Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt IV CSK 339/15
POSTANOWIENIE
Dnia 26 lutego 2016 r.
Sąd Najwyższy w składzie:
SSN Anna Kozłowska (przewodniczący)
SSN Mirosław Bączyk (sprawozdawca)
SSN Władysław Pawlak
Protokolant Katarzyna Jóskowiak
w sprawie z wniosku Skarbu Państwa - Starosty O.
przy uczestnictwie B. P., Bo. P. i Polskiej Spółki Gazownictwa Spółki z ograniczoną
odpowiedzialnością z siedzibą w W.
o wpis ograniczenia sposobu korzystania z nieruchomości gruntowej,
po rozpoznaniu na rozprawie w Izbie Cywilnej
w dniu 26 lutego 2016 r.,
skargi kasacyjnej uczestnika postępowania Polskiej Spółki Gazownictwa
Spółki z ograniczoną odpowiedzialnością z siedzibą w W.
od postanowienia Sądu Okręgowego w O.
z dnia 13 listopada 2014 r.,
1. oddala skargę kasacyjną;
2. stwierdza, że każdy z uczestników postępowania ponosi
koszty postępowania związane ze swym udziałem w sprawie.
2
UZASADNIENIE
Wnioskodawca - Skarb Państwa, reprezentowany przez Starostę O. wniósł
o dokonanie w księdze wieczystej nr […] wpisu obejmującego ograniczenie
sposobu korzystania z nieruchomości gruntowej, stanowiącej działkę oznaczoną w
ewidencji gruntów obrębu T., numerem 43/25. Ograniczenie to miało polegać na
zezwoleniu przedsiębiorcy (Polskiej Spółce Gazownictwa Spółce z o.o.) na
budowę gazociągu przesyłowego O.-D. Do wniosku o wpis dołączył
wykaz aktualnych działek do decyzji Naczelnika Gminy w S. z dnia
11 kwietnia 1978 r. oraz skrócony wypis ze skorowidza działek, dokumenty
znajdujące się w aktach księgi wieczystej […], tj. decyzję tegoż Naczelnika z dnia
11 kwietnia 1979 r., kopię trasy gazociągu na mapie topograficznej z aktualnym
przebiegiem gazociągu O.-D.
Postanowieniem z dnia 12 czerwca 2014 r. Sąd Rejonowy utrzymał w mocy
wcześniejszy wpis referendarza sądowego dokonany zgodnie z wnioskiem.
Apelacja uczestnika postępowania B. P. została uwzględniona. Sąd
Okręgowy podzielił ustalenia faktyczne Sądu pierwszej instancji. Zdaniem tego
Sądu, nie było podstaw do dokonania wpisu, jednakże z innych przyczyn niż te,
o których wspomniano w apelacji. Wnioskodawca nie miał legitymacji do złożenia
wniosku w świetle art. 6262
§ 5 k.p.c., ponadto z ustawy nie wynikało żadne
upoważnienie dla Starosty O. do wystąpienia z wnioskiem o wpis.
Do wniosku nie dołączono odpowiedniego dokumentu, z którego wynikałoby
to, że decyzją z dnia 11 kwietnia 1979 r. zezwolono na budowę gazociągu
przesyłowego O.-D. dla nieruchomości objętej księgą wieczystą nr [...]. W tej
sytuacji niezbędne było załączenie dokumentu wskazującego na „zatwierdzenie
lokalizacji szczegółowej” (art. 35 ust. 1 ustawy z dnia 12 marca 1958 r. o zasadach i
trybie wywłaszczenia nieruchomości; Dz.U. z 1974 r., nr 10, poz. 64 ze zm. cyt.
dalej jako „ustawa z dnia 12 marca 1958 r.”), skoro w treści decyzji nie wskazano
wprost, na jakich nieruchomościach ma być budowany gazociąg. Zatwierdzenie
oznacza wydanie przez właściwy organ decyzji ostatecznej, tymczasem
wnioskodawca takiego dokumentu nie przedłożył, ograniczył się jedynie do złożenia
3
uwierzytelnionego „wykazu użytkowników gruntów”, podpisanego przez geodetę,
pełniącego funkcję kierownika jednostki uwidocznionej na pieczęci. Dokument ten
nie jest wystarczający do stwierdzenia, że decyzja z dnia 11 kwietnia 1979 r.
dotyczyła nieruchomości stanowiących własność uczestników postępowania.
