Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt I PK 2/15
WYROK
W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ
Dnia 19 stycznia 2016 r.
Sąd Najwyższy w składzie:
SSN Katarzyna Gonera (przewodniczący)
SSN Zbigniew Hajn (sprawozdawca)
SSN Małgorzata Wrębiakowska-Marzec
w sprawie z powództwa P. L.
przeciwko Zespołowi Szkół Ogólnokształących […]o przywrócenie do pracy,
wynagrodzenie, odszkodowanie,
po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w Izbie Pracy, Ubezpieczeń
Społecznych i Spraw Publicznych w dniu 19 stycznia 2016 r.,
skargi kasacyjnej powoda od wyroku Sądu Okręgowego - Sądu Pracy i
Ubezpieczeń Społecznych w N.
z dnia 23 kwietnia 2014 r.,
1. oddala skargę kasacyjną,
2. nie obciąża powoda kosztami zastępstwa procesowego
strony pozwanej w postępowaniu kasacyjnym.
UZASADNIENIE
2
P. L. w pozwie wniesionym 6 maja 2013 r. domagał się od pozwanego
pracodawcy Zespołu Szkół Ogólnokształcących [...] uznania wypowiedzenia umowy
o pracę za bezskuteczne oraz zasądzenia: 2.310 zł tytułem dodatku
motywacyjnego za okres od września 2011 r. do maja 2013 r., 1.600 zł tytułem
odszkodowania za naruszenie zasady równego traktowania przez niekorzystne
ukształtowanie wynagrodzenia i uniemożliwienie kontynuowania zatrudnienia. W
odpowiedzi na pozew strona pozwana wniosła o oddalenie powództwa w całości.
Wyrokiem z 25 września 2013 r. Sąd Rejonowy w N. oddalił powództwo i
zasądził na rzecz strony pozwanej 60 zł tytułem kosztów zastępstwa prawnego.
Sąd Rejonowy ustalił, że P. L. był zatrudniony w Zespole Szkół
Ogólnokształcących […] na podstawie mianowania począwszy od 1 września 2003
r. jako nauczyciel informatyki i techniki. Od 1 września 2012 r. powód realizował w
pozwanej szkole 6 godzin informatyki (4 w gimnazjum i 2 w liceum) oraz 8 godzin
techniki. Powód dopełniał pensum przez nauczanie techniki w wymiarze 4 godzin w
Gimnazjum. W roku szkolnym 2012/2013 w pozwanym Zespole Szkół było
zatrudnionych 3 nauczycieli informatyki: A. D., S. J. i P. L. W roku szkolnym
2013/2014 zaplanowano 36 godzin z informatyki w Liceum. Daje to dwa pełne etaty
(po 18 godzin). W gimnazjum nie zaplanowano informatyki, gdyż z uwagi na
zmianę planu nauczania obecne klasy pierwsze będą ją miały dopiero za 2 lata.
Ilość techniki w gimnazjum to 6 godzin. A. D. otrzymał 19 godzin informatyki, a S. J.
17 godzin informatyki plus godzinę wychowawczą. 29 kwietnia 2013 r. powód
otrzymał wypowiedzenie umowy o pracę. W uzasadnieniu strona pozwana
wskazała jako przyczynę zmianę organizacyjną - zmniejszenie liczby oddziałów
oraz zmiany planu nauczania, uniemożliwiające dalsze zatrudnianie powoda w
pełnym wymiarze zajęć. Pracodawca typując powoda do zwolnienia kierował się
kryteriami takimi jak: podstawa i data zatrudnienia, stopień awansu zawodowego,
kwalifikacje, doskonalenie zawodowe, jakość świadczonej pracy, nagrody, zajęcia
dodatkowe niewynikające z art. 42 KN, dodatkowe funkcje oraz posiadanie prawa
do emerytury. W świetle tych kryteriów powód wypadł gorzej od pozostałych dwóch
informatyków A. D. i S. J. Sąd Rejonowy uznał, że przyczyna wypowiedzenia
umowy o pracę wskazana w piśmie z 29 kwietnia 2013 r. jest prawdziwa i zasadna.
3
Liczba oddziałów pozwanej szkoły uległa zmniejszeniu w roku szkolnym 2013/2014
o jeden w stosunku do ubiegłego roku szkolnego. Przede wszystkim jednak na
skutek zmian planu nauczania uległa zmniejszeniu liczba godzin z informatyki do
36. Sąd Rejonowy ustalił także, że powód wyróżniał się na niekorzyść spośród
innych nauczycieli, jeśli chodzi o ilość skarg uczniów i rodziców. Skargi te były z
reguły zasadne. Dyrektor szkoły utracił zaufanie do powoda na skutek
pojawiających się w jego pracy niedociągnięć i zaniedbań. Od pozostałych
informatyków otrzymywał wsparcie, którego nie miał od powoda, jak w wypadku
przygotowania strony internetowej gimnazjum. Sąd wskazał również, że powód nie
spełniał przesłanek do nabycia dodatku motywacyjnego począwszy od 1 września
2011 r.
