Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt II UK 90/14
WYROK
W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ
Dnia 18 grudnia 2014 r.
Sąd Najwyższy w składzie:
SSN Halina Kiryło (przewodniczący)
SSN Zbigniew Korzeniowski
SSA Anna Szczepaniak-Cicha (sprawozdawca)
w sprawie z wniosku P. P.
przeciwko Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych Oddziałowi w O.
z udziałem Powiatowego Lekarza Weterynarii w K.
o ubezpieczenie społeczne,
po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym w Izbie Pracy, Ubezpieczeń
Społecznych i Spraw Publicznych w dniu 18 grudnia 2014 r.,
skargi kasacyjnej wnioskodawcy od wyroku Sądu Apelacyjnego
z dnia 20 sierpnia 2013 r.,
oddala skargę kasacyjną.
UZASADNIENIE
Decyzją z dnia 14 marca 2011 r. Zakład Ubezpieczeń Społecznych Oddział
w O. ustalił właściwe ustawodawstwo w zakresie ubezpieczeń społecznych dla P.
P., stwierdzając podleganie ustawodawstwu polskiemu w okresie od 1 marca 2009
r. do 31 marca 2010 r.
2
Sąd Okręgowy w O. wyrokiem z dnia 1 marca 2013 r. oddalił odwołanie P. P.
i zasądził koszty zastępstwa procesowego na rzecz organu rentowego. Sąd
pierwszej instancji ustalił, że ubezpieczony prowadzi działalność gospodarczą w
zakresie usług weterynaryjnych, leczenia i profilaktyki zwierząt od 1 grudnia 1990 r.
Decyzją z dnia 2 stycznia 2009 r. Powiatowy Lekarz Weterynarii w K. wyznaczył
lekarza weterynarii P. P. do wykonywania w imieniu Inspekcji Weterynaryjnej w K.
czynności związanych z badaniem zwierząt i ich mięsa, z wystawianiem
wymaganych świadectw zdrowia oraz do zastępowania osoby wyznaczonej do
wykonywania tych samych czynności w innym obwodzie terenowym. Na podstawie
tej decyzji w dniu 2 stycznia 2009 r. doszło do zawarcia pomiędzy Powiatowym
Lekarzem Weterynarii w K. a P. P. umowy zlecenia, mocą której P. P. przyjął do
wykonywania czynności związane z nadzorem nad ubojem zwierząt badaniem
zwierząt łownych oraz sprawowaniem nadzoru nad rozbiorem i przetwórstwem
mięsa, które to czynności zostały szczegółowo opisane w załączniku do umowy.
P. P. oświadczył, że posiada odrębny tytuł ubezpieczenia społecznego i nie wnosi o
opłacanie składek na ubezpieczenie społeczne z tytułu zawartej umowy. Strony
ustaliły także wynagrodzenie przez odesłanie do przepisów zawartych w
odpowiednich rozporządzeniach Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi. Przed
zawarciem opisanej umowy P. P. także wykonywał czynności w niej opisane,
jednakże na podstawie umów zlecenia, które zawierał jako podmiot prowadzący
pozarolniczą działalność gospodarczą. Umowy te nie były objęte obowiązkiem
opłacania składek na ubezpieczenia społeczne czy zdrowotne. W 2009 r.
Powiatowy Lekarz Weterynarii w K. nie zgodził się już na zawieranie takich umów z
podmiotem gospodarczym, lecz jedynie z osobą fizyczną posiadającą wymagane
uprawnienia. W dniu 1 marca 2009 r. P. P. zawarł umowę o pracę na czas
nieokreślony z firmą E. w niepełnym wymiarze czasu pracy na stanowisku lektora
szkoleń internetowych. Umowa została zawarta w W., a praca miała być
świadczona na Litwie. W okresie obowiązywania tej umowy P. P. był w W. tylko
jeden raz, we wrześniu 2009 r., rozdawał wówczas ulotki i zachęcał do szkoleń
przypadkowo spotkane osoby posługujące się językiem polskim, gdyż języka
litewskiego nie znał. Później już nie wyjeżdżał na Litwę, w Polsce także nie
wykonywał żadnych obowiązków na rzecz pracodawcy litewskiego, mimo to co
3
miesiąc otrzymywał z tytułu umowy o pracę wynagrodzenie w kwotach do 100 zł. W
dniu 18 marca 2009 r. litewska instytucja ubezpieczeniowa wydała zaświadczenie E
101 LT dotyczące ustawodawstwa właściwego w zakresie zabezpieczenia
społecznego stwierdzając, że w okresie od 01.03.2009 r. do 01.03.2012 r. P. P.
podlega ustawodawstwu litewskiemu. P. P., powołując się na to zaświadczenie,
zwrócił się do Powiatowego Inspektora Weterynaryjnego o odstąpienie od
pobierania składek na ubezpieczenie zdrowotne, jednakże zleceniodawca nadal
składki do Zakładu Ubezpieczeń Społecznych odprowadzał. Kolejną umowę
zlecenia strony zwarły w dniu 4 stycznia 2010 r., składki na ubezpieczenie
zdrowotne nadal były odprowadzane. W dniu 1 marca 2010 r. Powiatowy
Inspektorat Weterynarii w K. zwrócił się do Zakładu Ubezpieczeń Społecznych o
wyjaśnienie kwestii ewentualnego zwrotu składek na rzecz P. P. Po
przeprowadzeniu postępowania administracyjnego Komisja Administracyjna ds.
zabezpieczenia społecznego pracowników migrujących wydała w dniu 30 kwietnia
2010 r. zaświadczenie E 101 PL, w którym stwierdziła, że P. P. w okresie od
01.03.2009 r. do 28.02.2010 r. podlegał prawu polskiemu w zakresie
zabezpieczenia społecznego. ZUS zwrócił się także do litewskiej instytucji
ubezpieczeniowej o derogację zaświadczenia E 101 LT. W marcu 2011 r. Zakład
został poinformowany przez instytucję litewską o unieważnieniu zaświadczenia E
101 LT, w konsekwencji tego Zakład Ubezpieczeń Społecznych wydał zaskarżoną
decyzję.
