Pełny tekst orzeczenia

WYROK

W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ

Dnia 20 lipca 2016 r.

Sąd Apelacyjny w Szczecinie - Wydział III Pracy i Ubezpieczeń Społecznych

w składzie:

po rozpoznaniu w dniu 12 lipca 2016 r. w Szczecinie

sprawy R. L. (1)

przeciwko Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych Oddział w S.

o ustalenie obowiązku ubezpieczenia społecznego

na skutek apelacji ubezpieczonej

od wyroku Sądu Okręgowego w Szczecinie VI Wydział Pracy i Ubezpieczeń Społecznych

z dnia 29 września 2015 r. sygn. akt VI U 828/14

1. oddala apelację,

2. przyznaje adwokatowi M. D. (1) od Skarbu Państwa - Sądu Apelacyjnego w S. kwotę 120 (sto dwadzieścia złotych) powiększoną o stawkę podatku od towarów i usług, tytułem zwrotu kosztów nieopłaconej pomocy prawnej udzielonej ubezpieczonej z urzędu w postępowaniu apelacyjnym.

SSA Urszula Iwanowska SSA Beata Górska SSA Anna Polak

III A Ua 942/15

UZASADNIENIE

Decyzją z dnia 23 września 2013 r. nr (...) - (...) Zakład Ubezpieczeń Społecznych Oddział w S. stwierdził, że R. L. (1) jako osoba prowadząca pozarolnicza działalność gospodarczą nie mająca ustalonego prawa do renty z tytułu niezdolności do pracy, dla której podstawę wymiaru składek na ubezpieczenia społeczne stanowi zadeklarowana kwota nie niższa niż 60% kwoty przeciętnego miesięcznego wynagrodzenia, podlega obowiązkowo ubezpieczeniom emerytalnemu i rentowym oraz wypadkowemu w okresie od 6 lipca 1999 r. do 18 sierpnia 1999 r., od 19 czerwca 2006 r. do 22 kwietnia 2007 r. oraz od 1 maja 2007 r. do 26 czerwca 2011 r. W uzasadnieniu organ rentowy wskazał, że na podstawie dokumentacji ubezpieczeniowej wygenerowanej z Kompleksowego Systemu Informatycznego ZUS ustalił, iż R. L. (1) dokonała zgłoszenia do obowiązkowych ubezpieczeń społecznych oraz do ubezpieczenia zdrowotnego z tytułu prowadzenia pozarolniczej działalności gospodarczej w terminie od 1 lipca 1999 r. do 18 sierpnia 1999 r., od 19 do 30 czerwca 2006 r., od 8 września 2006 r. do 31 stycznia 2007 r., od 1 do 30 kwietnia 2007 r., od 1 do 30 września 2007 r., od 1 grudnia 2007 r. do 31 stycznia 2008 r. W wyniku postępowania wyjaśniającego ZUS ustalił na podstawie zaświadczenia z Urzędu Skarbowego w K. z dnia 23 maja 2013 r., że R. L. (1) zgłosiła rozpoczęcie działalności gospodarczej od dnia 4 lipca 1998 r., a likwidację z dniem 26 czerwca 2011 r. oraz zgłoszono przerwy w prowadzeniu działalności gospodarczej tj. zawieszenie z dniem 1 września 1998 r. – wznowienie od dnia 6 lipca 1999 r., zawieszenie z dniem 18 sierpnia 1999 r. i kolejne wznowienie od dnia 19 czerwca 2006 r. Ponadto R. L. (1) została zgłoszona do ubezpieczeń społecznych oraz do ubezpieczenia zdrowotnego z tytułu zatrudnienia na podstawie umowy o pracę przez płatnika SP (...) K.. Przytaczając treść art. 6 ust. 1 pkt 5, art. 12 ust. 1 ustawy z dnia 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń zdrowotnych, organ rentowy wskazał, iż z uwagi na to, że w okresach od 1 lipca 1999 r. do 18 sierpnia 1999 r., od 19 do 30 czerwca 2006 r., od 8 września 2006 r. do 31 stycznia 2007 r., od 1 do 30 kwietnia 2007 r., od 1 do 30 września 2007 r., od 1 grudnia 2007 r. do 31 stycznia 2008 r. R. L. (1) dokonała błędnego zgłoszenia do ubezpieczeń społecznych, ZUS objął wnioskodawczynię ubezpieczeniami z tytułu prowadzenia pozarolniczej działalności gospodarczej w okresie od 6 lipca 1999 r. do 18 sierpnia 1999 r., od 19 czerwca 2006 r. do 22 kwietnia 2007 r., od 1 maja 20087 r. do 26 czerwca 2011 r. Inspektorat, pismem z dnia 26 lipca 2013 r., wezwał płatnika składek do złożenia poprawnych dokumentów zgłoszeniowych oraz rozliczeniowych w związku z prowadzoną działalnością gospodarczą. Poinformowano płatnika, że po upływie wyznaczonego terminu zostanie wydana decyzja, płatnik nie podjął pisma w terminie. Organ rentowy wskazał, że na dzień wydania decyzji tj. 23 września 2013 r. nie zidentyfikowano wymaganych dokumentów.

