Pełny tekst orzeczenia

Wyrok z dnia 8 marca 2012 r.
III PK 52/11
Uchwała organu związku zawodowego powinna zawierać informację o
okresie, w ciągu którego pracownik jest upoważniony do reprezentowania
związku wobec pracodawcy w sprawach z zakresu prawa pracy, ale brak wska-
zania tego okresu nie wpływa na ochronę trwałości stosunku pracy tego pra-
cownika, jeżeli okres ten można ustalić na podstawie innych okoliczności (art.
32 ust. 1 i 2 ustawy z dnia 23 maja 1991 r. o związkach zawodowych, jednolity
tekst: Dz.U. z 2001 r. Nr 79, poz. 854 ze zm.).
Przewodniczący SSN Halina Kiryło, Sędziowie: SN Jerzy Kwaśniewski, SA
Maciej Piankowski (sprawozdawca).
Sąd Najwyższy, po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w dniu 8 marca
2012 r. sprawy z powództwa Marty M. przeciwko Szkole Podstawowej […] w H. o
przywrócenie do pracy i wynagrodzenie za czas pozostawania bez pracy, na skutek
skargi kasacyjnej strony pozwanej od wyroku Sądu Okręgowego-Sądu Pracy i Ubez-
pieczeń Społecznych w Zamościu z dnia 12 stycznia 2011 r. […]
u c h y l i ł zaskarżony wyrok i sprawę przekazał Sądowi Okręgowemu Są-
dowi Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w Zamościu do ponownego rozpoznania, po-
zostawiając temu Sądowi rozstrzygnięcie o kosztach postępowania kasacyjnego.
U z a s a d n i e n i e
Wyrokiem z dnia 27 września 2010 r. Sąd Rejonowy-Sąd Pracy i Ubezpieczeń
Społecznych w Zamościu przywrócił powódkę Martę M. do pracy w pozwanej Szkole
Podstawowej […] w H. oraz zasądził od pozwanej na rzecz powódki kwotę 17.359,38
zł płatną po podjęciu pracy. Ponadto Sąd zasądził od pozwanej na rzecz powódki
koszty procesu, obciążył pozwaną opłatą od pozwu. Sąd Rejonowy uznał, że wypo-
wiedzenie stosunku pracy było wprawdzie merytorycznie uzasadnione w świetle za-
stosowania obiektywnych zasad zwolnień zawartych w regulaminie, lecz pracodawca
2
naruszył przepisy wobec nieuzyskania wymaganej zgody organizacji związkowej na
wypowiedzenie umowy o pracę z pracownikiem chronionym jako reprezentantem
związku zawodowego wskazanym w uchwale właściwego statutowo organu Oddziału
Powiatowego Związku Nauczycielstwa Polskiego z dnia 29 lutego 2009 r.
Apelację złożyła pozwana szkoła zarzucając naruszenie przepisów art. 233
k.p.c. i art. 32 ustawy z dnia 23 maja 1991 r. o związkach zawodowych, przez przyję-
cie, że istnieje szczególna ochrona trwałości stosunku pracy powódki, skoro nie była
ona członkiem zarządu oddziału ani ogniska; uchwała o tym stanowiąca z dnia 27
lutego 2009 r. nie wskazywała okresu trwania ochrony związkowej i została zastą-
piona kolejną uchwałą. Pozwana zarzuciła niezastosowanie art. 4771
k.p.c. w
związku z art. 8 k.p. powodujące oddalenie powództwa, wobec uznania przez Sąd
wypowiedzenia za zasadne merytorycznie. Podniesiono też okoliczność udziału w
składzie Sądu Rejonowego ławnika będącego członkiem ZNP.
Wyrokiem z dnia 12 stycznia 2011 r. Sąd Okręgowy-Sąd Pracy i Ubezpieczeń
Społecznych w Zamościu oddalił apelację. Sąd Okręgowy stwierdził, że okoliczność
podnoszona w apelacji dotycząca ławnika nie oznacza wyłączenia z mocy prawa,
przez co nie zachodzi nieważność postępowania z art. 379 pkt 4 k.p.c. w związku z
art. 54 k.p.c. Pozwana reprezentowana przez profesjonalnego pełnomocnika nie
podnosiła przed Sądem pierwszej instancji zarzutu niewłaściwego składu sądu, jak
też nie zgłaszała wniosku o wyłączenie ławnika.
W ocenie Sądu Okręgowego, Sąd pierwszej instancji ustalił stan faktyczny,
dokonał oceny dowodów i przedstawił wywody prawne, a także odniósł się do
wszystkich przeprowadzonych dowodów w sprawie w postaci dokumentów, zeznań
świadków, ocenił je i wskazał merytoryczne motywy rozstrzygnięcia. Sąd Okręgowy
podzielił w pełni ustalenia faktyczne jak i rozważania prawne Sądu Rejonowego.
Sąd Okręgowy wskazał, że zgodnie z art. 52 Statutu ZNP zarząd oddziału ma
prawo reprezentować związek wobec pracodawcy. Swoje kompetencje może prze-
kazać zarządowi ogniska (art. 52 ust. 2) na mocy uchwały, który wówczas ma te
kompetencje (art. 56 ust. 2). Statut wskazuje organy do reprezentacji wobec praco-
dawcy, zaś nie wskazuje imiennie osób, zatem należy to do gestii uchwał statuto-
wych organów. Sąd Okręgowy podzielił pogląd, że uchwała statutowego organu, ja-
kim jest zarząd oddziału powiatowego ZNP, w ramach swobody samorządności
związkowej z art. 9 ustawy o związkach zawodowych, może wskazywać imiennie
osoby do reprezentowania zakładowej organizacji związkowej inne niż wskazuje
3
statut, zaś zarówno pracodawca jak i sąd nie mogą w taką treść ingerować (Glosa B.
Rutkowskiej do wyroku Sądu Najwyższego z dnia 25 stycznia 2005 r., II PK 164/04,
OSP 2007 nr 4, poz. 39; wyrok Sądu Najwyższego z dnia 12 września 2008 r., I PK
47/08, OSNP 2010 nr 3-4, poz. 35). W niniejszej sprawie uchwałę z dnia 27 lutego
2009 r. dotyczącą wskazania powódki do reprezentacji i objęcia jej ochroną, o jakiej
mowa w art. 32 ustawy, podjął statutowy organ - Zarząd Oddziału Powiatowego ZNP
zgodnie z art. 52 ust. 1 pkt 1 Statutu ZNP. Stanowisko swe potwierdził w piśmie z
dnia 11 maja 2009 r., w odpowiedzi na pismo pracodawcy o wyrażenie zgody na
rozwiązanie stosunku pracy, odmawiając zgody na rozwiązanie umowy o pracę, zaś
zgodnie ze statutem miał takie prawo. Zatem stanowisko zarządu oddziału nie uległo
zmianie, co do osoby powódki, co potwierdza uchwała z dnia 21 maja 2009 r. Zda-
niem Sądu Okręgowego zarząd oddziału powiatowego jest organem statutowym oraz
reprezentuje związek w stosunku do pracodawcy i w ramach swych kompetencji
wskazał powódkę „do reprezentacji”. Uczynił to we właściwym trybie - uchwały spo-
rządzonej na piśmie, o której powiadomił pracodawcę, gdyż nie miał obowiązku jej
przesyłania. Gdyby uznać, za wyrokiem Sądu Najwyższego z dnia 12 września 2008
r., że uchwała statutowego organu nie może wskazywać imiennie osób „do repre-
zentacji”, to przepis art. 32 ustawy o związkach zawodowych miałby ograniczone
zastosowanie, mając na uwadze ogólne postanowienia wszystkich statutów (w tym
ZNP), co byłoby sprzeczne z art. 9 ustawy o związkach zawodowych ustalającym
równorzędność statutu i uchwał w regulowaniu spraw organizacyjnych i z art. 1 kon-
wencji MOP nr 135. Wyrok Sądu Najwyższego z dnia 12 września 2008 r., który jest
adekwatny do stanu faktycznego niniejszej sprawy, nie pozostaje w sprzeczności z
wyrokiem Sądu Najwyższego z dnia 25 stycznia 2005 r., II PK 164/04, gdyż ten
ostatni dotyczył innego stanu faktycznego - działacza komisji rewizyjnej, co do któ-
rego wypowiedział się Trybunał Konstytucyjny w wyroku z dnia 7 kwietnia 2003 r., iż
art. 32 ustawy o związkach zawodowych w zakresie w jakim obejmował ich ochroną
był sprzeczny z art. 32 Konstytucji RP, P 7/02 (OTK-A 2003 nr 4, poz. 29), co dopro-
wadziło od dnia 1 lipca 2003 r. do zmiany treści art. 32 ustawy o związkach zawodo-
wych ustawą z dnia 26 lipca 2002 r. o zmianie ustawy kodeks pracy i o zmianie in-
nych ustaw (Dz.U. Nr 135, poz. 1146).
