Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt I CSK 238/15
POSTANOWIENIE
Dnia 12 maja 2016 r.
Sąd Najwyższy w składzie:
SSN Krzysztof Strzelczyk (przewodniczący)
SSN Władysław Pawlak
SSN Agnieszka Piotrowska (sprawozdawca)
w sprawie z wniosku Z. K., L. O., B. O., M. O. i Z. O.
o założenie księgi wieczystej,
po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w Izbie Cywilnej
w dniu 12 maja 2016 r.,
skargi kasacyjnej wnioskodawczyni Z. K.
od postanowienia Sądu Okręgowego w W.
z dnia 19 listopada 2014 r.,
oddala skargę kasacyjną.
UZASADNIENIE
2
Postanowieniem z dnia 26 sierpnia 2014 r. Sąd Rejonowy w W. oddalił
wniosek […]o założenie księgi wieczystej dla nieruchomości gruntowej stanowiącej
działki o nr ew. 4/48 i 29/15 z obrębu 4-02-26, położone w W., o łącznej
powierzchni 0,3636 ha oraz o wpisanie w dziale II tej księgi wnioskodawców jako
współwłaścicieli: Z. K. w udziale 18/36 części, M. O. w udziale 5/36 części, L. O. w
udziale 3/36 części, B. O. w udziale 5/36 części i Z. O. w udziale 5/36 części.
Sąd Rejonowy podniósł, że z dołączonych do wniosku dokumentów
geodezyjnych stanowiących podstawę oznaczenia nieruchomości, tj. wypisów
z rejestru gruntów i wyrysów z map ewidencyjnych dla działek objętych wnioskiem
wynika, że działki te wchodziły w skład nieruchomości niehipotekowanej
stanowiącej grunty osady włościańskiej wsi J. (dz. nr 65 i 127). W wypisie
z rejestru gruntów figuruje zapis, że właściciel jest „nieustalony”. Z dołączonej do
wniosku umowy sprzedaży nieruchomości z dnia 19 grudnia 1942 r., sporządzonej
w formie aktu notarialnego wynika, że J. O. zbył nieruchomość stanowiącą część
osady włościańskiej wsi J. zapisaną w tabeli likwidacyjnej pod nr 21, o pow. 3 ha
7700 m2
(2024 pręty) na rzecz swoich synów w ten sposób, że sprzedał J. O.,
synowi J., udział 685/2024 części, sprzedał S. O. udział 1050/2024 części, darował
A. O. udział 75/2024 części oraz darował W. O. udział 224/2024 części opisanej w
tym akcie nieruchomości. W związku z tym, iż w zawarciu opisanej wyżej umowy
nie brali udziału obdarowani, należało oświadczenie J. O. uznać za ofertę zawarcia
z nimi umowy darowizny wskazanych udziałów, co wynika z treści art. 357
obowiązującego wówczas rozporządzenia Prezydenta RP z dnia 27 października
1933 r. - Kodeks zobowiązań, w świetle którego do zawarcia umowy darowizny
niezbędne było złożenie przez obdarowanych oświadczeń woli o przyjęciu
darowizny. W. O.- poprzednik prawny (spadkodawca) wnioskodawców nie złożył za
swojego życia takiego oświadczenia, uczynili to dopiero wnioskodawcy w akcie
notarialnym z dnia 13 maja 2014 roku dołączonym do wniosku o wpis. Sąd
Rejonowy wskazał dalej, że do wniosku dołączono akt notarialny z dnia 19 grudnia
1942 r., w którym J. O. oraz jego synowie J. O. i S. O. oświadczyli, że przy
dokonaniu podziału nieruchomości w naturze, nabywcy otrzymają na własność
3
określone w tym akcie części nieruchomości, przy czym W. O. miał otrzymać
działkę o powierzchni 224 pręty w miejscowości S. Na podstawie operatu
synchronizacyjnego sporządzonego przez geodetę Z. K. Sąd Rejonowy ustalił, że w
wyniku scalenia gruntów osady włościańskiej wsi J. pod nazwą S., zakończonym
orzeczeniem Wojewody W. z dnia 16 lutego 1937 r., J. O. ojcu przydzielono działki
o pow. 4 004 m2
o projektowanych nr 65 i 127 oraz udział w działce nr 24. Z uwagi
jednak na wybuch drugiej wojny światowej, właściciele, którzy uzyskali działki w
wyniku scalenia nie zostali - jak wynika z tego operatu - wprowadzeni na grunt z
okazaniem nowych działek. Umowa notarialna z 1942 r., na mocy której J. O. m.in.
