II CZ 111/15
-
Data orzeczenia:
-
Organ orzekający:
-
Izby:
-
Jednostka obsługująca sprawę:
-
Forma orzeczenia:
-
Typ składu:
-
Skład sędziowski:
Powołane przepisy:
Informacje o źródle orzeczenia:
- Link do źródła orzeczenia
-
Data publikacji:20-04-2016
Dodatkowe informacje:
-
Sprawy przywołane w treści orzeczenia:I CZ 32/14 III CK 161/05 III CZ 77/12 IV CZ 26/14 I CKN 486/00 I PK 140/07 II CKN 838/97 II CKN 897/97 III CKN 151/98
Pełny tekst orzeczenia
Sygn. akt II CZ 111/15
POSTANOWIENIE
Dnia 3 marca 2016 r.
Sąd Najwyższy w składzie:
SSN Antoni Górski (przewodniczący)
SSN Bogumiła Ustjanicz
SSN Hubert Wrzeszcz (sprawozdawca)
w sprawie z powództwa W. G. i K. G.
przeciwko Portowi Lotniczemu […] o zapłatę,
po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w Izbie Cywilnej w dniu 3 marca 2016 r.,
zażalenia strony pozwanej
na wyrok Sądu Okręgowego w P.
z dnia 17 września 2015 r.,
oddala zażalenie.
UZASADNIENIE
2
Wyrokiem z dnia 11 lutego 2015 r. Sąd Rejonowy oddalił powództwo o
zasądzenie odszkodowania za szkodę powstałą na skutek wprowadzenia obszaru
ograniczonego użytkowania dla lotniska […] i orzekł o kosztach procesu.
Sąd ustalił, że powodowie są właścicielami na zasadzie wspólności
ustawowej lokalu mieszkalnego położonego w P. przy ul. P. Uchwałą nr XVIII
Sejmiku Województwa […] z dnia 30 stycznia 2012 r. utworzono obszar
ograniczonego użytkowania dla lotniska […], zarządzanego przez Port Lotniczy […],
która weszła w życie z dniem 28 lutego 2012 r. Przewiduje ona w utworzonym
obszarze dwie strefy: zewnętrzną utworzoną wyłącznie dla budynków o
podwyższonych wymaganiach akustycznych (szpitale, domy opieki społecznej itp.) i
wewnętrzną utworzona zarówno dla budynków o podwyższonych wymaganiach
akustycznych, jak i dla zabudowy mieszkaniowej. Nieruchomość lokalowa
powodów znajduje się w strefie zewnętrznej obszaru ograniczonego użytkowania.
Sąd pierwszej instancji, opierając się na wykładni art. 129 ust. 1 i 2 ustawy
z dnia 27 kwietnia 2011 - Prawo ochrony środowiska (jedn. tekst z 2013 r.,
poz. 1232 ze zam. - dalej: „p.o.ś.”), nie dopatrzył się związku przyczynowego
między wprowadzeniem obszaru ograniczonego użytkowania a szkodą, której
naprawienia dochodzą powodowie. Przyjął, że sam fakt, iż nieruchomość lokalowa
powodów znajduje się w obszarze ograniczonego użytkowania, w sytuacji, w której
uchwała o jego wprowadzeniu nie zawiera regulacji dotyczącej zabudowy
mieszkalnej, nie oznacza, że nieruchomość jest rzeczywiście objęta tym obszarem,
a powodom przysługuje uprawnienie do dochodzenia odszkodowania.
W konsekwencji uznał, że zbędne jest dokonywanie w sprawie ustaleń co do
rodzaju oraz rozmiaru szkody i pominął zgłoszone przez powodów na tę
okoliczność wnioski dowodowe, w tym dowód z opinii biegłych.
Na skutek apelacji powodów, w której zarzucono m.in. błędną wykładnię art.
129 ust. 2 p.o.ś., Sąd Okręgowy w P. wyrokiem z dnia 17 września 2015 r. uchylił
wyrok Sądu pierwszej instancji i przekazał sprawę do ponownego rozpoznania.
