Pełny tekst orzeczenia

Sygn. akt III SK 30/14
POSTANOWIENIE
Dnia 16 kwietnia 2015 r.
Sąd Najwyższy w składzie:
SSN Halina Kiryło (przewodniczący)
SSN Dawid Miąsik
SSN Maciej Pacuda (sprawozdawca)
Protokolant Anna Pęśko
w sprawie z powództwa E. S.A. w P.
przeciwko Prezesowi Urzędu Regulacji Energetyki
o nałożenie kary pieniężnej,
po rozpoznaniu na rozprawie w Izbie Pracy, Ubezpieczeń Społecznych i Spraw
Publicznych w dniu 16 kwietnia 2015 r.,
skargi kasacyjnej strony powodowej
od wyroku Sądu Apelacyjnego
z dnia 14 października 2013 r.,
postanawia:
I. na podstawie art. 267 Traktatu o Funkcjonowaniu Unii
Europejskiej (TFUE) zwrócić się do Trybunału Sprawiedliwości
Unii Europejskiej z następującymi pytaniami prawnymi:
1. czy art. 107 Traktatu o Funkcjonowaniu Unii Europejskiej
należy interpretować w ten sposób, że pomoc publiczną stanowi
obowiązek zakupu energii elektrycznej wytwarzanej w
skojarzeniu z wytwarzaniem ciepła przewidziany w art. 9a ust. 8
ustawy z dnia 10 kwietnia 1997 r. - Prawo energetyczne w
brzmieniu obowiązującym w 2006 r., nadanym na podstawie art. 1
pkt 13 ustawy z dnia 4 marca 2005 r. o zmianie ustawy - Prawo
energetyczne oraz ustawy - Prawo ochrony środowiska (Dz.U. z
2005 r., nr 62, poz. 552)?
2
2. w przypadku pozytywnej odpowiedzi na pytanie nr 1, czy
art. 107 Traktatu o Funkcjonowaniu Unii Europejskiej należy
interpretować w ten sposób, że na naruszenie tego przepisu
może powołać się w postępowaniu przed sądem krajowym
przedsiębiorstwo energetyczne traktowane jako emanacja
państwa członkowskiego, które było zobowiązane do wykonania
obowiązku kwalifikowanego jako pomoc publiczna?
3. w przypadku pozytywnej odpowiedzi na pytania nr 1 i 2, czy
art. 107 Traktatu o Funkcjonowaniu Unii Europejskiej w związku z
art. 4 ust. 3 Traktatu ustanawiającego Unię Europejską należy
interpretować w ten sposób, że sprzeczność wynikającego z
prawa krajowego obowiązku z art. 107 Traktatu ustanawiającego
Unię Europejską wyłącza możliwość nałożenia kary pieniężnej na
przedsiębiorstwo, które nie wykonało tego obowiązku?
II. rozprawę odroczyć.
UZASADNIENIE
Prezes Urzędu Regulacji Energetyki (Prezes URE) decyzją z 27 listopada
2008 r. nałożył na E.S.A. z/s w P. (E., powód) karę pieniężną w wysokości
7.594.613,28 zł z tytułu niewykonania w 2006 r. określonego w art. 9a ust. 8 Prawa
energetycznego obowiązku zakupu oferowanej energii elektrycznej wytworzonej w
skojarzeniu z wytwarzaniem ciepła w przyłączonych do sieci źródłach energii
znajdujących się na terytorium Rzeczpospolitej Polskiej (dalej jako obowiązek
zakupu energii z kogeneracji).
E. zaskarżyła wymienioną decyzję odwołaniem. Sąd Okręgowy w W. – Sąd
Ochrony Konkurencji i Konsumentów wyrokiem z 15 grudnia 2009 r. zmienił
zaskarżoną decyzję i umorzył postępowanie administracyjne, uznając, że po
zmianie treści art. 9a ust. 8 Prawa energetycznego i art. 56 ust. 1 pkt 1a Prawa
energetycznego odpadły podstawy do nałożenia kary na powoda. Obowiązek
zakupu energii z kogeneracji został bowiem zastąpiony obowiązkiem uzyskania i
przedstawienia do umorzenia świadectw pochodzenia energii z kogeneracji. Sąd
3
Apelacyjny wyrokiem z 24 listopada 2010 r. uchylił z kolei wyrok z 15 grudnia 2009
r. i przekazał sprawę do ponownego rozpoznania Sądowi Okręgowemu w W., który
orzekając ponownie oddalił odwołanie powoda wyrokiem z 27 września 2011 r.
Rozpoznając apelację powoda od tego wyroku Sąd Apelacyjny wyrokiem z 29 maja
2012 r. ponownie uchylił zaskarżony wyrok Sądu pierwszej instancji.
Po rozpoznaniu sprawy po raz trzeci Sąd Ochrony Konkurencji i
Konsumentów wyrokiem z 10 grudnia 2012 r., oddalił odwołanie powoda. Sąd
Okręgowy w W. ustalił, że w celu wykonania obowiązku zakupu energii z
kogeneracji w 2006 r. powód powinien zakupić taką energię w ilości 2.420.743,746
MWh, natomiast wykonał ten obowiązek w ilości 2.364.978,908 MWh, co oznaczało
wykonanie obowiązku na poziomie 97%. Sąd pierwszej instancji ustalił również, że
w 2006 r. powód otrzymał oferty sprzedaży (po cenie 175 zł, 209 zł, 206 zł, 174 zł i
200 zł) od wytwórców energii z kogeneracji, które nie zostały przyjęte. Łączna ilość
oferowanej energii z kogeneracji wynosiła 99.910,00 MWh, zaś ilość energii z
kogeneracji oferowana do sprzedaży powodowi, która ostatecznie nie znalazła
nabywców wynosiła 61.213,000 MWh. Powód nie skorzystał z możliwości zakupu
oferowanej mu energii wytworzonej w skojarzeniu, opierając się na argumentacji,
że energia ta była zbyt droga, ponieważ w zatwierdzonej dla powoda taryfie Prezes
URE uznał za uzasadnioną cenę takiej energii na poziomie 138,70 zł/MWh.
Sąd Apelacyjny wyrokiem z 14 października 2013 r., obniżył karę pieniężną
nałożoną na E. do kwoty 3.600.000 zł. Sąd drugiej instancji nie uwzględnił
argumentacji powoda, zgodnie z którą niewykonanie obowiązku zakupu energii w
2006 r. było usprawiedliwione, ponieważ wszystkie przedsiębiorstwa energetyczne
wykonały ciążący na nich obowiązek jedynie w 13,088%, podczas gdy powód
wykonał go na poziomie 14,596% (z wymaganych 15%). Sąd Apelacyjny uznał, że
niezakupienie przez powoda energii czerwonej przyniosło mu korzyść w postaci
niższych kosztów zakupu energii, gdyż zamiast droższej energii z kogeneracji nabył
tańszą energię konwencjonalną. Nieosiągnięcie przez E. udziału energii z
kogeneracji w energii sprzedanej na poziomie 15% nie było niezawinione.