Sąd Okręgowy uznał, że brak wskazania w uchwale okresu ochrony - podno-
szony w apelacji - nie powoduje jej nieskuteczności prawnej, gdyż niewątpliwie ist-
niała w dacie wypowiedzenia, z uwagi na krótki okres 3 miesięcy między uchwałą z
4
dnia 27 lutego 2009 r. a wypowiedzeniem w dniu 15 maja 2009 r. Skoro uchwała zo-
stała podjęta na wniosek zarządu ogniska ZPN z grudnia 2008 r. na kadencję 2006-
2010, to należy - za Sądem Rejonowym - wnioskować, że dotyczy okresu od jej
podjęcia do końca kadencji, czyli obejmujące lata 2009-2010, co jest zgodne z ze-
znaniami świadków, iż ochrona związkowa była ustalana na rok. Ochrona dotyczyła
niewątpliwie roku 2009, co wynika z protokołu z posiedzenia zarządu ogniska.
Uchwała została podjęta w tym samym roku co wypowiedzenie, przed datą wypowie-
dzenia, przez co obowiązywała w dacie wypowiedzenia i pracodawca znał jej treść,
bo został o tym powiadomiony pismem związku z dnia 29 kwietnia 2009 r. Sąd Okrę-
gowy stwierdził, że nie mają znaczenia zarzuty, co do wadliwości pisma ograniczają-
cego liczbę chronionych pracowników, skoro nie dotyczyły powódki, a innego pra-
cownika, który zrzekł się ochrony związkowej w roku 2009, co potwierdza protokół
zebrania zarządu ogniska ZNP, w świetle uchwały z dnia 21 maja 2009 r., która obo-
wiązywała na dzień rozwiązania umowy o pracę i również objęła ochroną powódkę.
Zatem zarówno na dzień dokonanego wypowiedzenia, jak i na dzień rozwiązania
umowy, obowiązywały uchwały organu statutowego Oddziału Powiatowego ZNP
uznające powódkę za pracownika wskazanego „do reprezentacji” i podlegającego
ochronie związkowej. Pracodawca w dacie składania oświadczenia woli w dniu 15
maja 2009 r. znał treść uchwały z dnia 27 lutego 2009 r. otrzymanej w dniu 29 kwiet-
nia 2009 r. i znał też stanowisko Zarządu Oddziału Powiatowego ZNP H. o braku
zgody na wypowiedzenie powódce umowy o pracę wynikające z pisma zarządu z
dnia 11 maja 2009 r. otrzymanego w tym samym dniu. Sąd Okręgowy podzielił sta-
nowisko Sądu pierwszej instancji, który uznał, że powódkę należy zaliczyć do osób
podlegających szczególnej ochronie, skoro została ona wskazana „do reprezentacji”,
wobec niepełnienia funkcji członka zarządu oddziału i zarządu ogniska i jednocześnie
objęta została ochroną w uchwale właściwego statutowo organu z dnia 27 lutego
2009 r. i ochrona ta nie została cofnięta w trakcie okresu wypowiedzenia. Naruszony
zatem został przez pozwaną Szkołę obligatoryjny nakaz uzyskania zgody związku
zawodowego, co powodowało związanie sądu roszczeniem powódki w świetle art. 45
§ 3 k.p., pomimo merytorycznie uzasadnionego wypowiedzenia, wobec braku upa-
dłości czy likwidacji zakładu. Nadto istniała możliwość powrotu powódki do pracy na
dotychczas zajmowane stanowisko skoro redukcja zatrudnienia nie dotyczyła
pracowników świetlicy, wobec utrzymanego 1,5 etatu i zatrudniania pracowników w
ramach prac publicznych. Sąd Okręgowy przyjął, że objęcie ochroną powódki nie
5
miało jedynie na celu jej ochrony przed zwolnieniem i nie stanowiło nadużycia wolno-
ści związkowej, skoro już wcześniej korzystała ona z takiej ochrony w 2008 r., jak też
faktycznie wykonywała czynności reprezentacji związku na posiedzeniu rady peda-
gogicznej, zaś organ związkowy w dacie podjęcia uchwały w lutym 2009 r. nie miał
wiedzy w przedmiocie wypowiedzenia, gdyż pismo o zgodę na wypowiedzenie pra-
codawca skierował do związku 30 kwietnia 2009 r.
Sąd Okręgowy wyjaśnił, że pozwana Szkoła zarzucając naruszenie art. 4771
k.p.c. w związku z art. 8 k.p. precyzowała, iż naruszenie przez powódkę zasad
współżycia społecznego polegało na niewywiązywaniu się z obowiązków pracowni-
czych. Zdaniem Sądu Okręgowego w świetle zebranego w sprawie materiału dowo-
dowego nie można powódce przypisać rażącego naruszenia norm etycznych. Praca
w innej szkole nie jest działalnością konkurencyjną, nie agitowała innych nauczycieli
do przejścia do innej szkoły, nie miał miejsca żaden osobisty konflikt personalny mię-
dzy stronami, przez co stan faktyczny jest odmienny niż w sprawie wskazanej w
apelacji (wyrok Sądu Najwyższego z dnia 8 stycznia 2007 r., I PK 104/06, Monitor
Prawa Pracy 2007 nr 8, s. 425). Zarzuty co do pracy nie mają odzwierciedlenia w
okresowej wzorowej ocenie pracy powódki. Zarzuty rodziców nie dotyczyły rażącego
postępowania w stosunku do dzieci. Słusznie zatem Sąd Rejonowy nie uznał zarzutu
naruszenia przez powódkę zasad współżycia społecznego, przez co nie były one
podstawą do oddalenia powództwa.
