Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt I CSK 278/14
WYROK
W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ
Dnia 2 kwietnia 2015 r.
Sąd Najwyższy w składzie:
SSN Marian Kocon (przewodniczący)
SSN Krzysztof Pietrzykowski (sprawozdawca)
SSN Marta Romańska
w sprawie z powództwa X.
przeciwko Y.
o nakazanie sprostowania,
po rozpoznaniu na posiedzeniu niejawnym
w Izbie Cywilnej w dniu 2 kwietnia 2015 r.,
skargi kasacyjnej powoda
od wyroku Sądu Apelacyjnego
z dnia 22 sierpnia 2013 r.,
uchyla zaskarżony wyrok i przekazuje sprawę Sądowi
Apelacyjnemu do ponownego rozpoznania i orzeczenia
o kosztach postępowania kasacyjnego.
2
UZASADNIENIE
Sąd Okręgowy wyrokiem z dnia 1 marca 213 r. nakazał Y. - redaktorowi
naczelnemu dziennika […] opublikowanie w papierowym i elektronicznym
(internetowym) wydaniu dziennika […] następującego sprostowania: "Nieprawdą
jest, że kiedykolwiek zobowiązałem się do dnia […] do godz. 14:00 przedstawić
władzom spółki […] bądź też władzom redakcji […] dokumenty, nagrania i wszelkie
materiały, na podstawie których napisałem artykuł […].X.".
Sąd Okręgowy ustalił, że X. jest autorem artykułu pt. "[…] ". W dniu […] na
stronie internetowej dziennika "[…]" zostało opublikowane "Oświadczenie Rady
Nadzorczej spółki […]", że "X. zobowiązał się przedstawić do […] do godziny 14
dokumenty, nagrania i wszelkie materiały, na podstawie, których napisał wyżej
wymieniony tekst", oraz że "redaktor X., mimo zapewnień, nie przedstawił żadnych
oświadczeń, stwierdzając że informatorzy odmówili złożenia dokumentów". To
samo oświadczenie zostało opublikowane w papierowym wydaniu dziennika […] w
dniu […]. Oświadczenie ukazało się na pierwszej stronie pt. "[…] " z odesłaniem do
drugiej strony dziennika. Oświadczenie zostało sygnowane przez członków rady
nadzorczej – A., B. i C. oraz prezesa zarządu D. Za publikację oświadczenia
w wydaniu papierowym w dniu […] wystawiono fakturę VAT na nabywcę D.
opiewającą na 2.693,70 zł. Ogłoszeniodawcy udzielono 90% rabatu.
Powód dnia […] r. wystąpił do redaktora naczelnego […] z wnioskiem o
opublikowanie sprostowania. Zaprzeczył, by kiedykolwiek zobowiązywał się do
przekazania władzom spółki materiałów i dokumentów, na podstawie których
napisał artykuł zatytułowany "[…]", zobowiązał się jedynie do podjęcia próby
uzyskania zgody swoich informatorów. W odpowiedzi z dnia […] pełniący
obowiązki redaktora naczelnego E. odmówił zamieszczenia sprostowania.
Sąd Okręgowy uznał, że po wejściu w życie w dniu 2 listopada 2012 r.
ustawy z dnia 14 września 2012 r. o zmianie ustawy - Prawo prasowe (Dz.U.
z 2012 r., poz. 1136) jedyną instytucją umożliwiającą zainteresowanej osobie
reakcję na materiał prasowy jest sprostowanie uregulowane w art. 31a ustawy
3
z dnia 26 stycznia 1984 r. - Prawo prasowe (Dz.U. Nr 5, poz. 24 ze zm.; dalej:
"prawo prasowe"). Podkreślił, że spór w niniejszej sprawie dotyczył tego,
czy opublikowane oświadczenie rady nadzorczej spółki […] i prezesa zarządu było
ogłoszeniem w rozumieniu art. 36 ust. 2 prawa prasowego. Wskazał, że na
podstawie art. 42 ust. 2 prawa prasowego może być zwolniony
od odpowiedzialności wydawca i redaktor za reklamę i ogłoszenia, nie można
jednak stosownie do tego przepisu przyjąć, że z takiego zwolnienia korzysta
redaktor naczelny, który w konsekwencji nie może odmówić sprostowania treści
materiału prasowego. Zwolnienie od odpowiedzialności przewidziane w art. 42
prawa prasowego nie dotyczy poza tym sytuacji, gdy ogłoszenie zostało
zamieszczone bezpłatnie, pozwany zaś nie wykazał, że zamieszczone ogłoszenie
miało charakter odpłatny. Kopia faktury nie została poświadczona za zgodność
z oryginałem, a ponadto została wystawiona dnia […], podczas gdy ogłoszenie
ukazało się dnia […], a jako nabywca został wskazany podmiot niebędący wydawcą.