Powodowi złożono oferty zakupu energii, z których E. nie skorzystała. Niemniej Sąd
Apelacyjny zdecydował się obniżyć karę pieniężną nałożoną powoda do poziomu
4
określonego w sentencji wyroku, z uwagi na całokształt okoliczności sprawy oraz
stopień niewykonania obowiązku.
Powód zaskarżył wyrok Sądu Apelacyjnego z 14 października 2013 r. skargą
kasacyjną w części oddalającej apelację od wyroku Sąd pierwszej instancji z 10
grudnia 2012 r. Zaskarżonemu wyrokowi zarzucił, między innymi, naruszenie
art. 25, art. 28 oraz art. 90 TWE w związku z art. 91 ust. 2 Konstytucji RP oraz
naruszenie art. 88 ust. 3 w związku z art. 87 ust. 1 TWE w związku z art. 91 ust. 2
Konstytucji RP oraz art. 7 ust. 2 dyrektywy 2004/8. W uzasadnieniu powyższych
zarzutów powód przedstawił następującą argumentację.
Przepis art. 9a ust. 8 Prawa energetycznego w brzmieniu istotnym dla
rozstrzygnięcia niniejszej sprawy przewidywał system wsparcia dla producentów
energii z kogeneracji. Wsparcie to przybierało postać obowiązku zakupu energii z
kogeneracji w źródłach energii znajdujących się na terytorium Rzeczpospolitej
Polskiej. Ponieważ faktyczne możliwości wykonania tego obowiązku nie
przekraczały 13,1% (z uwagi na zdolności wytwórcze jednostek kogeneracji
zlokalizowanych w Polsce), wyznaczenie obowiązku zakupu energii z kogeneracji
na poziomie 15% wolumenu sprzedaży energii elektrycznej w danym roku
oznaczało wykreowanie niedoboru energii z kogeneracji. Zapewniało to wytwórcom
energii z kogeneracji faktyczną gwarancję sprzedaży tej energii oraz pozwalało
dyktować ceny znacznie wyższe od cen rynkowych energii konwencjonalnej.
W ocenie powoda, obowiązek zakupu energii wytworzonej w jednostkach
kogeneracji zlokalizowanych na terytorium Rzeczpospolitej Polskiej stanowi środek
o skutku równoważnym do ograniczeń ilościowych w rozumieniu art. 28 TWE, który
jednocześnie nie może zostać uzasadniony na podstawie art. 30 TWE, ponieważ
ochrona środowiska bądź efektywności energetycznej nie została przewidziana w
tym przepisie wśród wartości usprawiedliwiających wprowadzenie ograniczeń w
swobodzie przepływu towarów.
W dalszej kolejności powód argumentuje, że konstrukcja obowiązku zakupu
energii spowodowała, że cena za energię z kogeneracji była wyższa od ceny
energii sprzedawanej na rynku przez elektrownie konwencjonalne. Koszt zakupu
energii z kogeneracji był częściowo pokryty w taryfie zatwierdzonej przez Prezesa
URE. W zakresie w jakim cena za energię z kogeneracji ustalona w taryfie nie
5
znajdowała pokrycia w taryfie, wytwórcy energii z kogeneracji otrzymywali środki
poprawiające ich pozycję konkurencją z naruszeniem art. 25 i 90 TWE, co znalazło
potwierdzenie w wyroku TSUE z 17 lipca 2008 r. w sprawie C-206/04 Essent
Network Noord i in. (ECLI:EU:C:2008:413).
Uzasadniając zarzut naruszenia art. 87 ust. 1 i art. 88 ust. 3 TWE powód
podnosi z kolei, że wykonanie obowiązku zakupu energii z kogeneracji
przewidzianego w art. 9a ust. 8 Prawa energetycznego w brzmieniu obowiązującym
w 2006 r. nie może być w jakikolwiek sposób egzekwowane z powodu sprzeczności
tego obowiązku z unijnymi zasadami pomocy publicznej. Wsparcie udzielone
producentom energii z kogeneracji miało charakter selektywny, gdyż było udzielane
tylko niektórym wytwórcom energii elektrycznej na terytorium Polski. Wystarcza to
do wykazania przesłanki selektywności w świetle decyzji Komisji Europejskiej z 4
lipca 2006 r., NN 162/B/2003 i N 317/B/2006 (motyw 28) oraz z 23 lutego 2009 r.
N 461/2008.
Odnosząc się do przesłanki korzyści ekonomicznych dla wytwórców energii z
kogeneracji powód podnosi, że wsparcie udzielane tym wytwórcom w ramach
obowiązku zakupu, o którym mowa w art. 9a ust. 8 Prawa energetycznego,
przyznawało tym podmiotom korzyść w postaci gwarancji sprzedaży energii, przy
czym cena sprzedaży energii z kogeneracji mogła być narzucana przez
sprzedawcę i mogła być wyższa od rynkowej ceny energii. W ocenie powoda
uprzywilejowana pozycja wytwórców była nadużywana w sposób zagrażający
uczciwej konkurencji na rynku hurtowym energii elektrycznej, co potwierdza
stanowisko Prezesa URE, zgodnie z którym oczekiwane przez wytwórców energii z
kogeneracji ceny odbiegają od cen założonych w taryfach.
Odnosząc się do przesłanki przyznania korzyści przez państwo lub przy
użyciu zasobów państwowych, powód podnosi, że obowiązek z art. 9a ust. 8 Prawa
energetycznego adresowany był do przedsiębiorstw wytwórczych oraz
przedsiębiorstw obrotu, przy czym obowiązkiem tym objęte były zintegrowane
pionowo przedsiębiorstwa w pełni kontrolowane przez Skarb Państwa (E., P. G. E.,
En., P.K. E.), które z uwagi na posiadane ówcześnie udziały w rynku sprzedaży
energii do odbiorców końcowych odpowiadały za wykonanie powyżej 80% łącznego
wymiaru obowiązku zakupu energii wytworzonej w kogeneracji. Powód podkreśla,
6
że środki przekazywane beneficjentom obowiązku z art. 9a ust. 8 Prawa
energetycznego pochodziły częściowo od odbiorców końcowych energii, ponieważ
Prezes URE zatwierdzał dla przedsiębiorstw obowiązanych taryfy, w których
ustalane były przewidywane cen energii z kogeneracji. Ponieważ obowiązek
zakupu energii z kogeneracji nie był obwarowany ceną maksymalną w zakresie w
jakim cena sprzedaży energii z kogeneracji była wyższa od przyjętego przez
Prezesa URE uzasadnionego kosztu zakupu energii z kogeneracji (138,70
zł/MWh), powód zmuszony był finansować zakup po wyższej cenie z własnych
zasobów. Ceny energii z kogeneracji zawarte w ofertach, których nieprzyjęcie
spowodowało nałożenie na powoda kary pieniężnej, wynosiły 175 zł, 209 zł, 206 zł,
174 zł oraz 200 zł/MWh. Oznacza to, że koszty zakupu energii z kogeneracji były
częściowo dotowane ze środków spółek kontrolowanych bezpośrednio przez Skarb
Państwa. Zdaniem powoda, zarówno 80% udział przedsiębiorstw energetycznych
kontrolowanych przez państwo polskie w wykonywaniu obowiązku z art. 9a ust. 8
Prawa energetycznego, jak i wpływ Prezesa URE na kształtowanie wysokości
środków dostępnych dla wytwórców energii z kogeneracji oraz okoliczność, że
środki przeznaczone na wsparcie wytwórców energii z kogeneracji dotowane były
ze środków spółek państwowych oznacza, że środki przeznaczane na wsparcie
wytwórców energii z kogeneracji powinny zostać przypisane państwu polskiemu.
