał
wnioskodawca we wskazanych wyżej okresach. Ustawa o emeryturach
pomostowych nie zawiera definicji prac rybaków morskich. Jednak, mając na
uwadze konieczność ustalenia zakresu pojęcia pracy rybaka morskiego, w
wypadku kwalifikacji pracy wykonywanej w szczególnych warunkach lub w
szczególnym charakterze, jeżeli zachodzą wątpliwości co do charakteru
wykonywanej pracy, konieczne jest posłużenie się resortowym wykazem stanowisk
pracy, na których wykonywane są prace w szczególnych warunkach, tym bardziej
gdy dany rodzaj prac został wymieniony w obu wykazach załącznika do
rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 7 lutego 1983 r. W przypadku prac rybaków
morskich, dla ustalenia, jakiego rodzaju prace ustawodawca zaliczył do
poszczególnych wykazów, konieczne jest posłużenie się resortowymi wykazami
stanowisk. Odwołując się zatem do treści zarządzenia, w tym do jego załącznika
zawierającego szczegółowe wykazy prac w szczególnych warunkach, zauważyć
należy, że za prace rybaków morskich zaliczone do wykazu A załącznika do
zarządzenia uznane zostały prace wykonywane na wszystkich stanowiskach
zajmowanych przez pracowników wpisanych na listę członków załogi statku,
niezależnie od zatrudniającego ich podmiotu (wykaz A, dział VIII, poz. 9, pkt 1
zarządzenia), natomiast za prace rybaków morskich wymienione w wykazie B
załącznika do rozporządzenia uznane zostały prace wykonywane nie tylko w
określonych podmiotach, ale również wyłącznie na stanowiskach wymienionych w
wykazie B, dziale IV, poz. 4 pkt 1-19 zarządzenia. Najogólniej ujmując, do wykazu
B zostały zaliczone prace rybaków morskich w służbie pokładowej, a do wykazu A
prace rybaków morskich w służbie mechanicznej, zgodnie z podziałem
wynikającym z § 58 i § 62 ust. 1 i § 64 ust. 3 rozporządzenia Ministra Żeglugi z dnia
30 października 1971 r. w sprawie kwalifikacji zawodowych członków załóg polskich
statków morskich (Dz.U. Nr 33, poz. 299 ze zm.), w § 54, 58 i 61 ust. 3
rozporządzenie Ministra - Kierownika Urzędu Gospodarki Morskiej z dnia 17
sierpnia 1983 r. w sprawie kwalifikacji zawodowych członków polskich statków
morskich (Dz.U. Nr 52, poz. 232 ze zm.), w § 26, 27, 30 i 31 rozporządzenie z dnia
23 maja 1992 r. Ministra Transportu i Gospodarki Morskiej w sprawie kwalifikacji
7
zawodowych i składu załóg polskich statków morskich (Dz.U. Nr 49, poz. 227 ze
zm.) oraz § 38 i § 49 rozporządzenia Ministra Transportu i Gospodarki Morskiej z
dnia 24 sierpnia 2000 r. w sprawie wyszkolenia i kwalifikacji zawodowych, pełnienia
wacht oraz składu załóg statków morskich o polskiej przynależności (Dz.U. Nr 105,
poz. 1117). Oceniając powyższą regulację w aspekcie prawa do emerytury z tytułu
pracy w warunkach szczególnych, Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 26 maja 2011 r.,
II UK 356/10 (niepublikowany) wyraził trafny pogląd, że w świetle omówionych
przepisów nie można utożsamiać wszystkich prac rybaków morskich z pracą na
stanowisku rybaka morskiego ujętą w wykazie B załącznika do rozporządzenia
Rady Ministrów z dnia 7 lutego 1983 r. Wynika z tego, że wykaz B dotyczy prac
niewymienionych w wykazie A, zaś prace zaliczone do obu tych wykazów nie mogą
być traktowane zamiennie. Natomiast w taki właśnie zamienny sposób
potraktowano okresy pracy wnioskodawcy w przedstawionych zaświadczeniach z
dnia 11 kwietnia 2012 r. oraz z dnia 1 czerwca 2012 r. wystawionych przez MAG.