W ocenie Sądu, zwolnienie powoda z pracy oraz nieprzyznawanie mu
dodatku motywacyjnego nie były przejawami dyskryminacji. Powód nie wskazał
żadnego powodu dyskryminacji oraz przyznał, że oceny przepisywał do dziennika
ze swojego kajetu. Również przyczyna wskazana w wypowiedzeniu umowy o pracę
była prawdziwa i zasadna, a pozwana zastosowała właściwe kryteria wytypowania
pracownika do rozwiązania umowy o pracę. Także wypowiedzenie umowy o pracę
było zgodne z przepisami, gdyż w sprawie wykazano, że w roku szkolnym
2013/2014 uległa zmniejszeniu liczba godzin lekcyjnych z przedmiotów, których
może nauczać powód, w szczególności z informatyki. Dla trzech nauczycieli
informatyki pozostało 36 godzin informatyki i 6 godzin techniki (dwa etaty plus 6
godzin). Dyrektor szkoły był zmuszony wytypować jednego nauczyciela do
zwolnienia, a w świetle przyjętych, wskazanych wyżej kryteriów doboru do
zwolnienia powód wypadł gorzej od pozostałych dwóch informatyków. Nawet gdyby
przyjąć, że w ocenie powoda pominięto szereg szkoleń i warsztatów doskonalenia
zawodowego to i tak wypada on gorzej od S. J. W przeciwieństwie do pozostałych
informatyków powód nie był nigdy nagradzany, a jest niewiarygodne, aby już od
początku zatrudnienia był dyskryminowany przez nieprzyznawanie nagród przez
dyrektora. Świadczy to o tym, że powód w swojej pracy niczym szczególnie
korzystnym się nie wyróżniał. Natomiast S. J. i A. D. nagrody dyrektora otrzymywali
prawie co roku. W przeciwieństwie do dwóch pozostałych informatyków, którzy
wypełniali wszystkie obowiązki pracownicze - powód miał szereg uchybień i
4
zaniedbań, wymienionych w „kryteriach wyboru” i potwierdzonych dowodami, a za
dyskryminację nie można uznać kontroli przeprowadzanych systematycznie przez
przełożonych oraz krytycznych uwag formułowanych pod adresem pracownika.
Kontrole te były zasadne, rzeczowe i merytoryczne i nie miały cech dyskryminacji.
Wiele zastrzeżeń do pracy powoda wynikało ze skarg uczniów i rodziców. Także
przyjęcie jako kryterium typowania do zwolnienia, nabycia przez pracownika prawa
do emerytury nie stanowi dyskryminacji. Poza tym, było ono tylko jednym z wielu
zastosowanych przez dyrekcję ZSO i nie było decydujące przy wyborze powoda.
Konsekwencją stosunku powoda do wykonywanej pracy, a nie dyskryminacji, jest
nieprzyznanie mu dodatku motywacyjnego. Powód nie spełniał przesłanek
uzyskania dodatku motywacyjnego, dlatego, że nie wypełniał szeregu
podstawowych obowiązków nauczyciela wynikających z Karty. Między innymi nie
wpisywał do dziennika terminowo ocen, nie oddawał uczniom sprawdzianów na
czas, nie dawał uczniom możliwości wglądu do sprawdzianów. Powód nie wyróżniał
się zaangażowaniem w realizację dodatkowych zadań oraz jakością pracy. W
każdym razie nie udowodnił spełnienia przesłanek do nabycia dodatku
motywacyjnego.
Wyrokiem zaskarżonym rozpoznawaną skargą kasacyjną Sąd Okręgowy
oddalił apelację powoda od wyroku sądu pierwszej instancji, nie obciążając go
kosztami postępowania apelacyjnego.
Sąd Okręgowy podzielił ustalenia faktyczne oraz ich ocenę, a także
wykładnie przepisów dokonaną przez Sąd Rejonowy. Sąd odwoławczy wskazał, że
zgodnie z art. 20 ust 1 pkt ustawy z dnia 26 stycznia 1982 r. Karty Nauczyciela
(Dz.U. z 2014 r., poz. 191 ze zm.) dyrektor szkoły w razie częściowej likwidacji
szkoły albo w razie zmian organizacyjnych powodujących zmniejszenie liczby
oddziałów w szkole lub zmian planu nauczania uniemożliwiających dalsze
zatrudnianie nauczyciela w pełnym wymiarze zajęć rozwiązuje z nim stosunek
pracy lub, na wniosek nauczyciela, przenosi go w stan nieczynny. Nauczyciel
zatrudniony na podstawie mianowania może wyrazić zgodę na ograniczenie
zatrudnienia w trybie określonym w art. 22 ust. 2. W ocenie Sądu Okręgowego Sąd
Rejonowy słusznie uznał, że w wypadku powoda zaszły przesłanki, uzasadniające
rozwiązanie stosunku pracy, gdyż nastąpiły zmiany organizacyjne,
5
uniemożliwiające zatrudnianie go w wymiarze pełnego etatu. Powód tych faktów co
do istoty nie kwestionował (zmniejszenie liczby godzin informatyki jest bezsporne).
