Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt I UK 41/15
WYROK
W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ
Dnia 20 stycznia 2016 r.
Sąd Najwyższy w składzie:
SSN Jolanta Frańczak (przewodniczący)
SSN Bogusław Cudowski
SSN Zbigniew Myszka (sprawozdawca)
w sprawie z odwołania M. F.
przeciwko Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych
o rentę z tytułu niezdolności do pracy w związku z wypadkiem przy pracy,
po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w Izbie Pracy, Ubezpieczeń
Społecznych i Spraw Publicznych w dniu 20 stycznia 2016 r.,
skargi kasacyjnej ubezpieczonego od wyroku Sądu Apelacyjnego
z dnia 7 października 2014 r.,
oddala skargę kasacyjną.
UZASADNIENIE
Sąd Apelacyjny - Sąd Pracy i Ubezpieczeń Społecznych wyrokiem z dnia 7
października 2014 r. oddalił apelację M. F. od wyroku Sądu Okręgowego w Ł.
oddalającego odwołanie ubezpieczonego od decyzji Zakładu Ubezpieczeń
Społecznych z dnia 10 lutego 2012 r. odmawiającej przyznania mu renty z tytułu
2
niezdolności do pracy w związku z wypadkiem przy prowadzeniu działalności
pozarolniczej.
W sprawie tej ustalono, że M. F., prowadzący pozarolniczą działalność
gospodarczą, w dniu 27 października 2009 r. uległ wypadkowi drogowemu. W
czasie prowadzenia samochodu marki Opel Frontiera nie zachował szczególnej
ostrożności przy zmianie kierunku ruchu, ponieważ nie upewniając się co do
możliwości wykonania skrętu w lewo, doprowadził do zderzenia z innym pojazdem
uczestnika ruchu wykonywującego manewr wyprzedzania, co prowadziło do oceny
jego zachowania jako rażącego niedbalstwa. W wyniku wypadku drogowego
ubezpieczony doznał obrażeń ciała naruszających czynności narządów ciała na
czas powyżej 7 dni. W takim stanie rzeczy ubezpieczony dochodził różnych
świadczeń z ustawy wypadkowej. I tak, Sąd Rejonowy w Ł. wyrokiem z dnia 20
grudnia 2011 r., oddalił odwołanie ubezpieczonego od decyzji Zakładu
Ubezpieczeń Społecznych odmawiającej mu prawa do świadczenia
rehabilitacyjnego z ubezpieczenia wypadkowego. W toku tego postępowania Sąd
Rejonowy ustalił, że wyłączną przyczyną wypadku było zachowanie
ubezpieczonego, który naruszył przepisy dotyczące ochrony życia i zdrowia
wskutek rażącego niedbalstwa. Wyrok ten został utrzymany w mocy przez Sąd
drugiej instancji, który podzielił ocenę prawną Sądu pierwszej instancji w zakresie
zawinionej przez ubezpieczonego przyczyny wypadku jako wyłączającej prawo do
świadczenia rehabilitacyjnego z ubezpieczenia wypadkowego. W innej sprawie Sąd
Rejonowy w Ł. wyrokiem z dnia 10 grudnia 2012 r., oddalił odwołanie
ubezpieczonego od decyzji organu rentowego odmawiającej mu prawa do
jednorazowego odszkodowania z tytułu następstw wypadku drogowego, uznając
poprzednie prawomocne orzeczenie za wiążące. Ten wyrok również został
utrzymany w mocy przez Sąd drugiej instancji, który argumentował, iż kwestia
ustalenia wyłącznej przyczyny wypadku wyłączającej prawo do świadczeń
powypadkowych z ubezpieczenia wypadkowego została już prawomocnie i wiążąco
rozstrzygnięta we wcześniejszym postępowaniu z odwołania od decyzji
odmawiającej przyznania ubezpieczonemu prawa do świadczenia
rehabilitacyjnego.
3
Kolejną decyzją z dnia 10 sierpnia 2012 r. Zakład Ubezpieczeń Społecznych
odmówił przyznania ubezpieczonemu prawa do renty z tytułu wypadku przy
prowadzeniu działalności pozarolniczej, uznając przedmiotowe zdarzenie za
wypadek przy prowadzeniu pozarolniczej działalności gospodarczej, który wszakże
ze względu na wyłącznie zawinioną przez ubezpieczonego przyczynę wypadku w
postaci rażąco istotnego naruszenia przepisów ruchu drogowego przez
ubezpieczonego wyłączał jego prawo do renty wypadkowej. W odwołaniu od
decyzji ubezpieczony wniósł o jej zmianę i przyznanie prawa do renty z tytułu
niezdolności do pracy w związku z wypadkiem. Sąd Okręgowy oddalił odwołanie,
uznając, że odwołujący się bezsprzecznie uległ wypadkowi, jednak wyłączną
przyczynę tego zdarzenia było zachowanie się ubezpieczonego, który naruszył
przepisy dotyczące ochrony życia i zdrowia wskutek rażącego niedbalstwa. Sąd ten
uznał się związany prawomocnymi wyrokami, w których orzeczono, że
ubezpieczonemu nie przysługiwały świadczenia z ubezpieczenia wypadkowego,
przeto nie przysługuje mu także prawo do renty z tytułu niezdolności do pracy.