Pozwany wniósł apelację od wyroku Sądu Okręgowego.
Sąd Apelacyjny wyrokiem z dnia 22 sierpnia 2013 r. zmienił zaskarżony
wyrok w całości i oddalił powództwo oraz zasądził od powoda na rzecz pozwanego
kwotę 1.230 zł tytułem kosztów procesu za obie instancje.
Sąd Apelacyjny uznał, powołując się na wyrok Sądu Najwyższego z dnia
4 marca 2005 r., III CK 109/04 (niepubl.), że kopia faktury niepoświadczona za
zgodność z oryginałem może stanowić dowód odpłatności za dokonane ogłoszenie,
skoro powód nie żądał złożenia oryginał dokumentu w sądzie jeszcze przed
rozprawą (art. 129 k.p.c.). Przyjął też, że do wykazania odpłatności wystarczy,
iż należność za usługę została zapłacona, niezależnie od tego, czy zapłacił za nią
usługobiorca. Zdaniem Sądu Apelacyjnego, trafny jest także zarzut wadliwości
ustalenia, że ogłoszenie pochodzi od wydawcy, brak jest bowiem dowodów na
okoliczność, iż rada nadzorcza oraz prezes zarządu są organami uprawnionymi do
składania oświadczeń w imieniu Spółki stosownie do art. 219 i art. 201 § 1 k.s.h.
Z akt sprawy nie wynika, że zgodnie z umową Spółki prezes jej zarządu jest
uprawniony do jej reprezentowania. W konkluzji Sąd Apelacyjny, podzielając
niesporne między stronami ustalenia i uznając je za własne, odmiennie niż Sąd
4
Okręgowy ustalił, że "oświadczenie" stanowi ogłoszenie, nie zostało złożone przez
wydawcę oraz było opublikowane odpłatnie.
Zdaniem Sądu Apelacyjnego, bezpłatne ogłoszenie stanowi materiał
redakcyjny, za który pełną odpowiedzialność ponoszą podmioty wymienione w art.
38 prawa prasowego. Zgodnie zaś z art. 36 ust. 2 w związku z art. 38 prawa
prasowego, odpowiedzialność za publikację ogłoszenia płatnego ponosi redaktor,
redaktor naczelny i wydawca tylko wtedy, gdy ogłoszenie to jest niezgodne
z prawem lub zasadami współżycia społecznego. "Oświadczenie" opublikowane
w dzienniku […] nie zawiera takiej treści, która dawałaby podstawę do przyjęcia, że
narusza ona prawo bądź zasady współżycia społecznego Nie ma także podstaw do
przyjęcia, że oświadczenie jest sprzeczne co do treści lub formy z linią programową
dziennika […]. Nie można zatem przypisać ani wydawcy, ani redaktorowi, ani
też redaktorowi naczelnemu czynu, za który w świetle prawa prasowego ponosiłby
odpowiedzialność.
Sąd Apelacyjny nie podzielił poglądu Sądu Okręgowego, że art. 42 ust. 2
prawa prasowego nie dotyczy redaktora naczelnego, bowiem nie został
on wymieniony w tym przepisie. W ocenie Sądu Apelacyjnego, stanowisko to nie
jest trafne, co wynika z wykładni art. 7 ust. 6, 7 i 8 prawa prasowego.
Sąd Apelacyjny doszedł w konkluzji do wniosku, że żądanie sprostowania
ogłoszenia prasowego, będącego materiałem prasowym, jest dopuszczalne jedynie
w sytuacji, gdy za jego treść lub decyzję o publikacji ponosi odpowiedzialność
wydawca, redaktor lub redaktor naczelny.
Powód wniósł skargę kasacyjną, w której zaskarżył wyrok Sądu
Apelacyjnego w całości, zarzucając naruszenie prawa materialnego, mianowicie
art. 42 ust. 2 w związku z art. 36 ust. 2-4 prawa prasowego, a także naruszenie
przepisów postępowania, mianowicie art. 230 k.p.c., art. 3, art. 245 w związku z art.
232 zdanie pierwsze k.p.c. w związku z art. 6 k.c. i art. 129 § 2 k.p.c. oraz art. 328
w związku z art. 391 zdanie pierwsze w związku z art. 382 i art. 385 k.p.c.