Przedstawiając obszernie ukształtowaną przez orzecznictwo Sądu
Najwyższego wykładnię art. 129 ust. 1 i 2 p.o.ś., Sąd Okręgowy nie podzielił
3
stanowiska Sądu pierwszej instancji. Podkreślił, że naprawieniu na podstawie
przytoczonego przepisu podlega nie tylko szkoda spowodowana obniżeniem
wartości nieruchomości będącej następstwem ograniczeń wprowadzonych
uchwałą o ustanowieniu obszaru ograniczonego użytkowania, ale także
spowodowana koniecznością znoszenia dopuszczalnych w obszarze immisji
przekraczających standardy jakości środowiska. Źródłem tak rozumianej szkody
może być - wbrew stanowisku Sądu Rejonowego - sam fakt wprowadzenia
obszaru ograniczonego użytkowania. Uznając za uzasadniony zarzut wydania
przez Sąd pierwszej instancji wyroku z naruszeniem art. 129 ust. 2 p.o.ś. przez jego
błędną wykładnię, Sąd odwoławczy uchylił go na podstawie art. 386 § 4 k.p.c.
z powodu nierozpoznania istoty sprawy i ze względu na nieprzeprowadzenie
postępowania dowodowego w całości.
W zażaleniu pełnomocnik pozwanej, zarzucając naruszenie art. 129 ust. 2
p.o.ś. w związku z § 3 i § 4 uchwały nr XVIII Sejmiku Województwa […] z dnia 30
stycznia 2012 r., art. 384 § 4 k.p.c. i art. 382 w związku z art. 227 i art. 278 k.p.c.,
wniósł o uchylenie zaskarżonego wyroku.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Zgodnie z art. 3941
§ 11
k.p.c., który wszedł w życie w dniu 3 maja 2012 r.,
zażalenie do Sądu Najwyższego przysługuje także w razie uchylenia przez sąd
drugiej instancji wyroku sądu pierwszej instancji i przekazania sprawy do
ponownego rozpoznania.
Charakter tego zażalenia był przedmiotem rozważań Sądu Najwyższego
w postanowieniu z dnia 7 listopada 2012 r., IV 147/12 (OSNC 2013, nr 3, poz. 41).
Podejmując próbę określenia zakresu przeprowadzanej kontroli, Sąd Najwyższy
stwierdził, że jego rolą w postępowaniu zażaleniowym - gdy przyczyną orzeczenia
kasatoryjnego było nierozpoznanie przez sąd pierwszej instancji istoty sporu - jest
zbadanie, czy sąd drugiej instancji prawidłowo pojmował przyczynę uchylenia
orzeczenia i czy jego merytoryczne stanowisko uzasadniało taką ocenę
postępowania sądu pierwszej instancji. Poza zakresem kontroli pozostaje natomiast
prawidłowość stanowiska prawnego sądu odwoławczego co do meritum.
4
W związku z tym - w myśl stanowiska wyrażonego w tym postanowieniu - zażalenie
powinno skupiać się na zarzutach naruszenia art. 386 § 4 k.p.c., a nie na
kwestionowaniu merytorycznych postaw orzeczenia.
Podzielając to stanowisko i uogólniając je, Sąd Najwyższy w postanowieniu
z dnia 28 listopada 2012 r., III CZ 77/12 (OSNC 2013nr 4, poz. 54) uznał,
że należy przyjąć, iż kontrola dokonywana w ramach zażalenia przewidzianego
w art. 3941
§ 11
k.p.c. powinna mieć charakter formalny, właściwy temu środkowi
odwoławczemu, skupiający się na ustanowionych w art. 386 § 4 k.p.c. przesłankach
uchylenia orzeczenia sądu pierwszej instancji, bez wkraczania w kompetencje
sądu in merito.
W orzecznictwie Sądu Najwyższego przyjmuje się, że nierozpoznanie istoty
sprawy - w rozumieniu art. 386 § 4 k.p.c. - oznacza zaniechanie przez
sąd pierwszej instancji zbadania materialnej podstawy prawnej żądania
pozwu albo pominięcie merytorycznych zarzutów pozwanego. Zupełnie obojętna
jest przyczyna zaniechania sądu, może więc tkwić zarówno w pasywności sądu,
jak i w błędnym - co pokaże dopiero kontrola odwoławcza - przyjęciu przesłanki
niweczącej lub hamującej roszczenie (prekluzja, przedawnienie, potrącenie,
brak legitymacji, prawo zatrzymania, itp.) (por. wyroki Sądu Najwyższego z dnia
9 stycznia 1936 r., C 1839/36, Zb. Orz. 1936, poz. 315 i z dnia 23 września 1998 r.