Sąd Okręgowy podkreślił, że rozstrzygając o prawidłowości decyzji należy
odnieść się do przepisów rozporządzenia Rady (EWG) nr 1408/71 z dnia 14
czerwca 1971 r. w sprawie stosowania systemów zabezpieczenia społecznego do
pracowników najemnych, osób prowadzących działalność na własny rachunek i do
członków ich rodzin przemieszczających się we Wspólnocie, gdyż nowe
rozporządzenie z dnia 29 kwietnia 2004 r. obowiązuje od 1 maja 2010 r. i reguluje
stosunki na przyszłość. Zasadą wynikającą z tego rozporządzenia jest, że osoba
będąca równocześnie pracownikiem najemnym na terytorium jednego państwa i
prowadząca działalność na własny rachunek na terytorium drugiego państwa
podlega ustawodawstwu państwa, na którego terytorium wykonuje pracę za
wynagrodzeniem, przy czym za pracownika najemnego uważa się także osobę
4
wykonującą pracę na podstawie umowy zlecenia. Istota sporu dotyczy zatem
stwierdzenia, czy P. P. realizował swe obowiązki z umów zlecenia jako podmiot
gospodarczy w ramach prowadzonej działalności, czy też wyłącznie jako osoba
fizyczna z określonymi uprawnieniami. Odwołując się do brzmienia umów Sąd
Okręgowy przyjął, że były to umowy cywilnoprawne pomiędzy powiatowym
lekarzem weterynarii a lekarzem weterynarii P. P., występującym jako osoba
fizyczna. Sam ubezpieczony przyznał, że ostatecznie zgodził się na zawarcie
umowy o świadczenie usług jako osoba fizyczna, znalazło to również
odzwierciedlenie w deklaracjach podatkowych odwołującego się. Analizując
przepisy ustawy z dnia 29 stycznia 2004 r. o Inspekcji Weterynaryjnej Sąd zważył,
że w myśl art. 16 ust. 1 pkt 1 tej ustawy określone czynności, wymienione tam
czynności mogły być powierzone wyłącznie lekarzowi weterynarii z określonymi
kwalifikacjami, a więc osobie fizycznej, natomiast czynności wymienione w pkt 1a
tej normy - zarówno osobie fizycznej, jak i lekarzowi prowadzącemu działalność
gospodarczą. Gdyby rzeczone umowy cywilnoprawne, ze względu na rodzaj
powierzonych lekarzowi czynności, zostały zawarte z P. P. jako podmiotem
gospodarczym, w części byłyby nieważne. Przed zmianą przepisu art. 16 ustawy o
Inspekcji Weterynaryjnej (w 2009 r.) ustawodawca dopuszczał możliwość
powierzenia zadań powiatowego lekarza weterynarii osobom prowadzącym
działalność gospodarczą, takie też umowy były zawierane przez P. P. do 2008 r.
Umowa o świadczenie usług zawarta przez osobę fizyczną stanowi odrębny tytuł do
objęcia ubezpieczeniem zdrowotnym, z mocy art. 66 ust. 1 lit. e ustawy z dnia 27
sierpnia 2004 r. o świadczeniach opieki zdrowotnej finansowanej ze środków
publicznych. Skoro zatem odwołujący się prowadził w kraju pozarolniczą
działalność gospodarczą i odrębnie w 2009 r. i 2010 r. wykonywał umowy o
świadczenie usług, będąc z tego tytułu „osobą zatrudnioną”, o której mowa w art.
14 ust. 2 lit. b ppkt i/ rozporządzenia 1408/71, nadto zamieszkiwał i zamieszkuje w
Polsce, to podlegał w okresie spornym polskiemu ustawodawstwu w zakresie
ubezpieczenia społecznego, a dyspozycja art. 14c lit. a rozporządzenia nie znajduje
zastosowania do tego stanu faktycznego i prawnego.
W apelacji P. P. sformułował zarzuty naruszenia prawa materialnego i
procesowego, kwestionując ustalenia faktyczne i dokonane na ich podstawie
5
rozważania prawne, w tym przede wszystkim ustalenie, że zawarł umowy
cywilnoprawne jako osoba fizyczna, a nie podmiot gospodarczy, jak też błędne
przyjęcie, że Sąd orzekający jest związany decyzją litewskiej instytucji
ubezpieczeniowej unieważniającej zaświadczenie E 101 LT, podczas gdy
unieważnienie to zostało uzyskane przez Zakład Ubezpieczeń Społecznych
wskutek naruszenia procedur i zmuszenia instytucji litewskiej do anulowania
zaświadczenia. Domagał się zmiany wyroku i ustalenia, że podlegał
ustawodawstwu litewskiemu w zakresie ubezpieczeń społecznych w okresie od
01.03.2009 r. do 31.03.2010 r.
Sąd Apelacyjny wyrokiem z dnia 20 sierpnia 2013 r. oddalił apelację P. P.
Sąd drugiej instancji uznał za prawidłowy ustalony stan faktyczny, podzielił również
wyrażone przez Sąd pierwszej instancji zapatrywania prawne. W szczególności
Sąd Apelacyjny podkreślił, że nie ma podstaw do ustalenia, że umowy o
świadczenie usług z dnia 02.01.2009 r. i z dnia 04.01.2010 r. zawarte zostały przez
ubezpieczonego w ramach prowadzonej działalności gospodarczej. Już samo
oznaczenie stron w umowie wskazuje, że podmiotem był P. P. jako osoba fizyczna.
