Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt II UK 165/15
WYROK
W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ
Dnia 5 kwietnia 2016 r.
Sąd Najwyższy w składzie:
SSN Beata Gudowska (przewodniczący, sprawozdawca)
SSN Halina Kiryło
SSN Zbigniew Korzeniowski
w sprawie z wniosku M. K.
przeciwko Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych
o świadczenie przedemerytalne,
po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w Izbie Pracy, Ubezpieczeń
Społecznych i Spraw Publicznych w dniu 5 kwietnia 2016 r.,
skargi kasacyjnej organu rentowego od wyroku Sądu Apelacyjnego
z dnia 11 września 2014 r.,
1. oddala skargę,
2. zasądza od Zakładu Ubezpieczeń Społecznych na rzecz M.
K. kwotę 120 zł (sto dwadzieścia) tytułem zwrotu kosztów
postępowania kasacyjnego.
UZASADNIENIE
2
Wyrokiem z dnia 11 września 2014 Sąd Apelacyjny zmienił wyrok Sądu
Okręgowego Sądu Pracy i Ubezpieczeń Społecznych w L. z dnia 3 stycznia 2014 r.,
zaskarżony przez Zakład Ubezpieczeń Społecznych, w ten sposób, że przyznał
wnioskodawczyni M. K. prawo do świadczenia przedemerytalnego od dnia 17 maja
2013 r., a dalej idące jej odwołanie i apelację oddalił.
Sąd pierwszej instancji ustalił, że M. K. była zatrudniona w Zakładzie
Gospodarki Komunalnej i Mieszkaniowej w R. w okresie od dnia 1 czerwca 1998 r.
do dnia 15 grudnia 2011 r. w wymiarze połowy etatu jako starszy inspektor do
spraw BHP. Ten stosunek pracy ustał na mocy art. 10 ustawy z dnia 13 marca
2003 r. o szczególnych zasadach rozwiązywania z pracownikami stosunków pracy
z przyczyn niedotyczących pracowników (jednolity tekst: Dz.U. z 2015 r., poz. 192).
ze względu na likwidację etatu. W grudniu 2011 r. na czas określony ubezpieczona
pracowała na 1/8 etatu w spółce O. Ta umowa uległa rozwiązaniu z upływem
okresu, na który została zawarta. Wniosek do organu rentowego złożyła w dniu 16
maja 2013 r. po półrocznym okresie pobierania zasiłku dla bezrobotnych.
Sąd Okręgowy nie podzielił poglądu prawnego co do braku prawa
ubezpieczonej do świadczenia przedemerytalnego ze względu na ustanie
ostatniego przed złożeniem wniosku stosunku pracy z innych przyczyn niż
dotyczące zakładu pracy i przyznał wnioskodawczyni prawo do świadczenia
przedemerytalnego od dnia 1 maja 2013 r. Zastosował art. 2 ust. 1 pkt 29 ppkt b
ustawy z dnia 20 kwietnia 2004 r. o promocji zatrudnienia i instytucjach rynku pracy
(jednolity tekst: Dz.U. 2015 r. poz. 149), wskazując, że umowa o pracę łącząca
wnioskodawczynię z Zakładem Gospodarki Komunalnej i Mieszkaniowej w R.
została rozwiązana z dniem 15 grudnia 2011 r. z powodu likwidacji jej stanowiska.
Stwierdził, że we wskazanym przepisie nie zawarto zastrzeżenia, by ostatni przed
nabyciem statusu osoby bezrobotnej stosunek pracy został rozwiązany z przyczyn
dotyczących pracodawcy.
Ten sam pogląd prawny wyraził Sąd Apelacyjny, z tym że uwzględnił art. 7
ust. 1 ustawy z dnia 30 kwietnia 2004 r. o świadczeniach przedemerytalnych
(Dz.U. z 2013 r., poz. 170 ze zm.), stanowiący o ustaleniu prawa do świadczenia
przedemerytalnego od następnego dnia po dniu złożenia wniosku wraz z
3
dokumentami i skorygował początkową datę przyznania świadczenia stosownie do
wniosku z dnia 16 maja 2013 r.
