Pełny tekst orzeczenia

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 24 października 2013 r.

Sąd Apelacyjny w Katowicach III Wydział Pracy i Ubezpieczeń Społecznych

w składzie:

po rozpoznaniu w dniu 24 października 2013r. w Katowicach

sprawy z odwołania L. M. (L. M. )

przeciwko Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych Oddział w C.

o prawo do emerytury

na skutek apelacji Zakładu Ubezpieczeń Społecznych Oddział w C.

od wyroku Sądu Okręgowego - Sądu Pracy i Ubezpieczeń Społecznych

w Częstochowie

z dnia 15 listopada 2012r. sygn. akt IV U 1416/12

oddala apelację.

/-/ SSA I.Goik /-/ SSA M.Procek /-/ SSA M.Żurecki

Sędzia Przewodniczący Sędzia

Sygn. akt III AUa 115/13

UZASADNIENIE

Wyrokiem z dnia 15 listopada 2012 roku Sąd Okręgowy - Sąd Pracy
i Ubezpieczeń Społecznych w Częstochowie zmienił zaskarżoną decyzję organu rentowego Zakładu Ubezpieczeń Społecznych Oddziału w C. i przyznał ubezpieczonej L. M. emeryturę w ustawowej wysokości, począwszy
od 1 czerwca 2012 roku.

Sąd Okręgowy wskazał, że L. M. urodziła się (...)
W dniu 5 czerwca 2012 roku złożyła wniosek o przyznanie jej prawa do emerytury na podstawie art. 184 ustawy z dnia 17 grudnia 1998 roku o emeryturach i rentach z FUS (Dz. U. z 2009 roku, nr 153, poz. 1227 ze zm.). Jako bezsporne w sprawie Sąd pierwszej instancji uznał, że na dzień 1 stycznia 1999 roku ubezpieczona posiada wymagany 20-letni okres składkowy i nieskładkowy, o którym mowa w art. 27 (20 lat, 11 miesięcy i 18 dni). Bezspornym jest także jej okres pracy w warunkach szczególnych w łącznym wymiarze 14 lat 8 miesięcy i 22 dni. Dalej Sąd ten podniósł, że ubezpieczona nie jest członkiem OFE oraz nie pozostaje w stosunku pracy, a także ma wymagany wiek 55 lat, który osiągnęła (...) roku.

Na podstawie akt rentowych ubezpieczonej, świadectwa pracy w warunkach szczególnych z dnia 26 czerwca 2012 roku, Sąd Okręgowy ustalił,
że wnioskodawczyni zatrudniona była w (...) Zakładach (...) w L. (później Zakładach (...) Spółka Akcyjna w L.)
od 29 września 1975 roku do 31 sierpnia 1992 roku, w tym od 22 listopada 1981 roku do 31 czerwca 1988 roku przebywała na urlopach wychowawczych. Następnie
w zakładach tych pracowała od 1 kwietnia 1994 roku do 15 czerwca 1994 roku,
od 1 września 1994 roku do 30 sierpnia 1995 roku oraz od 4 września 1995 roku
do 30 listopada 2008 roku.

Według ustaleń Sądu Okręgowego, ubezpieczona do 31 grudnia 1998r. stale
i w pełnym wymiarze czasu pracy pracowała w warunkach szczególnych:
od 29 września 1975 roku do 30 września 1976 roku przy produkcji tkanin powlekanych, gumowanych i wyrobów z tych tkanin – określonym w dziale VII poz. 7 wykazu A załącznika do rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 7 lutego 1983 roku; następnie od 1 października 1976 roku do 21 listopada 1981 roku, od 1 kwietnia 1988 roku do 31 sierpnia 1992 roku, od 17 czerwca 1996 roku do 30 listopada 1996 roku, apelująca pracowała przy obróbce surowców włókienniczych i ich przędzeniu – odpowiadającej opisowi działu VII poz. 1 wykazu A załącznika do w/w rozporządzenia.