W ocenie Sądu Najwyższego zarządzenie resortowe (zarządzenie nr 24 Ministra
Kierownika Urzędu Gospodarki Morskiej z dnia 15 sierpnia 1983 r. w sprawie prac
wykonywanych w szczególnych warunkach w zakładach pracy resortu gospodarki
morskiej) uznaje za prace rybaków morskich, zaliczone do wykazu A załącznika do
rozporządzenia, prace wykonywane na wszystkich stanowiskach zajmowanych
przez pracowników wpisanych na listę członków załogi statku, niezależnie od
zatrudniającego ich podmiotu (wykaz A, dział VIII, poz. 9, pkt 1 zarządzenia),
natomiast za prace rybaków morskich wymienione w wykazie B załącznika do
rozporządzenia - prace wykonywane nie tylko w określonych podmiotach, ale - co
istotniejsze - wyłącznie na stanowiskach wymienionych w wykazie B, dziale IV, poz.
4 pkt 1-19 zarządzenia. Wobec powyższego należało uznać, że wnioskodawca,
pracując na stanowisku mechanika chłodni, wykonywał prace zakwalifikowane, jako
prace rybaków morskich, wymienione w wykazie A dziale VIII pod pozycją 9
załącznika do rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 7 lutego 1983 r. oraz
zarządzenia.
Rozpoznając sprawę ponownie, wyrokiem z dnia 27 sierpnia 2014 r. Sąd
Apelacyjny, zmienił wyrok Sądu Okręgowego i oddalił odwołanie wnioskodawcy. W
uzasadnieniu wyroku, przytaczając szeroko uzasadnienie wyroku Sądu
8
Najwyższego z dnia 14 maja 2014 r., II UK 460/13, Sąd drugiej instancji uznał, że
zróżnicowanie kwalifikacji do uprawnień emerytalnych z tytułu pracy w warunkach
szczególnych w zależności od wykonywania pracy rybaka morskiego ujętej w
wykazie A lub B załącznika do tego rozporządzenia ma bezpośrednie i
przesądzające znaczenie dla oceny nabycia prawa do emerytury pomostowej przez
wnioskodawcę, bowiem wykonywanie pracy rybaka morskiego, wymienionej w
wykazie A załącznika do rozporządzenia z dnia 7 lutego 1983 r., nie stanowi
wykonywania pracy rybaka morskiego w rozumieniu przepisów ustawy o
emeryturach pomostowych. Przemawiają za tym określone w art. 8 ustawy o
emeryturach pomostowych przesłanki nabycia prawa do tego świadczenia
(tożsame z warunkami nabycia prawa do emerytury z tytułu pracy w warunkach
szczególnych wymienionymi w § 8 rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 7 lutego
1983 r.). Nie ulega wątpliwości, biorąc pod uwagę art. 3 ust. 7 ustawy o
emeryturach pomostowych, że przesłankę posiadania przez wnioskodawcę, co
najmniej 10-letniego okresu pracy w szczególnych warunkach lub o szczególnym
charakterze analizować należy przez pryzmat przepisów art. 3 ust. 1 ustawy o
emeryturach pomostowych, jak i (w stosunku do okresów przypadających przed
dniem wejścia w życie tej ustawy) art. 32 i 33 ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o
emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (jednolity tekst; Dz.U.
z 2015 r., poz. 748 ze zm.) i w konsekwencji za prace rybaków morskich uznawać
jedynie prace rybaków wymienionych w wykazie B załącznika do cytowanego
rozporządzenia. W okolicznościach sprawy, należy w związku z tym uznać, że
wnioskodawca, gdy chodzi o prace wymienione w pkt 22 załącznika nr 1 do ustawy
pomostowej, nie legitymuje się 10-letnim okresem pracy w szczególnych
warunkach określonej w wykazie B, dziale IV, poz. 4, a jeśli chodzi o prace
wskazane w pkt 23 załącznika nr 1 nie spełnił warunku wieku - ukończenia 60 lat
oraz wykazanie 15 letniego okresu pracy w warunkach szczególnych na
stanowiskach wymienionych w wykazie A, dziale VIII, poz. 9.