Wbrew stanowisku apelującego, przyczyna ta nie jest nieprawdziwa dlatego, że ma
ona według niego charakter przejściowy. Dyrektor szkoły musi bowiem ocenić
możliwość zatrudnienia nauczyciela w konkretnym roku szkolnym, czyli w
rozważanym przypadku w roku 2013/2014, a w tym roku szkolnym przyczyna taka
zachodziła. Zgodnie z obowiązującymi przepisami prawa i ugruntowanym
stanowiskiem doktryny, dyrektorzy muszą dostosować stan zatrudnienia do
aktualnych zadań szkoły. W tym celu mogą zwalniać nawet osoby przebywające na
urlopach zdrowotnych. Wyczerpujący charakter uregulowania z art. 20 Karty
Nauczyciela wynika z zamiaru ustawodawcy wprowadzenia większej elastyczności
w zakresie możliwości kształtowania rozmiaru zatrudnienia zgodnego z
rzeczywistymi potrzebami szkoły (wyrok Sądu Najwyższego z dnia 4 lipca 2013 r.,
II PK 215/12, LEX nr 1371999). Dyrektor szkoły nie ma też obowiązku obniżania
innym nauczycielom pensum, celem utworzenia cząstkowych etatów i nie ma
również obowiązku zasięgania informacji o możliwości uzupełnienia zatrudnienia w
innej szkole (tym bardziej w latach następnych), jak również nie ma on obowiązku
złożenia propozycji ograniczenia zatrudnienia do części etatu, ani informowania
nauczyciela o takiej możliwości. Zatem nie jest uzasadnione twierdzenie powoda
jakoby Sąd Rejonowy powinien rozważać, czy w roku szkolnym 2015/2016
docelowo byłoby możliwe utrzymanie „prawie pełnego pensum” powoda, pod
warunkiem dalszego uzupełniania godzin w innym gimnazjum. Tym samym nie jest
uzasadniony zarzut apelacji naruszenia przez Sąd Rejonowy art. 20 Karty
Nauczyciela. Sąd pierwszej instancji nie naruszył też art. 30 ust. 1 pkt 2 Karty
Nauczyciela w zakresie oceny przyznania powodowi dodatku motywacyjnego. Sąd
Okręgowy uznał również, po szczegółowym rozważeniu argumentów apelującego,
że nieuzasadnione są zarzuty naruszenia przez Sąd pierwszej instancji przepisów
postępowania, tj. art. 227 i 233 oraz 328 k.p.c. Na koniec Sąd Okręgowy stwierdził,
że Sąd pierwszej instancji prawidłowo ocenił prawdziwość przyczyny
wypowiedzenia powodowi umowy o pracę, dodając że wybór nauczyciela do
rozwiązania stosunku pracy - w razie spełnienia przesłanek z art. 20 ust. 1 ustawy z
1982 r. - Karta Nauczyciela - może być zakwestionowany przez sąd jedynie w razie
6
oceny, że był on dowolny lub dyskryminujący (wyrok Sądu Najwyższego z dnia 8
marca 2012 r., III PK 52/11, LEX nr 1212059), co w przedmiotowej sprawie nie
zostało przez powoda wykazane. Z uwagi na utratę dochodów ze stosunku pracy
Sąd nie obciążył powoda kosztami postępowania apelacyjnego 102 k.p.c.
Powód zaskarżył w całości powyższy wyrok sądu drugiej instancji, opierając
skargę kasacyjną na obydwu podstawach przewidzianych w art. 3983
§ 1 pkt. 1 i 2
k.p.c.