Skarga kasacyjna wniesiona przez pełnomocnika pozwanej Szkoły zarzuciła
naruszenie prawa materialnego - art. 32 ust. 2 ustawy z dnia 23 maja 1991 r. o
związkach zawodowych, przez błędną wykładnię polegającą na przyjęciu, że
uchwała, o której mowa w tym przepisie, nie musi wskazywać okresu ochrony oraz
że długość okresu ochrony można domniemywać, co nie ma wpływu na skuteczność
objęcia ochroną, w sytuacji gdy przepis ten powinien być rozumiany w ten sposób, że
wymaga on, aby okres objęcia ochroną określony był wprost w uchwale; naruszenie
art. 32 ust. 1 pkt 1, art. 32 ust. 2, art. 32 ust. 3 i 4 oraz art. 32 ust. 8 ustawy o związ-
kach zawodowych, przez błędną wykładnię polegający na przyjęciu, że zmiana
uchwały wskazującej błędnie liczbę pracowników podlegających ochronie nie wyma-
ga podjęcia nowej uchwały oraz że następcza korekta liczby pracowników wywołuje
skutki od daty podjęcia pierwszej uchwały, w sytuacji gdy przepis ten powinien być
rozumiany w ten sposób, że ochroną objęci są tylko ci pracownicy, wobec których
została uprzednio prawidłowo podjęta uchwała o treści zgodnej z przepisami ustawy;
6
naruszenie 32 ust. 1 pkt 1, art. 32 ust. 2, art. 32 ust. 3 i 4 oraz art. 32 ust. 8 ustawy o
związkach zawodowych oraz art. 13 pkt 8 ustawy o związkach zawodowych, przez
przyjęcie, że procedura obejmowania ochroną może odbywać się bez uwzględnienia
zasad i kompetencji poszczególnych organów przewidzianych w statucie związku
zawodowego, w sytuacji gdy przepis ten powinien być rozumiany w ten sposób, że w
zakresie w jakim ustawa nie określa treści i trybu podejmowania uchwały, stosować
należy postanowienia statutu; naruszenie § 2 ust. 2 rozporządzenia Ministra Gospo-
darki, Pracy i Polityki Społecznej z dnia 16 czerwca 2003 r. w sprawie powiadamiania
przez pracodawcę zarządu zakładowej organizacji związkowej o liczbie osób stano-
wiących kadrę kierowniczą w zakładzie pracy oraz wskazywania przez zarząd oraz
komitet założycielski zakładowej organizacji związkowej pracowników, których stosu-
nek pracy podlega ochronie, a także dokonywania zmian w takim wskazaniu (Dz.U.
Nr 108, poz. 1013), przez błędną wykładnię, polegającą na tym, że brak poinformo-
wania pracodawcy o treści uchwały po jej podjęciu nie ma znaczenia dla skuteczno-
ści objęcia ochroną oraz nie ma wpływu na uprawnienie pracodawcy do rozwiązania
stosunku pracy, w sytuacji gdy przepis ten powinien być rozumiany w ten sposób, że
brak zawiadomienia pracodawcy o podjętej uchwale powoduje, że objęcie pracowni-
ka ochroną względem pracodawcy jest bezskuteczne i organizacja związkowa, jak i
pracownik nie może na taką uchwałę skutecznie się powoływać; naruszenie art. 8
k.p. oraz art. 45 k.p., przez niewłaściwe zastosowanie poprzez przywrócenie powódki
do pracy w sytuacji, gdy rozwiązanie z powódką umowy o pracę było w pełni uza-
sadnione oraz w sytuacji, gdy ewentualnie zamiast przywrócenia do pracy możliwe
było zasądzenie jedynie odszkodowania. Pełnomocnik pozwanej zarzucił także naru-
szenie prawa procesowego - art. 378 § 1 k.p.c., które miało istotny wpływ na wynik
sprawy, przez nieustosunkowanie się przez Sąd do wszystkich zarzutów apelacji;
naruszenie art. 4771
k.p.c., które miało istotny wpływ na wynik sprawy, przez jego
niezastosowanie, gdy stan faktyczny sprawy, w szczególności stwierdzenie, że wy-
powiedzenie było merytorycznie uzasadnione, w powiązaniu z charakterem pracy
powódki oraz zasadami współżycia społecznego przemawiały - w przypadku uznania
powództwa za uzasadnione - za zasądzeniem tylko odszkodowania i w konsekwencji
oznaczać by mogło wydaniem orzeczenia o innej treści.
Pełnomocnik pozwanej wniósł o uchylenie i zmianę orzeczenia w całości
ewentualnie o uchylenie w całości wyroku Sądu Okręgowego oraz przekazanie
sprawy do ponownego rozpoznania Sądowi Okręgowemu, a nadto o zasądzenie na
7
rzecz skarżącego kosztów postępowania, w tym kosztów zastępstwa procesowego
według norm prawem przepisanych.
We wniosku o przyjęcie skargi do rozpoznania wskazano na występowanie w
sprawie potrzeby wykładni przepisów art. 32 ustawy o związkach zawodowych, a w
szczególności art. 32 ust. 1 pkt 1, art. 32 ust. 2 oraz ust. 3, ust. 4 i 8, a także art. 9 i
art. 13 ustawy o związkach zawodowych, budzących poważne wątpliwości a wyraża-
jących się w następujących kwestiach: czy w świetle art. 32 ustawy o związkach za-
wodowych, a w szczególności art. 32 ust. 1 pkt 1, art. 32 ust. 2 oraz ust. 3, ust. 4 i 8
ustawy o związkach zawodowych pracownik zostaje objęty ochroną, o której mowa w
tym przepisie, bez względu na wadliwości w zakresie trybu podejmowania i treści
uchwały, a także braku podjęcia uchwały, pomimo że wykładnia językowa wskazuje
wprost, iż objęcie ochroną przed zwolnieniem przysługuje tylko temu pracownikowi,
który spełnia następujące warunki: wydana została uchwała wskazująca imiennie
tego pracownika, uchwała ta wskazuje okres, na jaki udzielono ochrony, została
podjęta przez właściwy organ, w granicach przysługujących mu kompetencji. Także
wykładnia celowościowa, mająca na względzie, że celem udzielanej ochrony jest
objęcie nią tych pracowników, którzy są narażeni w związku z działalnością związ-
kową na konflikty z pracodawcą, a nie tych pracowników, którzy z innych, racjonal-
nych przyczyn są zagrożeni wypowiedzeniem im umowy, przemawia za ścisłym ro-
zumieniem przepisu; uwzględniając powyższe, zdaniem skarżącego, w sprawie ist-
nieje potrzeba wykładni, czy art. 32 ust. 1 i 2, wskazuje treść minimalną i konieczną
dla ważności oraz skuteczności uchwały, czy tylko jej dowolne elementy konstruk-
cyjne, których brak, czy nieprecyzyjność nie wpływa na skuteczność udzielenia
ochrony, a które dodatkowo w razie sporu stron w tym zakresie można wykazywać
wszelkimi dostępnymi środkami dowodowymi. Zdaniem skarżącego art. 32 ustawy o
związkach zawodowych ogranicza swobodę związku zawodowego w ten sposób, że
narzuca pewien tryb obejmowania ochroną, którego celem jest wyłączenie sytuacji, w
której treść czy sposób podjęcia uchwały nasuwa wątpliwości co do faktu i trybu ob-
jęcia pracownika ochroną. Zdaniem skarżącego art. 32 ustawy o związkach zawodo-
wych budzi poważne wątpliwości w tej części, w jakiej dotyczy kwestii czy jest on
podstawą do udzielenia ochrony w drodze uchwały osobie, która na podstawie sta-
tutu nie jest ani nie może być upoważniona „do reprezentacji” wobec pracodawcy.
Zdaniem skarżącego treść art. 32 ust. 1 pkt i ust. 2 powinna być rozumiana w ten
sposób, że uchwałą można objąć pracownika, który na podstawie statutu może być
8
upoważniony do reprezentacji wobec pracodawcy, a nie jakiegokolwiek pracownika.