Ponadto z informacji Naczelnika Urzędu Skarbowego w K. wynika, że w 2009 r.
odwołujący się osiągnął przychód z trzech tytułów, w tym z działalności
wykonywanej osobiście. Sam ubezpieczony przyznał, że przychody z umów
zlecenia rozliczał poza działalnością gospodarczą. Uzasadnia to objęcie
ubezpieczeniem społecznym z tytułu wykonywania umów cywilnoprawnych. Sąd
drugiej instancji podkreślił przy tym, że zaskarżona przez ubezpieczonego decyzja
nie dotyczy podlegania ustawodawstwu litewskiemu. Z decyzji litewskiej instytucji
ubezpieczeniowej wynika, że apelujący nie podlega temu ustawodawstwu, a więc w
zakresie ubezpieczeń społecznych ma do niego zastosowanie tylko
ustawodawstwo polskie.
W skardze kasacyjnej od tego wyroku P. P., zaskarżając rozstrzygnięcie w
całości, zarzucił naruszenie prawa materialnego, a mianowicie:
1/ art. 14c lit. a rozporządzenia Rady (EWG) nr 1408/71 z dnia 14 czerwca
1971 r. w sprawie stosowania systemów zabezpieczenia społecznego do
pracowników najemnych, osób prowadzących działalność na własny rachunek i do
członków rodzin przemieszczających się we Wspólnocie, przez błędną wykładnię i
6
przyjęcie, że pojęcia „pracownik najemny” oraz „zatrudnienie” obejmują także
umowy zawarte przez skarżącego z powiatowym lekarzem weterynarii, a w
rezultacie niewłaściwe zastosowanie wobec skarżącego art. 14c lit. a in fine
rozporządzenia, podczas gdy umowy takie nie mieszczą się w pojęciu pracy
najemnej, toteż zastosowanie powinien mieć art. 14c lit. a in principio tego
rozporządzenia;
2/ art. 14 ust. 2 lit. b i) rozporządzenia Rady nr 1408/71 przez jego
zastosowanie, choć nie miał on zastosowania w niniejszej sprawie, ponieważ
wobec skarżącego powinien mieć zastosowanie art. 14c lit. a in principio tego
rozporządzenia;
3/ art. 14c lit. a in principio rozporządzenia Rady nr 1408/71 przez jego
niezastosowanie, choć skarżący nie wykonywał pracy najemnej w Polsce, a jedynie
prowadził w Polsce działalność gospodarczą, pracę najemną wykonywał natomiast
na Litwie;
4/ art. 16 ust. 7 ustawy z dnia 29 stycznia 2004 r. o Inspekcji Weterynaryjnej
przez jego niezastosowanie i przyjęcie, że wykonywanie czynności w ramach umów
zawartych ze skarżącym na podstawie art. 16 ust. 1 tej ustawy stanowi zatrudnienie
w rozumieniu art. 14c lit. a rozporządzenia Rady nr 1408/71, mimo iż art. 16 ust. 7
ustawy wyraźnie to wyklucza;
5/ art. 16 ust. 1 pkt 1 ustawy o Inspekcji Weterynaryjnej przez błędną
wykładnię i przyjęcie, że czynności określone w tym przepisie mogą być
wykonywane wyłącznie w ramach umowy zawartej z lekarzem weterynarii jako
osobą fizyczną, nieprowadzącą działalności gospodarczej;
6/ art. 16 ust. 1 pkt 1a w związku z art. 16 ust. 2a i art. 16 ust. 3 pkt 2 ustawy
o Inspekcji Weterynaryjnej przez błędną wykładnię i przyjęcie, że przepisy te
dotyczą umów zawartych z osobami fizycznymi prowadzącymi jednoosobową
działalność gospodarczą i że stanowią one wyłączną podstawę zawarcia umowy w
ramach prowadzonej działalności gospodarczej, podczas gdy umowa taka może
być zawarta z lekarzem weterynarii w ramach prowadzonej przez niego działalności
gospodarczej na podstawie art. 16 ust. 1 pkt 1 ustawy o Inspekcji Weterynaryjnej.
Skarżący zarzucił także naruszenie przepisów postępowania, które miało
istotny wpływ na wynik sprawy, to jest art. 12a ust. 7 lit. a rozporządzenia Rady nr
7
574/72 z dnia 21 marca 1972 r. w sprawie wykonywania rozporządzenia Rady nr
1408/71 w związku z art. 13 ust. 1 i ust. 2 lit. f rozporządzenia Rady nr 1408/71
przez niedochowanie ustalonej w tych przepisach procedury ustalania
ustawodawstwa właściwego i wydanie zaświadczenia E 101 PL, mimo
obowiązywania litewskiego zaświadczenia E 101 LT, w wyniku czego skarżący
podlegał przez kilka miesięcy w zakresie ubezpieczeń społecznych ustawodawstwu
dwóch różnych państw członkowskich.