Środki te przechodziły przez spółki państwowe będące podmiotami publicznymi, a
tym samym kontrolowane były przez państwo i stąd stanowiły zasoby państwowe w
rozumieniu art. 87 ust. 1 TWE. W tym zakresie powód odwołał się do wyroków
TSUE z 17 lipca 2008 r. w sprawie C-206/06 Essent Network Noord i in. oraz
wyroku TSUE z 19 grudnia 2013 r., w sprawie C-262/12 Vent De Colère i in.
(ECLI:EU:C:2013:851).
Powód uważa, że obowiązek zakupu energii w skojarzeniu mógł potencjalnie
wpłynąć na zmniejszenie importu energii z systemów energetycznych innych
państw członkowskich Unii Europejskiej, dlatego spełniona jest przesłanka groźby
zakłócenia konkurencji oraz wpływu na wymianę handlowa między państwami
członkowskimi. W dalszej kolejności powód podkreśla, że obowiązujący obecnie
system wsparcia dla wytwórców energii z kogeneracji (przewidujący obowiązek
zakupu certyfikatów wytworzenia energii z kogeneracji zamiast zakupu samej
7
energii) został notyfikowany Komisji Europejskiej jako planowana pomoc publiczna
(list Komisji Europejskiej do Prezesa Urzędu Ochrony Konkurencji i Konsumentów
dostępny na stronie www.ptez.com.pl), a Komisja Europejska powadzi nadal
postępowanie wyjaśniające.
Powód argumentuje, że pomoc publiczna wynikająca z obowiązku zakupu
energii z kogeneracji nie jest wyłączona z zastosowania art. 87 TWE, ponieważ nie
spełnia warunków punktu 1(a-c) punktu 3.1. załącznika IV Polityka Konkurencji do
Aktu Akcesyjnego. Powód podnosi, że obowiązek zakupu energii z kogeneracji
został wprowadzony z dniem 1 stycznia 2003 r. na podstawie ustawy z dnia 24
lipca 2002 r. o zmianie ustawy Prawo energetyczne oraz dookreślony w ramach
późniejszych nowelizacji art. 9a ust. 8 Prawa energetycznego i rozporządzeń
wykonawczych, a zatem przed datą akcesji Polski do Unii Europejskiej. Jednakże,
obowiązek zakupu energii z kogeneracji miał zastosowanie po 1 maja 2004 r., a
ponadto ani na dzień wejścia w życie tego obowiązku, ani na dzień 1 maja 2004 r.
przepisy Prawa energetycznego nie umożliwiały sprecyzowania wysokości pomocy
udzielonej wytwórcom w ramach tego obowiązku. Nie określono bowiem
maksymalnego poziomu pomocy dla wytwórców energii z kogeneracji. Na tej
podstawie powód uznaje, że obowiązek zakupu energii stanowi nową pomoc
publiczną w rozumieniu punktu 3.1 załącznika IV do Aktu Akcesyjnego, ponieważ
był kontynuowany po 1 maja 2004 r. Obowiązek ten nie został notyfikowany Komisji
Europejskiej, co narusza klauzulę zawieszającą z art. 88 ust. 3 TWE. Obowiązek
zakupu energii powinien być traktowany jako pomoc bezprawna w rozumieniu art. 1
pkt f) rozporządzenia Rady 695/99.
Prezes URE w odpowiedzi na skargę kasacyjną powoda wniósł o jej
oddalenie.
Rozpoznając na rozprawie w dniu 16 kwietnia 2015 r. skargę kasacyjną
powoda Sąd Najwyższy postanowił skierować do TSUE wniosek o rozstrzygnięcie
trzech pytań prejudycjalnych o treści przedstawionej w sentencji postanowienia.
Sąd Najwyższy uznał także, że zbędne jest występowanie z pytaniem
prejudycjalnym dotyczącym przepisów TFUE odnoszących się do swobody
przepływu towarów, ponieważ w stanie faktycznym niniejszej sprawy nie doszło do
naruszenia swobody przepływu energii. O naruszeniu tej swobody można byłoby
8
mówić, gdyby Prezes URE odmówił zaliczenia powodowi na poczet wykonania
obowiązku, o którym mowa w art. 9a ust. 8 Prawa energetycznego, energii z
kogeneracji zakupionej przez powoda w innym państwie członkowskim. W
niniejszej sprawie powód takiej energii nie zakupił, ani nie rozważał takiej
możliwości. Powód nie ma zatem interesu prawnego w powołaniu się na
sprzeczność obowiązku z art. 9a ust. 8 Prawa energetycznego z zasadą swobody
przepływu towarów. Rozstrzygnięcie problemu, czy obowiązek zakupu energii z
kogeneracji jest sprzeczny z art. 34 TFUE, nie ma żadnego związku z
rozpoznaniem skargi kasacyjnej powoda, gdyż nałożenie kary pieniężnej nie
pozostaje choćby w pośrednim i potencjalnym związku ze swobodą przepływu
towarów. Z uwagi na odmienną konstrukcję obowiązku zakupu energii z
kogeneracji w porównaniu do obowiązku uiszczania opłaty, której dotyczył wyrok
TSUE z 17 lipca 2008 r. w sprawie C-206/04 Essent Network Noord i in., Sąd
Najwyższy nie znalazł żadnych podstaw dla rozważania kwestii zgodności art. 9a
ust. 8 Prawa energetycznego z art. 30 TFUE i art. 110 TFUE.
Z uwagi na zmianę numeracji przepisów Traktatu założycielskiego po
wejściu w życie Traktatu o funkcjonowaniu Unii Europejskiej, Sąd Najwyższy
zdecydował o sformułowaniu pytania prejudycjalnego w oparciu o nową numerację.
