Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt III PK 85/15
WYROK
W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ
Dnia 17 marca 2016 r.
Sąd Najwyższy w składzie:
SSN Romualda Spyt (przewodniczący)
SSN Zbigniew Korzeniowski (sprawozdawca)
SSN Maciej Pacuda
w sprawie z powództwa S. M.
przeciwko Gimnazjum […]
o przywrócenie do pracy na poprzednich warunkach,
po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w Izbie Pracy, Ubezpieczeń
Społecznych i Spraw Publicznych w dniu 17 marca 2016 r.,
skargi kasacyjnej powódki od wyroku Sądu Okręgowego - Sądu Pracy i
Ubezpieczeń Społecznych w K.
z dnia 19 marca 2015 r.,
oddala skargę kasacyjną.
UZASADNIENIE
Sąd Okręgowy w K. wyrokiem z 19 marca 2015 r. zmienił wyrok Sądu
Rejonowego w S. z 3 grudnia 2014 r. i oddalił powództwo S. M. o nakazanie
pozwanemu Gimnazjum dopuszczenia jej do pracy na stanowisku nauczyciela
mianowanego fizyki na warunkach sprzed 1 września 2013 r. Powódka jest
2
nauczycielem mianowanym w pozwanym Gimnazjum. Do 1 września 2013 r. miała
pełne pensum (18 godzin). Pismem z 15 maja 2013 r. dyrektor pozwanego za
zgodą powódki zmniejszył jej pensum do połowy (9/18 godzin), powołując się na
zmiany w nowym roku szkolnym 2013/14. Z początkiem tego roku szkolnego
powstała możliwość przydzielenia powódce pełnego pensum i dyrektor przywróciła
jej pełny wymiar godzin (pensum). Potwierdzeniem tej decyzji było zawarcie między
stronami porozumienia 2 września 2013 r., w którym znalazło się stwierdzenie, że
obowiązuje ono jedynie w roku szkolnym 2013/14. W kwietniu 2014 r. opiniowany
był projekt arkusza organizacyjnego na kolejny rok szkolny. W lipcu 2014 r.
powódka została poinformowana, że przewidziana jest dla niej połowa pensum. Od
października do 19 grudnia 2014 r. powódce przydzielono dodatkowo 2 godziny i w
dacie orzekania przez Sąd Rejonowy powódka pracowała w wymiarze 11/18
godzin. Sąd Rejonowy uznał powództwo za uzasadnione. Zasadą jest świadczenie
pracy przez nauczyciela mianowanego w pełnym wymiarze godzin (art. 10 ust. 5
ustawy z 26 stycznia 1982 r. Karta Nauczyciela - KN). Wyjątek jest dopuszczalny
po spełnieniu przesłanek z art. 22 ust. 2 KN. Przepis ten ma charakter gwarancyjny.
Nie byłby potrzebny, gdyby ustawodawca dopuszczał zatrudnienie w niepełnym
wymiarze godzin z uwagi na zmienione potrzeby szkoły. Nauczyciel może zgodzić
się na ograniczenie pensum w przypadku niemożności zatrudnienia w pełnym
wymiarze godzin. W braku zgody stosuje się przepisy art. 20 KN. Powstała zatem
kwestia czy raz podpisana zgoda na obniżenie pensum przez obie strony
obowiązuje bezterminowo. W ocenie Sądu Rejonowego zgoda powódki mogła
dotyczyć tylko początkowej daty tego ograniczenia, czyli wyłącznie danego roku
szkolnego, tj. 2013/14. Wynika to z planu pracy na podstawie arkusza
organizacyjnego, odrębnego dla kolejnego roku szkolnego. Zamierzając ograniczyć
zatrudnienie w kolejnym roku szkolnym, dyrektor pozwanego gimnazjum winien
skorzystać po raz kolejny z trybu przewidzianego w art. 22 ust. 2 KN. Z upływem
roku szkolnego 2013/14 przestało wiązać obniżenie wymiaru czasu pracy i
powódka z dniem 1 września 2014 r., zgodnie z zasadą wynikającą z art. 10 ust. 5
KN, powróciła do pełnego wymiaru czasu pracy.