Decyzją z dnia 10 stycznia 2014 r. nr (...) - (...) Zakład Ubezpieczeń Społecznych Oddział w S. stwierdził, że podstawa wymiaru składek na ubezpieczenia społeczne dla R. L. (1) jako osoby prowadzącej pozarolniczą działalność gospodarczą nie mającej ustalonego prawa do renty z tytułu niezdolności do pracy, dla której podstawę wymiaru składek na ubezpieczenia społeczne stanowi zadeklarowana kwota nie niższa niż 60% kwoty przeciętnego miesięcznego wynagrodzenia wynosi na ubezpieczenie emerytalne rentowe i wypadkowe w miesiącach: lipiec 1999 r. – 804,41 zł, sierpień 1999 r. – 556,90 zł, czerwiec 2006 r. – 657,85 zł, od lipca do sierpnia 2006 r. – 1.518,11 zł, od września do listopada 2006 r. – 1.456,36 zł, od grudnia 2006 r. do lutego 2007 r. – 1.478,80 zł, marzec 2007 r. – 1.597,51 zł, kwiecień 2007 r. – 1.171,51 zł, maj 2007 r. – 1.597,51 zł, od czerwca do sierpnia 2007 r. – 1.625,48 zł, od września do listopada 2007 r. – 1.586,60 zł, od grudnia 2007 r. do lutego 2008 r. – 1.622,05 zł, od marca do maja 2008 r. - 1.739,90 zł, od czerwca do sierpnia 2008 r. – 1.790,39 zł, od września do listopada 2008 r. – 1.770,82 zł, grudzień 2008 r. – 1.781,13 zł, od stycznia do grudnia 2009 r. – 1.915,80 zł, od stycznia do grudnia 2010 r. – 1.887,60 zł, od stycznia 2011 r. do maja 2011 r. – 2.015,40 zł, czerwiec 2011 r. – 1.746,88 zł, podstawa wymiaru składek na ubezpieczenie zdrowotne wyniosła: w miesiącach: lipiec 1999 r. – 804,41 zł, sierpień 1999 r. – 556,90 zł, czerwiec 2006 r. – 1.904,66 zł, od lipca do sierpnia 2006 r. – 1.904,66 zł, od września do listopada 2006 r. – 1.936,75 zł, od grudnia 2006 r. do lutego 2007 r. – 1.970,65 zł, od marca do maja 2007 r. – 2.116,88 zł, od czerwca do sierpnia 2007 r. – 2.053,34 zł, od września do listopada 2007 r. – 2.109,46 zł, od grudnia 2007 r. do lutego 2008 r. – 2.168,30 zł, od marca do maja 2008 r. – 2.328,80 zł, od czerwca do sierpnia 2008 r. – 2.287,40 zł, od września do listopada 2008 r. – 2.364,27 zł, od grudnia 2008 r. do lutego 2009 r. 2.392,76 zł, od marca do grudnia 2009 r. – 2.491,57 zł, od stycznia do grudnia 2010 r. – 2.592,46 zł, od stycznia 2011 r. do czerwca 2011 r. – 2.704,31 zł. W uzasadnieniu organ rentowy podniósł argumentację tożsamą do przytoczonej w decyzji z dnia 23 września 2013 r.

Decyzją z dnia 10 stycznia 2014 r. nr (...) - (...) Zakład Ubezpieczeń Społecznych Oddział w S. stwierdził, że dla płatnika składek L. R. (...) R. L. (1) kwota należnych składek na Fundusz Pracy wynosi w miesiącach: lipiec 1999 r. – 19,71 zł, sierpień 1999 r. – 13,64 zł, czerwiec 2006 r. – 16,12 zł, od lipca do sierpnia 2006 r. - 37,19 zł, od września do listopada 2006 r. - 35,68 zł, od grudnia 2006 r. do lutego 2007 r. - 36,23 zł, marzec 2007 r. – 39,14 zł, kwiecień 2007 r. - 28,70 zł, maj 2007 r. – 39,14 zł, od czerwca do sierpnia 2007 r. - 39,82 zł, od września do listopada 2007 r. – 38,87 zł, od grudnia 2007 r. do lutego 2008 r. – 39,74 zł, od marca do maja 2008 r. - 42,63 zł, od czerwca do sierpnia 2008 r. - 43,86 zł, od września do listopada 2008 r. – 43,39 zł, grudzień 2008 r. - 43,64 zł, od stycznia do grudnia 2009 r. – 46,94 zł, od stycznia do grudnia 2010 r. - 46,25 zł, od stycznia 2011 r. do maja 2011 r. – 49,38 zł, czerwiec – 42,79 zł.

W odwołaniach od decyzji z dnia 23 września 2013 r. oraz z dnia 10 stycznia 2014 r. R. L. (1) wniosła o ich uchylenie w całości wskazując, że rozpoczęła prowadzenie działalności gospodarczej w dniu 27 czerwca 1998 r., wznowiła jej prowadzenie w dniu 6 lipca 1999 r., natomiast nie prowadziła działalności gospodarczej w okresie od 18 sierpnia 1999 r. do 23 kwietnia 2007 r., korzystając z możliwości zawieszenia jej prowadzenia.

Precyzując stanowisko w sprawie, ubezpieczona zakwestionowała okresy wskazane przez ZUS jako podstawy do ustalenia okresu objęcia skarżącej obowiązkowymi ubezpieczeniami podnosząc, że we wskazanych datach faktycznie nie prowadziła działalności gospodarczej. Odwołująca podkreśliła, że decyzją z dnia 28 czerwca 2011 r. Wójt Gminy Ś. postanowił wykreślić z ewidencji działalności gospodarczej wpis dokonany w dniu 19 czerwca 2006 r. uzasadniając to tym, iż wykazywał on dane niezgodne z rzeczywistym stanem rzeczy. Tym samym, zdaniem ubezpieczonej, uznać należy, że prowadzenie przez nią pozarolniczej działalności gospodarczej było niemożliwe w okresie wskazanym w zaskarżonych decyzjach, chociażby z przeszkód formalnych dla jej wykonywania. Ubezpieczona zauważyła, że zaskarżone decyzje dotyczą w znacznej mierze okresu sprzed wprowadzenia instytucji zawieszenia działalności gospodarczej (tj. art. 14a ustawy o swobodzie działalności gospodarczej), co skutkuje przyjęciem, w świetle jednolitego orzecznictwa Sądu Najwyższego oraz sądów powszechnych ukształtowanym na tle ówczesnego stanu prawnego – że nieformalne „zawieszenie” prowadzenia działalności gospodarczej skutkujące ustaniem obowiązku ubezpieczeń społecznych, należy wiązać z przerwami w jej faktycznym prowadzeniu. Co więcej okresy wskazane przez ZUS objęte były przez skarżącą zamiarem trwałego zaprzestania prowadzenia działalności gospodarczej, bowiem nie wykonywała ona jakichkolwiek czynności, które obejmowałyby swym zakresem przedmiot zgłoszonej działalności gospodarczej.

W odpowiedzi na odwołania Zakład Ubezpieczeń Społecznych wniósł o ich oddalenie z argumentacją jak w zaskarżonych decyzjach.

Postanowieniami z dnia 13 maja 2014 r. Sąd Okręgowy na podstawie art. 219 k.p.c. połączył sprawy do łącznego rozpoznania i rozstrzygnięcia.