Sąd Najwyższy zważył, co następuje:
Zarzut naruszenia prawa materialnego dotyczy niewłaściwego zastosowania,
względnie błędnej wykładni art. 42 ust. 2 w związku z art. 36 ust. 2-4 prawa
5
prasowego, polegającej na przyjęciu przez Sąd Apelacyjny, że przepisy
te stanowią dodatkowe przesłanki zwalniające redaktora naczelnego z obowiązku
opublikowania sprostowania, podczas gdy sprostowanie jest szczególną instytucją
prawną, do której nie mają one zastosowania, a przesłanki odmowy opublikowania
sprostowania zostały w sposób enumeratywny wymienione w art. 33 ust. 1 i 2
prawa prasowego.
Zgodnie z art. 31a ust. 1 prawa prasowego, na wniosek zainteresowanej
osoby redaktor naczelny właściwego dziennika lub czasopisma jest obowiązany
opublikować bezpłatnie rzeczowe i odnoszące się do faktów sprostowanie
nieścisłej lub nieprawdziwej wiadomości zawartej w materiale prasowym.
Definicja materiału prasowego została zamieszczona w art. 7 ust. 2 pkt 4 prawa
prasowego - jest nim każdy opublikowany lub przekazany do opublikowania
w prasie tekst albo obraz o charakterze informacyjnym, publicystycznym,
dokumentalnym lub innym, niezależnie od środków przekazu, rodzaju, formy,
przeznaczenia czy autorstwa. Sąd Najwyższy przyjął w wyroku z dnia 15 lipca
2004 r., V CK 675/03 (OSNC 2005, nr 7-8, poz. 135), że ogłoszenie jest materiałem
prasowym jako "każdy opublikowany lub przekazany do publikacji w prawie tekst"
(art. 7 ust. 1 pkt 4 prawa prasowego), w związku z czym jego upublicznienie może
rodzić współodpowiedzialność solidarną autora lub osoby powodującej
opublikowanie tego materiału, a także wydawcy (art. 38 ust. 1 prawa prasowego).
Na podstawowe pytanie powstające na tle niniejszej sprawy, czy redaktor
naczelny ma obowiązek, przy spełnieniu ustawowych przesłanek, publikacji
sprostowania także w odniesieniu do ogłoszeń, należy udzielić odpowiedzi
twierdzącej. Przemawia za tym, po pierwsze, argument wynikający z wykładni
językowej. Zgodnie z art. 31a prawa prasowego, sprostowanie może dotyczyć, lege
non distinguente, informacji zawartej w każdym materiale prasowym, skoro z art. 7
ust. 2 pkt 4 wynika szerokie pojęcie materiału prasowego, obejmujące każdy
opublikowany tekst o dowolnym charakterze. W świetle tej definicji nie ulega
wątpliwości, że także ogłoszenia, które mają funkcję informacyjną, są materiałem
prasowym. Wniosek ten znajduje potwierdzenie w art. 36 prawa prasowego, który
nie neguje, że ogłoszenie jest materiałem prasowym, a jedynie wynika z niego,
że nie jest materiałem redakcyjnym. W konsekwencji można żądać publikacji
6
sprostowania ogłoszenia, gdy są spełnione przesłanki określone w art. 31a prawa
prasowego, niezależnie od tego, czy jest to ogłoszenie nieodpłatne, czy odpłatne.
Po drugie, za przedstawionym poglądem przemawia wykładnia funkcjonalna.
Zajęcie odmiennego stanowiska oznaczałoby bowiem otwarcie drogi do
swobodnego publikowania nieprawdy. Wystarczające byłoby nadanie
publikacji formy ogłoszenia, co mogłoby w znaczącym stopniu unicestwić
ochronę wynikającą z instytucji sprostowania. Rozważany pogląd jest też zgodny
z ratio legis instytucji sprostowania, a także z ratio legis nowelizacji instytucji
sprostowania, która wyraźnie rozszerzyła zakres jego zastosowania.
W konsekwencji wyłącznie w art. 33 ust. 1 i 2 prawa prasowego można upatrywać
przesłanki pozwalające na niedokonywanie sprostowania, które przy tym należy
interpretować ściśle.
Po trzecie, za bronionym tu poglądem przemawia wykładnia systemowa.