W skardze kasacyjnej od tego wyroku, zaskarżając go w całości,
pełnomocnik wnioskodawcy zarzucił naruszenie przepisów prawa materialnego –
pkt 22 załącznika nr 1 do ustawy o emeryturach pomostowych w związku z art. 49
art. 4 pkt 1-5 i 7 art. 8 ustawy o emeryturach pomostowych w związku z
9
załącznikiem nr 1 do Układu Zbiorowego Pracy dla rybaków morskich z dnia 17
stycznia 1975 r. zawartego pomiędzy Ministerstwem Handlu Zagranicznego i
Gospodarki Morskiej działającym na rzecz przedsiębiorstw państwowych w tym
m.in. na rzecz Przedsiębiorstwa „D.” poprzez błędną wykładnię polegająca na
przyjęciu, że pojęcie „prace rybaków morskich” o jakim mowa w pkt 22 załącznika
nr 1 do ustawy o emeryturach pomostowych nie obejmuje prac na stanowisku
mechanika chłodni, gdyż stanowisko mechanika chłodni nie zostało wymienione w
wykazie B - załączniku do Zarządzenia nr 24 Ministra Kierownika Urzędu
Gospodarki Morskiej z dnia 15 sierpnia 1983 r., „zarządzenie resortowe” podczas
gdy pkt 19 poz. 4 Działu IV wykazu B stanowiącego załącznik do zarządzenia
resortowego do prac rybaków morskich zalicza prace wykonywane na „pozostałych
etatowych stanowiskach pracy na statku do wykonywania rybołówstwa morskiego,
wymienione w Układnie Zbiorowym Pracy dla rybaków morskich natomiast Układ
Zbiorowy Pracy dla Rybaków Morskich z dnia 17 stycznia 1975 r. wymienia
stanowisko mechanika chłodni jako stanowisko etatowe na łowczym statku
rybackim, a zatem praca na stanowisku mechanika chłodni - zgodnie z wykładnią
pojęcia „prace rybaków morskich” dokonaną przez Sąd Najwyższy w wyroku z dnia
14 maja 2014 r., która wiązała Sąd Apelacyjny wydający zaskarżony wyrok w dniu
27 sierpnia 2014 r. - jest pracą, o jakiej mowa w pkt 22 załącznika nr 1 do ustawy o
emeryturach pomostowych. Zarzucił ponadto naruszenie pkt 22 załącznika nr 1 do
ustawy o emeryturach pomostowych w związku z art. 49 art. 4 pkt 1-5 i 7 art. 8
ustawy o emeryturach pomostowych w związku z art. 32 Konstytucji
Rzeczypospolitej Polskiej i w związku z art. 2 a ust. 1 i 2 ustawy z dnia 13
października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych (jednolity tekst: Dz.U. z
2015 r., poz. 121 ze zm.) poprzez jego błędną wykładnię polegającą na przyjęciu.
że zakres pojęcia „prace rybaków morskich” których wykonywanie uprawnia do
emerytury pomostowej obejmuje prace wymienione pod poz. 4 działu IV wykazu B -
załącznika do zarządzenia resortowego tylko wtedy, gdy praca na stanowiskach
wymienionych pod poz. 4 wykonywana była na rzecz ściśle określonych podmiotów
podczas gdy ani ustawa o emeryturach pomostowych ani wykładnia pojęcia „prace
rybaków morskich” dokonana przez Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 14 maja
2014 r. nie zawiera ograniczenia, aby praca rybaków morskich na potrzeby ustawy
10
o emeryturach pomostowych była wykonywana na rzecz ściśle określonych
podmiotów a ponadto wprowadzenie takiego wymogu nie ma rzeczowego
uzasadniania. Wskazał także na naruszenie § 14 ust. 1 i 2 Układu Zbiorowego
Pracy dla Rybaków Morskich z dnia 17 stycznia 1975 r. w związku z art. 9 § 1 k. p.
w zw. z pkt 22 załącznika nr 1 do ustawy o emerytach pomostowych poprzez ich
niezastosowanie i przyjęcie, że do okresu pracy rybaka morskiego, o jakiej mowa w
pkt 22 załącznika nr 1 do ustawy o emeryturach pomostowych nie zalicza się
okresu pracy na stanowiskach wymienionych w pkt 19 poz. 4 działu IV wykazu B
załącznika do zarządzenia resortowego.