Wyrokiem z dnia 29 września 2015 r. Sąd Okręgowy w Szczecinie VI Wydział Pracy i Ubezpieczeń Społecznych zmienił zaskarżone decyzje i ustalił, że R. L. (1) nie podlega obowiązkowo ubezpieczeniom emerytalnemu, rentowemu, wypadkowemu od 1 lutego 2008 r. i nie ma obowiązku opłacać za ten okres składek na ubezpieczenia społeczne oraz na Fundusz Pracy (punkt I), oddalił odwołania w pozostałej części (punkt II) oraz przyznał adw. M. D. (2) od Skarbu Państwa Sądu Okręgowego w Szczecinie kwotę 221,40 zł tytułem zwrotu kosztów pomocy prawnej udzielonej wnioskodawczyni z urzędu (punkt III).

Powyższe orzeczenie Sąd Okręgowy oparł o następujące ustalenia faktyczne i rozważania prawne:

W okresie od 15 marca 1981 r. do 30 czerwca 2002 r. R. L. (1) była zatrudniona w Samodzielnym Publicznym Zespole Zakładów Opieki Zdrowotnej w K. w pełnym wymiarze czasu pracy na stanowisku starszej położnej. W tym okresie wnioskodawczyni podlegała ubezpieczeniu społecznemu jako pracownik. Od 6 lipca 1999 r. do 18 sierpnia 1999 r. wnioskodawczyni korzystała z urlopu bezpłatnego.

R. L. (1) rozpoczęła prowadzenie działalności gospodarczej z dniem 27 czerwca 1998 r., której przedmiotem była sprzedaż detalicznej żywności i artykułów spożywczych oraz pozostałych towarów na straganach i targowiskach oraz działalność ambulansów wypadkowych (przewóz osób chorych). Z dniem 1 września 1998 r. ubezpieczona zgłosiła przerwę w prowadzeniu działalności gospodarczej. W dniu 6 lipca 1999 r. wnioskodawczyni wznowiła prowadzenie działalności gospodarczej - w okresie od lipca do sierpnia 1999 r. ubezpieczona sprzedawała w D. okulary, kremy, napoje gazowane. W tym czasie wnioskodawczyni korzystała z urlopu bezpłatnego w macierzystym zakładzie pracy. Od dnia 18 sierpnia 1999 r. ubezpieczona zgłosiła przerwę w prowadzeniu pozarolniczej działalności gospodarczej.

W okresie od 1 lipca 2002 r. do 30 września 2002 r. R. L. (1) podlegała ubezpieczeniu społecznemu rolników z mocy ustawy jako płatnik i opłacała z tego tytułu składki. W okresie od 17 września 2003 r. do 10 stycznia 2006 r. R. L. (2) podlegała ubezpieczeniu społecznemu rolników z mocy ustawy jako płatnik. W okresie od 10 stycznia 2006 r. do 12 grudnia 2008 r. ubezpieczona była zatrudniona w Niemczech w prywatnym gospodarstwie domowym.

W okresie od 10 stycznia 2006 r. do 31 lipca 2014 r. ubezpieczona podlegała ubezpieczeniu społecznemu w Niemczech.

Ubezpieczona posiada wystawiony przez niemiecką instytucję ubezpieczeniową formularz(...)1 dający podstawę do zwolnienia z tytułu składek na ubezpieczenie społeczne w kraju.

Ubezpieczona wznowiła prowadzenie działalności gospodarczej od dnia 19 czerwca 2006 r., z tym dniem zgłosiła się do obowiązkowego ubezpieczenia zdrowotnego, w okresie od maja 2006 r. do końca lutego 2008 r. R. L. (1) świadczyła usługi transportowe (przewóz pacjentów na wezwanie telefoniczne) na rzecz Samodzielnego Publicznego Zakładu Opieki Zdrowotnej w G., działalność ta była wcześniej wykonywana przez męża wnioskodawczyni. Wnioskodawczyni opłaciła składki na ubezpieczenie zdrowotne za wrzesień 2006 r., październik 2006 r., listopad 2006 r., grudzień 2006 r. styczeń 2007 r., kwiecień 2007 r. i wrzesień 2007 r.

Z dniem 1 lutego 2008 r. wnioskodawczyni złożyła w organie rentowym druk (...) wyrejestrowujący ją z ubezpieczeń społecznych: emerytalnego, rentowego, wypadkowego i zdrowotnego.

Decyzją dnia 28 czerwca 2011 r. Wójt Gminy Ś. wykreślił z ewidencji działalności gospodarczej wpis dokonany w dniu 19 czerwca 2006 r. pod nr(...) (data rozpoczęcia działalności 27 czerwca 1998 r.) dotyczący działalności gospodarczej prowadzonej przez R. L. (1) polegającej na sprzedaży detalicznej żywności i artykułów spożywczych na straganach i targowiskach, sprzedaży detalicznej pozostałych towarów prowadzonej na straganach i targowiskach oraz działalności ambulansów wypadkowych (przewóz osób chorych). W uzasadnieniu wskazano, że wpis dokonany w dniu 19 czerwca 2006 r. dotyczący działalności gospodarczej prowadzonej przez R. L. (1), wykazuje dane niezgodne z rzeczywistym stanem rzeczy w części dotyczącej przedmiotu działalności ( (...)), miejsca zamieszkania, numeru NIP.

Prowadzona przez ubezpieczoną działalność gospodarcza została zlikwidowana z dniem 26 czerwca 2011 r.

Za 1999 r. ubezpieczona rozliczyła się zryczałtowanym podatkiem dochodowym od przychodów ewidencjonowanych składając zeznania podatkowe PIT–28 za 1999 r.

Za lata 2000-2002 ubezpieczona złożyła zerowe zeznania podatkowe PIT-28.

Za lata 2006-2007 złożyła zeznania podatkowe PIT-36, w których rozliczyła się na zasadach ogólnych z pozarolniczej działalności gospodarczej.

Za okres 2008-2011 wnioskodawczyni nie składała zeznań podatkowych.

Po ustaleniu powyższego stanu faktycznego oraz na podstawie norm prawa niżej powołanych Sąd Okręgowy uznał odwołanie za częściowo uzasadnione.