Sąd Najwyższy zważył co następuje:
Niniejsza sprawa dotyczy nałożenia na E. kary pieniężnej z tytułu
niewykonania w 2006 r. obowiązku zakupu energii z kogeneracji. W 2006 r. na
przedsiębiorstwach energetycznych takich jak powód obowiązek ten ciążył na
podstawie art. 9a ust. 8 Prawa energetycznego w następującym brzmieniu:
„Przedsiębiorstwo energetyczne zajmujące się wytwarzaniem energii elektrycznej
lub jej obrotem i sprzedające tę energię odbiorcom końcowym, przyłączonym do
sieci na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej, jest obowiązane, w zakresie
określonym w przepisach wydanych na podstawie ust. 10, do zakupu oferowanej
energii elektrycznej wytworzonej w skojarzeniu z wytwarzaniem ciepła w
przyłączonych do sieci źródłach energii znajdujących się na terytorium
Rzeczypospolitej Polskiej”. Zgodnie z § 5 wydanego na podstawie art. 9a ust. 10
9
Prawa energetycznego rozporządzenia Ministra Gospodarki i Pracy z dnia 9
grudnia 2004 r. w sprawie szczegółowego zakresu obowiązku zakupu energii
elektrycznej wytwarzanej w skojarzeniu z wytwarzaniem ciepła (Dz.U. z 2004 r. Nr
267, poz. 2657) w 2006 r. przedsiębiorstwa takie jak powód były zobowiązane
uzyskać 15% udział ilościowy zakupionej energii elektrycznej ze skojarzonych
źródeł energii w wykonanej całkowitej rocznej sprzedaży energii elektrycznej
odbiorcom końcowym przez dane przedsiębiorstwo energetyczne. Wykonanie tego
obowiązku obwarowane było karą pieniężną z art. 56 ust. 1 pkt 1a Prawa
energetycznego.
Między stronami sporu w niniejszej sprawie jest niesporne, że E. nie
wykonała w 2006 r. obowiązku, o którym mowa w art. 9a ust. 8 Prawa
energetycznego (w brzmieniu z 2006 r.). Spór w postępowaniu kasacyjnym dotyczy
natomiast dopuszczalności nałożenia na powoda kary pieniężnej na podstawie
art. 56 ust. 1 pkt 1a Prawa energetycznego za niewykonanie obowiązku z art. 9a
ust. 8 Prawa energetycznego. Rozstrzygnięcie tego sporu zależy zaś od oceny, czy
obowiązek z art. 9a ust. 8 Prawa energetycznego należy uznać za pomoc publiczną
w rozumieniu art. 107 TFUE, która nie została notyfikowana Komisji Europejskiej
zgodnie z art. 108 TFUE.
W dotychczasowym orzecznictwie Sądu Najwyższego dotyczącym kar
pieniężnych z tytułu naruszenia obowiązku, o którym mowa w art. 9a ust. 8 Prawa
energetycznego nie rozważano nigdy kwestii zgodności tego przepisu z art. 107
TFUE. Stosowne zarzuty nie były podnoszone w skargach kasacyjnych, ani
rozważane przez Sądy niższych instancji. Niniejsza sprawa, będąca ostatnią
sprawą dotyczącą kar pieniężnych wymierzonych przez Prezesa URE z tytułu
niewykonania obowiązku z art. 9a ust. 8 Prawa energetycznego w 2006 r., jest
jednocześnie pierwszą, w której podniesiono kwestię sprzeczności tego przepisu z
prawem unijnym. W rozstrzygniętych do tej pory przez Sąd Najwyższy sprawach
dotyczących odpowiedzialności przedsiębiorstw energetycznych nie analizowano
zasad wykonywania obowiązku zakupu energii z kogeneracji istotnych z punktu
widzenia jego kwalifikacji w świetle art. 107 TFUE. Dlatego na użytek niniejszej
sprawy, aby wyjaśnić Trybunałowi Sprawiedliwości Unii Europejskiej (TSUE)
10
kontekst krajowy, Sąd Najwyższy przedstawia poniżej swoje stanowisko co do
sposobu realizacji obowiązku z art. 9a ust. 8 Prawa energetycznego.
Obowiązek, o którym mowa w art. 9a ust. 8 Prawa energetycznego, obciążał
przedsiębiorstwa energetyczne sprzedające energię odbiorcom końcowym.
Przedsiębiorstwami tymi byli, zarówno wytwórcy energii sprzedający energię
bezpośrednio odbiorom, jak i przedsiębiorstwa obrotu występujące w charakterze
pośrednika. Obowiązek ten został sformułowany jako obowiązek „zakupu
oferowanej energii z kogeneracji”. Nie oznacza to jednak, co potwierdza stan
faktyczny niniejszej sprawy, że przedsiębiorstwa takie jak powód były zobowiązane
akceptować każdą ofertę sprzedaży energii z kogeneracji, niezależnie od
wolumenu energii, jej ceny, czy innych parametrów. Przedsiębiorstwa zobowiązane
do wykonania obowiązku z art. 9a ust. 8 Prawa energetycznego musiały uzyskać
odpowiedni udział energii z kogeneracji (w 2006 r. na poziomie 15%) w energii
sprzedanej odbiorcom końcowym. Udział ten mógł zostać osiągnięty poprzez
wygenerowanie energii z kogeneracji w jednostkach wytwórczych należących do
zobowiązanego podmiotu bądź przez zakup energii z kogeneracji od jej
„zewnętrznych” wytwórców. W tym ostatnim przypadku, w znanej Sądowi
Najwyższemu z urzędu praktyce, obowiązek ten był realizowany przez obciążone
nim przedsiębiorstwa energetyczne w drodze zawierania incydentalnych bądź
opartych na długoterminowych relacjach handlowych umów z wytwórcami energii z
kogeneracji (wyrok Sądu Najwyższego z 12 sierpnia 2014 r., III SK 56/13). Ceny
energii z kogeneracji, jak również inne warunki umowy sprzedaży takiej energii,
były kształtowane przez strony umowy (przedsiębiorstwo zobowiązane do zakupu
oraz wytwórcę energii z kogeneracji). Prezes URE, według wiedzy Sądu
Najwyższego, nie regulował cen energii z kogeneracji. Interwencja Prezesa URE
ograniczała się tylko do określenia, przy zatwierdzaniu taryf dla przedsiębiorstw
energetycznych, poziomu ceny energii z kogeneracji, jaką Prezes URE uznawał za
koszt uzasadniony przedsiębiorstwa energetycznego przy kalkulacji maksymalnej
ceny sprzedaży energii elektrycznej przez to przedsiębiorstwo odbiorcy
końcowemu. Jak wynika chociażby z ustaleń faktycznych niniejszej sprawy,
przedsiębiorstwa energetyczne zobowiązane do zakupu energii z kogeneracji
nabywały ją niekiedy poniżej ceny uznanej przez Prezesa URE za uzasadniony
11
koszt zakupu energii z kogeneracji, a niekiedy powyżej tej ceny oraz powyżej ceny
sprzedaży energii elektrycznej odbiorcy końcowemu określonej w taryfie danego
przedsiębiorstwa, zatwierdzonej przez Prezesa URE. Z praktyki Sądu Najwyższego
wynika również, w tym także w niniejszej sprawie, że przedsiębiorstwa
energetyczne, które nie wykonały obowiązku z art. 9a ust. 8 Prawa
energetycznego, odmawiały przyjęcia ofert sprzedaży energii z kogeneracji po
cenie znacząco powyżej poziomu uwzględnianego przez Prezesa URE przy
kalkulacji taryf. Praktyka Sądu Najwyższego potwierdza także, że w okresie
obowiązywania art. 9a ust. 8 Prawa energetycznego w brzmieniu istotnym dla
rozstrzygnięcia niniejszej sprawy na rynku energetycznym w Polsce występował
niedobór energii z kogeneracji, co skutkowało kreowaniem przez Prezesa URE
różnych pragmatycznych rozwiązań służących sztucznemu zwiększeniu wolumenu
tej energii (np. umowy sprzedaży energii konwencjonalnej na wymianę za energię z
kogeneracji - wyrok Sądu Najwyższego z 12 sierpnia 2014 r., III SK 56/13).