W skardze kasacyjnej uczestnika - Polskiej Spółki Gazownictwa (PSG)
podnoszono zarzuty naruszenia prawa procesowego: art. 233 § 1 k.p.c., art. 514
§ 2 zd. drugie k.p.c. w zw. z art. 6266
§ 1 k.p.c., art. 373, 374 i 375 k.p.c., art. 381,
382 k.p.c., art. 328 § 2 k.p.c.
Wskazywano też na naruszenie przepisów prawa materialnego: art. 124
ust. 7 ustawy z dnia 21 sierpnia 1997 r. o gospodarce nieruchomościami
(Dz.U. z 2014 r., poz. 518 ze zm., cyt. dalej jako „u.g.n.”), art. 94 ustawy z dnia
13 października 1998 r. - Przepisy wprowadzające ustawy reformujące
administrację publiczną (Dz.U. 1998 r., nr 133, poz. 872 ze zm., cyt. dalej jako
„ustawa z dnia 13 października 1998 r.”) i art. 35 ustawy z dnia 12 marca 1958 r.
o zasadach i trybie wywłaszczania nieruchomości.
Skarżący wnosił o uchylenie zaskarżonego postanowienia i przekazanie
sprawy Sądowi drugiej instancji do ponownego rozpoznania.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
1. Zarzut naruszenia art. 233 § 1 k.p.c., niezależnie od sposobu
jego uzasadnienia, nie może być brany pod uwagę w postępowaniu
kasacyjnym (art. 3983
§ 3 k.p.c.). Sąd drugiej instancji jako sąd wieczystoksięgowy
nie miał oczywiście obowiązku skierowania sprawy o wpis ograniczenia
sposobu korzystania z nieruchomości gruntowej na posiedzenia jawne.
Nie można też czynić Sądowi skutecznego zarzutu, że nie skorzystał
z możliwości wyznaczenia rozprawy, skoro takie wyznaczenie zależy
jednak od uznania Sądu art. 514 § 1 k.c.). Nie było zresztą potrzeby
takiego wyznaczania wbrew sugestiom skarżącego dotyczących
umożliwienia uczestników postępowania przedstawienia odpowiednich,
wskazanych w skardze dokumentów m.in. świadczących o treściowej relacji
wykazu właścicieli do decyzji nr 822/6/79 z dnia 11 kwietnia 1979 r. W tej sytuacji
4
za nieuzasadnione należy uznać sformułowane w pkt 7 i 8 skargi zarzuty
naruszenia przepisów k.p.c. (s. 3 skargi).
Nie można też twierdzić, że zaskarżone postanowienie narusza art. 328 § 2
k.p.c. Zawiera ono bowiem wszystkie wskazane w tym przepisie wymagania
formalne uzasadnienia rozstrzygnięcia i może być objęte właściwą kontrolą
kasacyjną.
2. W postępowaniu kasacyjnym podstawowe znaczenie miało
rozstrzygnięcie zagadnienia, czy decyzja administracyjna, wydana na podstawie
art. 35 ustawy z dnia 12 marca 1958 r. o zasadach i trybie wywłaszczania
nieruchomości mogła być podstawą wpisu do księgi wieczystej ograniczenia
sposobu korzystania z nieruchomości de lege lata. Z ustaleń Sądów meriti wynika,
że decyzja taka została wydana w dniu 11 kwietnia 1979 r. Zgodnie z art. 35 ust. 1
ustawy, organy administracji państwowej instytucje i przedsiębiorstwa państwowe
mogą za zezwoleniem naczelnika gminy - a w miastach prezydenta lub naczelnika
miasta (gminy), zakładać i przeprowadzać na nieruchomościach - zgodnie
z zatwierdzoną lokalizacją szczegółową - ciągi drenażowe, przewody służące do
przesyłania płynów, pary, gazów, elektryczności oraz urządzenia technicznej
łączności i sygnalizacji, a także inne podziemne lub naziemne urządzenia
techniczne niezbędne do korzystania z tych przewodów i urządzeń.