Sąd Okręgowy uwzględnił apelację pozwanego i w uzasadnieniu oddalenia
powództwa stwierdził błędną interpretację art. 22 ust. 2 KN. Powódka wyraziła
3
zgodę na zmniejszenie pensum. Jednocześnie 2 września 2014 r. strony zawarły
porozumienie obowiązujące od 1 września 2013 r. do 31 sierpnia 2014 r., mocą
którego zwiększono jej wymiar czasu pracy do 18/18. Po tej dacie wymiar jej czasu
pracy miał wynieść ponownie 9/18, na co powódka nie wyraziła już zgody.
Odmiennie twierdziło pozwane Gimnazjum, że powódka wyraziła zgodę
bezterminowo. W ocenie Sądu Okręgowego Sąd Rejonowy wadliwie przyjął, że
zgoda nauczyciela, w trybie wskazanych przepisów, dotyczy wyłącznie
konkretnego, jednego roku szkolnego. Możliwość zatrudnienia nauczyciela w
pełnym wymiarze zajęć powinna istnieć w całym czasie zatrudnienia - art. 10 i 22
KN. Nie ma jednak podstaw do uznania, że ograniczenie zatrudnienia nauczyciela
zatrudnionego na podstawie mianowania dokonane w trybie określonym w art. 22
ust. 2 w związku z art. 20 ust. 1 pkt 2 KN ma charakter terminowy i jest skuteczne
tylko przez okres jednego roku szkolnego. Jednocześnie nie można uznać, że
przez wprowadzenie takiego ograniczenia następuje trwała zmiana charakteru
zatrudnienia nauczyciela. Ograniczenie zatrudnienia nauczyciela zatrudnionego na
podstawie mianowania do wymiaru nie niższego niż połowa obowiązkowego
wymiaru zajęć i proporcjonalne zmniejszenie wynagrodzenia może trwać przez
okres występowania przyczyn wprowadzenia tego ograniczenia wskazanych w art.
22 ust. 2 w związku z art. 20 ust. 1 pkt 2 KN. W razie ich ustąpienia nauczyciel ma
prawo do zatrudnienia w pełnym wymiarze zadań. W sprawie powódka nie
powoływała się na to, iż przyczyny uzasadniające ograniczenie zatrudnienia już nie
występują i w żaden sposób nie zostało to udowodnione. Według powódki kwestią
wymagającą rozstrzygnięcia było ustalenie, „czy ograniczenie wymiaru czasu pracy
nauczycielowi mianowanemu w trybie art. 22 ust. 2 KN jest bezterminowe”. W
sprawie błędnym było przyjęcie, że ograniczenie pensum godzinowego może mieć
tylko charakter terminowy. Powódka świadomie udzieliła zgody, zaś przyczyny
ograniczenia jej zatrudnienia do połowy obowiązkowego wymiaru zajęć, tj. zmiany
organizacyjne, pozostały aktualne w roku szkolnym 2014/15. Porozumienie z 2
września 2003 r. zmieniło tylko warunki zatrudnienia w okresie od 1 września
2013 r. do 31 sierpnia 2014 r. Dyrektor pozwanego Gimnazjum był uprawniony, w
oparciu o aktualne porozumienie z 15 maja 2013 r., przyznać powódce godziny
4
dydaktyczne w wymiarze połowy obowiązującego wymiaru zajęć na kolejny rok
szkolny 2014/15.
W skardze kasacyjnej powódka zarzuciła naruszenie art. 20 ust. 1 pkt 2 w
związku z art. 22 ust. 2 KN przez błędną wykładnię polegającą na przyjęciu, iż
ograniczenie zatrudnienia nauczyciela mianowanego dokonane w trybie art. 22 ust.