Rozważając potrzebę wystąpienia do Trybunału Sprawiedliwości Unii
Europejskiej (TSUE) z pytaniem prejudycjalnym Sąd Najwyższy miał na względzie,
że w podobnej sprawie TSUE wypowiedział się już w wyroku z 13 marca 2001 r. w
sprawie C-379/98 PreussenElektra AG (ECLI:EU:C:2001:160). W kolejnych
orzeczeniach dotyczących różnych mechanizmów wsparcia dla przedsiębiorstw
energetycznych (z których żaden nie był zbliżony do mechanizmu przewidzianego a
art. 9a ust. 8 Prawa energetycznego) TSUE podtrzymał stanowisko wyrażone w
wyroku w sprawie C-379/98 PreussenElektra AG, jednakże za każdym razem
wskazywał na różnice w stanach faktycznych poszczególnych spraw,
uniemożliwiające zastosowanie rozumowania przyjętego w tej sprawie (wyroki
TSUE z 17 lipca 2008 r. w sprawie C-206/06 Essent Network Noord i in, pkt 74 oraz
z 19 grudnia 2013 r. w sprawie C-262/12 Vent De Colère i in., pkt 36). Sąd
Najwyższy miał także na względzie, że dokonana przez TSUE w sprawie C-379/98
PreussenElektra AG wykładnia pojęcia środków z zasobów państwowych uważana
jest za kontrowersyjną w piśmiennictwie (m.in. zob. A. Biondi, Some reflections on
the notion of „state resources” in EC state aid law, Fordham Int. L. Journal 2006,
vol. 30. No 5, s. 1426-1448; Ch. Koenig, J. Kuehling, EC control of aid granted
through state resources, Eur. State Aid Quarterly 2002, no 1, s. 7-18; M. Bronckers,
12
R. Vander Vlies, The European Court's PreussenElektra judgment: tensions
between EU principles and national renewable energy initiatives, E.C.L.R. 2001,
22(10), s. 458-468; K. Talus, EU energy law and policy: a critical account, Oxford
2013, s. 141-143). Na tej podstawie Sąd Najwyższy powziął wątpliwości, czy
wykładnia art. 107 TFUE dokonana przez TSUE w wyroku w sprawie C-379/98
PreussenElektra AG może znaleźć zastosowanie przy rozstrzyganiu o zasadności
skargi kasacyjnej E. w niniejszej sprawie. Sąd Najwyższy uwzględnił także
okoliczność, że kwestia sprzeczności art. 9a ust. 8 Prawa energetycznego została
po raz pierwszy podniesiona w niniejszej sprawie na etapie postępowania
kasacyjnego.
Uzasadniając potrzebę wystąpienia z pytaniami prejudycjalnymi w niniejszej
sprawie Sąd Najwyższy stwierdza, że podziela stanowisko E., zgodnie z którym Akt
akcesyjny (Dz.U.UE z 2003 r. L. 236, s. 33) nie wyłącza zastosowania art. 107
TFUE w niniejszej sprawie. Chociaż obowiązek zakupu energii z kogeneracji został
wprowadzony do prawa polskiego przed datą akcesji, to wynikające z niego
wsparcie dla wytwórców takiej energii ma charakter doraźny, uzależniony od
sytuacji rynkowej w danym roku (tj. ilości energii sprzedanej odbiorcom końcowym
przez przedsiębiorstwa zobowiązane oraz ilości energii z kogeneracji wytworzonej i
sprzedanej przez beneficjentów). Mechanizm wsparcia nie ma charakteru
określonego (zamkniętego) w tym znaczeniu, że przed datą akcesji znana była z
góry maksymalna kwota udzielanego wsparcia, krąg beneficjentów tego wsparcia
oraz okres funkcjonowania mechanizmu wsparcia wytwórców energii z kogeneracji.
Zgodnie z utrwalonym orzecznictwem TSUE zastosowanie art. 107 TFUE
uzależnione jest od spełniania następujących przesłanek: 1) interwencji państwa
lub przy użyciu zasobów państwowych, 2) wpływu tej interwencji na wymianę
handlową między państwami członkowskimi, 3) przyznania beneficjentowi korzyści,
4) zakłócenia konkurencji lub groźby jej zakłócenia (wyrok TSUE z 19 grudnia
2013 r. w sprawie C-262/12 Vent De Colère i in., pkt 15 i powołane tam
orzeczenia).
Sąd Najwyższy uznaje, że w stanie faktycznym niniejszej sprawy spełniona
jest przesłanka selektywności, ponieważ ze wsparcia wynikającego z obowiązku
zakupu energii z kogeneracji korzystają tylko niektórzy wytwórcy energii. Energia z
13
kogeneracji jest zaś idealnym substytutem energii konwencjonalnej z punktu
widzenia jej walorów użytkowych. Obwiązek zakupu energii z kogeneracji taki jak
przewidziany w art. 9a ust. 8 Prawa energetycznego przyznawał wytwórcom energii
korzyść w postaci faktycznej (wynikającej z niedoboru tej energii w 2006 r. oraz
kary pieniężnej za niewykonanie obowiązku) gwarancji sprzedaży wyprodukowanej
energii po dowolnej cenie, jaką było skłonne zaakceptować przedsiębiorstwo
energetyczne zobowiązane do realizacji tego obowiązku (w oderwaniu od kosztów
wytworzenia energii z kogeneracji lub cen rynkowych energii elektrycznej). Taka
konstrukcja obowiązku z art. 9a ust. 8 Prawa energetycznego co najmniej groziła
zakłóceniem konkurencji w sektorze wytwarzania energii elektrycznej. Ponadto, z
uwagi na obowiązek zakupu energii z kogeneracji wyłącznie w źródłach energii
zlokalizowanych na terytorium Rzeczpospolitej Polskiej, obowiązek z art. 9a ust. 8
Prawa energetycznego mógł wpływać na wymianę handlową między państwami
członkowskimi z powodu faworyzowania krajowych wytwórców energii z
kogeneracji.
Wątpliwości Sądu Najwyższego wywołuje natomiast zagadnienie, czy
spełniona jest ta przesłanka zastosowania art. 107 TFUE, która odnosi się do
„interwencji państwa lub przy użyciu zasobów państwowych”.