Sprostowanie zostało uregulowane w samodzielnym rozdziale 5 prawa prasowego,
co podkreśla autonomiczny charakter tej instytucji względem innych instytucji
prawa prasowego. Obowiązek publikacji sprostowania tylko potocznie jest
przejawem ponoszenia odpowiedzialności za publikację przez redaktora
naczelnego. W rzeczywistości jego funkcja jest inna - jest nią zapewnienie
właściwych wymiarów wolności słowa i ochrony zagrożonych nadużyciem tej
wolności praw innych osób. Znamienne jest przy tym, że obowiązek ten jest
on oderwany od konkretnej osoby redaktora naczelnego i jej czynu.
W konsekwencji do instytucji sprostowania nie mają zastosowania ani wprost,
ani per analogiam przepisy rozdziału 7 prawa prasowego o odpowiedzialności
redaktora. W szczególności art. 42 ust. 2 prawa prasowego, który wyłącza
odpowiedzialność redaktora za publikację odpłatnych ogłoszeń, nie dotyczy
obowiązku publikacji sprostowania. Obowiązek ten jest bowiem zagwarantowany
odrębną ochroną sądową przewidzianą w art. 39 prawa prasowego.
Po czwarte, omawiany pogląd nie powoduje wzrostu ryzyka dla redaktora
naczelnego mającego przejawiać się w tym, że chociaż musi opublikować odpłatne
ogłoszenie, to również musi opublikować do niego sprostowanie, jeżeli uprawniony
podmiot wystąpi o publikację takiego sprostowania. Przede wszystkim z art. 36 ust.
7
1 prawa prasowego wynika, że prasa może, ale nie musi publikować odpłatnych
ogłoszeń. Nie można twierdzić, że już sam charakter odpłatności ogłoszenia
zmusza do jego publikacji. Wynika to wyraźnie z art. 36 prawa prasowego
a contrario: to art. 35 przewiduje przypadki obligatoryjnego obowiązku publikacji
ogłoszeń, a nie art. 36. Artykuł 36 ust. 4 prawa prasowego potwierdza prawo
odmowy publikacji ogłoszenia, jeżeli jest ono sprzeczne z charakterem tej
publikacji. Niewątpliwie celem ogłoszenia jest prawdziwość zamieszczonych w nim
informacji. Jeżeli zatem redaktor naczelny wie, że ogłoszenie nie zawiera
prawdziwych informacji, albo nawet de facto nie jest to ogłoszenie, to ma podstawę
do odmowy jego publikacji. Jeżeli nie odmówi, to, ze względu na płatny charakter
ogłoszenia, nie poniesie odpowiedzialności prawnej, co jednak jest zupełnie czymś
innym od spoczywającym na nim obowiązku publikacji sprostowania, prawo
prasowe nie przewiduje bowiem zwolnienia go z tego obowiązku ze względu
na odpłatny charakter ogłoszenia.
Podniesione w skardze kasacyjnej zarzuty naruszenia art. 230 k.p.c. oraz
art. 3, art. 245 w związku z art. 232 zdanie pierwsze k.p.c. w związku z art. 6 k.c.
i art. 129 § 2 k.p.c. są bezprzedmiotowe, skoro - jak wyżej wyjaśniono - odpłatny
albo nieodpłatny charakter ogłoszenia nie ma znaczenia z punktu widzenia
obowiązku redaktora naczelnego zamieszczenia sprostowania.
Zarzut naruszenia art. 328 § 2 w związku z art. 391 § 1 k.p.c., zgodnie
z ustalonym orzecznictwem Sądu Najwyższego, może stanowić usprawiedliwioną
podstawę skargi kasacyjnej zupełnie wyjątkowo, mianowicie tylko wtedy,
gdy uzasadnienie zaskarżonego wyroku nie zawiera wszystkich koniecznych
elementów bądź zawiera tak oczywiste braki, które uniemożliwiają kontrolę
kasacyjną (por. np. orzeczenia Sądu Najwyższego z dnia 8 października 1997 r.,
I CKN 312/97, z dnia 10 listopada 1998 r., III CKN 792/98, OSNC 1999, nr 4,
poz. 83, z dnia 19 lutego 2002 r., IV CKN 718/00, z dnia 18 marca 2003 r., IV CKN
1862/00, z dnia 20 lutego 2003 r., I CKN 65/01, z dnia 22 maja 2003 r., II CKN
121/01, z dnia 9 marca 2006 r., I CSK 147/05, z dnia 19 listopada 2009 r., IV CSK
219/09, z dnia 29 września 2010 r., V CSK 55/10). Takich zaś zarzutów nie można
postawić zaskarżonemu wyrokowi Sądu Apelacyjnego.
8
Z przedstawionych powodów Sąd Najwyższy na podstawie art. 39814
k.p.c.
orzekł, jak w sentencji.
eb