Natomiast w okresach od 1 kwietnia 1994 roku do 15 czerwca 1994 roku,
od 1 września 1994 roku do 30 sierpnia 1995 roku, od 14 września 1995 roku
do 16 czerwca 1996 roku oraz od 1 grudnia 1996 roku do 31 grudnia 1998 roku, ubezpieczona pracowała przy produkcji i wykańczaniu wyrobów włókienniczych – określonych w dziale VII poz. 4 wykazu A załącznika do tego rozporządzenia.

Zgodnie z ustaleniami Sądu pierwszej instancji ubezpieczona pobierała zasiłki chorobowe w okresach: od 3 grudnia do 6 grudnia 1991 roku (4 dni), od 6 stycznia do 11 stycznia 1992 roku (6 dni), od 14 stycznia do 31 stycznia 1992 roku (18 dni),
od 1 lutego do 29 lutego 1992 roku (29 dni), od 1 marca do 10 marca 1992 roku
(10 dni), od 11 marca - 30 marca (20 dni), od 31 marca do 12 kwietnia 1992 roku
(13 dni), od 14 lipca do 18 lipca 1992 roku (5 dni), od 10 marca do 19 marca 1995 roku (10 dni), od 13 maja do 24 maja 1996 roku (12 dni), od 16 marca do 27 marca 1998 roku (12 dni), co łącznie dało 139 dni (4 miesiące i 19 dni).

Okresy te nie zostały wliczone przez organ rentowy do stażu pracy ubezpieczonej w warunkach szczególnych, potwierdzonych świadectwem pracy
w warunkach szczególnych z dnia 26 czerwca 2012r., co w konsekwencji doprowadziło do uznania przez organ rentowy łącznego stażu ubezpieczonej
w warunkach szczególnych jedynie w wymiarze 14 lat, 8 miesięcy i 22 dni.

Dokonując rozważań prawnych, Sąd Okręgowy powołał się na treść art. 184, art. 32 ust. 1a i 4 ustawy z dnia 17 grudnia 1998 roku o emeryturach i rentach z FUS (Dz. U. z 2009 roku, nr 153, poz. 1227 ze zm.) oraz § 4 rozporządzenia Rady Ministrów z dnia 7 lutego 1983 roku w sprawie wieku emerytalnego pracowników zatrudnionych w szczególnych warunkach lub szczególnym charakterze (Dz. U.
z 1983r. Nr 8, poz. 43 ze zm.) uznając, że ubezpieczona na dzień 1 stycznia 1999 roku legitymuje się łącznym stażem pracy w warunkach szczególnych w wymiarze ponad 15 lat.

Motywując swoje rozstrzygnięcie Sąd pierwszej instancji wskazał,
że w niniejszej sprawie spór sprowadzał się do tego, czy okresy pobierania zasiłków chorobowych w łącznej ilości 139 dni podlegają uwzględnieniu przy ustalaniu okresu zatrudnienia w szczególnych warunkach, a tym samym czy ubezpieczona legitymuje się co najmniej 15-letnim okresem takiego zatrudnienia.

Zdaniem Sąd Okręgowego, rozstrzygnięcie tej kwestii sprowadzało się do określenia wzajemnego stosunku przepisów art. 184 i 32 ust. 1a ustawy o emeryturach i rentach z FUS (ust. 1a został dodany do art. 32 ustawą z dnia 20 kwietnia 2004 roku o zmianie ustawy o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych oraz niektórych innych ustaw - Dz. U. nr 121, poz. 1264, która weszła w życie 1 lipca 2004 roku).

Sąd pierwszej instancji podzielił pogląd Sądu Najwyższego sprowadzający się do tezy, iż wykazanie w dniu 1 stycznia 1999 roku określonego w art. 184 ustawy
z dnia 17 grudnia 1998 roku o emeryturach i rentach okresu wykonywania pracy
w szczególnych warunkach wyłącza ponowne ustalenie tego okresu po osiągnięciu wieku emerytalnego, według zasad wynikających z art. 32 ust. 1a pkt 1 obowiązujących po dniu 1 lipca 2004 roku czyli z pominięciem okresów zasiłków chorobowych (zob. wyroki Sądu Najwyższego z dnia: 23 kwietnia 2010 roku,
sygn. akt II UK 313/09, Lex nr 604213 i 13 lipca 2011 roku, sygn. akt I UK 12/11, Lex nr 989126).