darował udział w nieruchomości synowi W. O., dotyczyła więc nieruchomości
według stanu sprzed scalenia. Do wniosku o założenie księgi wieczystej i wpis
prawa własności dołączono także odpis postanowienia Sądu Rejonowego o
stwierdzeniu nabycia spadku po W. O. przez wnioskodawców w określonych
częściach ułamkowych.
W ocenie Sądu Rejonowego, uwzględnienie wniosku zgodnie z jego treścią
nie było możliwe w ramach ograniczonej kognicji sądu wieczystoksięgowego,
albowiem z opisanych wyżej dokumentów nie wynika, aby wnioskodawcom
przysługiwało prawo własności działek objętych wnioskiem. Sąd wskazał na
wątpliwość co do tego, czy po upływie kilkudziesięciu lat od złożenia w dniu
19 grudnia 1942 roku przez J. O. oferty darowizny udziału w nieruchomości,
spadkobiercy obdarowanego W. O. mogli skutecznie złożyć oświadczenie o jej
przyjęciu i stwierdził, że w postępowaniu wieczystoksięgowym przy ograniczeniu
kognicji sądu należałoby przyjąć domniemanie przemawiające przeciwko
możliwości przyjęcia oferty darowizny przez spadkobierców, tym bardziej, że
umowa darowizny z 1942 r. została uczyniona, ponieważ darczyńca chciał dać
„warsztat pracy dla swoich dzieci”. Sąd wskazał ponadto, że - niezależnie od
powyższych wątpliwości - oferta darowizny, która została przyjęta w dniu 13 maja
2014 r. przez wnioskodawców - jako spadkobierców obdarowanego W. O. – mogła
dotyczyć jedynie udziału wynoszącego 224/2024 części w nieruchomości o
powierzchni 3,77 ha, opisanej w akcie notarialnym z dnia 19 grudnia 1942 roku, a
nie działek wskazanych we wniosku w całości. Sąd podniósł dalej, że brak jest
podstaw do przyjęcia, że J. O. oraz jego synowie J. i S. dokonali aktem notarialnym
4
z dnia 19 grudnia 1942 podziału nieruchomości w naturze, ponieważ z jego treści
wynika, że jedynie zobowiązali się do tego, iż po dokonaniu w przyszłości podziału
w naturze nieruchomości, nabywcy otrzymają na własność określone w tym akcie
części nieruchomości. Z treści umowy sprzedaży nieruchomości z dnia 19 grudnia
1942 roku wynika ponadto, że J. O. zbył na rzecz swoich czterech synów udziały w
nieruchomości, których suma przekroczyła jedność (2034/2024 części), co
przemawia za uznaniem jej za umowę bezskuteczną w świetle zasady nemo plus
iuris in alium transferre potest quam ipse habet. W tej sytuacji Sąd Rejonowy ocenił,
że w świetle dołączonych do wniosku dokumentów nie ma podstaw do założenia
księgi wieczystej dla działek objętych wnioskiem oraz wpisania w niej
wnioskodawców, jako współwłaścicieli nieruchomości w częściach wynikających ze
spadkobrania i z tych przyczyn oddalił wniosek na podstawie art. 6269
k.p.c.
Zaskarżonym postanowieniem z dnia 29 listopada 2014 roku Sąd Okręgowy
oddalił apelację Z. K., podzielając ustalenia i ocenę prawną Sądu pierwszej
instancji, w szczególności co do nie przedłożenia przez wnioskodawców
dokumentów stwierdzających prawo własności wnioskodawców w odniesieniu do
działek objętych wnioskiem. W skardze kasacyjnej wnioskodawczyni Z. K. zarzuciła
naruszenie przepisów postępowania - art. 6268
§ 1 i § 2 k.p.c. w zw. z art. 6269
k.p.c. oraz naruszenie prawa materialnego, tj. art 32 i art. 64 Konstytucji RP.