W skardze kasacyjnej organ rentowy wniósł o uchylenie wyroków obydwu
Sądów i przekazanie sprawy Sądowi Okręgowemu do ponownego rozpoznania lub
ich zmianę i oddalenie odwołania oraz orzeczenie o zwrocie wypłaconego
świadczenia przedemerytalnego i zasądzenie kosztów. Zarzucił naruszenie przez
niewłaściwe zastosowanie art. 2 ust. 3 w związku z art. 2 ust. 1 pkt 2 ustawy o
świadczeniach przedemerytalnych i przyznanie ubezpieczonej prawa do
świadczenia przedemerytalnego, chociaż status osoby bezrobotnej uzyskała w
związku z rozwiązaniem umowy o pracę z upływem okresu, na który została
zawarta, a nie bezpośrednio po rozwiązaniu z nią stosunku pracy z przyczyn
dotyczących zakładu pracy. Podniósł, że prawidłowe zastosowanie wskazanego
przepisu obejmuje tylko te sytuacje, w których osoba ubezpieczona zarejestruje się
jako bezrobotna bezpośrednio po rozwiązaniu stosunku pracy z przyczyn
dotyczących zakładu pracy, gdyż z art. 2 ust. 3 pkt 2 ustawy wynika, że taka osoba
(określona w art. 2 ust. 1 pkt 5) nie traci prawa do zasiłku przedemerytalnego
jedynie w przypadku podjęcia w okresie pobierania zasiłku dla bezrobotnych
zatrudnienia lub innej pracy zarobkowej, w rozumieniu ustawy o promocji
zatrudnienia albo zatrudnienia w ramach prac interwencyjnych lub robót
publicznych. Nie nabywa prawa do świadczenia przedemerytalnego ubezpieczony,
który po rozwiązaniu stosunku pracy z przyczyn dotyczących zakładu pracy
podejmuje kolejne zatrudnienie i dopiero po jego ustaniu z innych przyczyn lub w
innych okolicznościach rejestruje się jako bezrobotny.
Ubezpieczona wniosła o oddalenie skargi kasacyjnej, powołując się na
pogląd wyrażony przez Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 23 maja 2012 r., I BU
15/11 (OSNP 2013 nr 11-12, poz. 134), wskazywanym również w skardze
kasacyjnej, lecz jako odniesienie dla odmiennego rozstrzygnięcia. Podniosła, że w
okresie poprzedzającym rozwiązanie stosunku pracy, jak i wygaśnięciem stosunku
pracy na skutek upływu czasu, na który umowa była zawarta, pozostawała na
zwolnieniu lekarskim, a zarejestrowała się jako bezrobotna bezpośrednio po
ustaniu zasiłku chorobowego.
4
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Świadczenie przedemerytalne, podobnie jak instrumenty, o których mowa w
ustawie o promocji zatrudnienia i instytucjach rynku pracy, stanowią realizację
normy zawartej w art. 67 ust. 2 Konstytucji RP, nakazującej państwu aktywne
wspieranie obywateli pozostających bez pracy nie z własnej woli i niemających
innych środków utrzymania. Działania państwa w tym obszarze powinny być
inicjowane tylko w razie potrzeby, więc należy doceniać inicjatywę osoby, która po
utracie zatrudnienia w okolicznościach, o których mowa w art. 2 ust. 1 pkt 2 ustawy
o świadczeniach emerytalnych, próbuje samodzielnie poszukiwać pracy i tylko w
ostateczności korzysta z instrumentów aktywizacyjnych, o których mowa w ustawie
o promocji zatrudnienia i instytucjach rynku pracy. Z tych względów brak wskazania
w ustawie bezpośredniego związku czasowego między rozwiązaniem stosunku
pracy, a okresem bezrobocia powinien być interpretowany jako celowo
zastosowane rozwiązanie ustawodawcy, umożliwiające rzeczywiste osiąganie
zakładanych w ustawie efektów.
Stosownie do art. 2 ust. 1 pkt 2 ustawy o świadczeniach przedemerytalnych,
świadczenie przedemerytalne przysługuje – po spełnieniu warunków stażu i wieku
– jeżeli trwający co najmniej 6 miesięcy stosunek pracy lub stosunek służbowy
został rozwiązany z przyczyn dotyczących zakładu pracy w rozumieniu ustawy o
promocji zatrudnienia i instytucjach rynku pracy. Nabywa się je jednak po upływie
co najmniej 180 dni pobierania zasiłku dla bezrobotnych, dalszego zarejestrowania
jako bezrobotny, oraz zgody – a w każdym razie braku odmowy bez uzasadnionej
przyczyny - na propozycję podjęcia odpowiedniego zatrudnienia lub innej pracy
zarobkowej w okresie pobierania zasiłku. Dalszym warunkiem uzyskania prawa do
świadczenia jest także złożenie wniosku w terminie 30-dniowym od wydania przez
powiatowy urząd pracy dokumentu poświadczającego 180-dniowy okres pobierania
zasiłku dla bezrobotnych (art. 2 ust. 3 ustawy o świadczeniach przedemerytalnych).
W związku z tym oczywiste jest, że ustawodawca nie przewidział warunku
bezpośredniego następstwa okresu pobierania zasiłku dla bezrobotnych po
rozwiązaniu stosunku pracy, a skoro tak, to można uznać, iż racjonalnie zamierzał
do wyłączenia odmiennego potraktowania osób, które utraciły pracę z przyczyn
5
leżących po stronie pracodawcy ze względu na chwilę zarejestrowania się jako
bezrobotny lub podjęcia krótkoterminowego zatrudnienia przed zarejestrowaniem.