Wyrok ten został zaskarżony w całości przez ubezpieczonego, który zarzucił
Sądowi pierwszej instancji naruszenie przepisów postępowania w postaci: art. 365
§ 1 k.p.c., art. 233 § 1 k.p.c. oraz art. 227 k.p.c. w związku z art. 278 § k.p.c., przez
nie przeprowadzenie postępowania dowodowego w kierunku wyjaśnienia przyczyny
przedmiotowego wypadku w sytuacji, gdy w przedmiotowej sprawie nie
występowała powaga rzeczy osądzonej. Sąd Apelacyjny uznał, że stanowisko
skarżącego w kwestii niewystępowania w sprawie powagi rzeczy osądzonej jest
uzasadnione, ponieważ przedmiot rozpoznania sprawy wyznacza zaskarżona
decyzja organu rentowego, a zatem pomimo występowania tych samych stron co w
poprzednio prawomocnie zakończonych sprawach, przedmioty sporów w tych
sprawach nie były tożsame. Tym niemniej nie wpływało to na ocenę prawidłowości
rozstrzygnięcia Sądu pierwszej instancji, ponieważ sądy rozpoznające kolejny
(nowy) spór pomiędzy tymi samymi stronami o inne świadczenie są związane
ustaleniem, że istotna kwestia prawna kształtuje się tak samo, jak przyjęto we
wcześniejszych prawomocnych wyrokach. Związanie każdym orzeczeniem
sądowym oznacza zakaz dokonywania ustaleń sprzecznych z uprzednio osądzoną
istotna kwestią prawną. „W szczególności powagą rzeczy osądzonej mogą być
4
objęte ustalenia faktyczne w takim zakresie w jakim indywidualizują sentencje jako
rozstrzygnięcie o przedmiocie sporu i w jakim określają istotę danego stosunku
prawnego”. W kolejnych postępowaniach pomiędzy tymi samymi stronami
obowiązkiem sądów jest respektowanie okoliczności faktycznych ustalonych w
sposób stanowczy we wcześniejszych orzeczeniach sądowych w zakresie istotnych
kwestii prawnych przy osądzania kolejnego odwołania od decyzji wydanej w innej
sprawie (rentowej) z ubezpieczenia wypadkowego. Ponadto w przedmiotowej
sprawie Sąd pierwszej instancji przeprowadził postępowanie dowodowe z zeznań
świadka D. R. oraz opinii biegłego „ds. rekonstrukcji wypadku” i doszedł do
przekonania o bezpodstawności i bezzasadności stanowiska ubezpieczonego,
który cały czas usiłuje podważyć wiążące stanowisko, że wyłączną przyczyną
wypadku drogowego było zawinione „nieprawidłowe zachowanie wnioskodawcy”. W
konsekwencji Sąd Apelacyjny uznał wiążący prejudycjalny charakter poprzednich
prawomocnych orzeczeń oraz prawidłowość interpretacji i zastosowania art. 21 ust.
1 i art. 6 ustawy z dnia 30 października 2002 r. o ubezpieczeniu społecznym z
tytułu wypadków przy pracy i chorób zawodowych, jednolity tekst: Dz.U. z 2015 r.,
poz. 1242 ze zm., powoływanej dalej jako ustawa wypadkowa).
W skardze kasacyjnej ubezpieczony zarzucił naruszenie prawa przepisów
postępowania: 1/ art. 365 § 1 k.p.c. przez jego błędną wykładnię oraz niewłaściwe
zastosowanie i przyjęcie, że Sąd pierwszej instancji był związany w przedmiotowej
sprawie stanem faktycznym i dowodami uprzednio przeprowadzonymi w
postępowaniach o prawo do świadczenia rehabilitacyjnego z ubezpieczenia
wypadkowego oraz o prawo do jednorazowego odszkodowania z tytułu wypadku
przy pracy, podczas gdy rzecz osądzona w sprawach z zakresu ubezpieczeń
społecznych ma charakter względny, gdyż każdą nową sprawę wyznacza kolejna
decyzja, od której przysługuje odwołanie, a badaniu podlega cały zakres
przedmiotu objętego decyzją w sferze faktycznej i prawnej; 2/ art. 235 § 1 k.p.c.
przez „naruszenie zasady bezpośredniości wyrażające się w przeprowadzeniu
postępowania dowodowego przed Sądem pierwszej instancji i dokonanie ustaleń
faktycznych na podstawie opinii biegłego wydanej na potrzeby postępowania
karnego, która to opinia bazuje na niepełnym materiale dowodowym, nie ma waloru
opinii biegłego, a w konsekwencji uniemożliwienie stronom ustosunkowania się do
5
niej”. Do skargi kasacyjnej załączona została opinia biegłego sądowego z zakresu
rekonstrukcji przebiegu wypadku drogowego z dnia 27 października 2009 r. wydana
w sprawie prowadzonej przed Sądem Rejonowym w Z.