Wniosła o uchylenie zaskarżonego postanowienia Sądu Okręgowego w W. oraz
postanowienia Sądu Rejonowego i przekazanie sprawy temu Sądowi do
ponownego rozpoznania.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Stosownie do art. 6268
§ 1 i 2 k.p.c., sąd wieczystoksięgowy dokonuje wpisu
jedynie na wniosek i w jego granicach, chyba, że przepis szczególny przewiduje
dokonanie wpisu z urzędu. Rozpoznając wniosek, sąd bada jedynie treść i formę
dokumentów dołączonych do wniosku oraz treść księgi wieczystej. Zgodnie z art.
6269
k.p.c., sąd oddala wniosek o wpis, jeżeli brak jest podstaw albo istnieją
przeszkody do jego dokonania. Artykuł 6268
§ 2 k.p.c. ma zastosowanie także
wtedy, gdy postępowanie wieczystoksięgowe zmierza do założenia księgi
wieczystej przez dokonanie pierwszego wpisu. Naruszenie przez Sąd Okręgowy
5
wskazanych regulacji polega - zdaniem skarżącej - na błędnym oddaleniu wniosku
w całości w sytuacji, w której z jego treści oraz dołączonych do niego dokumentów
wynika, w ocenie wnioskodawczyni, że istnieją podstawy do uwzględnienia tego
wniosku przynajmniej w części. Skarżąca zaniechała jednak sprecyzowania,
w jakiej części wniosek powinien i może być - jej zdaniem - uwzględniony
i w oparciu o który z przedłożonych dokumentów. Przytoczone przez skarżącą
postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 18 kwietnia 2013 r. (II CSK 503/12, nie
publ.) dotyczy możliwości uwzględnienia wniosku o wpis hipoteki w takiej części,
w której został on udowodniony dołączonymi do wniosku dokumentami, a więc
sytuacji całkowicie odmiennej od występującej w niniejszej sprawie. Nie spełnia
wymogu sprecyzowania zarzutu skargi kasacyjnej oraz wniosku kasacyjnego
ogólnikowe stwierdzenie skarżącej, że Sąd Rejonowy powinien był dokonać na
rzecz wnioskodawców wpisu prawa własności wskazanych we wniosku działek
gruntu przynajmniej w zakresie sumy udziałów w nieruchomości nie
przekraczających jedności i w taki też sposób Sąd Okręgowy powinien był zmienić
zaskarżone apelacją postanowienie Sądu pierwszej instancji. Skarżąca nie
wskazała bowiem, o jakie udziały chodzi ani też nie przeprowadziła wywodu
prawnego uzasadniającego taki postulat w sytuacji nie kwestionowania przez nią,
że suma udziałów w nieruchomości wskazana w umowie z dnia 19 grudnia
1942 roku przekracza jedność.
Nie jest także zasadny zarzut naruszenia przez Sąd Okręgowy art. 32 i art.
64 Konstytucji RP polegający na naruszeniu - zdaniem skarżącej - zasady równości
obywateli wobec prawa i pozbawieniu wnioskodawców przysługującego im prawa
własności działek objętych wnioskiem o wpis z powodu jego oddalenia w całości.
Zarzut ten opiera się na nieporozumieniu z uwagi na to, że przyczyną oddalenia
wniosku były okoliczności wymienione przez Sądy meriti w uzasadnieniach
wydanych postanowień, a sama skarżąca wskazała w uzasadnieniu skargi
kasacyjnej na istnienie instrumentów prawnych mogących służyć realizacji praw
majątkowych wnioskodawców jako spadkobierców W. O. w sytuacji, w których
suma udziałów w nieruchomości przysługujących synom J. O. (ich spadkobiercom
lub innym następcom prawnym) w świetle umowy sprzedaży z dnia 19 grudnia
1942 roku przekracza jedność. Podniesione przez skarżącą kwestie faktyczne i
6
prawne nie mogą być przedmiotem rozstrzygnięcia w postępowaniu o wpis z uwagi
na oczywiste ograniczenia kognicji sądu wieczystoksięgowego.
W tym stanie rzeczy orzeczono jak w sentencji (art. 39814
w związku z art. 13
§. 2 k.p.c.).
kc
db