Sąd Najwyższy, wykładając art. 2 ust. 3 tej ustawy o świadczeniach
przedemerytalnych, przyjmował powstanie prawa do świadczenia
przedemerytalnego po co najmniej 6-miesięcznym pobieraniu zasiłku dla
bezrobotnych, bez potrzeby wykazywania ciągłego pobierania tego świadczenia po
rozwiązaniu ostatniego stosunku pracy (w wyrokach z dnia 7 marca 2013 r., I UK
559/12 (niepubl.); z dnia 3 lipca 2012 r., II UK 323/11 (niepubl.) oraz z dnia 23 maja
2012 r., I BU 15/11, OSNP 2013 nr 11-12, poz. 134). Ad casu przyjęto brak prawa
do świadczenia przedemerytalnego osoby, która uzyskała status bezrobotnego
dopiero po zaprzestaniu prowadzenia po rozwiązaniu stosunku pracy działalności
pozarolniczej (wyrok Sądu Najwyższego z dnia 23 maja 2012 r., I UK 437/11
(OSNP 2013 nr 11-12, poz. 135). Rozbieżność ta została usunięta w uchwale z
dnia 2 lipca 2013 r., III UZP 2/13 (OSNP 2013 nr 21-22, poz. 256). Sąd Najwyższy
przyjął, że podjęcie aktywności zawodowej w czasie między rozwiązaniem
stosunku pracy, a nabyciem prawa do zasiłku nie stanowi przeszkody do nabycia
prawa do świadczenia przedemerytalnego. Przytaczając treść art. 2 ustawy o
świadczeniach przedemerytalnych in extenso, wywiódł, że wynika z niego prawo do
świadczenia przedemerytalnego przysługujące nie tylko pracownikom, z którymi
rozwiązano stosunek pracy z powodu likwidacji lub niewypłacalności pracodawcy,
albo z przyczyn dotyczących zakładu pracy, w rozumieniu przepisów ustawy o
promocji zatrudnienia i instytucjach rynku pracy, lecz także osobom, które nie mogą
znaleźć zatrudnienia po okresie ponad pięcioletniego pobierania renty z tytułu
niezdolności do pracy, a także znajdującym się w podobnej sytuacji osobom
prowadzącym pozarolniczą działalność gospodarczą po ogłoszeniu upadłości.
Uwypuklił cel tych unormowań, odczytując je jako zapewnienie wsparcia socjalnego
dla osób tracących źródło utrzymania z przyczyn od siebie niezależnych przed
nabyciem uprawnień emerytalnych, które ze względu na wiek nie są w stanie
skutecznie konkurować na rynku pracy. Taki cel ustawy został zresztą
przedstawiony w uzasadnieniu projektu (Sejm IV kadencji, druk nr 2420), zatem
Sąd Najwyższy wyprowadził tezę, że wspieranie aktywności takich osób, a
nie propagowanie biernej postawy, uzasadnia przyznanie świadczenia
6
przedemerytalnego, gdy po aktywnym poszukiwaniu osoba w wieku
przedemerytalnym, nie ma rzeczywistej możliwości znalezienia zatrudnienia.
W przepisach dotyczących zadań aktywizacyjnych przed zarejestrowaniem
się (art. 2 ust. 5 pkt 1 ustawy o świadczeniach przedemerytalnych, art. 73 ust. 1
ustawy o promocji zatrudnienia) Sąd Najwyższy dostrzegł brak obowiązku
zgłoszenia się w urzędzie pracy bezpośrednio po rozwiązaniu stosunku pracy z
przyczyn leżących po stronie pracodawcy, na rzecz podjęcia prób znalezienia
nowej pracy (działalności zarobkowej) i otrzymywanie zasiłku dla bezrobotnych, gdy
próby takie zakończą się niepowodzeniem. Reasumując, Sąd uznał, podobnie jak w
wyroku z dnia 23 maja 2013 r., I BU 15/11, że nie jest konieczny bezpośredni
związek czasowy między ustaniem stosunku pracy a pobieraniem zasiłku dla
bezrobotnych.
W tym kontekście należy zwrócić uwagę na art. 2 ust. 5 ustawy o
świadczeniach przedemerytalnych, w którym zdecydowano o zaliczaniu do okresu
aktywizacji okresów wymienionych w nim wyczerpująco , co prowadzi do wniosku,
że nie zalicza się do okresu aktywizacji, a więc znalezienie się w okolicznościach
niewymienionych w tym przepisie wydłuża ten okres. Oddalenie w czasie nabycia
prawa do świadczenia przedemerytalnego z powodu podjęcia czynności
niewymienionych w tym przepisie nie oznacza – zgodnie z wykładnią
językowo-logiczną – zaprzepaszczenia szans na nabycie świadczenia
przedemerytalnego.
Ubezpieczona podjęła dodatkowe działania zmierzające do pozostania na
rynku pracy, więc należy stwierdzić, że zgodnie z art. 2 ustawy o świadczeniach
przedemerytalnych z perspektywy celu świadczenia przedemerytalnego, nabyła
prawo do świadczenia przedemerytalnego.
Z tego względu Sąd Najwyższy uznał skargę kasacyjną za nieuzasadnioną i
orzekł jak w sentencji (art. 39814
k.p.c.). O kosztach postępowania orzeczono na
zasadzie art. 98 § 1 k.p.c.
kc