Wskazując na powyższe zarzuty skarżący wniósł o uchylenie zaskarżonego
wyroku i wydanie orzeczenia co do istoty sprawy przez stwierdzenie, że skarżący w
okresie od 01.03.2009 r. do 31.03.2010 r. podlegał ustawodawstwu litewskiemu w
zakresie ubezpieczeń społecznych ewentualnie o uchylenie wyroków Sądów obu
instancji oraz zaskarżonej decyzji i przekazanie sprawy do rozpoznania organowi
rentowemu, wniósł także o zasądzenie kosztów zastępstwa procesowego według
norm przepisanych. Wniósł także o zwrócenie się z pytaniami prejudycjalnymi do
Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej o treści wskazanej w punkcie 1 b) - c),
to jest: czy lekarz weterynarii prowadzący działalność gospodarczą i świadczący
usługi na podstawie umowy, o której mowa w punkcie a) jest pracownikiem
najemnym/osobą zatrudnioną w rozumieniu art. 14c lit. a rozporządzenia 1408/71,
a zatem czy w przypadku wykonywania równocześnie pracy najemnej w innym
Państwie Członkowskim podlega on obowiązkowemu ubezpieczeniu społecznemu
w tym innym Państwie Członkowskim, czy też w kraju, w którym zamieszkuje, jak
też czy art. 12a ust. 7 lit. a rozporządzenia 574/72 w związku z art. 13 ust. 1 i ust. 2
lit. f rozporządzenia 1408/71 należy interpretować w ten sposób, że w przypadku
wydania przez instytucję właściwą do spraw zabezpieczenia społecznego w jednym
Państwie Członkowskim zaświadczenia, że osoba wykonująca pracę najemną w
tym państwie i prowadząca działalność gospodarczą w innym Państwie
Członkowskim podlega ustawodawstwu tego Państwa, stwierdzenie przez
instytucję innego Państwa Członkowskiego, iż osoba ta podlega ustawodawstwu
tego innego Państwa Członkowskiego wymaga uprzedniego uchylenia wydanego
wcześniej zaświadczenia.
W uzasadnieniu ubezpieczony argumentował, że oba Sądy, kwalifikując
czynności wykonywane przez niego na podstawie umów o świadczenie usług jako
8
„pracę najemną” posłużyły się w sprawie niniejszej błędną wykładnią tego pojęcia,
ponieważ skarżący świadcząc owe usługi w ramach działalności gospodarczej nie
wykonywał pracy najemnej. Także art. 16 ust. 7 ustawy o Inspekcji Weterynaryjnej
stwierdza jednoznacznie, że wykonywanie czynności wskazanych w ust. 1 nie
stanowi zatrudnienia w rozumieniu przepisów Kodeksu pracy, a więc skarżący nie
mógł być traktowany jako pracownik na gruncie art. 14c lit. a rozporządzenia Rady
nr 1408/71. O wykonywaniu umów cywilnoprawnych w ramach działalności
gospodarczej świadczy brzmienie art. 16 ust. 1 i 2 ustawy o Inspekcji
Weterynaryjnej. Wbrew ustaleniom Sądu, czynności wykonywane przez
ubezpieczonego na podstawie umów cywilnoprawnych mogły być realizowane w
ramach działalności gospodarczej, o czym przekonuje orzecznictwo sądów
administracyjnych, przywołane w skardze. Przedmiotowe umowy „powinny” być
zawarte w ramach prowadzonej przez skarżącego działalności, tak też powinny być
rozliczane dla celów podatkowych i ubezpieczeń społecznych, a błędne rozliczanie
tych umów przez powiatowego lekarza weterynarii nie może stanowić o kwalifikacji
prawnej umów dla celów ubezpieczeń społecznych.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Skarga kasacyjna jest bezzasadna.
Przede wszystkim podkreślić należy, że Sąd Najwyższy rozpoznaje skargę w
granicach zaskarżenia oraz w granicach podstaw, w granicach zaskarżenia z
urzędu bierze pod rozwagę tylko nieważność postępowania - art. 39813
§ 1 k.p.c.
Związanie podstawami skargi oznacza, że Sąd Najwyższy nie rozpatruje
naruszenia przepisów, których nie wskazano w skardze, za wyjątkiem regulujących
nieważność postępowania. Z kolei w § 2 art. 39813
k.p.c. ustawodawca ustanowił
regułę, że Sąd Najwyższy jest związany ustaleniami faktycznymi przyjętymi za
podstawę rozstrzygnięcia. Zasada ta harmonizuje z normą art. 3983
§ 3 k.p.c.,
zgodnie z którą podstawą skargi kasacyjnej nie mogą być zarzuty dotyczące
ustalenia faktów lub oceny dowodów. Przytoczone regulacje mają charakter
bezwzględny, Sąd Najwyższy orzeka zawsze w obrębie podstawy faktycznej
ustalonej w zaskarżonym wyroku i tą podstawą jest związany. Wielokrotnie w
orzecznictwie prezentowane były zapatrywania, że Sąd Najwyższy nie rozważa
9
naruszenia innych przepisów prawa, poza tymi wyraźnie sprecyzowanymi w
skardze, choćby ich naruszenie wynikało z wywodów zawartych w uzasadnieniu
skargi kasacyjnej (zob. wyrok Sądu Najwyższego z dnia 23 stycznia 2008 r., II PK
125/07, OSNP 2009 nr 5-6, poz. 66). Dopuszczalne jest formułowanie zarzutów
popełnienia takich uchybień procesowych, które spowodowały, że stan faktyczny
jest niepełny, gdyż w niedostatecznie ustalonym stanie faktycznym z reguły nie jest
możliwa właściwa subsumcja, lecz w przedmiotowej skardze nie zostały
postawione zarzuty naruszenia prawa procesowego przez Sąd drugiej instancji, co
obliguje Sąd Najwyższy do przyjęcia, że stan faktyczny jest prawidłowy i wiążący.
Sąd Najwyższy dostrzega, że skarżący podniósł zarzut naruszenia przepisów
postępowania, a mianowicie art. 12a ust. 7 lit. a rozporządzenia Rady (EWG) nr
574/72 w sprawie wykonywania rozporządzenia (EWG) nr 1408/71, jednakże zarzut
ten dotyczy postępowania administracyjnego prowadzonego przez organ rentowy,
a nie wad postępowania sądowego, toteż zarzut ten nie może służyć do
podważenia ustalonego stanu faktycznego.