Sąd ten przyjął za Sądem Najwyższym, że w przepisie art. 184 ustawy
o emeryturach i rentach ustawodawca utrwalił sytuację osób, które w dniu wejścia
w życie ustawy wypełniły warunki stażu szczególnego i ogólnego i zadeklarował ich przyszłe prawo do emerytury w wieku wcześniejszym; przez wydanie tego przepisu nastąpił stan związania, tj. zobowiązania się przez Państwo do powstrzymania się od jakiejkolwiek ingerencji w istniejące prawo tymczasowe.

Wobec tego przewidziana w ustawie ekspektatywa prawa do emerytury nie mogła wygasnąć na skutek nowej regulacji ustalania stażu zatrudnienia. Gwarancji przyszłego prawa do emerytury złożonej wobec osób, o których mowa w art. 184 ustawy, ustawodawca nie mógł już naruszyć przez ustalanie innego sposobu wyliczenia ich stażu ubezpieczenia. Stąd ocena, że wykazanie w dniu 1 stycznia 1999 roku określonego w art. 184 ustawy okresu wykonywania pracy w warunkach szczególnych wyłącza ponowne ustalanie tego okresu po osiągnięciu wieku emerytalnego, według zasad wynikających z art. 32 ust. 1a pkt 1 obowiązujących po dniu 1 lipca 2004 roku. Sąd Okręgowy podniósł, że pogląd ten wzmacnia treść art. 32 ust. 4 ustawy emerytalnej, odsyłającą w zakresie warunków emerytalnych do przepisów dotychczasowych (obowiązujących przed dniem 1 stycznia 1999 roku).

Wobec powyższego Sąd Okręgowy, przyjmując, iż ubezpieczona spełnia wszystkie warunki do przyznania prawa do emerytury, orzekł jak w sentencji,
w oparciu o art. 477 ¹⁴ § 2 k.p.c. i art. 129 ust. 1 ustawy o emeryturach i rentach z FUS.

W apelacji od przedstawionego orzeczenia organ rentowy zarzucił Sądowi pierwszej instancji naruszenie przepisów prawa materialnego, a to art. 184 ust. 1
w zw. z art. 32 ust. la ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach
z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (Dz. U. z 2009 r. nr 43 poz. 296 ze zm.)
w związku z § 4 wymienionego rozporządzenia poprzez przyznanie ubezpieczonej prawa do wcześniejszej emerytury z tytułu pracy w warunkach szczególnych
w sytuacji niespełnienia przesłanki wymaganej do przyznania prawa do tego świadczenia, tj. posiadania co najmniej 15-letniego okresu pracy w warunkach szczególnych, wykonywanej stale i w pełnym wymiarze, liczonej z wyłączeniem okresu pobierania zasiłków chorobowych po dniu 14 listopada 1991r.

Wskazując na powyższy zarzut, organ rentowy wniósł o oddalenie odwołania ubezpieczonej.

Uzasadniając wniesiony środek odwoławczy apelujący wskazał,
że po wyłączeniu okresów przebywania ubezpieczonej na zasiłkach chorobowych
z okresu pracy w warunkach szczególnych wymienionych w świadectwie pracy
w warunkach szczególnych ubezpieczona nie legitymuje się posiadaniem 15 lat pracy w warunkach szczególnych, zgodnie z art. 32 ust. la ustawy o emeryturach i rentach
z FUS.

Organ rentowy podkreślił, że ustawa, która wprowadziła ten przepis, tj. ustawa z dnia 20 kwietnia 2004 r. o zmianie ustawy o emeryturach i rentach z FUS oraz niektórych innych ustaw (Dz. U. nr 121, poz. 1264) nie zawierała przepisów intertemporalnych.