W zakresie podstawy naruszenia przepisów prawa materialnego skarżący
zarzucił naruszenie:
(a) art. 20 ust. 1 oraz art. 22 ust. 2 Karty Nauczyciela przez błędną
wykładnię, w wyniku której przyjęto, że zmniejszenie ilości godzin lekcyjnych z
informatyki skutkujące pozostawieniem dla nauczycieli tego przedmiotu 36 godzin
informatyki i 6 godzin techniki wymuszała ograniczenie zatrudnienia przez
wypowiedzenie stosunku pracy powodowi, pomimo niewystąpienia zmian
organizacyjnych, które faktycznie i w bezpośrednio uniemożliwiałby dalsze
zatrudnianie go czasowo podobnie jak i pozostałych dwóch nauczycieli informatyki
w niepełnym wymiarze zajęć w roku szkolnym 2012/2013, wobec bezspornie
wolnych 6 godzin techniki oraz ułożenia siatki godzin umożliwiających dalsze
zatrudnienie powoda w wymiarze 1/2 etatu, do czego doszło w oparciu o niepełny
materiał dowodowy oraz bez rozważenia możliwości zastosowania art. 22 ust. 2
Karty Nauczyciela, wedle którego dyrektor szkoły zobowiązany jest do składania
nauczycielowi propozycji ograniczenia zatrudnienia do liczby godzin poniżej połowy
pensum istniejącej w czasie do 31 maja, a także bez prognozy zapotrzebowania na
rok 2014/2015, w którym obecnie ustalono ¾ etatu, a w następnym pełny etat;
(b) art. 45 § 1 k.p. przez przyjęcie, że kryteria doboru nauczyciela do
zwolnienia uzasadniały wskazanie powoda do rozwiązania stosunku pracy w
związku z dowolnym ustaleniem, bez odniesienia się do wszystkich wykazywanych
przez skarżącego kasacją okoliczności podnoszonych w pismach z 6 i 20 września
2013 r., a nadto bez weryfikacji zredagowanych w toku trwania sporu i na jego
potrzeby przez stronę pozwaną tzw. „kryteriów jakości świadczonej pracy” przy
wyborze osób proponowanych do zwolnienia z przedstawianymi Sądowi pierwszej
instancji oraz w uzupełnieniu apelacji powoda z 6 listopada 2013 r. opracowanymi
7
przezeń kryteriami wyboru pozostającymi w sprzeczności z wyjaśnieniami strony
pozwanej w zakresie jakości świadczonej pracy oraz zeznaniami powoda, jak też
sprzecznymi danymi w tych kryteriach z przytoczonymi przez skarżącego faktami
dotyczącymi doskonalenia zawodowego, a także przedstawionymi zajęciami
dodatkowymi niewynikającymi z art. 42 Karty Nauczyciela oraz dodatkowo
potwierdzających zarzuty powoda o pomijaniu osiągnięć oraz o braku
obiektywnych, sprawiedliwych kryteriów doboru pracownika do zwolnienia
zastosowanych przez stronę pozwaną, a także rzutujących na wiarygodność
zeznań dyrektora i jego zastępczyni słuchanych w charakterze świadka i strony,
których sprzeczność z faktami miały potwierdzić przedstawione naonczas przez
kasatora sprawdziany za rok szkolny 2012/2013 oddalone postanowieniem
dowodowym Sądu Rejonowego na rozprawie 25 września 2013 r.;
(c) naruszenie art. 45 § 1 w związku z art. 183a
k.p. przez nierówne
traktowanie powoda w zakresie zatrudnienia, wieku, jak też przez nieobiektywne
oraz zredagowane w czasie trwania sporu kryteria w postaci „jakości świadczonej
pracy”, trudną sytuację materialną skarżącego kasacją będącego obecnie jedynym
żywicielem rodziny, który w poprzednich latach wykorzystał urlop ojcowski;
W zakresie naruszenia przepisów postępowania, które miało istotny wpływ
na wynik sprawy, skarżący zarzucił naruszenie art. 382 i art. 328 § 1 w związku z
art. 391, a także art. 5 i art. 477 zdanie drugie k.p.c., polegające na
niedostatecznym uzasadnieniu orzeczenia i oparciu rozstrzygnięcia na części
zgromadzonego przez Sąd pierwszej instancji materiału dowodowego,
z pominięciem tej części wyników jego postępowania, które uzasadniały
uwzględnienie powództwa oraz na braku weryfikacji w formie procesowej
okoliczności podnoszonych przez P. L. w pismach z 6 i 20 września 2013 r., a
nadto bez weryfikacji z kryteriami przyjętymi przez stronę pozwaną przy wyborze
osób proponowanych do zwolnienia z przedstawianymi Sądowi pierwszej instancji
oraz w uzupełnieniu apelacji powoda z 6 listopada 2013 r. opracowanych przezeń
kryteriów wyboru w postaci warsztatów doskonalenia zawodowego i szkoleń,
skutkiem czego Sąd Okręgowy, dokonując jurydycznej oceny żądania pozwu, nie
skonfrontował jej w sposób pełny z brakiem należytego odniesienia się przez Sąd
pierwszej instancji w skarżonym orzeczeniu z podnoszonymi przez działającego
8
samodzielnie P. L. zarzutami zatajenia, celowego pominięcia oraz jednostronnym
naświetlaniem rzekomo dlań niekorzystnych faktów przez pozwany Zespół Szkół
Ogólnokształcących nr 1 oraz motywami takiego działania, jak też brakiem
rozważenia przesłanek z art. 22 ust. 2 Karty Nauczyciela i pominięciem zaistnienia
uzasadnionej potrzeby pouczenia powoda o przysługującym mu prawie wykazania
uchybień zgodnie z art. 6 k.c. w zakresie przedstawionych przez stronie pozwaną
okoliczności faktycznych. Także Sąd drugiej instancji na rozprawie apelacyjnej nie
zwrócił powodowi występującemu w sprawie bez profesjonalnego pełnomocnika
uwagi na taką konieczność.