Pełnomocnik wskazał także na naruszenie przepisów postępowania – art.
39820
zdanie 1 k.p.c. polegające na wydaniu orzeczenia przeciwnego wykładni
dokonanej przez Sąd Najwyższy, który przekazał sprawę do ponownego
rozpoznania.
W oparciu o te zarzuty wniósł o uchylenie w całości zaskarżonego wyroku i
przekazanie sprawy Sądowi Apelacyjnemu do ponownego rozpoznania,
ewentualnie uchylenie zaskarżonego wyroku w całości i jego zmianę poprzez
oddalenie apelacji organu rentowego wraz z orzeczeniem o kosztach
postępowania.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Nie powtarzając wywodów zawartych w uzasadnieniu poprzedniego wyroku
Sądu Najwyższego w tej sprawie, trzeba jednak powtórzyć, że warunkiem
skutecznego ubiegania się o emeryturę pomostową w świetle art. 4 i 49 ustawy, jest
legitymowanie się określonym stażem pracy w warunkach szczególnych lub w
szczególnym charakterze (w rozumieniu ustawy o emeryturach pomostowych lub
dotychczasowych przepisów) oraz kontynuowanie pracy w tych warunkach po
wejściu w życie ustawy, a więc po 1 stycznia 2009 r. W przypadku, gdy osoba
ubiegająca się o to świadczenie nie kontynuuje pracy w warunkach szczególnych
lub szczególnym charakterze i legitymuje się w związku z tym jedynie stażem pracy
„szczególnej” według poprzednio obowiązujących przepisów, może nabyć prawo do
„nowego” świadczenia jedynie wówczas, gdy dotychczasowy staż pracy (okres
11
pracy) można kwalifikować jako prace w warunkach szczególnych w rozumieniu
dziś obowiązujących przepisów (art. 3 ust. 1 ustawy) lub o szczególnym
charakterze (art. 3 ust. 3 ustawy). Jednocześnie w ust. 7 art. 3 ustawy o
emeryturach pomostowych wskazano, że za pracowników wykonujących prace w
szczególnych warunkach lub o szczególnym charakterze uważa się również osoby
wykonujące przed dniem wejścia w życie ustawy (a więc przed 1 stycznia 2009 r.)
prace w szczególnych warunkach lub o szczególnym charakterze w rozumieniu art.
3 ust. 1 i 3 ustawy lub art. 32 i art. 33 ustawy o emeryturach i rentach z FUS. Wraz
z wejściem w życie ustawy o emeryturach pomostowych zrodził się w problem, jak
należy rozumieć prace rybaków morskich na potrzeby tego aktu prawnego, czy
chodzi tu o wszystkich rybaków morskich bez względu na rodzaj stanowiska na
którym wykonywali pracę czy też na gruncie tej ustawy istotny jest podział na prace
rybaków morskich w służbie pokładowej i prace rybaków morskich w innych
służbach (np. mechanicznej, elektrycznej, obsługi chłodni). W tej kwestii doszło do
rozbieżności w orzecznictwie Sądu Najwyższego. W wyroku z dnia 11 czerwca
2013 r., II UK 377/12 (LEX nr 1353964) oraz w wyroku z dnia 14 maja 2014 r., II UK
460/13 przyjęto, że podział ten ma nadal istotne znaczenie. Sąd Najwyższy w tym
drugim wyroku, wiążąco dla Sądu Apelacyjnego rozpoznającego niniejszą sprawę
uznał, że zróżnicowanie kwalifikacji do uprawnień emerytalnych z tytułu pracy w
warunkach szczególnych w zależności od wykonywania pracy rybaka morskiego
ujętej w wykazie A lub B załącznika do rozporządzenia z dnia 7 lutego 1983 r. ma
bezpośrednie i przesądzające znaczenie dla oceny nabycia prawa do emerytury
pomostowej, bowiem wykonywanie pracy rybaka morskiego, wymienionej w
wykazie A załącznika do tego rozporządzenia nie stanowi wykonywania pracy
rybaka morskiego w rozumieniu przepisów ustawy o emeryturach pomostowych.