Apelujący powołał się na stanowisko Trybunału Konstytucyjnego wyrażone
w wyroku z dnia 11 lutego 1992 r. (K 14/91 OTK 1992 cz. I), według którego osoby ubezpieczone muszą liczyć się z tym, że w warunkach recesji gospodarczej lub niekorzystnych trendów demograficznych, w sytuacji gdy spadają wpływy ze składek ubezpieczeniowych, Państwo może być zmuszone zmienić obowiązujące regulacje prawne także na niekorzyść ubezpieczonych, dostosowując zakres realizacji praw socjalnych do warunków i możliwości ekonomicznych Państwa. Zasada ochrony praw nabytych chroni przy tym wyłącznie oczekiwania usprawiedliwione i racjonalne.

Ustawodawca może zatem - zdaniem organu rentowego - ingerować
w oczekiwania, które nie mają charakteru ekspektatyw.

Organ rentowy powołując się na treść art. 100 ustawy emerytalnej wskazał,
że ubezpieczona wszystkie warunki niezbędne do przyznania świadczenia spełniła
w dniu ukończenia wieku emerytalnego, tj. w dniu (...) r. Dlatego według jego oceny, w dniu 31 grudnia 1998 r. ubezpieczona nie mogła pozostawać
w przekonaniu, że prawo do żądanego świadczenia jej przysługuje, ponieważ przez okres 14 lat ustawodawca mógł zmieniać przepisy wielokrotnie w związku ze zmianą sytuacji społeczno - gospodarczej w kraju. Stąd też zdaniem skarżącego ubezpieczona nie posiadała ekspektatywy tego prawa, w którą ustawodawca nie może ingerować.

Ubezpieczona wniosła o oddalenie apelacji.

Sąd Apelacyjny ustalił i zważył, co następuje:

Przyjmując ustalenia poczynione przez Sąd pierwszej instancji jako własne, uznał, że apelacja nie zasługuje na uwzględnienie.

Przypomnieć zatem należy, iż przepis art. 184 ust. 1 ustawy o emeryturach
i rentach stanowi, że ubezpieczonym urodzonym po dniu 31 grudnia 1948 r. przysługuje emerytura po osiągnięciu wieku przewidzianego w art. 32, 33, 39 i 40, jeżeli w dniu wejścia w życie tej ustawy osiągnęli:

1) okres zatrudnienia w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze wymaganym w przepisach dotychczasowych do nabycia prawa do emerytury
w wieku niższym niż 60 lat - dla kobiet i 65 lat - dla mężczyzn oraz

2) okres składkowy i nieskładkowy, o którym mowa w art. 27.

Jak wskazuje Sąd Najwyższy w - trafnie cytowanym przez Sąd Okręgowy - wyroku z dnia 23 kwietnia 2010 r. ( II UK 313/09, OSNP 2011 nr 19-20, poz. 260), osiągnięcie do dnia 1 stycznia 1999 r. okresu pracy w szczególnych warunkach,
o którym mowa w art. 184 ust. 1 pkt 1 ustawy o emeryturach i rentach, wyłącza ponowne ustalenie tego okresu po osiągnięciu wieku emerytalnego według zasad wynikających z art. 32 ust. 1a pkt 1 tej ustawy, obowiązujących od dnia 1 lipca 2004 r. W motywach zaprezentowanego orzeczenia Sąd Najwyższy wskazał, że wyjaśnione kontrowersje sprowadzały się do określenia wzajemnego stosunku przepisów art. 184 do art. 32 ust. 1a ustawy o emeryturach i rentach, w związku z późniejszymi zmianami stanu prawnego wprowadzonymi do art. 32, który określa warunki nabycia prawa
do wcześniejszej emerytury z tytułu pracy w szczególnych warunkach lub
w szczególnym charakterze po dniu 1 lipca 2004 r. W przepisie tym postanowiono,
że przy ustalaniu takich okresów zatrudnienia nie uwzględnia się okresów niewykonywania pracy, za które pracownik po dniu 14 listopada 1991 r. otrzymał wynagrodzenie lub świadczenia z ubezpieczenia społecznego w razie choroby lub macierzyństwa (pkt 1) oraz okresów, w których na mocy szczególnych przepisów został zwolniony od świadczenia pracy, z wyjątkiem okresu urlopu wypoczynkowego (pkt 2), który (art. 32 ust. 1a pkt 2) został uchylony ustawą z dnia 1 lipca 2005 r.
o zmianie ustawy o emeryturach i rentach z FUS oraz ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych (Dz. U. Nr 169, poz. 1412.), zatem wyłączeniu ulegają okresy niezdolności do pracy z powodu choroby i macierzyństwa. Ustawodawca, wprowadzając zmiany pojęcia "zatrudnienia w szczególnych warunkach
i w szczególnym charakterze", nie uchwalił przepisów międzyczasowych, w związku
z czym zakres stosowania art. 32 ust. 1a ustawy o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych był przedmiotem skargi konstytucyjnej opartej na zarzucie jego niezgodności z art. 2 i 32 ust. 1 Konstytucji RP. Trybunał Konstytucyjny
w wyroku z dnia 10 lipca 2008 r., K 33/06 (OTK-A 2008 Nr 6, poz. 106), uznał za właściwą dla oceny konstytucyjności omawianego przepisu chwilę powstania prawa podmiotowego, w tym wypadku prawa do wcześniejszej emerytury z tytułu pracy
w szczególnych warunkach, ale równocześnie stwierdził, że oceniana zmiana może mieć zastosowanie wyłącznie na przyszłość. To orzeczenie Trybunału Konstytucyjnego nie budzi wątpliwości w zakresie, w którym odnosi się do stosunków powstałych po dniu 1 lipca 2004 r.