Sąd pierwszej instancji podkreślił, że w niniejszym postępowaniu pod rozwagę tego sądu poddana została zasadność objęcia R. L. (1) ubezpieczeniem emerytalnym, rentowym, wypadkowym w okresie od 6 czerwca 1999 r. do 18 sierpnia 1999 r., od 19 czerwca 2006 r. do 22 lutego 2007 r. oraz od 1 maja 2007 r. do 26 czerwca 2011 r. z tytułu prowadzenia pozarolniczej działalności gospodarczej. Natomiast w toku postępowania bezspornym pozostawało, że w okresach objętych zaskarżonymi decyzjami organu rentowego ubezpieczona posiadała zarejestrowaną w ewidencji działalności gospodarczej działalność gospodarczą i nie zgłosiła w organie ewidencyjnym faktu zawieszenia tej działalności. Niekwestionowanym było również to, że w okresach od dnia 15 marca 1981 r. do 30 czerwca 2002 r., od 23 do 30 kwietnia 2007 r. wnioskodawczyni polegała ubezpieczeniu pracowniczemu, w okresie od 1 lipca 2002 r. do 30 września 2002 r. oraz w okresie od 17 września 2003 r. do 10 stycznia 2006 r. R. L. (1) podlegała ubezpieczeniu społecznemu rolników z mocy ustawy. Ostatecznie też, z uwagi na treść dokumentu (...) z dnia 1 września 2015 r. , nie budziło wątpliwości, iż w okresie od 10 stycznia 2006 r. do 31 lipca 2014 r. wnioskodawczyni podlegała ubezpieczeniu społecznemu w Niemczech.

Odnosząc się do meritum sporu Sąd Okręgowy powołał treść art. 6 ust. 1 pkt. 5 art. 8 ust. 6, art. 12 ust. 1, art. 13 pkt 4, art. 36 ust. 1 ustawy z dnia 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych (j. t. Dz. U. z 2015 r., poz. 121; powoływana dalej jako: ustawa systemowa) oraz zwrócił uwagę, że w świetle ustaleń faktycznych istotne znaczenie dla rozpoznania sprawy ma także okoliczność, iż do chwili uchwalenia ustawy z dnia 10 lipca 2008 r. o zmianie ustawy o swobodzie działalności gospodarczej oraz o zmianie niektórych innych ustaw (Dz. U. nr 141, poz. 888) pojęcie zawieszenia wykonywania działalności gospodarczej nie było przewidziane ani w przepisach o podatku dochodowym ani w ustawie systemowej. W dotychczasowej praktyce – podczas rozpatrywania indywidualnych spraw przedsiębiorców, zawieszenie wykonywania działalności gospodarczej było możliwe jedynie na podstawie uznaniowej decyzji ZUS. Zgodnie bowiem z ustawą systemową, obowiązkowi ubezpieczeniowemu podlegały osoby prowadzące działalność pozarolniczą – od dnia rozpoczęcia wykonywania działalności do dnia zaprzestania wykonywania tej działalności (tj. wyrejestrowania z ubezpieczenia). Ubezpieczenia ustawały od dnia wskazanego we wniosku o wyłączenie z tych ubezpieczeń (art. 14 ust. 2 pkt 1 ww. ustawy). ZUS uwzględniał pewne przypadki wyrejestrowania z ubezpieczeń, takie jak działalność sezonowa, przewlekła ciężka choroba przedsiębiorcy czy też jego wyjazd za granicę. Jednak z tego powodu, że zawieszenie wykonywania działalności gospodarczej nie było uregulowane prawnie, każdy z takich przypadków był rozpatrywany indywidualnie.

Nadto sąd pierwszej instancji wskazał, że dla prawidłowego rozpoznania niniejszej sprawy istotne znaczenie miało zdefiniowanie pojęcia działalności gospodarczej. I wyjaśnił, że z art. 2 ust. 2 ustawy z dnia 19 listopada 1999 r. Prawo działalności gospodarczej (Dz. U. nr 101, poz. 1178 ze zm.) - w brzmieniu obowiązującym do 21 sierpnia 2004 r. - wynikało, że przedsiębiorcą jest między innymi osoba fizyczna, która zawodowo, we własnym imieniu podejmuje i wykonuje działalność gospodarczą, zdefiniowaną w ust. 1 tego samego artykułu jako zarobkowa działalność wytwórcza, handlowa, budowlana, usługowa oraz poszukiwanie, rozpoznawanie i eksploatacja zasobów naturalnych, wykonywana w sposób zorganizowany i ciągły. Działalność gospodarczą przedsiębiorca może podjąć po uzyskaniu wpisu do rejestru przedsiębiorców (art. 7). Na przedsiębiorcy ciąży również obowiązek zgłaszania organowi ewidencyjnemu zmian stanu faktycznego i prawnego odnoszącego się do niego samego i wykonywanej przez niego działalności gospodarczej powstałych po dniu dokonania wpisu do ewidencji (art. 88d ustawy). Natomiast w rozumieniu art. 2 ustawy z dnia 2 lipca 2004 r. o swobodzie działalności gospodarczej (j. t. Dz. U. z 2015 r., poz. 584) działalnością gospodarczą jest zarobkowa działalność wytwórcza, budowlana, handlowa, usługowa oraz poszukiwanie, rozpoznawanie i wydobywanie kopalin ze złóż, a także działalność zawodowa, wykonywana w sposób zorganizowany i ciągły. Z kolei, w art. 4 ust. 1 cytowanej ustawy wskazano, że przedsiębiorcą w rozumieniu ustawy jest osoba fizyczna, osoba prawna i jednostka organizacyjna niebędąca osobą prawną, której odrębna ustawa przyznaje zdolność prawną - wykonująca we własnym imieniu działalność gospodarczą. Sąd Okręgowy zaznaczył, że w doktrynie i orzecznictwie jednolicie przyjmuje się, że musi ona posiadać łącznie następujące cechy: 1) zawodowy (a więc stały) charakter, 2) związaną z nią powtarzalność podejmowanych działań, 3) podporządkowanie zasadzie racjonalnego gospodarowania i 4) uczestnictwo w obrocie gospodarczym (por. uchwałę składu siedmiu sędziów Sądu Najwyższego z dnia 6 grudnia 1991 r., III CZP 117/91, OSNCP 1992/5/65). Przesłanka wykonywania działalności gospodarczej w sposób ciągły nie może być jednak rozumiana jako konieczność jej wykonywania bez przerwy (przez cały rok, miesiąc, tydzień lub dzień), lecz jako zamiar powtarzalności określonych czynności w odróżnieniu od ich przypadkowości, jednorazowości, sporadyczności lub okazjonalności. Przyjmuje się więc, że działalność gospodarcza z założenia ma być działalnością wykonywaną w sposób zorganizowany i nastawioną na nieokreślony z góry okres, a ponadto związana jest z nią konieczność ponoszenia przez przedsiębiorcę ryzyka gospodarczego.

