II CSK 527/15
-
Data orzeczenia:
-
Organ orzekający:
-
Izby:
-
Jednostka obsługująca sprawę:
-
Forma orzeczenia:
-
Typ składu:
-
Skład sędziowski:
Informacje o źródle orzeczenia:
- Link do źródła orzeczenia
-
Data publikacji:13-06-2016
Dodatkowe informacje:
-
Sprawy przywołane w treści orzeczenia:I CSK 327/13 II CSK 670/08 III CSK 303/11 III CZP 101/09 III CZP 77/14 DzKw …/13 II CSK 199/10 II CSK 543/13
Pełny tekst orzeczenia
Sygn. akt II CSK 527/15
POSTANOWIENIE
Dnia 20 maja 2016 r.
Sąd Najwyższy w składzie:
SSN Marian Kocon (przewodniczący, sprawozdawca)
SSN Władysław Pawlak
SSN Antoni Górski
w sprawie z wniosku "M." Spółki Jawnej z siedzibą
w S. i "G." Spółki z ograniczoną odpowiedzialnością z siedzibą
w D. - jako nabywców przedsiębiorstwa
przy uczestnictwie "P." Spółki Akcyjnej z siedzibą w K., poprzednio G. Spółka
Akcyjna w K., A.B. - Syndyka masy upadłości Hotelu S. Spółki
z ograniczoną odpowiedzialnością w K. - zbywcy przedsiębiorstwa oraz R. D. -
właściciela lokalu nr […], księga wieczysta […]
o wpis własności w dziale II księgi wieczystej macierzystej
i o wykreślenie z tej księgi i z ksiąg wieczystych nieruchomości lokalowych
współobciążonych hipoteki przymusowej kaucyjnej łącznej w wysokości
6.000.000 zł,
po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym
w Izbie Cywilnej w dniu 20 maja 2016 r.,
skargi kasacyjnej uczestnika postępowania R. D.
od postanowienia Sądu Okręgowego w K.
z dnia 23 lutego 2015 r.,
oddala skargę kasacyjną; zasądza od skarżącego na rzecz
uczestnika postępowania "P." S.A. z siedzibą w K. kwotę 120
zł (sto dwadzieścia) tytułem kosztów postępowania kasacyjnego.
2
UZASADNIENIE
Postanowieniem z dnia 23 lutego 2015 r. Sąd Okręgowy w K. zmienił
postanowienie Sądu Rejonowego w K. z dnia 6 sierpnia 2014 r. w ten sposób, że
dokonane przez referendarza sądowego w dniu 8 października 2013 r. pod
3
sygnaturą Dz.Kw …/13 wykreślenie hipoteki przymusowej kaucyjnej łącznej w
wysokości 6000000 zł uchylił i wniosek w tym zakresie oddalił.
Sąd ustalił, że lokal wnioskodawcy nr […] został wyodrębniony
z nieruchomości macierzystej aktem notarialnym z dnia 21 grudnia 2010 r.,
a w dniu 19 stycznia 2011 r. założono dla niego księgę wieczystą. Syndyk sprzedał
przedsiębiorstwo upadłej spółki aktem notarialnym z dnia 9 września 2013 r.
W skład tego przedsiębiorstwa wchodził przede wszystkim udział do
600171/870773 w nieruchomości z budynkiem zespołu hotelowo –
wypoczynkowego. Nie wchodziły w jego skład lokale wyodrębnione przed
sprzedażą z dnia 9 września 2013 r., w tym lokal nr […]. Na gruncie tych ustaleń
wyraził pogląd, że umowa sprzedaży przedsiębiorstwa w toku postępowania
upadłościowego jest podstawą wykreślenia tylko tych hipotek, które obciążają
nieruchomości wchodzące w skład przedsiębiorstwa.