Konieczność podkreślenia związania Sądu Najwyższego podstawami skargi
kasacyjnej w przedmiotowej sprawie podyktowana została sposobem
skonstruowania zarzutów w ramach podstaw skargi. Postawione zarzuty błędnej
wykładni i niewłaściwego zastosowania prawa materialnego są chybione przede
wszystkim dlatego, że ignorują dokonane ustalenia faktyczne, chociaż te nie
podlegają weryfikacji w postępowaniu kasacyjnym. Ustalonej w podstawie
faktycznej okoliczności, że P. P. w dniu 2 stycznia 2009 r. i w dniu 4 stycznia 2010 r.
zawarł umowy cywilnoprawne z Powiatowym Lekarzem Weterynarii w K. jako
osoba fizyczna - wyznaczony lekarz weterynarii, skarżący przeciwstawił
niedopuszczalne w postępowaniu kasacyjnym twierdzenia, że zawarł te umowy
jako osoba prowadząca pozarolniczą działalność gospodarczą. Zarzuty naruszenia
prawa materialnego muszą być uznane za nieusprawiedliwione, skoro opierają się
na niewłaściwej subsumcji prawa materialnego do okoliczności, która w ogóle nie
została ustalona w postępowaniu przed Sądami obu instancji. W tym kontekście
zdziwienie budzi formułowane na etapie postępowania kasacyjnego twierdzenie, że
umowy cywilnoprawne „powinny” być zawarte w ramach prowadzonej przez
skarżącego działalności, co wskazuje, że ubezpieczony ma świadomość, iż tak
10
zawarte nie były. Przyznał zresztą ten fakt w postępowaniu odwoławczym.
Przypomnienia wymaga, że z podstawy faktycznej jasno wynika, iż od 2009 r. na
dalsze zawieranie umów o świadczenie usług weterynaryjnych z P. P., jako
podmiotem gospodarczym, kategorycznie nie wyrażał już zgody Powiatowy Lekarz
Weterynarii w K.
W myśl unormowania z art. 6 ust. 1 pkt 4 ustawy z dnia 13 października
1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych (t.j.: Dz.U. z 2013 r., poz. 1442 ze zm.)
obowiązkowym ubezpieczeniom społecznym podlegają osoby wykonujące pracę na
podstawie umowy agencyjnej lub umowy zlecenia albo innej umowy o świadczenie
usług, do której zgodnie z Kodeksem cywilnym stosuje się przepisy dotyczące
zlecenia. Wykonywanie pracy na podstawie takiej umowy nie stanowi odrębnego
tytułu do ubezpieczeń, jeżeli ma miejsce w ramach pozarolniczej działalności
gospodarczej. Wówczas tytułem do ubezpieczeń jest działalność gospodarcza.
Jeśli zaś przedsiębiorca zawiera umowę cywilnoprawną jako osoba fizyczna, nie
jako podmiot gospodarczy, to wykonywanie takiej umowy obok działalności
skutkuje zbiegiem odrębnych podstaw podlegania ubezpieczeniom społecznym -
art. 9 ust. 2 i ust. 2a ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych. Ocena
charakteru prawnego umów zlecenia, jako tytułów do ubezpieczeń, zawieranych
przez lekarzy weterynarii na podstawie tzw. wyznaczenia, stanowiła przedmiot
wielu orzeczeń sądowych. I tak w wyroku z dnia 23 czerwca 2009 r., III UK 24/09
(LEX nr 518053) Sąd Najwyższy wywiódł, że wykonywanie czynności w zakresie
Inspekcji Weterynaryjnej nie stanowi samodzielnej podstawy podlegania
ubezpieczeniom społecznym, jeżeli są one wykonywane w ramach prowadzonej
przez przedsiębiorcę pozarolniczej działalności gospodarczej. Stanowisko to Sąd
Najwyższy w składzie rozpatrującym przedmiotową skargę w pełni podziela.
Natomiast w wyroku z dnia 11 sierpnia 2009 r., III UK 27/09 (LEX nr 533671) Sąd
Najwyższy stwierdził, że nie można zaakceptować stanowiska, że lekarz
weterynarii, świadczący usługi na podstawie tzw. umów z wyznaczenia zawartych z
powiatowym inspektorem weterynarii nie może tych usług wykonywać w ramach
działalności gospodarczej - dlatego, że przychody z działalności wykonywanej
przez osobę wyznaczoną do wykonywania określonych czynności pod nadzorem i
w imieniu Inspekcji Weterynaryjnej należy traktować jako przychody z działalności
11
wykonywanej osobiście - ponieważ przepisy o podatku dochodowym od osób
fizycznych nie kreują podstaw podlegania ubezpieczeniom społecznym, czyni to
suwerennie ustawa o systemie ubezpieczeń społecznych. Pogląd ten zachowuje
aktualność, znalazł szerokie rozwinięcie w motywach wyroku Sądu Najwyższego z
dnia 14 grudnia 2010 r., I UK 209/10 (LEX nr 738525). Innymi słowy, określenie
rodzaju przychodu do opodatkowania należy do materii podatkowej, a obowiązki
podatkowe skarżącego nie były przedmiotem sporu. Wprawdzie Sąd Apelacyjny
odwołał się do sposobu rozliczania podatku dochodowego przez P. P., jednakże nie
stanowiło to samodzielnej podstawy ustalenia, że ubezpieczony zawarł sporne
umowy zlecenia jako osoba fizyczna. Sąd Najwyższy stoi na stanowisku, że
oddzielić należy opodatkowanie lekarzy weterynarii od kwestii podstawy podlegania
ubezpieczeniom społecznym. Dokonana w art. 13 pkt 6 ustawy z dnia 26 lipca 1991
r. o podatku dochodowym od osób fizycznych (t.j.: Dz.U. z 2012 r., poz. 361 ze zm.)