Następnie sąd pierwszej instancji podniósł, że R. L. (1) zaprzeczając twierdzeniom organu ubezpieczeniowego, który na podstawie przeprowadzonego postępowania wyjaśniającego dokonał niekorzystnych dla niej ustaleń, miała obowiązek w postępowaniu przed sądem nie tylko podważyć trafność poczynionych w ten sposób ustaleń dotyczących obowiązku ubezpieczenia społecznego, ale również, nie ograniczając się do polemiki z tymi ustaleniami, wskazać na okoliczności i fakty znajdujące oparcie w materiale dowodowym, z których możliwym byłoby wyprowadzenie wniosków i twierdzeń zgodnych z jej stanowiskiem reprezentowanym w odwołaniu od decyzji. Obowiązkowi temu skarżąca - w ocenie sądu meriti - sprostała w części.

Dokonując korzystnych dla R. L. (1) ustaleń, Sąd Okręgowy oparł się na zeznaniach J. L., które znalazły potwierdzenie w dołączonych do akt sprawy: dokumencie dotyczącym wykreślenia skarżącej z ewidencji działalności gospodarczej, deklaracjach rozliczeniowych ZUS, dokumentów Urzędu Skarbowego, pisma dotyczącego potwierdzenia okresów ubezpieczeniowych wraz z tłumaczeniem, potwierdzenia wpłat należności z tytułu składek, zaświadczenia z dnia 8 września 2015 r. oraz druku (...), których autentyczność nie była przez strony kwestionowana i nie budziła wątpliwości Sądu. Wyjaśnić przy tym należy, że wprawdzie J. L. jako mąż wnioskodawczyni był zainteresowany rozstrzygnięciem sprawy na korzyść skarżącej, jednakże z tej tylko przyczyny nie można przekreślać mocy dowodowej jego zeznań. Zeznania J. L. potwierdziły, że ubezpieczona prowadziła działalność gospodarczą, której przedmiotem była sprzedaż napojów gazowanych, kremów do opalania i okularów w D. w okresie od 6 czerwca 1999 r. do 18 sierpnia 1999 r. oraz działalność, której przedmiotem były usługi transportowe (przewóz pacjentów na wezwanie telefoniczne) świadczoną na rzecz SPZOZ w G. od 19 czerwca 2006 r. do lutego 2008 r., co znajduje potwierdzenie w zaświadczeniu z dnia 8 września 2015 r. wystawionym przez SPZOZ w G.. Jak wynika z zeznań J. L. w lutym 2008 r. wnioskodawczyni nie dostała żadnego kontraktu na przewożenie i zaprzestała prowadzenia działalności w dniu 11 lutego 2008 r. składając w ZUS druk (...) wyrejestrowujący ją z ubezpieczeń społecznych od dnia 1 lutego 2008 r.

Sąd pierwszej instancji miał na uwadze, że wskazywane okoliczności znalazły dodatkowe potwierdzenie w treści dokumentacji rozliczeniowej z urzędem skarbowym, z której wynika, iż za 1999 r. ubezpieczona rozliczyła się zryczałtowanym podatkiem dochodowym od przychodów ewidencjonowanych, składając zeznania podatkowe PIT–28 za 1999 r., za lata 2000-2002 ubezpieczona złożyła zerowe zeznania podatkowe PIT-28 potwierdzające, iż w tych latach ubezpieczona nie uzyskiwała żadnych dochodów z prowadzenia działalności gospodarczej. Za lata 2006-2007 skarżąca złożyła zeznania podatkowe PIT-36, w których rozliczyła się na zasadach ogólnych z pozarolniczej działalności gospodarczej. Za okres 2008-2011 wnioskodawczyni nie składała zeznań podatkowych. Nadto sąd zwrócił uwagę, że z ustaleń faktycznych wynika, iż w okresie od 10 stycznia 2006 r. do 12 grudnia 2008 r. ubezpieczona była zatrudniona na terenie Niemiec, w okresie od 10 stycznia 2006 r. do 31 lipca 2014 r. ubezpieczona podlegała ubezpieczeniu społecznemu w Niemczech, w związku z czym nie miała możliwości osobiście prowadzić działalności gospodarczej, zaś od lutego 2008 r. nie mógł również prowadzić jej w imieniu ubezpieczonej jej mąż, ponieważ nie został przedłużony kontrakt na przewożenie pacjentów dla SPZOZ w G..

Mając powyższe na względzie, Sąd Okręgowy uznał, że ubezpieczona prowadziła działalność gospodarczą w okresie od dnia 6 czerwca 1999 r. do 18 sierpnia 1999 r. oraz w okresie od 19 czerwca 2006 r. do 31 stycznia 2008 r., ponieważ brak było podstaw – w oparciu o zgromadzony w sprawie materiał dowodowy – do poczynienia ustaleń korzystnych dla ubezpieczonej. Jeżeli chodzi o okres od dnia 19 czerwca 2006 r. do 31 stycznia 2008 r. to Sąd ten ustalił, że R. L. (1) świadczyła wówczas usługi transportowe (przewóz pacjentów na wezwanie telefoniczne). Dopiero po tym dniu wnioskodawczyni faktycznie nie wykonywała działalności gospodarczej. Pomimo formalnego figurowania w ewidencji działalności gospodarczej, wnioskodawczyni nie wykonywała bowiem żadnych usług lub sprzedaży, czy też innych czynności, które wchodzą w zakres przedmiotowy działalności gospodarczej ujawnionej w ewidencji – sprzedaż detaliczna żywności i artykułów spożywczych oraz pozostałych towarów na straganach i targowiskach oraz działalność ambulansów wypadkowych, ani nawet nie podejmowała czynności związanych z działalnością gospodarczą. W tej sytuacji sąd meriti uznał, że nie do utrzymania jest domniemanie wynikające z wpisu do ewidencji działalności gospodarczej, iż działalność tę wnioskodawczyni wykonywała również w okresie od 1 lutego 2008 r. do 26 czerwca 2011 r. (data likwidacji działalności). W konsekwencji zaprzestanie z dniem 1 lutego 2008 r. prowadzenia działalności gospodarczej przez ubezpieczoną nie mogło prowadzić do objęcia jej ubezpieczeniem społecznym w myśl art. 6 ust. 1 pkt 5 oraz art. 13 pkt 4 ustawy systemowej.