Wobec powyższego, należy podnieść, iż w art. 184 ustawy, obejmującym stany "zastane" w dniu jego wejścia w życie, ustawodawca nie zróżnicował przesłanek nabycia prawa do emerytury przez osoby wykonujące pracę w warunkach szczególnych w zależności od dat ich urodzenia, a w efekcie od daty osiągnięcia wymaganego wieku emerytalnego (art. 32 i art. 46 ustawy). W tym jednym przypadku uregulował odrębnie, tj. "osobno" i w sposób szczególny, sytuację prawną osób ubezpieczonych urodzonych po dniu 31 grudnia 1948 r., które w dniu wejścia w życie ustawy o emeryturach i rentach (1 stycznia 1999 r.) legitymowały się już okresem zatrudnienia w szczególnych warunkach lub w szczególnym charakterze, wymaganym w przepisach dotychczasowych do nabycia prawa do emerytury w niższym wieku emerytalnym oraz okresem składkowym i nieskładkowym z art. 27 ustawy (co najmniej 20 lat dla kobiet i 25 lat dla mężczyzn). Oznaczało to, że celem tego szczególnego przepisu (art. 184 ustawy o emeryturach i rentach) było utrzymanie uprawnień emerytalnych dla tych ubezpieczonych, którzy w chwili wejścia w życie tej ustawy spełniali warunki przejścia na emeryturę w niższym wieku emerytalnym, z wyjątkiem warunku osiągnięcia tego wieku, o którym mowa w art. 32 tej ustawy
(tak SN w uzasadnieniu wyroku z dnia 14 czerwca 2012 r., I UK 1/12, LEX
nr 1229806). Dlatego Sąd Najwyższy - w wielu orzeczeniach - uznaje art. 184 ustawy o emeryturach i rentach za samoistną podstawę nabycia prawa do emerytury
"w oderwaniu od daty osiągnięcia wieku emerytalnego" (por. uchwałę z dnia 8 lutego 2007 r., II UZP 14/06, OSNP 2007 nr 13-14, poz. 199, lub wyrok dnia 18 lipca
2007 r., I UK 62/07, OSNP 2008 nr 17-18, poz. 269). Odnosząc się do relacji pomiędzy art. 184 i wprowadzonym później art. 32 ust. 1a ustawy emerytalnej,
Sąd Najwyższy konsekwentnie zwracał uwagę na uzasadnione stosowanie art. 184
do tych ubezpieczonych, którzy w dniu 1 stycznia 1999 r. osiągnęli wymagany staż ubezpieczeniowy, w tym okres pracy w szczególnych warunkach, choć nie osiągnęli wieku emerytalnego, a ten warunek osiągnęli po wejściu w życie ustawy, nie później niż do dnia 31 grudnia 2008 r. Oznacza to, że ubezpieczeni, do których ma zastosowanie art. 184 ustawy, mogą realizować prawo do emerytury na "starych" zasadach po osiągnięciu wieku emerytalnego. Koresponduje to z poglądem
o ustanowieniu w art. 184 ustawy o emeryturach i rentach odrębnej kategorii ubezpieczonych, co znajduje potwierdzenie w jej art. 24, w którym ubezpieczeni urodzeni po dniu 31 grudnia 1948 r., zatrudnieni w szczególnych warunkach lub
w szczególnym charakterze, zostali wyłączeni z regulacji emerytur pomostowych.