Wynika to z wykładni systemowej, tj. treści art. 9 ustawy o związkach zawodowych
wskazującego, że działanie związku zawodowego musi się odbywać z uwzględnie-
niem aktów stanowionych przez związek oraz z art. 13 pkt 8 tej ustawy odnoszącego
się do materii, które są regulowane przez statut związku. Tym samym, dla skutecz-
ności objęcia ochroną na podstawie art. 32 ustawy o związkach zawodowych istotne
jest uwzględnienie aktów wewnętrznych związku, w zakresie tego, kto jest władny
podjąć uchwałę i kogo tą uchwałą objąć. Skoro ustawa posługuje się pojęciem
uchwał podejmowanych przez związek zawodowy, podczas gdy sama określa tylko
wybrane zagadnienia dotyczące jej treści, to w pozostałym zakresie posiłkować się
należy treścią statutu. W sprawie występuje potrzeba wykładni przepisów budzących
poważne wątpliwości dotyczące tego, czy dla skuteczności objęcia ochroną pracow-
nika konieczne jest uprzednie powiadomienie pracodawcy o treści uchwały w przed-
miocie objęcia pracowników ochroną. W szczególności wykładnia celowościowa,
zmierzająca do wyeliminowana sytuacji, w których dochodzi do manipulowania
uchwałami, oraz systemowa, uwzględniająca brzmienie art. 32 ust. 8 ustawy o
związkach zawodowych, przemawia za niemożnością pominięcia obowiązku poin-
formowania pracodawcy o podjętej uchwale.
Skarżący podniósł, że w orzecznictwie dopuszczana jest możliwość oddalenia
powództwa o przywrócenie do pracy pracownika podlegającego ochronie związko-
wej, jeżeli przywrócenie takie sprzeczne byłoby z zasadami współżycia społecznego.
Nawet, jeśli Sąd uznał, że zasady współżycia społecznego nie są wystarczające do
oddalenia powództwa, to winien zastosować, w związku z poczynionymi ustaleniami
faktycznymi, art. 4771
k.p.c. W szkole istniała konieczność redukcji zatrudnienia, po-
wódka była nauczycielem o niższej przydatności dydaktycznej, wypowiedzenie
umowy powódce było uzasadnione wskazanymi w wypowiedzeniu umowy o pracę
przyczynami, tj. brakiem współpracy i porozumienia, niewykonywanie i kwestiono-
wanie przez nią poleceń dyrektora pozwanej Szkoły, stale zmniejszającym się zaan-
gażowaniem w pracę, nieusprawiedliwionym opuszczaniem stanowiska pracy w cza-
sie pracy, skargami rodziców w zakresie sposobu wywiązywania się przez nią z ob-
owiązków, celowym skłócaniem grona pedagogicznego, niewłaściwą opieką nad sta-
żystami, unikaniem hospitacji zajęć, faktem że podstawowym miejscem zatrudnienia
powódki jest inna szkoła, licznymi nieobecnościami. Tego rodzaju ustalenia, w sytua-
cji, gdy Sąd zdecydował się uznać, że powództwo jest uzasadnione tylko ze względu
9
na art. 32 ustawy o związkach zawodowych, powinny skłonić Sąd do skorzystania z
aprobowanej przez orzecznictwo możliwości zasądzenia odszkodowania zamiast
przywrócenia do pracy.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje.
Skarga kasacyjna ma usprawiedliwione podstawy, choć nie wszystkie jej za-
rzuty zasługują na uwzględnienie. Na wstępie należy wyjaśnić, że art. 32 ustawy z
dnia 23 maja 1991 r. o związkach zawodowych (jednolity tekst: Dz.U. z 2001 r. Nr 79,
poz. 854 ze zm.; dalej jako ustawa), stanowi realizację dyrektywy sformułowanej w
art. 1 Konwencji MOP nr 135, która wymaga, aby działacze związkowi korzystali ze
skutecznej ochrony przed wszelkimi aktami krzywdzącymi, włącznie ze zwolnieniem
z pracy, podjętymi ze względu na ich przynależność związkową lub uczestnictwo w
działalności związkowej pod warunkiem, że działają zgodnie z prawem, układami
zbiorowymi pracy bądź innymi porozumieniami. Przepisy art. 32 ustawy ma - od dnia
1 lipca 2003 r. - z mocy ustawy z dnia 26 lipca 2002 r. o zmianie ustawy - Kodeks
pracy oraz o zmianie niektórych innych ustaw (Dz.U. Nr 135, poz. 1146), nowe
brzmienie. Zgodnie ze wcześniejszą redakcją ust. 1 i 2 wskazanego artykułu, ze
szczególnej, względnej ochrony trwałości stosunku pracy, polegającej na konieczno-
ści uzyskania przez pracodawcę zgody zarządu zakładowej organizacji związkowej
na wypowiedzenie lub rozwiązanie stosunku pracy albo jednostronną zmianę warun-
ków pracy i płacy, korzystali wszyscy pracownicy będący członkami zarządu i komisji
rewizyjnej tejże organizacji w czasie trwania mandatu oraz w okresie roku po jego
wygaśnięciu. W wyniku wspomnianej nowelizacji ustawy ograniczono grono pod-
miotów predestynowanych do tego rodzaju gwarancji trwałości zatrudnienia przez
wyeliminowanie z niego członków komisji rewizyjnej zakładowej organizacji związko-
wej, odnośnie do których Trybunał Konstytucyjny wyrokiem z dnia 7 kwietnia 2003 r.,
P7/02 (OTK-A Nr 4, poz. 29) stwierdził, że art. 32 ust. 1 ustawy w jego dawnym
brzmieniu w zakresie, w jakim obejmował tę kategorię działaczy związkowych
ochroną, był sprzeczny z art. 32 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej. Powołane
unormowanie w jego aktualnej wersji zapewnia warunkową (bo uzależnioną od zgody
zarządu zakładowej organizacji związkowej) ochronę przed wypowiedzeniem lub
rozwiązaniem stosunku pracy albo jednostronną zmianą warunków pracy i płacy
imiennie wskazanym uchwałą zarządu jego członkom bądź innym pracownikom, bę-
10
dących członkami danej zakładowej organizacji związkowej, upoważnionym do repre-
zentowania tej organizacji wobec pracodawcy albo organu lub osoby dokonującej za
pracodawcę czynności w sprawach z zakresu prawa pracy, zaś ochrona ta trwa
przez okres określony uchwałą, a po jego upływie - dodatkowo przez okres odpowia-
dający połowie owego okresu, nie dłużej jednak niż rok po jego zakończeniu. Wyty-
powanie - z grona osób predystynowanych - działaczy związkowych korzystających z
ochrony trwałości stosunku pracy oraz sprecyzowanie długości okresu ochronnego
pozostawiono zatem w gestii zarządu zakładowej organizacji związkowej. W ust. 3-6
art. 32 ustawy określono granice liczbowe podlegających wskazaniu uchwałą zarzą-
du członków zakładowej organizacji związkowej, objętych hipotezą normy ust. 1 tego
artykułu. Liczba działaczy związkowych, o których mowa w tym ostatnim przepisie,
uzależniona została od statusu danej organizacji jako reprezentatywnej w rozumieniu
art. 24125a
k.p. bądź niereprezentatywnej, zaś w przypadku organizacji reprezenta-
tywnej przewidziano dwie alternatywne metody ustalania przez zarząd liczba osób
chronionych przed rozwiązaniem stosunku pracy lub niekorzystną zmianą jego treści,
a mianowicie z uwzględnieniem liczebności kadry kierowniczej zakładu pracy albo
samej zakładowej organizacji związkowej. Wskazana wyżej nowelizacja art. 32
ustawy w nowy sposób określiła krąg podmiotowy i liczbowy działaczy korzystających
ze szczególnej ochrony trwałości stosunku pracy, ale też rozszerzyła grono członków
zakładowej organizacji związkowej, spośród których zarząd danej organizacji może
dokonać wyboru osób podlegających wskazaniu w trybie ust. 1 tego artykułu. Wyra-
żoną w formie uchwały wolą zarządu zakładowej organizacji związkowej gwarancję
trwałości stosunku pracy może więc uzyskać zarówno członek owego zarządu - i to
bez względu na zajmowane w nim stanowisko - jak i pracownik zrzeszony w tejże
organizacji pełniący funkcję w innych niż zarząd organach lub strukturach niższego
szczebla albo niepełniący żadnej funkcji, jednakże pod warunkiem, że jest upoważ-
niony do reprezentowania danej organizacji wobec pracodawcy lub organu (osoby)
dokonującego za pracodawcę czynności z zakresu prawa pracy.