Skarżący wniósł o uchylenie zaskarżonego wyroku i przekazanie sprawy do
ponownego rozpoznania Sądowi Okręgowemu, względnie o uchylenie również
poprzedzającego go wyroku Sądu Rejonowego oraz zasądzenie od strony
pozwanej na rzecz powoda kosztów postępowania według norm taryfowych, a
ponadto o zwolnienie powoda od kosztów sądowych częściowo, to jest od opłaty
sądowej od skargi z uwagi na przedstawione przez skarżącego kasacją sytuację
materialną oraz rodzinną uzasadniającą niemożność jej poniesienia bez
uszczerbku utrzymania koniecznego dla siebie i rodziny, to jest żony oraz
pozostających na jego utrzymaniu trojga dzieci.
W odpowiedzi na skargę kasacyjną strona pozwana wniosła o jej oddalenie
w całości i zasądzenie od powoda na rzecz pozwanego kosztów zastępstwa
procesowego w postępowaniu kasacyjnym.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Skarga jest nieuzasadniona. Bezpodstawne są zarzuty naruszenia
przepisów prawa postępowania. Pełnomocnik skarżącego nie wyjaśnił, w czym
przejawia się naruszenie art. 382 k.p.c., ponieważ wskazuje ten przepis jedynie w
petitum skargi, wymieniając go wśród kilku innych bez osobnego sformułowania
zarzutu związanego z jego treścią. Uniemożliwia to Sądowi Najwyższemu ocenę
zasadności tego zarzutu.
Strona skarżąca zarzuciła również naruszenie art. 328 § 1 k.p.c., który
dotyczy terminu do złożenia wniosku o sporządzenie uzasadnienia wyroku. W tej
9
sytuacji można się jedynie domyślać, że Autorowi skargi chodzi o art. 328 § 2 k.p.c.
Jednakże przyjęcie takiego wniosku musiałoby mieć oparcie w uzasadnieniu
podstaw skargi, w którym jednak pełnomocnik skarżącego art. 328 § 2k.p.c. nawet
nie wymienia. Można zatem jedynie ogólnie przypomnieć, że zgodnie z ustalonym
orzecznictwem zarzut naruszenia art. 328 § 2 k.p.c. może stanowić
usprawiedliwioną podstawę skargi kasacyjnej tylko wyjątkowo, gdy uzasadnienie
zaskarżonego orzeczenia nie posiada wszystkich koniecznych elementów bądź
zawiera tak oczywiste braki, które uniemożliwiają kontrolę kasacyjną (np. wyrok
Sądu Najwyższego z dnia 27 marca 2008 r., III CSK 315/07, LEX nr 390105).
W ocenie sądu Najwyższego, Sąd drugiej instancji sporządził szczegółowe i
spełniające warunki art. 328 § 2 k.p.c. uzasadnienie. Między innymi Sąd
odwoławczy odniósł się do kryteriów wyboru powoda do zwolnienia z pracy
wskazanych przez niego samodzielnie, biorąc pod uwagę dokumenty przedłożone
przez powoda, na okoliczność, że ma on większą liczbę przebytych szkoleń i
przygotowywał uczniów do konkursów LOK. Sąd Okręgowy przeanalizował materiał
dowodowy zgromadzony w sprawie, dokonane na jego podstawie ustalenia
faktyczne oraz argumentację prawną zaprezentowaną przez Sąd Rejonowy oraz
apelację skarżącego i w konsekwencji dokonał oceny prawnej, z której wynika, że
powództwo nie zasługuje na uwzględnienie. Sąd Okręgowy rozważył wszystkie
zarzuty apelacji skarżącej w kontekście własnych ustaleń oraz ocen i doszedł do
prawidłowego wniosku, że nie są one zasadne, czemu dał wraz w swoim
uzasadnieniu. Bezpodstawny jest tez zarzut naruszenia art. 5 k.p.c., przez
zaniechanie przez Sąd pouczenia powoda o czynnościach procesowych. Jak
wynika z treści uzasadnienia, skarżący odnosi ten zarzut do postępowania przed
Sądem pierwszej instancji, bez wskazania na uchybienia Sądu odwoławczego
wiążące się z tym zarzutem, co zważywszy na charakter skargi kasacyjnej, jako
środka odwoławczego od orzeczenia sądu drugiej instancji dyskwalifikuje także ten
zarzut. Można zatem jedynie ogólnie wskazać, że okoliczność, że sąd mógł, ale nie
udzielił stronie pouczenia, nie może stanowić podstawy formułowania zarzutu
procesowego. Do sądu należy bowiem ocena, czy istnieje uzasadniona potrzeba
udzielenia pouczeń a sam brak profesjonalnego pełnomocnika nie świadczy o jej
istnieniu (por. np. wyrok Sądu Najwyższego z 18 sierpnia 2009 r., I UK 74/09,
10
LEX nr 530693). Co do zarzutu naruszenia przez Sąd drugiej instancji art. 477
zdanie drugie k.p.c. należy zauważyć, że pouczenie pracownika o roszczeniach
wynikających z przytoczonych przez niego faktów, o którym stanowi ten przepis,
należy do obowiązków przewodniczącego w sądzie pierwszej instancji. Przepis ten
może mieć zastosowanie w sądzie drugiej instancji tylko wówczas, gdy istnieją
przesłanki przedmiotowego przekształcenia powództwa na podstawie art. 383 k.p.c.