II CKN 897/97, OSNC 1999, nr 1, poz. 22, postanowienia Sądu Najwyższego z dnia
15 lipca 1998 r., II CKN 838/97 i z dnia 3 lutego 2002 r. III CKN 151/98, niepubl.,
wyrok Sądu Najwyższego z dnia 12 lutego 2002 r., I CKN 486/00, OSP 2003, nr 3,
poz. 36, z dnia 21 października 2005 r., III CK 161/05, niepubl. i z dnia 12 listopada
2007 r., I PK 140/07, OSNP 2009, nr 1-2, poz. 1).
Mając na względzie powyższe nie można podzielić zarzutu skarżącej, że nie
zachodziła podstawa do uchylenia zaskarżonego wyroku kasatoryjnego ze względu
na przewidzianą w art. 386 § 4 k.p.c. przesłankę w postaci nierozpoznania istoty
sprawy. Stwierdzenie przez Sąd odwoławczy, że na skutek wydania przez Sąd
pierwszej instancji wyroku z naruszeniem art. 129 ust. 2 p.o.ś. przez jego błędną
wykładnię, niezbędne jest dokonanie w sprawie po raz pierwszy ustaleń
co do rodzaju i rozmiaru szkody, wymagających przeprowadzenia dowodów,
5
w tym także dowodu z opinii biegłych, pominiętych przez Sąd Rejonowy
z powodu błędnej wykładni przytoczonego przepisu, daje podstawę do przyjęcia,
że Sąd Rejonowy zaniechał zbadania materialnoprawnej podstawy powództwa,
uzasadniającego przyjęcie w rozumieniu art. 386 § 4 k.p.c. nierozpoznania istoty
sprawy. W zaistniałej sytuacji w sprawie chodzi nie tylko zastosowanie przepisu
w rozumieniu przedstawionym przez Sąd odwoławczy, lecz o dokonanie nowych
ustaleń faktycznych przy równoczesnym respektowaniu, zagwarantowanego w art.
176 ust. 1 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej, prawa stron do co najmniej
dwuinstancyjnego postępowania sądowego (por. postanowienia Sądu Najwyższego
z dnia 22 maja 2014 r., IV CZ 26/14, nie publ., i z dnia 6 czerwca 2014 r.,
I CZ 32/14 nie publ.). Zaskarżonego wyroku nie podważają pozostałe podniesione
w zażaleniu zarzuty, albowiem wkraczają one w istocie - co nie jest dopuszczalne
w niniejszej sprawie - w kompetencje sądu in merito.
Z przedstawionych powodów Sąd Najwyższy orzekł, jak w sentencji
postanowienia (art. 39814
w związku z art. 3941
§ 3 k.p.c.).
kc
jw
POSTANOWIENIE
Dnia 3 marca 2016 r.
Sąd Najwyższy w składzie:
SSN Antoni Górski (przewodniczący)
SSN Bogumiła Ustjanicz
SSN Hubert Wrzeszcz (sprawozdawca)
w sprawie z powództwa W. G. i K. G.
przeciwko Portowi Lotniczemu […] o zapłatę,
po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w Izbie Cywilnej w dniu 3 marca 2016 r.,
zażalenia strony pozwanej
na wyrok Sądu Okręgowego w P.
z dnia 17 września 2015 r.,
oddala zażalenie.
UZASADNIENIE
2
Wyrokiem z dnia 11 lutego 2015 r. Sąd Rejonowy oddalił powództwo o
zasądzenie odszkodowania za szkodę powstałą na skutek wprowadzenia obszaru
ograniczonego użytkowania dla lotniska […] i orzekł o kosztach procesu.
Sąd ustalił, że powodowie są właścicielami na zasadzie wspólności
ustawowej lokalu mieszkalnego położonego w P. przy ul. P. Uchwałą nr XVIII
Sejmiku Województwa […] z dnia 30 stycznia 2012 r. utworzono obszar
ograniczonego użytkowania dla lotniska […], zarządzanego przez Port Lotniczy […],
która weszła w życie z dniem 28 lutego 2012 r. Przewiduje ona w utworzonym
obszarze dwie strefy: zewnętrzną utworzoną wyłącznie dla budynków o
podwyższonych wymaganiach akustycznych (szpitale, domy opieki społecznej itp.) i
wewnętrzną utworzona zarówno dla budynków o podwyższonych wymaganiach
akustycznych, jak i dla zabudowy mieszkaniowej. Nieruchomość lokalowa
powodów znajduje się w strefie zewnętrznej obszaru ograniczonego użytkowania.