Odnosząc się do pracy najemnej ubezpieczonej w Niemczech, sąd pierwszej instancji wskazał, że zgodnie z art. 13 ust. 3 rozporządzenia Parlamentu Europejskiego i Rady (WE) nr 883/2004 z dnia 29 kwietnia 2004 r. w sprawie koordynacji systemów zabezpieczenia społecznego (Dz.U.UE.L.2004.166.1) osoba, która normalnie wykonuje pracę najemną i pracę na własny rachunek w różnych Państwach Członkowskich podlega ustawodawstwu Państwa Członkowskiego, w którym wykonuje swą pracę najemną lub, jeżeli wykonuje taką pracę w dwóch lub w kilku Państwach Członkowskich, ustawodawstwu określonemu zgodnie z przepisami ust. 1. Ubezpieczona powinna zatem podlegać w okresie od 10 stycznia 2006 r. do 31 lipca 2014 r. ustawodawstwu niemieckiemu, jednak powinna również wystąpić do polskiego organu rentowego o ustalenie właściwego ustawodawstwa. Zrobiła to – jak wynika z zaświadczenia niemieckiej instytucji ubezpieczeniowej – dopiero 1 września 2015 r., a zatem prawie 2 lata po wydaniu pierwszej z zaskarżonych decyzji, stąd fakt ten nie mógł zostać uwzględniony przez Sąd. Po wydaniu niniejszego wyroku ubezpieczona może wystąpić do ZUS o ponowne ustalenie obowiązku opłaty składek za okres od 19 czerwca 2006 r. w związku z posiadaniem dokumentu(...)

W tym stanie rzeczy Sąd Okręgowy, na mocy art. 477 ¹⁴ § 2 k.p.c., zmienił zaskarżone decyzje w ten sposób, że ustalił, iż R. L. (1) nie podlega obowiązkowo ubezpieczeniom emerytalnemu, rentowemu, wypadkowemu od 1 lutego 2008 r. i nie ma obowiązku opłacać za ten okres składek na ubezpieczenia społeczne oraz na Fundusz Pracy (punkt I sentencji), w pozostałym zakresie na mocy art. 477 ¹⁴ § 1 k.p.c. oddalił odwołanie wnioskodawczyni jako bezzasadne (punkt II sentencji).

O kosztach postępowania sąd pierwszej instancji orzekł w oparciu o art. 98 § 1 k.p.c. w związku z § 2 ust. 1, 2 i 3 w związku z § 4 ust. 1 i § 12 ust. 2 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 28 września 2002 r. w sprawie opłat za czynności adwokackie oraz ponoszenia przez Skarb Państwa kosztów nieopłaconej pomocy prawnej udzielonej z urzędu (Dz. U. nr 163, poz. 1348), przyznając adw. M. D. (2) od Skarbu Państwa Sądu Okręgowego w Szczecinie kwotę 221,40 zł tytułem zwrotu kosztów pomocy prawnej udzielonej wnioskodawczyni z urzędu (3 x 60 zł plus podatek VAT).

Z powyższym wyrokiem Sądu Okręgowego w Szczecinie w zakresie punktu II nie zgodziła się R. L. (1), która działając przez pełnomocnika z urzędu, w wywiedzionej apelacji zarzuciła mu:

1) naruszenie prawa materialnego, a mianowicie:

a) art. 13 ust. 3 rozporządzenia Parlamentu Europejskiego i Rady (WE) nr 883/2004 z dnia 29 kwietnia 2004 r. w sprawie koordynacji systemów zabezpieczenia społecznego poprzez jego niewłaściwe zastosowanie i nieuwzględnienie, że w niniejszej sprawie ubezpieczona podlegała ustawodawstwu niemieckiemu w okresie od 10 stycznia 2006 r.

b) art. 12 ust. 1 rozporządzenia Parlamentu Europejskiego i Rady (WE) nr 987/2009 z dnia 16 września 2009 r. dotyczącego wykonywania rozporządzenia nr 883/2004 poprzez jego niezastosowanie, a w konsekwencji nieuwzględnienie, że obowiązkiem instytucji właściwej jest kontaktowanie się z instytucjami państw członkowskich, których ustawodawstwu ubezpieczona również podlegała, w celu ustalenia wszystkich okresów spełnionych zgodnie z ich ustawodawstwem, zaś cała procedura odbywa się bez aktywności osoby ubezpieczonej, co z kolei doprowadziło do bezzasadnego obciążenia ubezpieczonej negatywnymi konsekwencjami zaniechania powyższego przez organ rentowy.

Wskazując na powyższe zarzuty apelująca wniosła o:

- zmianę zaskarżonego wyroku poprzez zmianę zaskarżonych decyzji i dodatkowe ustalenie, że R. L. (1) nie podlega obowiązkowo ubezpieczeniom emerytalnemu, rentowemu, wypadkowemu od 10 stycznia 2006 r. i nie ma obowiązku opłacać za ten okres składek na ubezpieczenia społeczne oraz na Fundusz Pracy,

- zasądzenie od organu rentowego na rzecz ubezpieczonej kosztów postępowania odwoławczego, z uwzględnieniem kosztów zastępstwa adwokackiego, według norm przepisanych.