Skarżący wniósł o uchylenie wyroku Sądu Apelacyjnego oraz Sądu
Okręgowego w Ł. w całości i przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania
Sądowi Okręgowemu, ewentualnie o uchylenie zaskarżonego wyroku w całości i
przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania Sądowi Apelacyjnemu, a także o
rozpoznanie sprawy na rozprawie.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje.
Skarga kasacyjna nie zawierała usprawiedliwionych podstaw. Odnosząc się
do sformułowanego w niej zagadnienia prawnego, o którego rozstrzygnięcie na
rozprawie wnioskował skarżący, Sąd Najwyższy wskazuje, że postawiony problem
prawny został już wyjaśniony w judykaturze najwyższej instancji sądowej, którą
akceptuje skład orzekający Sądu Najwyższego, powołanego między innymi do
zapewnienia jednolitości orzecznictwa sądów powszechnych przez rozpoznawanie
skarg kasacyjnych w podobnych lub analogicznych sprawach, który nie powinien
rozbieżnie orzekać w takich sprawach (por. art. 1 pkt 1a ustawy z 22 listopada
2002 r. o Sądzie Najwyższym, jednolity tekst: Dz.U. z 2013 r., poz. 499 ze zm.).
W szczególności w wyroku z dnia 9 grudnia 2015 r., I UK 526/14 (dotychczas
niepublikowany) Sąd Najwyższy uznał, że sąd rozpoznający odwołanie od decyzji
odmawiającej przyznania prawa do renty w związku z wypadkiem przy pracy jest
związany wcześniejszym prawomocnym wyrokiem oddalającym odwołanie do
decyzji odmawiających prawa od innych świadczeń z ustawy wypadkowej w
zakresie dotyczącym wyłącznej winy ubezpieczonego jako przesłanki
nieprzysługiwania praw do świadczeń z ubezpieczenia wypadkowego. Oznacza to,
że sądy rozpatrujące spory pomiędzy tymi samymi stronami muszą respektować
wiążące osądzenie takich samych istotnych kwestii prawnych w sposób wynikający
z prawomocnych wcześniejszych wyroków sądowych (o inne świadczenia z ustawy
wypadkowej). W kolejnym postępowaniu, w którym pojawia się taka sama istotna
kwestia prawna, nie może ona być ponownie badana ani weryfikowana w inny
6
sposób, a w szczególności sprzecznie z poprzednio dokonanym prawomocnym
negatywnym osądem. Takie wiążące związanie oznacza jurysdykcyjny zakaz
dokonywania ustaleń lub ocen prawnych sprzecznych z prawomocnie osądzoną
kwestią, a nawet niedopuszczalność prowadzenia w tym zakresie postępowania
dowodowego (por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 15 lutego 2008 r., II CSK
452/06, OSANC 2008 nr 8, poz. 20 lub uzasadnienie składu siedmiu sędziów Sądu
Najwyższego z dnia 17 listopada 2008 r., III CZP 72/08, OSNC 2009 nr 2, poz. 20).
W sprawach skarżącego takie prawomocne osądy zostały dokonane dwukrotnie w
prawomocnie negatywnie rozstrzygniętych sprawach o świadczenie rehabilitacyjne i
o jednorazowe odszkodowanie z tytułu wypadku przy prowadzeniu działalności
gospodarczej skarżącego, tj. pomiędzy tymi samymi stronami o inne świadczenia
wypadkowe, w których sądy wiążąco (art. 365 k.p.c.) uznały, że do wypadku doszło
z wyłącznej winy (rażącego niedbalstwa) ubezpieczonego, który naruszył przepisy
dotyczące ochrony życia i zdrowia w ruchu drogowym, odbywanym w związku z
jego działalnością pozarolniczą. Ponadto Sąd Apelacyjny miał na uwadze, że Sąd
pierwszej instancji przeprowadził postępowanie dowodowe z zeznań świadka i
opinii biegłych, które utwierdziły go w przekonaniu o prawidłowości zastosowania
materialnoprawnych przepisów ustawy wypadkowej. Ponadto zaoferowany w tym
zakresie w skardze kasacyjnej dokument z opinii biegłego nie nosi ani nie spełnia
cech „nowości” dowodowych co do istotnych okoliczności, które nie byłyby znane i
rozważone w ramach poprzednich prawomocnie osądzonych sporach sądowych,
które wiążą Sąd Najwyższy przy dokonywaniu kolejnego osądu sprawy o inne
rodzajowo świadczenie uzależnione od tej samej przesłanki prawnej. W
konsekwencji skarga kasacyjna nie była też oczywiście uzasadniona, skoro
ponadto autor skargi nie wskazał nawet żadnej materialnoprawnej podstawy
kasacyjnego zaskarżenia, co na ogół wyklucza merytoryczną weryfikację takiej
„materialnoprawnie ułomnej” skargi kasacyjnej.
Mając powyższe na uwadze Sąd Najwyższy wyrokował jak w sentencji na
podstawie art. 39814
k.p.c.
kc