Z orzecznictwa TSUE wynika dla Sądu Najwyższego jednoznacznie, że
skoro obowiązek zakupu energii z kogeneracji wynika z ustawy, należy przypisać
go państwu (wyrok TSUE z 19 grudnia 2013 r. w sprawie C-262/12 Vent De Colère
I in., pkt 18). Wątpliwości interpretacyjne Sądu Najwyższego w niniejszej sprawie
wynikają z kontrowersji, jakie w praktyce i doktrynie wywołuje stosowanie art. 107
TFUE i pojęcia „zasobów państwowych” do sytuacji, w których państwo
członkowskie narzuca – z różnych powodów - niektórym uczestnikom rynku sposób
działania faworyzujący ich konkurentów bądź posługuje się przy realizacji własnych
zamierzeń kontrolowanymi przez siebie podmiotami prawa prywatnego, które
uczestniczą w grze rynkowej na równoprawnych zasadach z podmiotami
kontrolowanymi przez kapitał prywatny.
Sąd Najwyższy, analizując orzecznictwo TSUE dotyczące zagadnień
objętych pierwszym pytaniem prejudycjalnym, skłania się do przyjęcia takiej
wykładni art. 107 TFUE, zgodnie z którą przewidziany w art. 9a ust. 8 Prawa
14
energetycznego obowiązek zakupu energii z kogeneracji nie stanowi pomocy
publicznej w rozumieniu art. 107 TFUE, ponieważ – wbrew argumentacji powoda –
przy realizacji tego obowiązku w okolicznościach niniejszej sprawy nie doszło do
„użycia zasobów państwowych”.
W sprawie PreussenElektra Trybunał orzekł, że nie stanowi przejawu
interwencji z użyciem zasobów państwowych nałożony na prywatne
przedsiębiorstwa zajmujące się zaopatrzeniem w energię elektryczną obowiązek
zakupu energii elektrycznej wytworzonej z odnawialnych źródeł energii po
ustalonych cenach minimalnych w zakresie, w jakim nie doszło do żadnego
pośredniego bądź bezpośredniego przeniesienia zasobów państwowych do
przedsiębiorstw wytwarzających ten rodzaj energii elektrycznej (pkt 59). W sprawie
Essent Netwerk Noord i in. (pkt 74) TSUE potwierdził, że w sprawie
PreussenElektra przedsiębiorstwa prywatne nie były uprawnione przez państwo
członkowskie do zarządzania zasobami państwowymi, lecz spoczywał na nich
obowiązek zakupu przy użyciu własnych zasobów finansowych. Z kolei w sprawie
Vent De Colère TSUE podkreślił, że w sprawie PreussenElektra zasoby finansowe,
którymi gospodarowały przedsiębiorstwa zobowiązane do nabywania energii ze
źródeł odnawialnych „nie były w żadnej chwili pod kontrolą państwową i nie istniał
żaden ustanowiony i regulowany przez państwo członkowskie mechanizm […]
rekompensaty dodatkowych kosztów wynikających z tego obowiązku zakupu i za
pomocą którego państwo gwarantowało tym podmiotom prywatnym całkowite
pokrycie wspomnianych dodatkowych kosztów”.
Opierając się na analizie powołanych powyżej wyroków Sąd Najwyższy
uważa, że w niniejszej sprawie pomoc państwa dla wytwórców energii z
kogeneracji wynika z działań państwa (ustawowy obowiązek zakupu energii z
kogeneracji), lecz nie jest dostarczana jej beneficjentom w postaci zasobów
państwowych. Obowiązek zakupu energii z kogeneracji jest tak skonstruowany, że
wsparcie dla wytwórców takiej energii finansowane jest przez innych uczestników
rynku energetycznego, którzy częściowo pozyskują środki na zakup tej energii z
opłat z tytułu sprzedaży energii odbiorcom końcowym, a częściowo (w przypadku
zakupu energii z kogeneracji po cenie wyższej niż uwzględniona przez Prezesa
URE w kalkulacji taryf) z własnych zasobów finansowych. Państwo polskie i jego
15
organy nie gromadzą od przedsiębiorstw energetycznych bądź odbiorców
końcowych żadnych środków, które następnie byłyby transferowane na rzecz
wytwórców energii z kogeneracji. Środki te muszą zgromadzić na własny rachunek i
własne ryzyko przedsiębiorstwa energetyczne, na których ciąży obowiązek, o
którym mowa w art. 9a ust. 8 Prawa energetycznego. W piśmiennictwie podkreśla
się zaś, iż okoliczność ta przemawia przeciwko kwalifikacji środka jako pomocy
publicznej (K. Talus, EU energy law and policy: a critical account, Oxford 2013,
s. 143).
Sąd Najwyższy zauważa, że w wyroku TSUE z 19 grudnia 2013 r. w sprawie
C-262/12 Vent De Colère i in. przyjęto, iż fundusze zasilane z obowiązkowych opłat
nakładanych przez ustawodawstwo państwa członkowskiego, zarządzane
i dzielone zgodnie z tym ustawodawstwem, mogą być uznane za zasoby
państwowe w rozumieniu art. 107 ust. 1 TFUE, nawet jeśli są zarządzane przez
podmioty odrębne od władz publicznych (pkt 25). Zdaniem Sądu Najwyższego, w
odróżnieniu od stanu prawnego ocenianego w tym orzeczeniu, przepis art. 9a ust. 8
Prawa energetycznego nie nakłada na państwo polskie obowiązku pokrywania
kosztów wytwórców energii z kogeneracji. Nie zachodzi także przypadek, o którym
mowa w pkt 27 wyroku w sprawie Vent De Colère i in., ponieważ przedsiębiorstwa
takie jak powód nie pobierają od odbiorców końcowych opłat, które służą
sfinansowaniu zakupu energii z kogeneracji, a gdy zebrane opłaty okazują się
niewystarczające otrzymują dofinansowanie od państwa, lecz sprzedają odbiorcom
końcowym energię elektryczną po cenie określonej w taryfie, która to cena
uwzględnia w ramach uzasadnionych kosztów powoda cenę zakupu energii z
kogeneracji, której rozsądną wysokość ustala Prezes URE w sposób jednakowy dla
wszystkich przedsiębiorstw energetycznych zobowiązanych do wykonania
obowiązku, o którym mowa w art. 9a ust. 8 Prawa energetycznego.