kwalifikacja przychodu z umów cywilnoprawnych zleconych przez niektóre organy
władzy lub administracji państwowej albo samorządowej, jako przychodu z
działalności wykonywanej osobiście, nie wyłącza podstawy ubezpieczeń
społecznych, jaką jest prowadzenie pozarolniczej działalności gospodarczej, w
zakresie której realizowane są umowy zlecenia. Z kolei o tym, czy dana umowa
cywilnoprawna została zawarta i wykonywana w ramach działalności gospodarczej
czy też poza nią, świadczą okoliczności konkretnego przypadku, a więc przede
wszystkim treść umowy oraz wola stron nawiązania i pozostawania w określonym
stosunku prawnym. Jak wynika z treści umów zawartych przez Powiatowego
Lekarza Weterynarii w K. i P. P. w 2009 r. i 2010 r., czynności w nich opisane
zostały zlecone skarżącemu jako osobie fizycznej - lekarzowi weterynarii. Takie są
ustalenia faktyczne w sprawie niniejszej, wiążące dla Sądu Najwyższego. Skoro
ubezpieczony był stroną umów zlecenia jako osoba fizyczna, nie jako podmiot
gospodarczy, to sporne umowy zlecenia stanowiły odrębny tytuł podlegania
ubezpieczeniom społecznym określonym w ustawie o systemie ubezpieczeń
społecznych oraz ubezpieczeniu zdrowotnemu - art. 66 ust. 1 pkt 1 lit. e ustawy z
dnia 27 sierpnia 2004 r. o świadczeniach opieki zdrowotnej finansowanych ze
środków publicznych (t.j.: Dz.U. z 2008 r. Nr 164, poz. 1027 ze zm.). Fakt opłacania
12
składek na ubezpieczenia społeczne z innego tytułu, niż umowa cywilnoprawna, nie
ma znaczenia dla ustalenia podlegania tym ubezpieczeniom z określonych tytułów.
Odnosząc się do zarzutów niewłaściwego zastosowania i błędnej wykładni
prawa materialnego - art. 16 ust. 7, art. 16 ust. 1 pkt 1, art. 16 ust. 1 pkt 1a w
związku z art. 16 ust. 2a i art. 16 ust. 3 pkt 2 ustawy z dnia 29 stycznia 2004 r. o
Inspekcji Weterynaryjnej (t.j.: Dz.U. z 2010 r. Nr 112, poz. 744 ze zm.)
skonstatować należy, że przepisy tej ustawy w ogóle nie zajmują się klasyfikacją,
czy tym bardziej kreowaniem tytułów podlegania ubezpieczeniom społecznym.
Przepis art. 16 ust. 1 tej ustawy przewiduje możliwość wyznaczenia, w drodze
decyzji (ust. 2), przez powiatowego inspektora weterynarii do wykonywania
ustawowych zadań Inspekcji Weterynaryjnej, lekarza niebędącego pracownikiem tej
Inspekcji. Z ust. 7 art. 16 wynika, że wykonywanie takich czynności nie stanowi
zatrudnienia w rozumieniu Kodeksu pracy. Powiatowy lekarz weterynarii może
wyznaczyć do wykonywania czynności, wskazanych w art. 16 ust. 1 ustawy, lekarzy
weterynarii posiadających prawo wykonywania zawodu, którzy legitymują się
określonym stażem i praktyką w wymiarze przewidzianym w rozporządzeniu z dnia
22 kwietnia 2004 r. Ministra Rolnictwa i Rozwoju Wsi w sprawie zakresu czynności
wykonywanych przez osoby niebędące pracownikami Inspekcji Weterynaryjnej oraz
kwalifikacji tych osób (Dz.U. Nr 89, poz. 860 ze zm.). Decyzja powiatowego
inspektora weterynarii jest aktem zlecenia funkcji administracji publicznej, dotyczy
ustawowych kompetencji organu administracji, stanowi rodzaj pełnomocnictwa
administracyjnego, a zlecone funkcje są wykonywane w imieniu oraz na rachunek i
ryzyko organu, któremu są ustawowo przypisane (tak Naczelny Sąd
Administracyjny w wyroku z dnia 5 lipca 2012 r., II OSK 676/11, Legalis nr 793844).
Przy wykonywaniu usług weterynaryjnych, wynikających z wyznaczenia, lekarze
weterynarii podlegają ochronie prawnej przewidzianej dla funkcjonariuszy
publicznych. Jednakże warunkiem niezbędnym do wykonywania czynności
wynikających z decyzji jest zawarcie odpowiedniej umowy. Decyzja o wyznaczeniu
lekarza weterynarii nie zajmuje się w ogóle podstawą świadczenia usług, ta zostaje
określona odrębną umową (art. 16 ust. 3). Nie ma przeszkód prawnych, aby umowa
cywilnoprawna została zawarta z lekarzem weterynarii jako osobą fizyczną o
określonych kwalifikacjach, która odrębnie prowadzi pozarolniczą działalność
13
gospodarczą w postaci zakładu leczniczego dla zwierząt. Umowa taka może być
również zawarta z lekarzem weterynarii jako podmiotem gospodarczym, który
zlecone czynności realizuje w zakresie prowadzonej działalności. Decydująca jest
wola stron, które zawierają umowę konkretnej treści. Przepis art. 16 ust. 3 ustawy o
Inspekcji Weterynaryjnej wprost potwierdza powyższe wnioski regulując, że
wykonywanie czynności, o których mowa w ust. 1, następuje po zawarciu przez
powiatowego lekarza weterynarii umowy z: 1) osobami, o których mowa w ust. 1 pkt
1 i 2, 2) podmiotem prowadzącym zakład leczniczy dla zwierząt, w przypadku, o
którym mowa w ust. 1 pkt 1a; przy czym w ust. 1 pkt 1 i 2 oraz w ust. 1 pkt 1a
ustawodawca enumeratywnie wymienił konkretne czynności i zadania, które
powiatowy lekarz weterynarii może zlecić. Przepis art. 16 ust. 3 ustawy o Inspekcji
Weterynaryjnej stanowi zatem podstawę prawną do zawierania umów o
świadczenie usług zarówno z lekarzami weterynarii - osobami fizycznymi, jak i z
lekarzami weterynarii - podmiotami gospodarczymi. Kasacyjne zarzuty obrazy
art. 16 ust. 7, art. 16 ust. 1 pkt 1, art. 16 ust. 1 pkt 1a w związku z art. 16 ust. 2a i
art. 16 ust. 3 pkt 2 ustawy z dnia 29 stycznia 2004r. o Inspekcji Weterynaryjnej
mogłyby zostać uznane za usprawiedliwione tylko pod warunkiem, że stroną
spornych umów cywilnoprawnych był P. P. jako przedsiębiorca, jednakże ten
warunek nie zachodzi.