2 w związku z art. 20 ust. 1 pkt 2 KN ma charakter bezterminowy, gdy prawidłowa
wykładnia wskazanych przepisów prowadzi do wniosku, że ograniczenie takie jest
skuteczne przez okres jednego roku szkolnego.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Skarga kasacyjna nie ma zasadnej podstawy i dlatego została oddalona.
1. W sprawie znaczenie mają przepisy prawa materialnego, jednak Sąd
Najwyższy nie rozpoznaje ponownie sprawy tak jak sąd powszechny, czyli w
zakresie całego spektrum przepisów. Skarga podlega rozpoznaniu tylko w
granicach zarzutów jej podstaw. Zachodzi przy tym związanie ustalonym stanem
faktycznym, na którym oparto zaskarżony wyrok (art. 39813
§ 1 i 2 k.p.c.), czyli
także co do ustalonej treści woli stron.
2. Powodzenie żądania (powództwa) warunkuje stwierdzenie naruszenia
prawa przez pozwanego (dłużnika). Przedmiotem sprawy nie były żądania
wynikające z wypowiedzenia nauczycielskiego zatrudnienia na podstawie art. 20
ust. 1 pkt 2 Karty Nauczyciela, gdyż do takiego wypowiedzenia nie doszło.
Wówczas badane byłyby przesłanki tego trybu, czyli zasadność i zgodność z
prawem wypowiedzenia (art. 20 ust. 1 pkt 2 KN, art. 91c ust. 1 KN oraz art. 45 k.p.).
Zakres pracowniczych (także nauczycielskich) roszczeń nie jest też dowolny, gdyż
określa je prawo materialne oraz treść indywidualnego stosunku pracy. Przepis art.
20 ust. 1 pkt 2 KN, a ściślej sytuacja dla której jest przewidziany, może być
punktem wyjścia w ocenie zgody nauczyciela na zmniejszenie zatrudnienia na
podstawie art. 22 ust. 2 KN, wszak stanowi warunek przyczynowy ograniczenia
zatrudnienia w tym trybie. Ustaleniu i sprawdzeniu może podlegać kilka
okoliczności, w zależności od treści sporu.
5
3. Wypowiedzenie definitywne na podstawie art. 20 ust. 1 pkt 2 KN nie
zostało złożone, gdyż powódka w odpowiedzi na pismo pracodawcy 15 maja 2013r.
(pismo w aktach osobowych) wyraziła zgodę na ograniczenie wymiaru czasu pracy
od nowego roku szkolnego z pełnego do połowy pensum. Ograniczenie
zatrudnienia za zgodą powódki było dopuszczalne na podstawie art. 20 ust. 2 KN.
Jednak już 2 września 2013 r. zawarto porozumienie, w którym czas pracy ustalono
w wymiarze 18/18 etatu. Porozumienie zawarto na okres od 1 września 2013 r. do
31 sierpnia 2014 r.
4. Skarżąca żądanie powrotu do pełnego zatrudnienia kotwiczy w dwóch
podstawach. Po pierwsze w porozumieniu z 2 września 2013 r., gdyż twierdzi, że
obowiązywało tylko przez rok i powinna powrócić do pełnego zatrudnienia w nowym
roku szkolnym 2014/15. Po wtóre roszczenie ma samodzielne i wystarczające
oparcie w przepisach wskazanych w zarzucie skargi. Podstawy te nie są zasadne.