Skarga kasacyjna wnioskodawcy od postanowienia Sądu Okręgowego
zawiera zarzut naruszenia art. 313 ust. 2 p.u.n., art. 94 u.k.w.h., § 11 ust. 4
rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z 17 września 2001 r. w sprawie
prowadzenia ksiąg wieczystych i zbioru dokumentów, i zmierza do uchylenia tego
postanowienia oraz przekazania sprawy do ponownego rozpoznania.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Hipoteka łączna stanowi wyjątek od zasady szczegółowości hipoteki,
zgodnie z którą jedna hipoteka zabezpiecza jedną wierzytelność (art. 65 ust. 1
u.k.w.h.). Powstaje ona zarówno w drodze czynności prawnej, jak i ustawy. Zgodnie
z art. 76 ust. 1 u.k.w.h., w razie podziału nieruchomości obciążonej hipoteką
obciąża się nią wszystkie nieruchomości utworzone przez podział. Ustanowienie
odrębnej własności lokali jest podziałem nieruchomości, stąd następstwem takiego
podziału, ustanowienia odrębnej własności choćby jednego lokalu w budynku
posadowionym na nieruchomości obciążonej hipoteką oraz przeniesienia własności
tego lokalu na rzecz innej osoby są zmiany dotyczące hipoteki. Co do zasady
powoduje to przekształcenie dotychczasowej i powstanie hipoteki łącznej, chyba
że taki skutek jest wyłączony na podstawie przepisów szczególnych. Warunkiem
4
wpisu takiej hipoteki łącznej jest obciążenie nieruchomości przed dokonaniem
jej podziału.
Konstrukcja hipoteki łącznej, jak trafnie wskazał sąd drugiej instancji, budziła
wątpliwości w orzecznictwie i piśmiennictwie. Koncentrowały się one na tym,
czy stanowi ona jedno prawo czy wielość praw obciążających różne nieruchomości.
Obecnie zdecydowanie dominuje pogląd drugi, oparty na istocie zasady
szczegółowości hipoteki. Wskazuje się, że obciążenie każdej nieruchomości
ma charakter samodzielny, czego wyrazem jest to, że każda hipoteka osobno
zabezpiecza całą wierzytelność, może stanowić przedmiot odrębnego
rozporządzenia, a wierzyciel uprawniony jest do dochodzenia jej zaspokojenia
w całości lub w części z każdej nieruchomości obciążonej według swego uznania
(por. m.in. postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 4 grudnia 2009 r., III CZP
101/09, nie publ.). Wychodząc z takiej konstrukcji hipoteki łącznej judykatura uznała,
że w wypadku sprzedaży przedsiębiorstwa jako całości w toku postępowania
upadłościowego nie następuje skutek wygaśnięcia hipoteki łącznej na
nieruchomościach lokalowych wyodrębnionych przed ogłoszeniem upadłości
(por. m.in. postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 26 czerwca 2014 r., II CSK
543/13, PiP 2015, nr 6 poz. 123). Stanowisko to odnosi się zarówno do hipoteki
przymusowej kaucyjnej jak i hipoteki umownej. Przeto zarzuty kwestionujące
to stanowisko Sądu drugiej instancji okazały się bezzasadne.
Wbrew poglądowi skarżącego samodzielną podstawą żądanego wykreślenia
nie mógł również być § 11 ust. 4 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości
z 17 września 2001 r. w sprawie prowadzenia ksiąg wieczystych i zbioru
dokumentów stanowiący, że prawa, roszczenia, inne ciężary lub ograniczenia, które
wygasły względem wszystkich nieruchomości obciążonych, wykreśla się z urzędu
we wszystkich księgach wieczystych nieruchomości współobciążonych, mimo że
został złożony wniosek o wykreślenie tylko w jednej księdze wieczystej. Jak
wskazuje się w judykaturze przepis ten ma jedynie charakter normy wykonawczej
procesowej (por. uchwała Sądu Najwyższego z dnia 5 listopada 2014 r., III CZP
77/14, OSNC 2015, nr 9, poz. 99, nie publikowane postanowienia Sądu
Najwyższego z dnia 6 maja 2009 r., II CSK 670/08, z dnia 18 lutego 2010 r., II CSK
5
406/09, z dnia 10 listopada 2010 r., II CSK 199/10, z dnia 27 września 2012 r.,
III CSK 303/11, z dnia 9 maja 2014 r., I CSK 327/13).