Sąd Najwyższy podziela stanowisko piśmiennictwa, zgodnie z którym dla
rozstrzygnięcia podjętego w sprawie PreussenElektra istotne znaczenie miało to, że
państwo ograniczyło się do uchwalenia obowiązku zakupu energii z elektrowni
wiatrowych oraz określenia zasad realizacji tego obowiązku, natomiast nie włączyło
się w żadne działania na etapie jego realizacji (K. Talus, EU energy law and policy:
a critical account, Oxford 2013, s. 143). Sąd Najwyższy podkreśla, że Prawo
16
energetyczne nie przewiduje żadnego mechanizmu rekompensaty
przedsiębiorstwom takim jak powód kosztów wynikających z realizacji obowiązku, o
którym mowa w art. 9a ust. 8 Prawa energetycznego. Mechanizm wsparcia
wynikający z art. 9a ust. 8 Prawa energetycznego nie przewiduje także żadnego
mechanizmu gromadzenia i dysponowania środków pod kontrolą państwową.
Dlatego, zdaniem Sądu Najwyższego, wyrok TSUE w sprawie C-206/06 Essent
Network Noord i in. nie znajduje zastosowania w niniejszej sprawie, podobnie jak
wyrok z 11 lutego 2009 r. w sprawie T-25/07 Iride SpA (ECLI:EU:T:2009:33), gdzie
środki na pokrycie kosztów osieroconych gromadzono na specjalnym rachunku,
stanowiły one własność państwa, a następnie wypłacono je beneficjentom pomocy
publicznej.
Sąd Najwyższy odnotowuje jednak, iż w piśmiennictwie wskazuje się na
znaczenie subtelnych różnic w okolicznościach faktycznych poszczególnych spraw,
w których wsparcie dla pewnych kategorii uczestników rynku uznawano za pomoc z
zasobów państwowych bądź za pomoc nie z zasobów państwowych oraz na
wyjątkowo wąską interpretację pojęcia „zasobów państwowych” w sprawie
PreussenElektra (M. Bronckers, R. Vander Vlies, The European Court's
PreussenElektra judgment: tensions between EU principles and national renewable
energy initiatives, E.C.L.R. 2001, 22(10), s. 462; A. Knaul, F.P. Flores [w:] red.
J. Faull, A. Nikpay, The EC law of competition, Oxford 2007, s. 1706). Nie można
zatem wykluczyć, że zasady obowiązku zakupu energii przewidzianego w art. 9a
ust. 8 Prawa energetycznego zostaną uznane przez TSUE za wymagające innego
potraktowania niż obowiązek, którego dotyczyła sprawa PreussenElektra.
Sąd Najwyższy ma także na względzie, iż z późniejszego orzecznictwa
TSUE wynika, że pojęcie interwencji z użyciem zasobów państwowych obejmuje
zarówno korzyści bezpośrednio przyznane przez państwo, jak i te przyznane przez
wyznaczone albo utworzone przez to państwo instytucje publiczne lub prywatne
(wyrok TSUE z 19 grudnia 2013 r. w sprawie C-262/12 Vent De Colère i in., pkt 20).
Powód, jako przedsiębiorstwo energetyczne działające w formie spółki akcyjnej, nie
został utworzony w celu przekazywania zasobów państwowych na rzecz
wytwórców energii z kogeneracji, lecz w celu normalnego prowadzenia działalności
gospodarczej na rynku energetycznym. Niemniej, rozpoznając niniejszą sprawę
17
Sąd Najwyższy powziął wątpliwości co do zgodności obowiązku zakupu energii z
kogeneracji z art. 107 TFUE w związku z analizą poglądów TSUE wyrażonych w
wyroku z 13 marca 2001 r. w sprawie C-379/98 PreussenElektra AG, dotyczących
znaczenia struktury kapitałowej przedsiębiorstw energetycznych uczestniczących w
tym postępowaniu przy ocenie zgodności przepisów krajowych z unijnymi regułami
pomocy publicznej. W pkt. 55 uzasadnienia TSUE podkreślił, że PreussenElektra
jest spółką córką podmiotu, który w 100% jest kontrolowany przez kapitał prywatny,
zaś udział władz lokalnych w kapitale przedsiębiorstwa Schleswag wynosił tylko
34,7% (65,3% należało do PressuenElektra). Powyższa ustalenia stanowiły, w
ocenie Sądu Najwyższego, podstawę dla przyjęcia przez TSUE tezy wyrażonej w
punkcie 59 uzasadnienia, zgodnie z którą „obowiązek nałożony na prywatnych
dostawców energii nabywania energii wytwarzanej w źródłach odnawialnych po
ustalone minimalne cenie nie obejmuje ani bezpośredniego ani pośredniego
transferu zasobów państwowych do przedsiębiorstw, które wytwarzają tego rodzaju
energię”. Z drugiej strony Sąd Najwyższy odnotowuje, że według piśmiennictwa
obowiązek taki jak przewidziany w prawie krajowym ocenianym w sprawie
PreussenElektra obciążający w jednakowym stopniu przedsiębiorstwa prywatne i
publiczne nie stanowi pomocy przyznanej z „zasobów państwowych” (Ch. Koenig,
J. Kuehling, EC control of aid granted through state resources, European State Aid
Quarterly 2002, no 1, s. 16).
Sąd Najwyższy podkreśla, że przewidziany w prawie polskim obowiązek
zakupu energii z kogeneracji został nałożony na wszystkich sprzedawców energii
elektrycznej. Jednakże za faktyczną realizację tego obowiązku odpowiadały w
2006 r. podmioty takie jak powód, kontrolowane przez Skarb Państwa (udział
Państwa Polskiego w kapitale powoda w 2006 r. wynosił 100%). Stąd, zdaniem
Sądu Najwyższego, potrzeba zajęcia stanowiska TSUE co do prawidłowości
preferowanej przez Sąd Najwyższy wykładni art. 107 TFUE w kontekście wyroku
TSUE z 13 marca 2001 r. w sprawie C-379/98 PreussenElektra AG.
Sąd Najwyższy uważa, że w odniesieniu do znaczenia jakie w niniejszej
sprawie należy przypisać 100% kontroli w 2006 r. kapitału akcyjnego powoda przez
Skarb Państwa, zastosowanie powinna znaleźć wykładnia art. 107 TFUE dokonana
przez TSUE w wyroku z 16 maja 2002 r. w sprawie C-482/99 w sprawie Francja p.
18
Komisji (Stardust Marine, ECLI:EU:C:2002:294). Sąd Najwyższy podkreśla, że w
świetle ustaleń faktycznych niniejszej sprawy organy państwa polskiego
odpowiedzialne za wykonywanie uprawnień właścicielskich Skarbu Państwa w
żaden sposób nie oddziaływały na powoda w zakresie realizacji obowiązku zakupu
energii z kogeneracji w 2006 r. Autonomia powoda w zakresie realizacji obowiązku,
o którym mowa w art. 9a ust. 8 Prawa energetycznego, nie została ograniczona
przez organy państwa. Nie wydały one E. wytycznych co do tego, u jakiego
wytwórcy energii z kogeneracji ma się zaopatrzyć w energię, ani na jakich
warunkach ma tę energię nabyć. Z tytułu 100% udziału Skarbu Państwa w kapitale
akcyjnym powoda w 2006 r. zasady działania powoda na rynku przy realizacji
obowiązku z art. 9a ust. 8 Prawa energetycznego w żaden sposób nie odbiegały od
zasad działania podmiotów kontrolowanych w 100% przez kapitał prywatny, czego
dowodzi chociażby odrzucenie ofert sprzedaży energii z kogeneracji uznanych
przez powoda za zbyt drogie. Sąd Najwyższy ma także na względzie, że powód
działając w formie spółki akcyjnej traktowany jest w polskim systemie prawnym tak
jak każdy inny przedsiębiorca w zakresie zastosowania reguł konkurencji.