Należało rozważyć, jakie mogą być źródła upoważnienia do tego rodzaju re-
prezentacji zakładowej organizacji związkowej. Problematyką tą zajmował się już
Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 12 września 2008 r., I PK 47/08 (OSNP 2010 nr 3-4,
poz. 35), wyjaśniając, że rozwiązania powyższego problemu nie można poszukiwać
na gruncie unormowań art. 32 ustawy o związkach zawodowych. Przepisy tego arty-
kułu zakreślają jedynie krąg podmiotów, spośród których zarząd zakładowej organi-
11
zacji związkowej może dokonać wyboru osób predystynowanych do objęcia ich sto-
sunków pracy szczególną ochroną, a do tego to grona należą także członkowie tejże
organizacji upoważnieni do reprezentowania jej wobec pracodawcy, natomiast nie
stanowią one źródła owego upoważnienia. Według art. 1 ust. 1 i art. 4 ustawy o
związkach zawodowych, związek zawodowy jest dobrowolną i samodzielną organi-
zacją ludzi pracy, powołaną do reprezentowania oraz obrony ich praw i interesów,
zarówno zbiorowych jak i indywidualnych. Reprezentując zakładową organizację
związkową wobec pracodawcy w zbiorowych i indywidualnych sprawach z zakresu
prawa pracy, o których mowa w art. 7 ustawy, upoważniona do owej reprezentacji
osoba realizuje postawiony cel, dla jakiego tworzy się tego rodzaju organizacje. Jed-
nocześnie osoba taka narażona jest z tego powodu na bezpośredni konflikt z praco-
dawcą. Stąd też jej stosunek pracy powinien być objęty ochroną przed rozwiązaniem
lub niekorzystną dla pracownika zmianą jego treści, by zapewnić działaczowi
związkowemu swobodne wykonywanie powierzonych mu zadań. Źródeł uregulowa-
nia problematyki reprezentacji zakładowej organizacji związkowej w rozumieniu art.
32 ust. 1 ustawy o związkach zawodowych należy upatrywać głównie w art. 9
ustawy. Ponadto przepis art. 13 ustawy zawiera katalog postanowień, które powinny
znaleźć się w statucie związku zawodowego i obejmuje również sposób reprezento-
wania związku. Przepis art. 13 pkt 8 ustawy uzupełnia treść art. 9 ustawy. Związek
zawodowy posiada samodzielność w kształtowaniu swojego ustroju wewnętrznego,
tworzeniu organów i precyzowaniu ich kompetencji oraz reguł postępowania, a także
określaniu sposobu reprezentacji wobec innych podmiotów. Nie ingerując w swobodę
decydowania przez związek zawodowy o swojej strukturze organizacyjnej i zasadach
reprezentacji, ustawodawca wskazał, w jakich aktach kwestie te powinny być uregu-
lowane. Są nimi statuty i uchwały związkowe. W doktrynie prawa pracy zwraca się
uwagę na to, że choć wzajemny stosunek wymienionych w art. 9 ustawy źródeł
unormowania powyższej problematyki nie jest jednoznaczny, nie można twierdzić, że
uchwały władz związku są jedynie źródłem pochodnym, podporządkowanym posta-
nowieniom statutu, skoro powołany przepis traktuje je jako równorzędne. Uchwały
powinny jednak pochodzić od statutowych organów związku zawodowego i być po-
dejmowane w ramach ich kompetencji do stanowienia prawa związkowego lub decy-
dowania w innych sprawach związkowych oraz w statutowo określonym trybie (por.
W. Masewicz: Ustawa o związkach zawodowych i ustawa o rozwiązywaniu sporów
zbiorowych, , Warszawa 1998 r., s. 47). Równorzędność źródeł regulacji struktury
12
organizacyjnej związku zawodowego, jakimi są statuty i uchwały statutowych orga-
nów związkowych, podkreślił także Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 14 października
1997 r., I PKN 325/97 (OSNAPiUS 1998 nr 16, poz. 475). Znamienne jest, że rów-
nież art. 32 ust. 1 ustawy o związkach zawodowych, precyzując krąg pracowników
podlegających wskazaniu do objęcia ich stosunków pracy szczególną ochroną, wy-
mienia członków zakładowej organizacji związkowej upoważnionych do reprezento-
wania jej wobec pracodawcy, lecz nie ogranicza wynikających z art. 9 k.p. źródeł te-
goż upoważnienia do statutu. Przyjęcie przez ustawodawcę takiego rozwiązania
wydaje się zrozumiałe, jeśli zważyć, że w przeciwieństwie do uchwał podejmowanych
przez uprawnione do tego organy, statuty organizacji, także takich jak związki zawo-
dowe, zawierają postanowienia o pewnym stopniu ogólności. Część z nich, określa-
jąc prawa i obowiązki stron stosunku pracy, stanowi zresztą jedno ze źródeł prawa
pracy w rozumieniu art. 9 § 1 k.p. i ma normatywny charakter. Trudno zatem wyobra-
zić sobie, aby w tego rodzaju akcie zamieszczono imienne upoważnienia dla po-
szczególnych członków organizacji związkowej do reprezentowania jej wobec innych
podmiotów. Zacieśnienie katalogu źródeł owego upoważnienia do samego statutu
powodowałoby, że przepis art. 32 ust. 1 ustawy w części, w jakiej stwarza zarządowi
zakładowej organizacji związkowej możliwość wskazania kandydata do objęcia
szczególną ochroną trwałości stosunku pracy spośród członków niewchodzących w
skład statutowych organów upoważnionych do tejże reprezentacji, straciłby prak-
tyczne znaczenie. Sumując powyższe rozważania należy stwierdzić, że dla objęcia
wynikającą z art. 32 ust. 1 ustawy ochroną stosunku pracy pracownika będącego
członkiem zakładowej organizacji związkowej, lecz niebędącego członkiem jej za-
rządu, wystarczające jest imienne wskazanie tegoż pracownika w uchwale zarządu,
jeśli jednocześnie uchwała ta zawiera upoważnienie dla tegoż pracownika do repre-
zentowania zakładowej organizacji związkowej wobec pracodawcy albo organu lub
osoby dokonującej za pracodawcę czynności z zakresu prawa pracy (tak też Sąd
Najwyższy w powołanym wcześniej wyroku z dnia 12 września 2008 r., I PK 47/08).