Zupełnie chybione są zarzuty obrazy prawa materialnego: art. 14c lit. a
rozporządzenia Rady (EWG) nr 1408/71 z dnia 14 czerwca 1971 r., art. 14 ust. 2 lit.
b i) oraz art. 14c lit. a in principio tego rozporządzenia. Stosownie do generalnej
zasady wspólnotowej koordynacji systemów zabezpieczenia społecznego,
wynikającej z art. 13 ust. 1 oraz art. 13 ust. 2 lit. a rozporządzenia Rady (EWG) nr
1408/71 z dnia 14 czerwca 1971 r. w sprawie stosowania systemów
zabezpieczenia społecznego do pracowników najemnych, osób pracujących na
własny rachunek i członków ich rodzin przemieszczających się w obrębie
Wspólnoty (Dz.U.UE.L.71.149.2, Dz.U.UE-sp.05-1-35m), ustalanie właściwego
ustawodawstwa odbywa się według zasady miejsca wykonywania pracy oraz
zasady podlegania jednemu ustawodawstwu. Wyłączona jest przy tym możliwość
ustalania prawa właściwego w inny sposób, niż wskazany przez normy dotyczące
koordynacji systemów. Jednakże, jak wyjaśnił Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 6
14
czerwca 2013 r., II UK 333/12 (OSNP 2014 nr 3, poz. 47), stosunek prawny, na
podstawie którego powstaje tytuł ubezpieczenia społecznego oraz sam stosunek
ubezpieczenia społecznego, to dwie niezależne więzi prawne, które mogą podlegać
prawu różnych państwa członkowskich, przy czym generalnie stosunek
ubezpieczenia społecznego podlega prawu miejsca wykonywania pracy. W
motywach przywołanego wyroku Sąd Najwyższy wskazał również, że pojęcie
„pracy najemnej”, jako określające tytuł ubezpieczenia społecznego, rozumiane jest
i tłumaczone według prawa miejscowego. W polskim systemie ubezpieczeń
społecznych za osoby wykonujące taką pracę uważa się pracowników, ale także
zleceniobiorców oraz osoby, które wykonują umowy o świadczenie usług, do
których to osób znajdują zastosowanie odpowiednio przepisy o umowie zlecenia
(art. 750 k.c.).
Organ rentowy decyzją z dnia 14 marca 2011 r. ustalił, że P. P. podlegał
ustawodawstwu polskiemu, gdyż w okresie spornym zamieszkiwał i wykonywał w
Polsce pracę na podstawie umów zlecenia jako osoba fizyczna. Mając na uwadze
prawidłowość ustaleń dotyczących charakteru tych umów, co wynika z wyżej
poczynionych rozważań, skarżący posiadał tytuł ubezpieczeń społecznych
wymieniony w art. 6 ust. 1 pkt 4 ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych.
Jednakże w dniu 1 marca 2009 r. P.P. zawarł umowę o pracę, która miała być
świadczona na Litwie, zaś w dniu 18 marca 2009 r. litewska instytucja
ubezpieczeniowa wydała zaświadczenie E 101 LT dotyczące ustawodawstwa
właściwego w zakresie zabezpieczenia społecznego stwierdzając, że w okresie od
01.03.2009 r. do 01.03.2012 r. P. P. podlega ustawodawstwu litewskiemu. Zakład
Ubezpieczeń Społecznych nie miał oczywiście kompetencji do oceny charakteru
stosunku prawnego, kreującego tytuł ubezpieczenia społecznego w innym kraju
Wspólnoty, jak też do oceny zaistnienia samego stosunku ubezpieczenia
społecznego. Ocena ta mogła być dokonana tylko przez właściwą instytucję
ubezpieczeniową w kraju miejsca świadczenia pracy, w tym przypadku instytucję
litewską. Istnienie tytułu ubezpieczenia społecznego za granicą wyklucza
dokonywanie ustaleń przeciwko dowodowi ubezpieczenia społecznego w innym
państwie (zob. uchwałę Sądu Najwyższego z dnia 18 marca 2010 r., II UZP 2/10,
OSNP 2010 nr 17-18, poz. 216). Z prawidłowo przywołanych przez skarżącego
15
przepisów wykonawczych wynika, że jeśli instytucja ubezpieczeniowa miejsca
zamieszkania osoby, wskazującej na tytuł ubezpieczenia w innym państwie, ma
wątpliwości co do ustalenia ustawodawstwa właściwego, winna zwrócić się do
instytucji innego państwa Wspólnoty o niezbędne wyjaśnienia. W przypadku
wydania zaświadczenia E 101 instytucja państwa członkowskiego może zwrócić się
o wycofanie tego dokumentu, wówczas instytucja wydająca dokument ponownie
rozpatruje podstawy jego wystawienia i w stosownych przypadkach wycofuje
zaświadczenie. Tak też postąpił Zakład Ubezpieczeń Społecznych i w rezultacie
jego wystąpienia litewska instytucja ubezpieczeniowa unieważniła zaświadczenie E
101 LT z dnia 18 marca 2009 r., o czym powiadomiła Zakład w marcu 2011 r., a
zatem przed wydaniem spornej decyzji z dnia 14 marca 2011 r. W tych
okolicznościach nie ma zastosowania do skarżącego, jak się tego domaga,