Z tych przyczyn Sąd Najwyższy orzekł, jak w postanowieniu.
kc
aj
POSTANOWIENIE
Dnia 20 maja 2016 r.
Sąd Najwyższy w składzie:
SSN Marian Kocon (przewodniczący, sprawozdawca)
SSN Władysław Pawlak
SSN Antoni Górski
w sprawie z wniosku "M." Spółki Jawnej z siedzibą
w S. i "G." Spółki z ograniczoną odpowiedzialnością z siedzibą
w D. - jako nabywców przedsiębiorstwa
przy uczestnictwie "P." Spółki Akcyjnej z siedzibą w K., poprzednio G. Spółka
Akcyjna w K., A.B. - Syndyka masy upadłości Hotelu S. Spółki
z ograniczoną odpowiedzialnością w K. - zbywcy przedsiębiorstwa oraz R. D. -
właściciela lokalu nr […], księga wieczysta […]
o wpis własności w dziale II księgi wieczystej macierzystej
i o wykreślenie z tej księgi i z ksiąg wieczystych nieruchomości lokalowych
współobciążonych hipoteki przymusowej kaucyjnej łącznej w wysokości
6.000.000 zł,
po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym
w Izbie Cywilnej w dniu 20 maja 2016 r.,
skargi kasacyjnej uczestnika postępowania R. D.
od postanowienia Sądu Okręgowego w K.
z dnia 23 lutego 2015 r.,
oddala skargę kasacyjną; zasądza od skarżącego na rzecz
uczestnika postępowania "P." S.A. z siedzibą w K. kwotę 120
zł (sto dwadzieścia) tytułem kosztów postępowania kasacyjnego.
2
UZASADNIENIE
Postanowieniem z dnia 23 lutego 2015 r. Sąd Okręgowy w K. zmienił
postanowienie Sądu Rejonowego w K. z dnia 6 sierpnia 2014 r. w ten sposób, że
dokonane przez referendarza sądowego w dniu 8 października 2013 r. pod
3
sygnaturą Dz.Kw …/13 wykreślenie hipoteki przymusowej kaucyjnej łącznej w
wysokości 6000000 zł uchylił i wniosek w tym zakresie oddalił.
Sąd ustalił, że lokal wnioskodawcy nr […] został wyodrębniony
z nieruchomości macierzystej aktem notarialnym z dnia 21 grudnia 2010 r.,
a w dniu 19 stycznia 2011 r. założono dla niego księgę wieczystą. Syndyk sprzedał
przedsiębiorstwo upadłej spółki aktem notarialnym z dnia 9 września 2013 r.
W skład tego przedsiębiorstwa wchodził przede wszystkim udział do
600171/870773 w nieruchomości z budynkiem zespołu hotelowo –
wypoczynkowego. Nie wchodziły w jego skład lokale wyodrębnione przed
sprzedażą z dnia 9 września 2013 r., w tym lokal nr […]. Na gruncie tych ustaleń
wyraził pogląd, że umowa sprzedaży przedsiębiorstwa w toku postępowania
upadłościowego jest podstawą wykreślenia tylko tych hipotek, które obciążają
nieruchomości wchodzące w skład przedsiębiorstwa.