W orzecznictwie Sądu Najwyższego wyjaśniono, że regulacja przyjęta obecnie
w art. 24 ust. 1 ustawy z dnia 21 sierpnia 1997 r. o gospodarce nieruchomościami
stanowi kontynuację regulacji prawnej zawartej w art. 35 ust. 1 ustawy z dnia
12 marca 1958 r. i w art. 70 ust. 1 ustawy z dnia 29 kwietnia 1985 r. o gospodarce
gruntami i wywłaszczaniu nieruchomości (Dz.U. z 1991 r., nr 30, poz. 127 ze zm.;
zob. np. uzasadnienie wyroku Sądu Najwyższego z dnia 20 marca 2002 r., V CKN
1863/00, nie publ.; uzasadnienie wyroku Sądu Najwyższego z dnia 21 lutego
2009 r., II CSK 394/08 nie publ.). W postanowieniu Sądu Najwyższego z dnia
5 lipca 2007 r., II CSK 156/07 (OSNC 2008, nr 9, poz. 103) stwierdzono,
że decyzja kierownika urzędu rejonowego, wydania na mocy art. 70 ust. 1 ustawy
z dnia 29 kwietnia 1985 r., stanowi podstawę wpisu w księdze wieczystej
w rozumieniu art. 124 ust. 7 ustawy z dnia 21 sierpnia 1997 r. W uzasadnieniu tego
postanowienia wyjaśniono przekonywająco, że sformułowanie zawarte w art. 124
5
ust. 7 ustawy z dnia 21 sierpnia 1997 r. („decyzja ostateczna, o której mowa w art.
1”) może być rozumiana jako nawiązanie do pewnego rodzaju (grupy) decyzji
administracyjnych o określonej treści (przewidujących ograniczenie sposobu
korzystania z nieruchomości) bez względu na datę ich wydania, po wejściu w życie
ustawy z dnia 21 sierpnia 1997 r. lub przed jej wejściem w życie. W powołanym już
wyroku Sądu Najwyższego z dnia 21 lutego 2009 r., II CSK 394/08, stwierdzono,
że decyzją wskazaną w art. 124 ustawy z 1997 r. jest decyzja ograniczająca
sposób korzystania z nieruchomości bez względu na datę jej wydania.
Jednocześnie w orzecznictwie Sądu Najwyższego przyjmuje się, że decyzja
wydana na podstawie art. 35 ust. 1 ustawy z 1958 r. nie przewiduje jedynie
czasowego ograniczenia zajęcia nieruchomości na jej podstawie (por. np. wyrok
Sądu Najwyższego z dnia 1 września 2008 r., II CSK 4312/07, nie publ.). Istnieją
zatem podstawy do stwierdzenia, że przepis art. 124 ust. 7 ustawy z 1997 r. odnosi
się zarówno do decyzji wydanej na podstawie art. 35 ust. 1 ustawy z 1958 r., jak
i do decyzji, która ma swoje oparcie w treści art. 70 ust. 1 ustawy z dnia 29 kwietnia
1985 r.
W tej sytuacji uzasadnione jest stanowisko, że decyzja ostateczna,
przewidująca ograniczenie wykonywania prawa własności nieruchomości w sposób
określony w art. 124 ust. 1 ustawy z 1997 r., wydana na podstawie wcześniej
obowiązujących ustaw, tj. na podstawie art. 35 ust. 1 ustawy z dnia 12 marca
1958 r. i art. 70 ust. 1 ustawy z dnia 29 kwietnia 1985 r., może stanowić także
de lege lata podstawę wpisu do księgi wieczystej (art. 124 ust. 7 ustawy z dnia
21 sierpnia 1997 r.) Wpis taki następuje m.in. na wniosek starosty wykonującego
zadanie z zakresu administracji rządowej.