Sąd pierwszej instancji, opierając się na wykładni art. 129 ust. 1 i 2 ustawy
z dnia 27 kwietnia 2011 - Prawo ochrony środowiska (jedn. tekst z 2013 r.,
poz. 1232 ze zam. - dalej: „p.o.ś.”), nie dopatrzył się związku przyczynowego
między wprowadzeniem obszaru ograniczonego użytkowania a szkodą, której
naprawienia dochodzą powodowie. Przyjął, że sam fakt, iż nieruchomość lokalowa
powodów znajduje się w obszarze ograniczonego użytkowania, w sytuacji, w której
uchwała o jego wprowadzeniu nie zawiera regulacji dotyczącej zabudowy
mieszkalnej, nie oznacza, że nieruchomość jest rzeczywiście objęta tym obszarem,
a powodom przysługuje uprawnienie do dochodzenia odszkodowania.
W konsekwencji uznał, że zbędne jest dokonywanie w sprawie ustaleń co do
rodzaju oraz rozmiaru szkody i pominął zgłoszone przez powodów na tę
okoliczność wnioski dowodowe, w tym dowód z opinii biegłych.
Na skutek apelacji powodów, w której zarzucono m.in. błędną wykładnię art.
129 ust. 2 p.o.ś., Sąd Okręgowy w P. wyrokiem z dnia 17 września 2015 r. uchylił
wyrok Sądu pierwszej instancji i przekazał sprawę do ponownego rozpoznania.
Przedstawiając obszernie ukształtowaną przez orzecznictwo Sądu
Najwyższego wykładnię art. 129 ust. 1 i 2 p.o.ś., Sąd Okręgowy nie podzielił
3
stanowiska Sądu pierwszej instancji. Podkreślił, że naprawieniu na podstawie
przytoczonego przepisu podlega nie tylko szkoda spowodowana obniżeniem
wartości nieruchomości będącej następstwem ograniczeń wprowadzonych
uchwałą o ustanowieniu obszaru ograniczonego użytkowania, ale także
spowodowana koniecznością znoszenia dopuszczalnych w obszarze immisji
przekraczających standardy jakości środowiska. Źródłem tak rozumianej szkody
może być - wbrew stanowisku Sądu Rejonowego - sam fakt wprowadzenia
obszaru ograniczonego użytkowania. Uznając za uzasadniony zarzut wydania
przez Sąd pierwszej instancji wyroku z naruszeniem art. 129 ust. 2 p.o.ś. przez jego
błędną wykładnię, Sąd odwoławczy uchylił go na podstawie art. 386 § 4 k.p.c.
z powodu nierozpoznania istoty sprawy i ze względu na nieprzeprowadzenie
postępowania dowodowego w całości.
W zażaleniu pełnomocnik pozwanej, zarzucając naruszenie art. 129 ust. 2
p.o.ś. w związku z § 3 i § 4 uchwały nr XVIII Sejmiku Województwa […] z dnia 30
stycznia 2012 r., art. 384 § 4 k.p.c. i art. 382 w związku z art. 227 i art. 278 k.p.c.,
wniósł o uchylenie zaskarżonego wyroku.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Zgodnie z art. 3941
§ 11
k.p.c., który wszedł w życie w dniu 3 maja 2012 r.,
zażalenie do Sądu Najwyższego przysługuje także w razie uchylenia przez sąd
drugiej instancji wyroku sądu pierwszej instancji i przekazania sprawy do
ponownego rozpoznania.
Charakter tego zażalenia był przedmiotem rozważań Sądu Najwyższego
w postanowieniu z dnia 7 listopada 2012 r., IV 147/12 (OSNC 2013, nr 3, poz. 41).
Podejmując próbę określenia zakresu przeprowadzanej kontroli, Sąd Najwyższy
stwierdził, że jego rolą w postępowaniu zażaleniowym - gdy przyczyną orzeczenia
kasatoryjnego było nierozpoznanie przez sąd pierwszej instancji istoty sporu - jest
zbadanie, czy sąd drugiej instancji prawidłowo pojmował przyczynę uchylenia
orzeczenia i czy jego merytoryczne stanowisko uzasadniało taką ocenę
postępowania sądu pierwszej instancji. Poza zakresem kontroli pozostaje natomiast
prawidłowość stanowiska prawnego sądu odwoławczego co do meritum.