Skarga kasacyjna wnioskodawcy od postanowienia Sądu Okręgowego
zawiera zarzut naruszenia art. 313 ust. 2 p.u.n., art. 94 u.k.w.h., § 11 ust. 4
rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z 17 września 2001 r. w sprawie
prowadzenia ksiąg wieczystych i zbioru dokumentów, i zmierza do uchylenia tego
postanowienia oraz przekazania sprawy do ponownego rozpoznania.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Hipoteka łączna stanowi wyjątek od zasady szczegółowości hipoteki,
zgodnie z którą jedna hipoteka zabezpiecza jedną wierzytelność (art. 65 ust. 1
u.k.w.h.). Powstaje ona zarówno w drodze czynności prawnej, jak i ustawy. Zgodnie
z art. 76 ust. 1 u.k.w.h., w razie podziału nieruchomości obciążonej hipoteką
obciąża się nią wszystkie nieruchomości utworzone przez podział. Ustanowienie
odrębnej własności lokali jest podziałem nieruchomości, stąd następstwem takiego
podziału, ustanowienia odrębnej własności choćby jednego lokalu w budynku
posadowionym na nieruchomości obciążonej hipoteką oraz przeniesienia własności
tego lokalu na rzecz innej osoby są zmiany dotyczące hipoteki. Co do zasady
powoduje to przekształcenie dotychczasowej i powstanie hipoteki łącznej, chyba
że taki skutek jest wyłączony na podstawie przepisów szczególnych. Warunkiem
4
wpisu takiej hipoteki łącznej jest obciążenie nieruchomości przed dokonaniem
jej podziału.
Konstrukcja hipoteki łącznej, jak trafnie wskazał sąd drugiej instancji, budziła
wątpliwości w orzecznictwie i piśmiennictwie. Koncentrowały się one na tym,
czy stanowi ona jedno prawo czy wielość praw obciążających różne nieruchomości.
Obecnie zdecydowanie dominuje pogląd drugi, oparty na istocie zasady
szczegółowości hipoteki. Wskazuje się, że obciążenie każdej nieruchomości
ma charakter samodzielny, czego wyrazem jest to, że każda hipoteka osobno
zabezpiecza całą wierzytelność, może stanowić przedmiot odrębnego
rozporządzenia, a wierzyciel uprawniony jest do dochodzenia jej zaspokojenia
w całości lub w części z każdej nieruchomości obciążonej według swego uznania
(por. m.in. postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 4 grudnia 2009 r., III CZP
101/09, nie publ.). Wychodząc z takiej konstrukcji hipoteki łącznej judykatura uznała,
że w wypadku sprzedaży przedsiębiorstwa jako całości w toku postępowania
upadłościowego nie następuje skutek wygaśnięcia hipoteki łącznej na
nieruchomościach lokalowych wyodrębnionych przed ogłoszeniem upadłości
(por. m.in. postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 26 czerwca 2014 r., II CSK
543/13, PiP 2015, nr 6 poz. 123). Stanowisko to odnosi się zarówno do hipoteki
przymusowej kaucyjnej jak i hipoteki umownej. Przeto zarzuty kwestionujące
to stanowisko Sądu drugiej instancji okazały się bezzasadne.
Wbrew poglądowi skarżącego samodzielną podstawą żądanego wykreślenia
nie mógł również być § 11 ust. 4 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości
z 17 września 2001 r. w sprawie prowadzenia ksiąg wieczystych i zbioru
dokumentów stanowiący, że prawa, roszczenia, inne ciężary lub ograniczenia, które
wygasły względem wszystkich nieruchomości obciążonych, wykreśla się z urzędu
we wszystkich księgach wieczystych nieruchomości współobciążonych, mimo że
został złożony wniosek o wykreślenie tylko w jednej księdze wieczystej. Jak
wskazuje się w judykaturze przepis ten ma jedynie charakter normy wykonawczej
procesowej (por. uchwała Sądu Najwyższego z dnia 5 listopada 2014 r., III CZP
77/14, OSNC 2015, nr 9, poz. 99, nie publikowane postanowienia Sądu
Najwyższego z dnia 6 maja 2009 r., II CSK 670/08, z dnia 18 lutego 2010 r., II CSK
5
406/09, z dnia 10 listopada 2010 r., II CSK 199/10, z dnia 27 września 2012 r.,
III CSK 303/11, z dnia 9 maja 2014 r., I CSK 327/13).
Z tych przyczyn Sąd Najwyższy orzekł, jak w postanowieniu.
kc
aj