W związku z tym nietrafne okazało się stanowisko Sądu Okręgowego
o braku uprawnienia Starosty O. do wystąpienia z wnioskiem o wpis ograniczenia
sposobu korzystania z nieruchomości gruntowej na podstawie decyzji z dnia 11
kwietnia 1979 r. Trafnie zatem w skardze kasacyjnej wskazano na naruszenie art.
124 ust. 1 i 7 ustawy z dnia 21 sierpnia 1997 r. w zw. z art. 35 ustawy z dnia 12
marca 1958 r. (pkt II 1 i 2 skargi).
6
3. W orzecznictwie Sądu Najwyższego wymagane jest to, aby decyzja
wywłaszczeniowa, wydana na podstawie art. 35 ustawy z 1958 r., dla wywołania
przewidzianych przez ustawę skutków prawnych w postaci ograniczenia prawa
własności określała objętą nią nieruchomość (por. np. wyrok Sądu Najwyższego
z dnia 26 września 2014 r., IV CSK 724/13, nie publ.). Taka indywidualizacja
nieruchomości jest też niezbędna, gdy decyzja administracyjna ma stanowić
podstawę wpisu do księgi wieczystej (art. 124 ust. 7 ustawy z 1997 r.).
W rozpoznawanej sprawie ustalono, że decyzja z dnia 11 kwietnia 1978 r. nie
precyzowała dostatecznie w swej treści nieruchomości i jej właściciela (poprzednika
prawnego uczestników postępowania B. i Bo. P.). Chodziło o bliższe określenie
nieruchomości, przez którą także miał przebiegać gazociąg w chwili wydania
wspomnianej decyzji.
Jeżeli - w ocenie Sądu Okręgowego - wspomniana indywidualizacja
nieruchomości i jej właściciela miała nastąpić jedynie w wyniku przedstawienia
przez wnioskodawcę odpowiedniego zatwierdzenia lokalizacji szczegółowej,
przewidzianego w art. 35 ust. 1 ustawy z 1958 r., to takie stwierdzenie należy
jednak uznać za zbyt kategoryczne. W postępowaniu wieczystoksięgowym o wpis
ograniczenia prawa własności na podstawie decyzji z dnia 11 kwietnia 1979 r.
można było posłużyć się, zdaniem Sądu Najwyższego, także innymi, odpowiednio
miarodajnymi dokumentami, pozwalającymi na dokonanie wspomnianej
indywidualizacji. Jeżeli skarżący (uczestnik postępowania) wskazuje w skardze na
określoną praktykę (m.in. w latach 70-tych ubiegłego stulecia), polegającą na
wydawaniu (na podstawie art. 35 ustawy z 1958 r.) decyzji zawierających jedynie
ogólne merytoryczne rozstrzygnięcie w przedmiocie wywłaszczenia i odsyłaniu do
tzw. załączników do decyzji (wykazu właścicieli, dokumentacji przebiegu urządzeń
na nieruchomości), to takie dokumenty powinny być jednak dołączone do wniosku
o wpis zgodnie z wymaganiami przewidzianymi w art. 6268
§ 1 i § 2 k.p.c. Skoro
takie dokumenty nie zostały dołączone do wniosku, a inne wyszczególnione we
wniosku dokumenty (poz. 4 wnioski) Sąd Okręgowy ocenił jako niewystarczające
dla dokonania żądanego wpisu w dziale III księgi wieczystej, to nie można czynić
zarzutu temu Sądowi, że nie działał w ramach ograniczonej kognicji Sądu
wieczystoksięgowego, przewidzianej w art. 6288
§ 2 k.p.c. Dlatego częściowo trafny
7
zarzut naruszenia art. 35 ustawy z dnia 12 marca 1958 r. (pkt II 4 skargi) nie mógł
zatem prowadzić do jej uwzględnienia.
W tej sytuacji Sąd Najwyższy oddalił skargę uczestnika postępowania jako
nieuzasadnioną (art. 39814
k.p.c.).
kc