W uzasadnieniu skarżąca między innymi podniosła, że nie akceptuje stanowiska sądu zgodnie, z którym brak wystąpienia przez nią o ustalenie ustawodawstwa właściwego ma prowadzić do przyjęcia, iż decyzje wydane przez organ rentowy, a dotyczące okresu styczeń 2006 r. - styczeń 2008 r. są właściwe, a wniesione odwołania bezzasadne.

Pełnomocnik apelującej podkreślił, że ubezpieczona nie jest osobą w pełni zorientowaną w postępowaniach właściwych ubezpieczeniom społecznym, a tym samym nie posiadała wiedzy co tego, że w przypadku wykonywania pracy w Niemczech zasadne jest wystąpienie o ustalenie ustawodawstwa właściwego. W toku postępowania ustalono natomiast, że w istocie od 2006 r. ubezpieczona wykonuje pracę najemną na terytorium Niemiec. Ubezpieczona nie aprobuje tezy, zgodnie z którą może wystąpić do ZUS o ponowne ustalenie obowiązku opłaty składek za okres od 2006 r., a to w świetle regulacji wskazanych w zarzutach apelacji, zgodnie z którymi to właściwa instytucja państwa członkowskiego, której ustawodawstwo uzależnia nabycie, zachowanie, przysługiwanie lub odzyskanie prawa do świadczeń od spełnienia okresów ubezpieczenia, zatrudnienia, pracy na własny rachunek bierze pod uwagę w niezbędnym zakresie okresy ubezpieczenia, zatrudnienia, pracy na własny rachunek lub zamieszkania spełnione na podstawie ustawodawstwa każdego innego państwa członkowskiego, tak jakby były to okresy spełnione na podstawie stosowanego przez nie ustawodawstwa. Potwierdzanie i ustalanie praw do świadczeń leży zatem w kompetencji instytucji państw członkowskich.

W ocenie ubezpieczonej powzięcie przez sąd pierwszej instancji w toku postępowania informacji co do tego, iż od 2006 r. świadczy ona pracę najemną w Niemczech, a tym samym podlega ustawodawstwu niemieckiemu, winno skutkować merytoryczną kontrolą decyzji wydanych przez organ rentowy i w konsekwencji ich zmianą poprzez ustalenie, iż już od stycznia 2006 r. ubezpieczona nie podlegała obowiązkowym ubezpieczeniom emerytalnemu, rentowemu i wypadkowemu i nie ma obowiązku opłacać składek od tej daty.

Sąd Apelacyjny rozważył, co następuje:

Apelacja ubezpieczonej okazała się nieuzasadniona.

W ocenie Sądu Apelacyjnego, rozstrzygnięcie sądu pierwszej instancji jest prawidłowe. Sąd Okręgowy właściwie przeprowadził postępowanie dowodowe, w żaden sposób nie uchybiając przepisom prawa procesowego oraz dokonał trafnej oceny zebranego w sprawie materiału dowodowego, w konsekwencji prawidłowo ustalając stan faktyczny sprawy. Sąd odwoławczy podzielił ustalenia i rozważania prawne Sądu Okręgowego, rezygnując jednocześnie z ich ponownego szczegółowego przytaczania (por. wyroki Sądu Najwyższego z dnia 5 listopada 1998 r., I PKN 339/98, OSNAP 1999/24/776 i z dnia 22 lutego 2010 r., I UK 233/09, LEX nr 585720).

W odpowiedzi na zarzuty apelacji przede wszystkim należy wyjaśnić, że w sprawach z zakresu ubezpieczeń społecznych sąd bada prawidłowość zaskarżonej decyzji mając na uwadze ustalenia faktyczne i normy prawne, które legły u podstaw jej wydania i na dzień wydania tej decyzji, czyli w niniejszej sprawie na dzień 23 września 2013 r. (data pierwszej z zaskarżonych decyzji) i 10 stycznia 2014 r.

W związku z powyższym okoliczność podlegania przez R. L. (1) ubezpieczeniom społecznym z tytułu świadczenia pracy na terenie Niemiec pojawiła się w sprawie dopiero w momencie złożenia zaświadczenia (...) (w dniu 15 września 2015 r. - na rozprawie poprzedzającej wydanie wyroku) przed wydaniem zaskarżonego wyroku w dniu 29 września 2015 r. Podkreślić należy, że taka okoliczność nie była podnoszona w odwołaniach złożonych od zaskarżonych decyzji (a wówczas organ rentowy musiałby tę okoliczność rozważyć i zająć stanowisko), jak również w toku postępowania sądowego, aż do dnia 16 lipca 2015 r. kiedy mąż wnioskodawczyni złożył oświadczenie na rozprawie, że od 2006 r. do listopada lub grudnia 2008 r. ubezpieczona przebywała cały czas w Niemczech, opiekując się osobami starszymi i z tego tytułu podlegała ubezpieczeniom społecznym w Niemczech (oświadczenie J. L. e-protokół z dnia 16 lipca 2015 r. k. 153).

W orzecznictwie utrwalony jest pogląd, którego wyrazem jest - między innymi - wyrok Sądu Najwyższego z dnia 3 grudnia 2014 r., II UK 76/14 (LEX nr 1777882), że w sprawach z zakresu ubezpieczeń społecznych "obowiązuje zasada oceny prawidłowości decyzji według stanu istniejącego w dacie jej wydania. Mimo, że sąd ubezpieczeń społecznych rozpoznaje sprawę merytorycznie na nowo, to jednak jako organ kontrolny wobec organu rentowego ma obowiązek odniesienia się do stanu rzeczy istniejącego w dacie wydania decyzji. Z tej przyczyny obowiązująca w "klasycznym" procesie cywilnym reguła wyrażona w art. 316 § 1 k.p.c., zgodnie z którą sąd bierze pod uwagę stan rzeczy z chwili zamknięcia rozprawy, doznaje wyjątku w postępowaniu odrębnym w sprawach z zakresu ubezpieczeń społecznych, ze względu na jego szczególny, odwoławczy charakter.