Powódka była członkiem Związku Nauczycielstwa Polskiego. Statut tego
związku w art. 16 ust. 1 przewiduje, że jego ogniwami organizacyjnymi są okręgi,
oddziały i ogniska. Okręg działa na terenie województwa i jest nadrzędnym ogniwem
organizacyjnym w stosunku do oddziałów działających na terenie danego woje-
wództwa (art. 17 statutu). Z mocy postanowień art. 46 ust. 2 statutu zarząd okręgu
ma uprawnienia ponadzakładowej organizacji związkowej w rozumieniu ustawy o
13
związkach zawodowych i prawa pracy. Oddział jest międzyzakładową organizacją
związkową o uprawnieniach zakładowej organizacji związkowej w rozumieniu ustawy
o związkach zawodowych i jest ogniwem nadrzędnym w stosunku do ognisk z dane-
go terenu. Statut przewidział występowanie oddziałów powiatowych, międzygmin-
nych, gminnych, miejskich lub dzielnicowych (art. 18 ust. 1 i ust. 3 statutu). Do kom-
petencji zarządu oddziału należy reprezentowanie ZNP i jego członków wobec pra-
codawców na terenie działania oddziału (art. 52 ust. 1 pkt 1 statutu). Według art. 52
ust. 2 statutu zarząd oddziału może przekazać zarządowi ogniska niektóre ze swoich
kompetencji. Ponadto - zgodnie z art. 53 ust. 2 pkt 1 statutu - do kompetencji prezy-
dium zarządu oddziału należy reprezentowanie zarządu oddziału w okresach między
jego posiedzeniami, z tym że prezydium zarządu oddziału może upoważnić sekreta-
riat zarządu oddziału lub poszczególnych jego członków do wykonywania niektórych
jego kompetencji (art. 53 ust. 3 statutu). W okresie między posiedzeniami prezydium
zarządu oddziału bieżącą pracą oddziału kieruje sekretariat zarządu oddziału, w
skład którego wchodzą: prezes oddziału i wiceprezesi (sekretarz) zarządu oddziału.
Ognisko jest najniższym ogniwem organizacyjnym ZNP działającym między innymi w
szkołach (art. 19 statutu). Zarząd ogniska posiada kompetencje podejmowania decy-
zji w sprawach przekazanych mu przez zarząd oddziału (art. 56 ust. 2 statutu).
W dniu 27 lutego 2009 r. Zarząd Oddziału Powiatowego ZNP w H. podjął
uchwałę w sprawie szczególnej ochrony działaczy związkowych wskazując, że
Odział Powiatowy ZNP zrzesza 525 członków ZNP, a liczba kadry kierowniczej w
szkołach i placówkach oświatowych, w których pracują czynni członkowie ZNP, wy-
nosi 74 osoby. Uchwałą tą upoważniono do reprezentowania organizacji związkowej
oraz wskazano pracowników podlegających ochronie przewidzianej w art. 32 ust. 1
ustawy w liczbie 71 osób, w tym powódkę (pod poz. 9). Powołana wyżej uchwała nie
wskazała okresu, w którym wymienieni w uchwale pracownicy są upoważnieni do re-
prezentowania organizacji związkowej wobec pracodawców. Uchwałą […] Zarządu
Powiatowego w H. z dnia 27 lutego 2009 r. w sprawie przekazania uprawnień zakła-
dowej organizacji związkowej ogniskom gminnym, Zarząd Oddziału Powiatowego w
H. na podstawie art. 52 ust. 2 statutu przekazał uprawnienia Ogniskom Gminnym (w
tym także w H.), a zakres uprawnień zawarto w załącznikach nr 1 i 2 do tej uchwały.
W załączniku nr 1 Zarząd Oddziału Powiatowego ZNP w H. określone zostały
uprawnienia zakładowej organizacji związkowej przekazane Zarządowi Ogniska
Miejskiego w H. Należało zatem stwierdzić, że statut Związku Nauczycielstwa Pol-
14
skiego do reprezentowania związku wobec pracodawców uprawniał zarząd oddziału,
który mógł przekazać kompetencje w tym zakresie zarządowi ogniska oraz prezy-
dium zarządu oddziału i sekretariatowi zarządu oddziału, zaś prezydium zarządu od-
działu mogło upoważnić poszczególnych jego członków.
Ustawodawca w art. 32 ustawy wskazał, że kwestia upoważnienia członka do
reprezentowania związku zawodowego wobec pracodawcy może być uregulowana
nie tylko statutem, ale również uchwałą związkową, przy czym należy przyjąć, że
uchwała taka musi zostać podjęta w ramach kompetencji do stanowienia prawa
związkowego lub decydowania w innych sprawach związkowych w statutowo okre-
ślonym trybie. Uchwała z dnia 27 lutego 2009 r. w sprawie szczegółowej ochrony
działaczy związkowych pochodzi od statutowego organu ZNP. Zgodnie z art. 32 ust.
1 pkt 1 oraz ust. 2 ustawy o związkach zawodowych, uchwała zarządu związku za-
wodowego powinna zawierać informację o okresie, w którym dany pracownik jest
upoważniony do reprezentowania organizacji wobec pracodawcy. Wzmożona
ochrona trwałości stosunku pracy przysługuje bowiem w ściśle określonym okresie,
czyli przez okres określony uchwałą zarządu, a po jego upływie - dodatkowo przez
czas odpowiadający połowie okresu określonego uchwałą, nie dłużej jednak niż rok
po jego upływie. Brak wskazania owego okresu w uchwale związku zawodowego nie
oznacza jednak, że nie wpływa ona na trwałość stosunku pracy osób w niej wskaza-
nych, jako uprawnionych do reprezentowania związku zawodowego w sprawach ze
stosunku pracy, o ile na podstawie innych okoliczności można ustalić okres, na jaki
związek zawodowy udzielił powyższego upoważnienia. Trzeba zatem stwierdzić, że
w piśmie Ogniska Nr 2 ZNP w Szkole Podstawowej […] z dnia 11 grudnia 2008 r.
kierowanym do Zarządu Oddziału ZNP w H. wnioskowano o objęcie szczególną
ochroną działaczy związkowych na kadencję 2006 - 2010. Ponadto z zeznań świad-
ków wynika, że związek zawodowy udzielał upoważnienia „do reprezentacji” (a tym
samym obejmował ochroną) na okres jednego roku. Podzielić zatem należało ustale-
nie Sądu Okręgowego, że udzielone powódce upoważnienie (i ochrona trwałości
stosunku pracy) dotyczyło z pewnością roku 2009. Uchwała została podjęta w 2009
r., a zatem w tym samym roku, w którym złożono powódce wypowiedzenie stosunku
pracy, a następnie stosunek pracy został rozwiązany.
Z treści § 2 ust. 1 rozporządzenia Ministra Gospodarki, Pracy i Polityki Spo-
łecznej z dnia 16 czerwca 2003 r. w sprawie powiadamiania przez pracodawcę za-
rządu zakładowej organizacji związkowej o liczbie osób stanowiących kadrę kierow-
15
niczą w zakładzie pracy oraz wskazywania przez zarząd oraz komitet założycielski
zakładowej organizacji związkowej pracowników, których stosunek pracy podlega
ochronie, a także dokonywania zmian w takim wskazaniu (Dz.U. Nr 108, poz. 1013)
wynika, że zarząd związku zawodowego ma obowiązek wskazać pracodawcy na pi-
śmie imiennie pracowników, których stosunek pracy podlega ochronie. Ochrona ta
nie może stać w sprzeczności z uprawnieniami pracodawcy do dobrej organizacji
pracy i w związku z tym do posiadania pewnej informacji o osobach objętych tą
ochroną. Rozporządzenie nie stawia w tym zakresie dodatkowego wymagania, by
dołączono do pisma skierowanego do pracodawcy przedmiotową uchwałę, ani też
nie kreuje obowiązku informowania w tym piśmie o zakresie umocowania pracowni-
ków do działania w imieniu zakładowej organizacji związkowej. Sprawy te zostały
pozostawione samorządności związku zawodowego i nie podlegają kontroli praco-
dawcy. Rozporządzenie wymaga, by pracodawca został poinformowany i to na pi-
śmie o osobach objętych ochroną z imienia i nazwiska. Dopiero dokonane przez za-
rząd powiadomienie działacza związkowego o objęciu ochroną przed rozwiązaniem i
zmianą stosunku pracy wskazuje pracodawcy, iż pracownik podlega ochronie na
podstawie art. 32 ust. 1 ustawy o związkach zawodowych. Sama informacja o upo-
ważnieniu pracownika do podejmowania czynności z zakresu prawa pracy w imieniu
związku zawodowego jest niewystarczająca do uruchomienia dyspozycji art. 32 ust. 1
ustawy o związkach zawodowych. Z uwagi na fakt, iż liczba osób objętych ochroną
przed rozwiązaniem stosunku pracy na podstawie art. 32 ust. 1 ustawy o związkach
zawodowych jest ograniczona, pracodawca musi uzyskać dokładną i pewną (imienną
i na piśmie) informację, który z pracowników takiej ochronie podlega. Samodzielność
związku zawodowego wymaga, by związek dbał o interesy swoich członków, także w
sferze zapewnienia ochrony przed zwolnieniem z pracy tym członkom, którym wcze-
śniej takiej ochrony udzielił. Z drugiej zaś strony jednoznaczność obrotu prawnego (w
tym konieczność zapewnienia pewności, co do daty podjęcia stosownych uchwał
związkowych) wymusza, by działania związku w tym zakresie były podejmowane we
właściwym czasie, to jest niezwłocznie po podjęciu stosownych uchwał (por. wyrok
Sądu Najwyższego z dnia 12 stycznia 2011 r., II PK 184/10, LEX nr 786378).