(por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 27 marca 2007 r., II PK 235/06, OSNP 2008
nr 11-12, poz. 161), co nie miało miejsca w niniejszej sprawie.
Nietrafne są też zarzuty naruszenia przepisów prawa materialnego.
W pierwszej kolejności dotyczy to podstawowego w skardze zarzutu naruszenia
art. 20 ust. 1 oraz art. 22 ust. 2 Karty Nauczyciela. Z przepisów tych skarżący
wywodzi normę prawną, zgodnie z którą w sytuacji określonej w art. 20 ust. 1 pkt 2
Karty Nauczyciela dyrektor szkoły, zanim rozwiąże z nauczycielem stosunek pracy,
jest obowiązany na podstawie art. 22 ust. 2 tej ustawy do zaproponowania mu
zatrudnienia w niepełnym wymiarze czasu pracy co najmniej ½ etatu, z
jednoczesnym obniżeniem wymiaru czasu pracy poniżej pełnego pensum innym
nauczycielom w celu umożliwienia takiego zatrudnienia. Pogląd ten jest nietrafny.
Należy stwierdzić, że istotnie, jak stwierdził Sad Najwyższy w wyroku z 8 grudnia
2005 r., I PK 94/05, alternatywą rozwiązania stosunku pracy na podstawie art. 20
ust. 1 pkt 2 Karty Nauczyciela jest przeniesienie nauczyciela, na jego wniosek, w
stan nieczynny lub - za jego zgodą - ograniczenie zatrudnienia w trybie określonym
w art. 22 ust. 2 tej ustawy. Według tego ostatniego przepisu, zasada ograniczenia
zatrudnienia do wymiaru nie niższego niż 1/2 obowiązkowego wymiaru zajęć i
proporcjonalnego zmniejszenia wynagrodzenia może być stosowana, gdy z
przyczyn, o których mowa w art. 20 ust. 1, nie ma możliwości zatrudniania
nauczyciela w pełnym wymiarze zajęć oraz nie istnieją warunki do uzupełnienia
tygodniowego obowiązkowego wymiaru zajęć dydaktycznych, wychowawczych lub
opiekuńczych w innej szkole. Brak zgody nauczyciela na ograniczenie wymiaru
zatrudnienia i proporcjonalne zmniejszenie wynagrodzenia aktualizuje
zastosowanie art. 20 Karty. Sama zasada ograniczenia zatrudnienia nauczyciela i
proporcjonalnego zmniejszenia wynagrodzenia, jak zresztą i tryb jej stosowania,
wynika z ust. 1 art. 22 ustawy. Jednocześnie jednak Sąd Najwyższy wskazał, że
11
art. 20 ust. 1 pkt 2 Karty Nauczyciela w związku z jej art. 22 ust. 2 nie przewiduje
obowiązku informowania nauczyciela o możliwości (lub braku możliwości)
zatrudnienia uzupełniającego oraz ograniczenia zatrudnienia. Dalej Sąd Najwyższy
wskazał, że trwałość stosunku pracy nauczycieli mianowanych chroniona jest w
sposób szczególny, o wiele mocniej niż wielu innych grup zawodowych. Gwarantują
ją przede wszystkim taksatywnie wyliczone, skonkretyzowane przyczyny
rozwiązania stosunku pracy. Nie ma więc ani obiektywnej potrzeby, ani
uzasadnienia aksjologicznego dla takiej wykładni przepisów, która rozszerzałaby tę
ochronę przez mnożenie obowiązków dyrektora szkoły w fazie poprzedzającej
rozwiązanie stosunku pracy z nauczycielem z przyczyn uniemożliwiających dalsze
jego zatrudnienie z powodów w znacznym stopniu zobiektywizowanych,
niezależnych również od pracodawcy. Przeciwko poglądowi o obowiązku dyrektora
szkoły informowania nauczyciela o potencjalnej możliwości zatrudnienia
uzupełniającego i (lub) ograniczenia zatrudnienia przemawiają również, choć
najmniej ważące dla wyrażonego tu poglądu, względy organizacyjne.