5. Co do porozumienia, to rzecz w tym, iż nie ma w nim zapisu, że po
upływie roku szkolnego powódka powróci do pełnego zatrudnienia. W sprawie nie
ustalono innej treści porozumienia. Granice ustaleń stanu faktycznego stanowi
postępowanie przed sądem powszechnym (art. 39813
§ 2 k.p.c.). Skarżąca nie
zarzuca wad oświadczenia woli, podważających porozumienie. Nie zarzuca też
sprzeczności tego porozumienia z art. 10 ust. 5 pkt 6 KN ani z art. 58 k.c. Nie
zarzuca instrumentalnego wykorzystania przepisów. Nie twierdzi też, że zawarcie
tego porozumienia było z gruntu (ex lege) sprzeczne z przepisami art. 20 ust. 1 pkt
2 i art. 22 ust. 2 KN. Nie wystarcza ogólny zarzut, że porozumienie jest sprzeczne z
regułą zatrudnienia nauczyciela w pełnym wymiarze godzin. Porozumienie z 2
września 2013 r. nie zmieniło pierwotnej zgody skarżącej na ograniczenie
zatrudnienie do połowy pensum. Generalnie takie dodatkowe porozumienie nie jest
wyłączone na podstawie regulacji prawa cywilnego (art. 91c ust. 1 KN i art. 300
k.p.), przy czym porozumienie na podstawie art. 22 ust. 2 KN swą kazualność
czerpie bezpośrednio z art. 20 ust. 1 pkt 2 KN. W efekcie wyłącza wypowiedzenie
definitywne mimo konieczności ograniczenia zatrudnienia. Trudno zakwestionować
również pierwotną zgodę powódki z 15 maja 2013 r. na ograniczenie zatrudnienia,
zwłaszcza, że nie kieruje żadnych zarzutów do tego porozumienia i nie twierdzi, że
porozumienie z 2 września 2013 r. zastąpiło porozumienie (jej zgodę) z 15 maja
6
2013 r. Nie ustalono, iżby działania szkoły były tu dowolne, a w szczególności iżby
wynikały z pozornej a nie realnej konieczności ograniczenia zatrudnienia. Wobec
powyższego nie ma podstaw aby przyjąć, iż pierwotna zgoda powódki z 15 maja
2013 r. była sprzeczna z wolą stron.
6. Z uzasadnienia skargi wynika, że istotą sporu nie jest okres objęty
porozumieniem z 2 września 2013 r. ani kwestia występowania przyczyn
ograniczenia wymiaru zajęć w okresie przekraczającym jeden rok szkolny, gdyż
podaje się, że przyczyny takie mogą występować w kolejnych latach, lecz kwestia
czy w razie utrzymywania się tych przyczyn w kolejnym roku dyrektor szkoły
powinien złożyć nauczycielowi ponowną propozycję obniżenia wymiaru zajęć na
ten kolejny rok szkolny. W aspekcie zarzutu skargi naruszenia art. 20 ust. 1 pkt 2 i
art. 22 ust. 2 KN odpowiedź jest negatywna. Przede wszystkim prawo do
zatrudnienia w pełnym wymiarze nie zależy od zachowania dyrektora, tylko od
możliwości zatrudnienia w takim wymiarze. Nauczyciel mianowany ma do tego
zwykłe prawo wynikające z art. 10 ust. 5 pkt 6 KN (uchwała Sądu Najwyższego 11
września 1996 r., I PZP 22/96, wyroki Sądu Najwyższego z 13 listopada 2104r.,
I PK 77/14 i z 27 lutego 2013 r., I PK 199/12). Nie o taką jednak sytuację chodzi,
gdyż poza sporem jest, że w kolejnym roku szkolnym, czyli 2014/15 nadal nie było
dla powódki pełnego pensum zajęć, lecz tylko 11/18. Już tylko wobec takiego stanu
faktycznego nie jest zasadne żądanie przywrócenia do pracy na warunkach sprzed
1 września 2013 r. Powstaje pytanie, czy mimo to, roszczenie powódki powinno być
uwzględnione, tak jak przykładowo roszczenie o przywrócenie do pracy (art. 45
k.p.), ze względu na naruszenie przepisów o wypowiadaniu umów o pracę, a w tym
przypadku mianowania. Argumentem ma tu być art. 22 ust. 2 KN, a w
szczególności norma wymagająca od dyrektora proponowania nauczycielowi od
nowa obniżenia wymiaru godzin na każdy kolejny rok szkolny w przypadku
dalszego braku pełnego pensum. Nie jest to zasadne wymaganie, gdyż regulacja z
art. 22 ust. 2 KN stanowi wyjątek od pełnego pensum i sama w sobie nie ma
zastosowania, a tylko w odniesieniu do sytuacji wynikającej z konieczności
wypowiedzenia definitywnego na podstawie art. 20 ust. 1 KN. Przepis art. 22 ust. 2
KN stanowi, że w razie braku zgody nauczyciela na ograniczenie wymiaru
zatrudniania stosuje się przepisy art. 20. Z takiej regulacji nie wynika więc, że to art.