regulacja zawarta w art. 14c lit. a) rozporządzenia Rady nr 1408/71, według której
osoba będąca równocześnie pracownikiem najemnym na terytorium jednego
Państwa Członkowskiego i prowadząca działalność na własny rachunek na terenie
innego Państwa Członkowskiego podlega ustawodawstwu Państwa
Członkowskiego, na którego terytorium wykonuje pracę za wynagrodzeniem - co
miałoby skutkować podleganiem ustawodawstwu litewskiemu. Skoro litewska
instytucja ubezpieczeniowa unieważniła zaświadczenie E 101 E, to brak jest
podstaw do uznania, że w okresie od 1 marca 2009 r. P. P. podlegał w zakresie
zabezpieczenia społecznego ustawodawstwu litewskiemu oraz że był stroną
stosunku prawnego, kreującego tytuł ubezpieczenia na Litwie. Do oceny tych więzi
uprawniony był bowiem tylko organ litewski. Zaświadczenie wydane przez
instytucję danego Państwa Członkowskiego musi być uwzględnione przez właściwą
instytucję oraz sądy innego Państwa Członkowskiego dopóki nie zostanie wycofane
lub nie zostanie stwierdzona jego nieważność (tak Sąd Najwyższy m.in. w wyroku z
dnia 6 września 2011 r., I UK 84/11 (LEX nr 1102996). Skoro zaświadczenie
instytucji litewskiej zostało wycofane, to oznacza, że P. P. od 1 marca 2009 r. nie
podlegał ubezpieczeniu według ustawodawstwa litewskiego, toteż słusznie uznał
Sąd Apelacyjny, że musi podlegać ubezpieczeniu na podstawie ustawodawstwa
polskiego, gdyż w okresie od 01.03.2009 r. do 31.03.2010 r. wykonywał w Polsce
działalność gospodarczą oraz dodatkowo pracę na zlecenie.
16
Nie jest również usprawiedliwiony kasacyjny zarzut naruszenia przepisów
postępowania, to jest art. 12a ust. 7 lit. a rozporządzenia Rady nr 574/72 z dnia 21
marca 1972 r. w sprawie wykonywania rozporządzenia Rady nr 1408/71 w związku
z art. 13 ust. 1 i ust. 2 lit. f rozporządzenia Rady nr 1408/71, przez niedochowanie
ustalonej w tych przepisach procedury ustalania ustawodawstwa właściwego i
wydanie zaświadczenia E 101 PL, mimo obowiązywania litewskiego zaświadczenia
E 101 LT. Przede wszystkim zarzut ten dotyczy postępowania administracyjnego, a
nadto postępowanie sądowe, w którym zapadł wyrok objęty skargą kasacyjną,
zainicjowane zostało odwołaniem od decyzji z dnia 14 marca 2011 r. Formularz E
101, stanowiący poświadczenie dotyczące ustawodawstwa właściwego, o którym
traktują przepisy rozporządzenia Rady (EWG) nr 574/72 z dnia 21 marca 1972 r. w
sprawie wykonywania rozporządzenia nr 1408/71, stanowi na gruncie prawa
polskiego władcze rozstrzygnięcie organu rentowego, co do objęcia danej osoby
polskim systemem ubezpieczeń. Ocenę charakteru prawnego zaświadczenia
dotyczącego ustawodawstwa właściwego przedstawił Sąd Najwyższy w
przywołanej uchwale z dnia 18 marca 2010 r. stwierdzając, że wydanie, jak i
odmowa wydania przez ZUS zaświadczenia dotyczącego ustawodawstwa
właściwego następuje w drodze decyzji (por. także wyrok Sądu Najwyższego z dnia
19 maja 2011 r., I UK 403/10, OSNP 2012 nr 13-14, poz. 178). Poświadczenie
ustawodawstwa właściwego jest decyzją deklaratywną wydawaną na podstawie
art. 83 ust. 1 pkt 2 ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych, zgodnie z którym
Zakład wydaje decyzje w zakresie indywidualnych spraw dotyczących przebiegu
ubezpieczeń społecznych. Dopóki istnieje ważne poświadczenie, to sądy są nim
związane, tak jak każdą inną decyzją ostateczną (zob. wyrok Sądu Najwyższego z
dnia 29 stycznia 2008 r., I UK 173/07, OSNP 2009 nr 5-6, poz. 78). Zaświadczenie
E 101 PL z dnia 30 kwietnia 2010 r. o podleganiu ustawodawstwu polskiemu,
mające charakter decyzji, nie zostało zakwestionowane stosownym odwołaniem,
toteż ma moc wiążącą i zupełnym nieporozumieniem jest próba jego weryfikacji,
przez formułowanie zarzutów kwestionujących prawidłowość procedury jego
wydania, w skardze kasacyjnej od wyroku wydanego w sprawie niniejszej. Tym
bardziej nie występuje w przedmiotowej sprawie jakakolwiek potrzeba wykładni
art. 12a ust. 7 lit. a rozporządzenia Rady nr 574/72, wymagająca wystąpienia z
17
pytaniem prejudycjalnym do Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej, podobnie
art. 14c lit. a rozporządzenia Rady nr 1408/71, który w prawidłowo ustalonym stanie
faktycznym nie miał zastosowania.
Z powyższych względów Sąd Najwyższy oddalił skargę kasacyjną na
podstawie art. 39814
k.p.c.