Do zasadniczych obowiązków dyrektora szkoły należy prawidłowe nią kierowanie.
Jest on nie tylko przełożonym służbowym wszystkich jej pracowników, ale też
opiekunem uczniów (art. 7 ust. 1 Karty Nauczyciela). Ponosi odpowiedzialność
przede wszystkim za dydaktyczny i wychowawczy poziom szkoły. Obowiązki
dyrektora powinny więc być podporządkowane realizacji przez szkołę oraz
zatrudnionych w niej nauczycieli zadań dydaktycznych i opiekuńczo -
wychowawczych, które są zasadniczym celem tworzenia i funkcjonowania tych
placówek oświatowych. Zdaniem Sądu najwyższego w obecnym składzie za
powyższym poglądem przemawia wyraźne brzmienie art. 22 ust. 2 Karty
Nauczyciela, w którym zastosowano określenie „może”, co oznacza, że zarówno
nałożenie obowiązku zatrudnienia uzupełniającego jak i ograniczenie zatrudnienia
są działaniami fakultatywnymi. Zasadność rozwiązania stosunku pracy z
nauczycielem zatrudnionym na podstawie mianowania w razie częściowej likwidacji
szkoły albo w razie zmian organizacyjnych powodujących zmniejszenie liczby
oddziałów w szkole lub zmian planu nauczania uniemożliwiających dalsze
zatrudnianie nauczyciela w pełnym wymiarze zajęć (art. 20 ust. 1 pkt 2 Karty
Nauczyciela) nie jest uzależniona od niemożliwości dalszego zatrudniania
12
nauczyciela w co najmniej połowie obowiązkowego wymiaru zajęć. Należy też
dodać, że uzależnienie prawidłowości wypowiedzenia stosunku pracy w sytuacji
określonej w art. 20 ust. 1 pkt 2 Karty Nauczyciela od braku możliwości dalszego
zatrudniania nauczyciela w co najmniej połowie obowiązkowego wymiaru zajęć,
dotyczy jedynie nauczycieli już wcześniej zatrudnionych w takim niepełnym
wymiarze (zob. wyroki Sądu Najwyższego z dnia: 26 lutego 2013 r., I PK 194/12,
LEX nr 1620345; 30 września 2014 r., III PK 18/14, OSNP 2016 nr 2, poz. 19).
Tymczasem, jak wynika z ustaleń faktycznych przyjętych w podstawie
zaskarżonego wyroku, strona pozwana nie miała możliwości dalszego zatrudniania
powoda w roku szkolnym 2013/14 (a nie jak zapewne omyłkowo wskazano w
skardze w roku 2012/13, w którym powód pracował, skoro wypowiedzenie nastąpiło
29 kwietnia 2013 r. na koniec tego roku). Co więcej dyrektor pozwanej szkoły nie
mógł zaproponować powodowi zatrudnienia w wymiarze nawet co najmniej połowy
obowiązkowego wymiaru zajęć. W roku szkolnym 2013/2014 zaplanowano bowiem
36 godzin informatyki w Liceum, co dawało dwa pełne etaty (po 18 godzin). W
gimnazjum nie zaplanowano informatyki, gdyż z uwagi na zmianę planu nauczania
obecne klasy pierwsze będą ją miały dopiero za 2 lata. Liczba godzin techniki w
gimnazjum miała wynosić w tym roku 6 godzin. A. D. otrzymał 19 godzin
informatyki, a S. J. 17 godzin informatyki plus godzinę wychowawczą. Powód
mógłby więc otrzymać 7 godzin zajęć (6 techniki i 1 informatyki, którą jako
nadliczbową otrzymał A. D.). Wobec powyższego za oczywiście nieuzasadniony
należy uznać pogląd skarżącego, że pozwana szkoła powinna obniżyć innym
nauczycielom wymiar zajęć w celu utworzenia cząstkowych etatów i zatrudnienia
powoda w wymiarze co najmniej połowy obowiązkowego wymiaru zajęć.
Bezpodstawne jest także zapatrywanie skarżącego, że istniała możliwość dalszego
zatrudniania go w „prawie” pełnym wymiarze zajęć w roku szkolnym 2015/16.
Pomijając hipotetyczny charakter powstania takiej możliwości i „prawie” pełny
wymiar możliwego zatrudnienia, należy stwierdzić, że użyty w art. 20 ust. 1 pkt 2
Karty Nauczyciela zwrot „uniemożliwiających dalsze zatrudnianie nauczyciela w
pełnym wymiarze zajęć” odnosi się do kolejnego roku szkolnego, a nie do
możliwości zatrudnienia w pełnym wymiarze w przyszłości następującej po
kolejnym roku szkolnym.