7
22 ust. 2 KN może stać się samodzielną podstawą do „korygowania” w kolejnym
roku szkolnym wymiaru godzin nauczyciela, jeśli nadal nie osiąga pełnego pensum.
Nie jest zatem uprawnione zapatrywanie, że zmianę wymiaru godzin należy ustalać
w tym trybie na kolejny rok szkolny. Oczywiście kolejne porozumienie nie jest
wówczas wykluczone, jednak nie jest to zgoda taka jak pierwotna, czyli w
odpowiedzi na zamiar definitywnego wypowiedzenia nauczycielskiego zatrudnienia
na podstawie art. 20 ust. 1 pkt 2 KN.
7. Przepisy wskazane w zarzucie skargi nie stanowią, że zgoda nauczyciela
na ograniczenie zatrudnienia obowiązuje tylko w określonym interwale czasowym,
np. tylko przez okres roku szkolnego. Należy przyjąć, że zgoda ta jest zależna od
istnienia przyczyn, które wskazano jako podstawę stosowania wypowiedzenia
definitywnego na podstawie art. 20 ust. 1 pkt 2 KN, czyli gdy nie ma możliwości
zatrudnienia nauczyciela w pełnym wymiarze zajęć (por. uzasadnienie wyroku
Sądu Najwyższego z 11 września 2014 r., II PK 286/13). Ograniczenie zatrudnienia
za zgodą nauczyciela zależy od trwania przyczyn i dlatego nie musi i nie powinno
być bezterminowe. Ocena czy taka sytuacja występuje zależy od faktów, które ze
swej natury są zauważalne i weryfikowalne. W przypadku pozytywnej zmiany
nauczyciel może domagać się powrotu do pełnego zatrudnienia. W sprawie jednak
ustalono, iżby tryb wypowiedzenia i zgody zastosowano tylko do doraźnego
ograniczenia zatrudnienia. Skarga nie kwestionuje ustalenia, iż w kolejnym roku
szkolnym nie było pełnego pensum dla powódki. To ustalenie ma znaczenie istotne,
gdyż dla szkoły może stanowić podstawę do wypowiedzenia definitywnego. Nie
było stosowane, gdyż wyprzedza je zgoda powódki na ograniczenie zatrudnienie.
Zgoda miała określoną treść i czas obowiązywania (porozumienie z 2 września
2013 r.). Roszczenie powódki odnosi się do późniejszego okresu niż objęty
porozumieniem z 2 września 2013 r.
Reasumując przepis art. 20 ust. 1 pkt 2 KN, a ściślej sytuacja dla której jest
przewidziany, może być punktem wyjścia w ocenie zgody nauczyciela na
zmniejszenie zatrudnienia na podstawie art. 22 ust. 2 KN, jako wyjątek od reguły
pełnego pensum. Jednak przede wszystkim wtedy, gdy sam nauczyciel podważa
zgodność z prawem zgody na ograniczenie zatrudnienia. Skarżąca nie twierdziła,
że nie wystąpiły przesłanki do stosowania art. 20 ust. 1 pkt 2 i art. 22 ust. 2 KN.
8
Treść sporu (twierdzeń i zarzutów) nie pozwala uznać, iżby działanie strony
pozwanej było nieprawidłowe i należało je zakwestionować.
Z tych motywów orzeczono jak w sentencji (art. 39814
k.p.c.).
kc