Odmienne stanowisko w tej kwestii zajął Sąd Najwyższy w wyrokach z dnia 24
stycznia 2014 r., III UK 33/13 (OSNP 2015 nr 4, poz. 54) oraz z dnia 11 kwietnia
2014 r., III UK 124/13 (OSNP 2015 nr 8, poz. 112).
Ostatecznie powyższy problem został rozstrzygnięty uchwałą siedmiu
sędziów Sądu Najwyższego z dnia 17 września 2015 r., III UZP 7/15, w której
przesądzono, że członkom załogi statku rybackiego wykonującym prace w służbie
pokładowej przysługuje prawo do emerytury pomostowej na podstawie art. 8
12
ustawy o emeryturach pomostowych w związku z punktem 22 załącznika nr 1 do tej
ustawy. Tylko więc tzw. służba pokładowa stosownie do § 8 rozporządzenia z dnia
7 lutego 1983 r. umożliwia ubezpieczonym nabycie prawa do emerytury z tytułu
pracy w szczególnych warunkach po wykazaniu 10 lat pracy na stanowiskach
wymienionych w zarządzeniu nr 24 Ministra – Kierownika Urzędu Gospodarki
Morskiej oraz osiągnięciu wymaganego wieku 50 lat dla kobiet i 55 lat dla
mężczyzn. Identyczne przesłanki nabycia prawa do emerytury określone są w art. 8
ustawy pomostowej, zgodnie z którym emerytura pomostowa przysługuje
pracownikowi, który spełnił warunki określone w art. 4 pkt 1, 4-7 oraz osiągnął wiek
wynoszący co najmniej 50 lat dla kobiet i co najmniej 55 lat dla mężczyzn oraz ma
okres pracy w szczególnych warunkach wymienionej w pkt 20, 22 (prace rybaków
morskich) i 32 załącznika nr 1 do ustawy, wynoszący co najmniej 10 lat. Warunki
wymagane do nabycia prawa do emerytury pomostowej przez ubezpieczonych
wykonujących prace rybaków morskich są tożsame z warunkami nabycia prawa do
emerytury z tytułu pracy w szczególnych warunkach, wymienionymi w § 8
rozporządzenia z dnia 7 lutego 1983 r. Tak więc za prace rybaków morskich ujętą w
pkt 22 załącznika nr 1 ustawy o emeryturach pomostowych należy przyjmować
prace rybaków morskich w służbie pokładowej, a nie prace wykonywane na
wszystkich stanowiskach zajmowanych przez pracowników wpisanych na listę
członków załogi statku rybackiego. Wskazać należy, że różnicując warunki
nabywania prawa do emerytury na podstawie przepisów rozporządzenia z dnia 7
lutego 1983 r. w zależności od wykonywania przez ubezpieczonych prac
wymienionych w wykazie A oraz wykazie B, ustawodawca kierował się przede
wszystkim stopniem uciążliwości i szkodliwości prac w szczególnych warunkach.
Objęcie pojęciem rybaka morskiego również rybaków, którzy nie pracują w służbie
pokładowej powodowałoby zatem, że wykonywane przez całą załogę statku
rybackiego prace charakteryzowałyby się tym samym stopniem uciążliwości i
szkodliwości, a takiego wniosku, mając na uwadze rodzaje prac wykonywanych na
statku rybackim, wyprowadzić nie można.
Jak trafnie uznał Sąd Apelacyjny, w ustalonym stanie faktycznym sprawy,
wnioskodawca, gdy chodzi o prace wymienione w pkt 22 załącznika nr 1 do ustawy
pomostowej, nie legitymuje się 10-letnim okresem pracy w szczególnych
13
warunkach określonej w wykazie B, dziale IV, poz. 4, a jeśli chodzi o prace
wskazane w pkt 23 tego załącznika nie spełnił warunku wieku - ukończenia 60 lat
oraz wykazanie 15 letniego okresu pracy w warunkach szczególnych na
stanowiskach wymienionych w wykazie A, dziale VIII, poz. 9.
Gdy więc zarzuty naruszenia prawa materialnego nie potwierdziły się, brak
było podstaw do uwzględnienia skargi.
Z tych przyczyn Sąd Najwyższy orzekł jak w sentencji (art. 39814
k.p.c.).
kc