4
W związku z tym - w myśl stanowiska wyrażonego w tym postanowieniu - zażalenie
powinno skupiać się na zarzutach naruszenia art. 386 § 4 k.p.c., a nie na
kwestionowaniu merytorycznych postaw orzeczenia.
Podzielając to stanowisko i uogólniając je, Sąd Najwyższy w postanowieniu
z dnia 28 listopada 2012 r., III CZ 77/12 (OSNC 2013nr 4, poz. 54) uznał,
że należy przyjąć, iż kontrola dokonywana w ramach zażalenia przewidzianego
w art. 3941
§ 11
k.p.c. powinna mieć charakter formalny, właściwy temu środkowi
odwoławczemu, skupiający się na ustanowionych w art. 386 § 4 k.p.c. przesłankach
uchylenia orzeczenia sądu pierwszej instancji, bez wkraczania w kompetencje
sądu in merito.
W orzecznictwie Sądu Najwyższego przyjmuje się, że nierozpoznanie istoty
sprawy - w rozumieniu art. 386 § 4 k.p.c. - oznacza zaniechanie przez
sąd pierwszej instancji zbadania materialnej podstawy prawnej żądania
pozwu albo pominięcie merytorycznych zarzutów pozwanego. Zupełnie obojętna
jest przyczyna zaniechania sądu, może więc tkwić zarówno w pasywności sądu,
jak i w błędnym - co pokaże dopiero kontrola odwoławcza - przyjęciu przesłanki
niweczącej lub hamującej roszczenie (prekluzja, przedawnienie, potrącenie,
brak legitymacji, prawo zatrzymania, itp.) (por. wyroki Sądu Najwyższego z dnia
9 stycznia 1936 r., C 1839/36, Zb. Orz. 1936, poz. 315 i z dnia 23 września 1998 r.
II CKN 897/97, OSNC 1999, nr 1, poz. 22, postanowienia Sądu Najwyższego z dnia
15 lipca 1998 r., II CKN 838/97 i z dnia 3 lutego 2002 r. III CKN 151/98, niepubl.,
wyrok Sądu Najwyższego z dnia 12 lutego 2002 r., I CKN 486/00, OSP 2003, nr 3,
poz. 36, z dnia 21 października 2005 r., III CK 161/05, niepubl. i z dnia 12 listopada
2007 r., I PK 140/07, OSNP 2009, nr 1-2, poz. 1).
Mając na względzie powyższe nie można podzielić zarzutu skarżącej, że nie
zachodziła podstawa do uchylenia zaskarżonego wyroku kasatoryjnego ze względu
na przewidzianą w art. 386 § 4 k.p.c. przesłankę w postaci nierozpoznania istoty
sprawy. Stwierdzenie przez Sąd odwoławczy, że na skutek wydania przez Sąd
pierwszej instancji wyroku z naruszeniem art. 129 ust. 2 p.o.ś. przez jego błędną
wykładnię, niezbędne jest dokonanie w sprawie po raz pierwszy ustaleń
co do rodzaju i rozmiaru szkody, wymagających przeprowadzenia dowodów,
5
w tym także dowodu z opinii biegłych, pominiętych przez Sąd Rejonowy
z powodu błędnej wykładni przytoczonego przepisu, daje podstawę do przyjęcia,
że Sąd Rejonowy zaniechał zbadania materialnoprawnej podstawy powództwa,
uzasadniającego przyjęcie w rozumieniu art. 386 § 4 k.p.c. nierozpoznania istoty
sprawy. W zaistniałej sytuacji w sprawie chodzi nie tylko zastosowanie przepisu
w rozumieniu przedstawionym przez Sąd odwoławczy, lecz o dokonanie nowych
ustaleń faktycznych przy równoczesnym respektowaniu, zagwarantowanego w art.
176 ust. 1 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej, prawa stron do co najmniej
dwuinstancyjnego postępowania sądowego (por. postanowienia Sądu Najwyższego
z dnia 22 maja 2014 r., IV CZ 26/14, nie publ., i z dnia 6 czerwca 2014 r.,
I CZ 32/14 nie publ.). Zaskarżonego wyroku nie podważają pozostałe podniesione
w zażaleniu zarzuty, albowiem wkraczają one w istocie - co nie jest dopuszczalne
w niniejszej sprawie - w kompetencje sądu in merito.
Z przedstawionych powodów Sąd Najwyższy orzekł, jak w sentencji
postanowienia (art. 39814
w związku z art. 3941
§ 3 k.p.c.).
kc
jw