W konsekwencji utrwalił się w judykaturze pogląd, że w art. 32 ust. 1a ustawodawca wprowadził istotną zmianę w stanie prawnym, w którym niemożliwe było w drodze wykładni pomijanie w stażu ubezpieczenia okresów niezdolności do pracy z powodu choroby przy ocenie nabycia prawa do emerytury przed dniem 1 lipca 2004 r.
(por. wyroki Sądu Najwyższego z dnia 5 maja 2005 r., II UK 219/04, OSNP 2005
Nr 22, poz. 361 oraz II UK 215/04, OSNP 2005 Nr 22, poz. 360 oraz z dnia 7 lutego 2006 r., I UK 154/05, niepublikowany, a także wyrok SA w Katowicach z dnia
14 maja 2013 r., III AUa 1498/12, LEX nr 1324690). Oznacza to, że zaliczanie do stażu pracy w szczególnych warunkach wcześniejszych okresów zatrudnienia, które przypadły przed 15 listopada 1991 r., ustawodawca rozstrzygnął przez wyłączenie takich ubezpieczonych z oddziaływania art. 32 ust. 1a ustawy o emeryturach i rentach, co potwierdza jej art. 184, w którym ustawodawca "utrwalił sytuację osób, które
w dniu wejścia w życie ustawy wypełniły warunki stażu szczególnego i ogólnego
i zadeklarował ich przyszłe prawo do emerytury w wieku wcześniejszym - jak słusznie wskazuje Sąd Najwyższy - przez wydanie tego przepisu nastąpił stan związania,
tj. zobowiązania się przez Państwo do powstrzymania się od jakiejkolwiek ingerencji
w istniejące prawo tymczasowe. Dlatego przewidziana w ustawie ekspektatywa prawa do emerytury nie mogła wygasnąć na skutek wprowadzenia nowej regulacji ustalania stażu zatrudnienia. Gwarancji przyszłego prawa do emerytury złożonej wobec osób,
o których mowa w art. 184 ustawy, ustawodawca nie mógł już naruszyć przez ustalenie innego sposobu wyliczenia ich stażu ubezpieczenia". Uzasadnia to stanowisko,
że wykazanie w dniu 1 stycznia 1999 r. określonego w art. 184 ustawy o emeryturach
i rentach okresu wykonywania pracy w szczególnych warunkach wyłącza ponowne ustalenie tego okresu po osiągnięciu wieku emerytalnego, według zasad wynikających z art. 32 ust. 1a pkt 1 obowiązujących po dniu 1 lipca 2004 r. (tak SN w uzasadnieniu wyroku z dnia 14 czerwca 2012 r., I UK 1/12, LEX nr 1229806).

Tak więc, organ rentowy bezpodstawnie twierdził, że okresy nieświadczenia przez ubezpieczoną pracy wskutek czasowej niezdolności do pracy, za które wnioskodawczyni pobrała wynagrodzenie lub zasiłki chorobowe w łącznej ilości
139 dni, przypadające w okresie zatrudnienia w szczególnych warunkach, podlegają wyłączeniu z tego kwalifikowanego stażu ubezpieczeniowego, a tym samym ubezpieczona nie legitymuje się co najmniej 15-letnim okresem takiego zatrudnienia.

Konkludując, Sąd drugiej instancji uznał apelację za bezzasadną i na mocy
art. 385 k.p.c. orzekł o jej oddaleniu.

/-/ SSA I.Goik /-/ SSA M.Procek /-/ SSA M.Żurecki

Sędzia Przewodniczący Sędzia

ek