Dlatego Sąd Najwyższy skłania się do przyjęcia poglądu, zgodnie z którym
przyjęcie założenia o udzielaniu wsparcia producentom energii z kogeneracji z
zasobów państwowych (w ramach realizacji obowiązku z art. 9a ust. 8 Prawa
energetycznego) wyłącznie na podstawie tej okoliczności, że w 2006 r. udział
Skarbu Państwa w kapitale akcyjnym powoda wynosił 100%, byłoby sprzeczne z
wykładnią art. 107 TFUE dokonaną przez TSUE w sprawie Francja p. Komisji
(Stardust Marine).
W świetle powyższych wywodów Sąd Najwyższy, rozstrzygając
samodzielnie problem prawny objęty pierwszym pytaniem prejudycjalnym, uznałby,
że obowiązek zakupu energii z kogeneracji taki jak przewidziany w art. 9a ust. 8
Prawa energetycznego nie narusza art. 107 TFUE, ponieważ wsparcie dla
producentów energii z kogeneracji nie było udzielane z zasobów państwowych
bądź choćby przy ich pośrednim użyciu.
Jeżeli TSUE nie podzieli poglądów Sądu Najwyższego dotyczących
odpowiedzi na pierwsze pytanie, zachodzi potrzeba rozstrzygnięcia kolejnych
dwóch problemów prawnych dotyczących podmiotowego zakresu zastosowania
19
art. 107 TFUE oraz skutków naruszenia tego przepisu dla postępowania w
niniejszej sprawie.
Zdaniem Sądu Najwyższego, przepis art. 107 TFUE jest bezpośrednio
skuteczny w tym znaczeniu, że na naruszenie tego przepisu w postępowaniach
przed sądami krajowymi bądź w postępowaniach przed organami unijnymi mogą
powoływać się podmioty będące konkurentami beneficjentów pomocy publicznej. W
sprawie PreussenElektra, gdzie ostatecznie przyjęto, że stan faktyczny sprawy nie
jest objętym zakresem normowania art. 107 TFUE, zastosowanie tego przepisu
rozważono w sporze między przedsiębiorstwem obrotu (zobowiązanym do zakupu
energii wiatrowej) a wytwórcą energii (zobowiązanym do dokonania na rzecz
przedsiębiorstwa obrotu dodatkowych płatności z tytułu uzyskania przez nie
określonego udziału energii wiatrowej w sprzedaży energii ogółem). Nie ulega także
wątpliwości, że na naruszenie art. 107 TFUE mogą się powoływać podmioty, które
tak jak powód są kontrolowane przez państwo członkowskie (np. wyrok Sądu z 5
kwietnia 2006 r. w sprawie T-351/02 Deutsche Bahn p. Komisji,
ECLI:EU:T:2006:104).
Natomiast w niniejszej sprawie powód nie występuje w roli konkurenta
poszkodowanego udzieleniem pomocy publicznej wytwórcom kogeneracji.
Podkreślić bowiem należy, że – jak wynika to uzasadnienia potrzeby udzielenia
odpowiedzi przez TSUE na pierwszy pytanie prejudycjalne - art. 107 TFUE może
znaleźć zastosowanie w niniejszej sprawie wyłącznie w przypadku przyjęcia
założenia, zgodnie z którym realizacja obowiązku zakupu energii z kogeneracji
przez powoda jest udzieleniem pomocy publicznej, ponieważ środki finansowe
wygospodarowane przez powoda są zasobami państwowymi. To zaś oznacza, że
powód występuje w roli „wehikułu będącego emanacją państwa członkowskiego”,
za pomocą którego wdrażany jest program pomocy publicznej.
Zdaniem Sądu Najwyższego, w świetle dotychczasowego orzecznictwa
TSUE zakres podmiotowy art. 107 TFUE nie jest tak szeroki, by na bezpośredni
skutek tego przepisu mógł się powołać w postępowaniu przed sądem krajowym taki
podmiot. Dlatego w braku stosownego prejudykatu TSUE w tej kwestii, Sąd
Najwyższy uważa, że powód nie może skutecznie powołać się na naruszenie
20
art. 107 TFUE w postępowaniu z odwołania od decyzji Prezesa URE nakładającej
karę pieniężną z tytułu niewykonania obowiązku zakupu energii z kogeneracji.
Natomiast w przypadku pozytywnej odpowiedzi TSUE na dwa pierwsze
pytania prejudycjalne, Sąd Najwyższy uważa, że także odpowiedź na trzecie
pytanie powinna być pozytywna. Z dotychczasowego orzecznictwa wynika, że
naruszenie art. 108 ust. 3 TFUE nakłada na sądy państw członkowskich szeroko
zakrojony obowiązek ochrony praw przedsiębiorstw poszkodowanych udzieleniem
pomocy publicznej w sposób niezgodny z prawem unijnym (w wyroku TSUE z 21
listopada 1991 r. w sprawie FNCE, ECLI:EU:C:1991:440, pkt 12 mowa o obowiązku
wyciągnięcia wszystkich konsekwencji dopuszczalnych w prawie krajowym). Sądy
krajowe mogą uznać umowy zawarte w wykonaniu takiej pomocy publicznej za
nieważne, orzekać o zwrocie pomocy, zaprzestaniu jej wypłacania bądź
odpowiedzialności odszkodowawczej państwa (A. Knaul, F.P. Flores [w:] red. J.
Faull, A. Nikpay, The EC law of competition, Oxford 2007, s. 1783-1784; B. Kurcz,
Rola sądów krajowych w egzekwowaniu zakazu antykonkurencyjnej pomocy
państwa – wybrane aspekty, Europejski Przegląd Sądowy 2005, nr 11, s. 19).
Zdaniem Sądu Najwyższego, art. 4 ust. 3 TUE wymaga także, aby sąd krajowy,
orzekający w sprawie z odwołania od decyzji organu administracji nakładającej karę
pieniężną na przedsiębiorstwo z tytułu niewykonania obowiązku zakwalifikowanego
jako niedozwolona pomoc publiczna, mógł odmówić zastosowania przepisów
sankcjonujących taki obowiązek z powodu jego sprzeczności z art. 107 TFUE w
związku z art. 108 ust. 3 TFUE.
Biorąc powyższe pod rozwagę, Sąd Najwyższy orzekł jak w sentencji
postanowienia, uznając wystąpienie z pytaniami prejudycjalnymi do Trybunału
Sprawiedliwości Unii Europejskiej za konieczne do rozstrzygnięcia sprawy.