Należy podzielić zarzut pozwanego, że uchwała z dnia 27 lutego 2009 r. w
sprawie szczególnej ochrony działaczy związkowych została podjęta z naruszeniem
art. 32 ust. 5 ustawy o związkach zawodowych. Potwierdza to treść pisma Romana
G. skierowanego do dyrektora pozwanej Szkoły z dnia 7 maja 2009 r., w którym Pre-
16
zes Oddziału Powiatowego oświadczył, że skorygowano liczbę pracowników wska-
zanych powyższą uchwałą, a objętych ochroną i w uzgodnieniu z Zarządem Ogniska
ZNP w Szkole Podstawowej […] wskazano, że ochronie przewidzianej w art. 32 ust.
1 ustawy o związkach zawodowych podlegają Anna O. i Marta M. Korekta ta została
następnie potwierdzona uchwałą Zarządu Oddziału Powiatowego ZNP w H. z dnia 21
maja 2009 r. o zmianie uchwały z dnia 27 lutego 2009 r. w sprawie szczególnej
ochrony działaczy związkowych. Ochrona trwałości stosunku pracy wynikająca z art.
32 ustawy obejmuje nie tylko wypowiedzenie stosunku pracy, ale także rozwiązanie
wcześniej wypowiedzianego stosunku pracy. Ochrona przed rozwiązaniem stosunku
pracy działaczy związkowych wynika z zastosowania przez ustawodawcę tzw. szer-
szego zakazu wypowiedzenia stosunku pracy, którego istota polega na zakazie nie
tylko wypowiedzenia stosunku pracy w okresie ochronnym, ale także rozwiązania
wcześniej wypowiedzianego stosunku pracy, jeżeli w okresie wypowiedzenia pra-
cownik nabędzie uprawnienia ochronne (ad casum zostanie wyznaczony jako osoba
chroniona przed zwolnieniem). Konstrukcja ta wynika z ustawy i jest potwierdzona
przez doktrynę oraz judykaturę (por. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 3 października
2008 r., II PK 53/08, OSNP 2010 nr 5-6, poz. 60).
Wskazane wyżej okoliczności prowadzą do wniosku, że dotychczas zgroma-
dzony materiał dowodowy pozwala na przyjęcie, że powódka została upoważniona
do reprezentowania związku zawodowego wobec pracodawcy, a tym samym została
objęta ochroną trwałości stosunku pracy wynikającą z treści art. 32 ust. 1 pkt 1
ustawy.
Za uzasadnione należało natomiast uznać zarzuty skargi dotyczące narusze-
nia przez Sąd Okręgowy przepisów art. 4771
k.p.c. w związku z art. 8 k.p. Trzeba
zauważyć, że Sąd Okręgowy w pełni podzielił ustalenia faktyczne, jak i rozważania
prawne Sądu Rejonowego. Tym samym Sąd Okręgowy przyjął za Sądem pierwszej
instancji, że pozwana Szkoła zastosowała właściwe kryteria wyboru powódki do roz-
wiązania stosunku pracy. Ustalono, że między zmniejszeniem liczby oddziałów a de-
cyzją o rozwiązaniu z powódką stosunku pracy istnieje związek przyczynowy. Typu-
jąc powódkę jako pracownika, z którym zostanie rozwiązana umowa o pracę, praco-
dawca uwzględnił: brak współpracy i porozumienia, niewykonywanie i kwestionowa-
nie przez powódkę poleceń dyrektora Szkoły, stale zmniejszające się zaangażowanie
powódki w pracę, nieusprawiedliwione opuszczenie stanowiska pracy w czasie
pracy, skargi rodziców w zakresie sposobu wywiązywania się przez powódkę z obo-
17
wiązków, celowe skłócanie grona pedagogicznego, niewłaściwą opiekę nad staży-
stami, unikanie hospitacji zajęć, liczne nieobecności, a ponadto okoliczność, że dla
powódki podstawowym miejscem zatrudnienia jest inna szkoła. Stosując kryteria
wyboru jednego z nauczycieli, z którym ma być rozwiązany stosunek pracy dyrekto-
rowi przyświecał cel, aby pozostali nauczyciele najcenniejsi dla Szkoły, to jest dobrzy
dydaktycy, odpowiedzialni wychowawcy, osoby umiejące współpracować z rodzicami
uczniów i nauczycielami. Kierowanie się takim celem przy zastosowaniach powyż-
szych kryteriów wyboru jednego z nauczycieli do zwolnienia - zdaniem Sądu Rejo-
nowego, a tym samym Sądu Okręgowego - zasługiwało na pełną aprobatę. Sądy obu
instancji przyjęły zatem, że zastosowanie powyższych kryteriów nieuchronnie dopro-
wadziło do usprawiedliwionego rozwiązania stosunku pracy z powódką jako nauczy-
cielem o niższej przydatności dydaktycznej. Wybór nauczyciela do rozwiązania sto-
sunku pracy - w razie spełnienia przesłanek z art. 20 ust. 1 Karty Nauczyciela - może
być zakwestionowany przez sąd jedynie w przypadku oceny, że był on dowolny lub
dyskryminujący, ale w ocenie Sądów obu instancji żadna z tych okoliczności nie
miała miejsca w niniejszej sprawie. Następnie jednak Sąd Okręgowy uznał, że w
sprawie nie można zastosować art. 4771
k.p.c. w związku z art. 8 k.p., gdyż materiał
dowodowy nie pozwala powódce przypisać rażącego naruszenia norm etycznych. W
poczynionych przez Sąd Okręgowy ustaleniach i rozważaniach zachodzi wewnętrzna
sprzeczność, gdyż Sąd ten z jednej strony w całości podzielił ustalenia i rozważania
prawne poczynione przez Sąd Rejonowy (przytoczone wyżej), ale w kolizji z powyż-
szym stanowiskiem uznał, że „zarzuty co do pracy nie mają odzwierciedlenia w okre-
sowej wzorowej ocenie jej pracy (…)”.