13
Nieuzasadniony jest także zarzut naruszenia art. 45 § 1 k.p. przez przyjęcie,
że kryteria doboru nauczyciela do zwolnienia uzasadniały wskazanie powoda do
rozwiązania stosunku pracy. Wybór nauczyciela do rozwiązania stosunku pracy - w
razie spełnienia przesłanek z art. 20 ust. 1 pkt 2 Karty Nauczyciela - może być
zakwestionowany przez sąd jedynie w razie oceny, że był dowolny lub
dyskryminujący (por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 8 marca 2012 r., III PK
52/11, OSNP 2013 nr 3-4, poz. 34). Sąd Okręgowy uznał wybór powódki do
zwolnienia (wypowiedzenia jej stosunku pracy) za prawidłowy, jako podyktowany
obiektywnymi kryteriami, obejmującymi podstawę i datę zatrudnienia, stopień
awansu zawodowego, kwalifikacje, doskonalenie zawodowe, jakość świadczonej
pracy, nagrody, zajęcia dodatkowe niewynikające z art. 42 Karty Nauczyciela,
dodatkowe funkcje oraz posiadanie prawa do emerytury. Rozważenie sytuacji
nauczycieli zatrudnionych u strony pozwanej przy zastosowaniu tych kryteriów
doprowadziła Sąd Okręgowy do przekonania, że pracodawca dokonał prawidłowej
oceny uzasadniającej jego decyzję o wypowiedzeniu stosunku pracy właśnie
powodowi, porównując go do pozostałych nauczycieli informatyki. Taki sposób
oceny nie może być uznany za dowolny czy dyskryminujący i nie został skutecznie
podważony w skardze kasacyjnej. Wbrew twierdzeniom zawartym w uzasadnieniu
skargi kasacyjnej, Sąd Okręgowy szczegółowo uzasadnił, że powód gorzej
wykonywał pracę od porównywanych nauczycieli. Sąd Okręgowy (a wcześniej Sąd
Rejonowy) nie pominął też kryterium „jakości pracy”, które jak ustalono w podstawie
wyroku było stosowane przy doborze do rozwiązania stosunku pracy, a nie jak
twierdzi skarżący, zredagowane dopiero w trakcie trwania sporu.
Niezasadnie również skarżący zarzuca wyrokowi Sądu Okręgowego
naruszenie art. 45 § 1 k.p. w związku z art. 183a
k.p. przez nierówne traktowanie
powoda. Przede wszystkim zarzut ten nie poddaje się kontroli kasacyjnej ze
względu na niewskazanie przepisu normującego nierówne traktowanie, który miał
być naruszony przez Sąd. Art. 183a
k.p. składa się z siedmiu paragrafów
dotyczących różnych kwestii i Sąd Najwyższy, związany granicami podstaw
zaskarżenia skarga kasacyjną, nie ma kompetencji do ustalenia przepisu, którego
naruszenie skarżący zarzuca. W tym stanie rzeczy można jedynie ogólnie wyjaśnić,
że zgodnie z art. 183b
§ 1 k.p., pracownik musi uprawdopodobnić jego
14
dyskryminację wskazując fakty, z których ma ona wynikać; po drugie zaś, że
pracodawca może obalić twierdzenie pracownika wskazując, że w swoim
postępowaniu kierował się obiektywnymi powodami (wyrok Sąd Najwyższego z
dnia 9 czerwca 2006 r., III PK 30/06, OSNP 2007 nr 11-12, poz. 160). Tymczasem
pełnomocnik skarżącego w ogóle nie umotywował w uzasadnieniu podstaw skargi
rozważanego zarzutu. Nie tylko nie wskazał podstawy (kryterium) ewentualnej
dyskryminacji (co nie jest konieczne), lecz także nie przedstawił okoliczności
wskazujących na dyskryminację i jej przyczynę. Należy dodać, że strona skarżąca
nie podnosi w skardze kasacyjnej zarzutów odnoszących się do dodatku
motywacyjnego i nie skarży orzeczenia Sądu drugiej instancji w tej części, podczas
gdy w apelacji głównie tej kwestii dotyczył zarzut naruszenia przepisów o równym
traktowaniu. Ponadto warto zauważyć, że Sąd Okręgowy trafnie wskazał, że
nabycie prawa do emerytury może być jednym z kryteriów doboru pracowników do
rozwiązania stosunku pracy, choć co należy dodać nie może stanowić samoistnej
podstawy wypowiedzenia (wyrok Sądu Najwyższego z dnia 19 marca 2008 r., I PK
219/07; uchwała Sądu Najwyższego siedmiu sędziów z dnia 21 stycznia 2009 r., II
PZP 13/08; postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 6 lutego 2014 r., I PK 239/13).
Z powyższych względów, stosownie do art. 39814
k.p.c., Sąd Najwyższy
orzekł jak w sentencji. Ze względu na szczególne okoliczności sprawy Sąd
Najwyższy nie obciążył powoda kosztami postępowania kasacyjnego (art. 102
k.p.c.).
kc