Sąd Najwyższy nie podziela stanowiska Sądu Okręgowego, który zdaje się
uzależniać możliwość zastosowania dyspozycji art. 4771
k.p.c. w związku z art. 8 k.p.
jedynie od rażącego naruszenia przez pracownika obowiązków pracowniczych. W
zakresie podstawy kasacyjnej przewidzianej w art. 3983
§ 1 pkt 1 k.p.c. mieści się
błędne ustalenie treści ogólnych pojęć prawnych, a do nich należą zasady współży-
cia społecznego i społeczno-gospodarczego przeznaczenia prawa. Ta postać naru-
szenia prawa materialnego jest następstwem błędnej wykładni art. 8 k.p. i polega na
mylnym zrozumieniu treści zastosowanego przepisu (por. wyrok Sądu Najwyższego
z dnia 19 stycznia 1998 r., I CKN 424/97, OSNC 1998, nr 9, poz. 136). Należy wyja-
śnić, że od uchwały Sądu Najwyższego z dnia 30 marca 1994 r., I PZP 40/93
(OSNCP 1994 nr 12, poz. 230, z glosą U. Jackowiak, OSP 1995 nr 4, poz. 81) w
18
orzecznictwie przyjmuje się, że na podstawie art. 4771
k.p.c. w związku z art. 8 k.p.
sąd pracy może uwzględnić roszczenie o odszkodowanie zamiast roszczenia o
przywrócenie do pracy (art. 45 § 1 k.p.), zgłoszonego przez pracownika objętego
ochroną przed rozwiązaniem stosunku pracy przewidzianą w art. 32 ustawy o związ-
kach zawodowych wówczas, gdy roszczenie to okaże się nieuzasadnione ze
względu na jego sprzeczność ze społeczno - gospodarczym przeznaczeniem prawa
lub zasadami współżycia społecznego. Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 17 lipca
2009 r., I PK 45/09 (LEX nr 607245) wskazał na ewolucję poglądów judykatury - od
stanowiska opowiadającego się za przywróceniem do pracy szczególnie chronionego
pracownika w każdej sytuacji naruszenia przez pracodawcę przepisów o rozwiązy-
waniu umowy o pracę, do stanowiska dopuszczającego nawet oddalenie powództwa
w całości na podstawie art. 8 k.p. w razie szczególnie rażącego, ciężkiego narusze-
nia przez szczególnie chronionego pracownika (np. działacza związkowego) jego
podstawowych obowiązków pracowniczych. Trzeba jednak zaznaczyć, że Sąd Naj-
wyższy ocenia możliwość zastosowania art. 8 k.p. ad casum.
W orzecznictwie Sądu Najwyższego występowały także przypadki rozwiązania
stosunku pracy z przyczyn niezawinionych przez pracownika, gdzie zaakceptowano
możliwość nieuwzględnienia żądania przywrócenia do pracy ze względu na jego
sprzeczność z zasadami współżycia społecznego lub społeczno - gospodarczego
przeznaczenia prawa. Przykładowo w wyroku z dnia 3 sierpnia 2007 r., I PK 82/07
(LEX 470023) Sąd Najwyższy wyraził stanowisko, że stosowanie klauzuli z art. 8 k.p.
nie może być ograniczane tylko do ciężkiego naruszenia obowiązków przez pracow-
nika. Przyjęcie, że klauzula z art. 8 k.p. może mieć zastosowanie tylko w sytuacji, w
której można by stwierdzić, że powód w sposób ciężki naruszył obowiązki pracowni-
cze stanowiłoby nieuzasadnione zawężenie stosowania tej klauzuli. Nie jest ono wa-
runkowane aż ciężkim naruszeniem podstawowych obowiązków przez pracownika.
Jej stosowanie wynika z niemożności czynienia ze swego prawa użytku, który byłby
sprzeczny ze społeczno - gospodarczym przeznaczeniem tego prawa lub zasadami
współżycia społecznego. Użytek taki nie jest uważany za wykonywanie prawa i nie
korzysta z ochrony. Takie też znaczenie tej klauzuli generalnej potwierdził Trybunał
Konstytucyjny na tle sprawy również dotyczącej ochrony stosunku pracy. Prócz
zgodności art. 8 k.p. z Konstytucją Trybunał stwierdził, że przy występowaniu okre-
ślonej w nim sprzeczności każde działanie albo zaniechanie może być uznane za
nadużycie prawa (wyrok Trybunału Konstytucyjnego z dnia 23 października 2006 r.,
19
SK 42/04, OTK-A 2006, nr 9, poz. 125; podobnie w odniesieniu do art. 5 k.c. wyrok
Trybunału Konstytucyjnego z dnia 17 października 2000 r., SK 5/99, OTK 2000, nr 7,
poz. 254). Stosowanie klauzuli z art. 8 k.p. nie może być zatem ograniczane tylko do
ciężkiego naruszenia obowiązków pracownika. Brak zgody związku zawodowego na
rozwiązanie stosunku pracy nie daje więc bezwzględnej ochrony stosunku pracy pra-
cownika będącego reprezentantem związku. Działalność związkowa nie może przeto
być pretekstem do nieuzasadnionego uprzywilejowania pracownika w sferach niedo-
tyczących sprawowania przez niego funkcji. Przeciwny sposób myślenia o ochronie
trwałości stosunku pracy działaczy związkowych byłby dyskryminujący dla pracowni-
ków, którzy członkami związku zawodowego nie są albo nie sprawują w nich żadnej
funkcji (por. wyroki Sądu Najwyższego: z dnia 26 listopada 2003 r., I PKN 616/02,
Prawo Pracy 2004, nr 6, s. 34; z dnia 11 września 2001 r., I PKN 619/00, OSNP 2003
nr 16, poz. 376). W orzecznictwie zdaje się przeważać stanowisko, które ochrony z
art. 32 ustawy związkowej nie przyjmuje jako absolutnie bezwzględnej i które w za-
leżności od zachowania pracownika oraz okoliczności sprawy pozwala nie uwzględ-
nić roszczenia o przywrócenie na pracy na podstawie art. 8 k.p., nie tylko, gdy za-
sadne byłoby rozwiązanie stosunku pracy w trybie art. 52 k.p., ale również w razie
rozwiązania za wypowiedzeniem (wyroki Sądu Najwyższego: z dnia 18 stycznia 1996
r., I PRN 103/95, OSNAPiUS 1996 nr 15, poz. 210; z dnia 27 lutego 1997 r., I PKN
17/97, OSNAPiUS 1997 nr 21, poz. 416; z dnia 20 sierpnia 1997 r., I PKN 225/97,
OSNAPiUS 1998 nr 10, poz. 305; z dnia 17 września 1997 r., I PKN 273/97,
OSNAPiUS 1998 nr 13, poz. 394; z dnia 2 sierpnia 2000 r., I PKN 755/99,
OSNAPiUS 2002 nr 4, poz. 88).
Powyższe rozważania prowadzą do wniosku, że Sąd drugiej instancji błędnie
przyjął, że zasądzenie odszkodowania jako alternatywnego roszczenia możliwe jest
tylko w przypadku rażącego naruszenia norm przez pracownika i bezzasadnie zanie-
chał rozważań możliwości nieuwzględnienia żądania powódki przywrócenia do pracy,
gdy jednocześnie ustalił, że pozwana Szkoła miała uzasadnione podstawy do wyboru
powódki do zwolnienia. Sąd Okręgowy w tym zakresie nie ustosunkował się do pod-
niesionych w apelacji zarzutów. Za uzasadniony należało uznać zarzut naruszenia
art. 378 § 1 k.p.c. Przepis ten wymaga od sądu drugiej instancji rozpoznania sprawy
w granicach apelacji, co oznacza odniesienie się do wszystkich wniosków i zarzutów
apelacji (por. postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 21 sierpnia 2003 r., III CKN
392/01, OSNC 2004 nr 10, poz. 161; wyrok Sądu Najwyższego z dnia 2 października
20
2009 r., II PK 97/09, LEX nr 559941). Sąd Okręgowy nie ustosunkował się do
wszystkich zgłoszonych w apelacji zarzutów.
Z powyższych względów Sąd Najwyższy na podstawie art. 39815
§ 1 k.p.c.
oraz art. 108 § 2 k.p.c. w związku z art. 39821
k.p.c. orzekł jak w sentencji wyroku.
========================================