Jednocześnie należy mieć na uwadze, że w toku postępowania prowadzonego w niniejszej sprawie przed sądem pierwszej instancji ustalono w sposób niebudzący wątpliwości (nie kwestionowany także przez apelującą), że w okresie od maja 2006 r. do lutego 2008 r. R. L. (1) prowadziła pozarolniczą działalność gospodarczą w Polsce i w ramach tej działalności świadczyła usługi transportowe (przewóz pacjentów na wezwanie telefoniczne) na rzecz Samodzielnego Publicznego Zakładu Opieki Zdrowotnej w G. (dowód: zaświadczenie SP ZOZ z dnia 8 września 2015 r. k. 158 oraz zeznanie świadka J. L. e-protokół z dnia 31 marca 2015 r. k. 115).

Skoro zasadą jest, że w sprawach z zakresu ubezpieczeń społecznych sąd bada i ustosunkowuje się do treści objętej zaskarżoną decyzją (czy decyzjami jak w niniejszej sprawie), bowiem zasadą jest, że w sprawach z zakresu ubezpieczeń społecznych przedmiot rozpoznania sprawy sądowej wyznacza decyzja organu rentowego, od której wniesiono odwołanie - art. 477 ⁹ k.p.c., art. 477 ¹⁴ k.p.c. (por. np. postanowienia Sądu Najwyższego: z dnia 22 lutego 2012 r., II UK 275/11, LEX nr 1215286; z dnia 2 marca 2011 r., II UZ 1/11, LEX nr 844747; z dnia 18 lutego 2010 r., III UK 75/09, OSNP 2011 nr 15-16, poz. 215; z dnia 3 lutego 2010 r., II UK 314/09, LEX nr 604214), to tak istotna okoliczność, jak podleganie ubezpieczeniom społecznym na terenie Niemiec w okresie od 2006 r. winna być zgłoszona w pierwszej kolejności w organie rentowym – Zakładzie Ubezpieczeń Społecznych, który jak słusznie wskazuje skarżąca, po przeprowadzeniu postępowania wyjaśniającego winien zająć stanowisko odnośnie tego faktu przez wydanie odpowiedniej decyzji. Natomiast podnoszenie takiej okoliczności, nieznanej dotychczas organowi rentowemu, dopiero na etapie postępowania sądowego i to prawie po dwóch latach od wydania zaskarżonych decyzji nie może wpłynąć na ocenę prawidłowości zaskarżonych decyzji.

Słusznie apelująca wskazuje, że to organ rentowy winien przeprowadzić postępowanie w celu wyjaśnienia, któremu ustawodawstwu w okresie od 2006 r. podlegała ubezpieczona, ale jednocześnie należy podkreślić, że w pierwszej kolejności to R. L. (1) winna podnieść tę okoliczność przed organem rentowym i wykazać w sposób dla niej dostępny, tak aby ciężar dowodu przenieść na organ rentowy, który winien wypowiedzieć się w tym zakresie w nowej decyzji.

Zatem, w takich okolicznościach sprawy nie można czynić organowi rentowemu, a także sądowi pierwszej instancji zarzutu nieuwzględnienia okoliczności wynikających z zaświadczenia (...) przedłożonego do akt sprawy 15 września 2015 r. Dopiero złożenie tego dokumentu w organie rentowym wraz z odpowiednim wnioskiem będzie przedmiotem rozpoznania przez ten organ, a wydanie decyzji – jeżeli nie będzie ona korzystna dla strony – otworzy drogę do sądowego ustalenia jej prawidłowości.

Sąd Najwyższy w postanowieniu z dnia 21 października 2014 r., III UZ 11/14 (LEX nr 1532751) wyjaśnił, że sąd nie może we własnym zakresie ustalać sytuacji prawnej uczestników ubezpieczenia społecznego. Kontrola sądu musi korespondować z zakresem rozstrzygnięcia dokonanego w decyzji administracyjnej. (...) Zakład Ubezpieczeń Społecznych wydając każdorazowo decyzję administracyjną uwzględnia aktualny stan prawny, faktyczny i dowodowy. Wskazane okoliczności identyfikują werdykt organu rentowego. Funkcja kontrolna sądu koncentruje uwagę na ocenie materii, która wcześniej była tematem decyzji. Zasadniczym celem postępowania przed sądem jest merytoryczne rozstrzygnięcie o żądaniach strony, co do których powstał spór. Oznacza to, że funkcja rozpoznawcza sądu ograniczona została przedmiotem i zakresem konkretnej decyzji organu rentowego.

Mając na uwadze powyższe Sąd Apelacyjny uznał, że w niniejszej sprawie nie doszło do naruszenia prawa materialnego – przepisów rozporządzenia Parlamentu Europejskiego i Rady (WE) nr 883/2004 z dnia 29 kwietnia 2004 r. w sprawie koordynacji systemów zabezpieczenia społecznego oraz rozporządzenia Parlamentu Europejskiej i Rady (WE) nr 987/2009 z dnia 16 września 2009 r. dotyczącego wykonywania rozporządzenia nr 883/2004, skoro – jak wykazano powyżej – zaskarżone decyzje nie wymagały od organu rentowego zastosowania tych uregulowań.

Jednocześnie podkreślić trzeba, że w sprawach z zakresu ubezpieczeń społecznych każda zmiana okoliczności stanowiących podstawę wydania decyzji może skutkować zgłoszeniem nowego wniosku i doprowadzić do ponownego ustalenia prawa czy obowiązku. Konieczne jest jednak wykazanie inicjatywy przez osobę zainteresowaną, bowiem organ rentowy może działać z urzędu tylko w ściśle określonych sytuacjach uregulowanych przepisami obowiązującego prawa.

Uwzględniając powyższe rozważania Sąd Apelacyjny uznał apelację za nieuzasadnioną i na podstawie art. 385 k.p.c. oddalił ją w całości (punkt 1 sentencji wyroku).

Ponieważ pełnomocnik ustanowiony dla R. L. (1) z urzędu wniósł o przyznanie od Skarbu Państwa wynagrodzenia za pełnione obowiązki i oświadczył, że poniesione koszty nie zostały przez stronę pokryte, na podstawie § 13 ust. 1 pkt 2 w związku z § 12 ust. 2 w związku z § 5 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 28 września 2002 r. w sprawie opłat za czynności adwokackie oraz ponoszenia przez Skarb Państwa kosztów nieopłaconej pomocy prawnej udzielonej z urzędu (Dz. U. z 2013 r., poz. 461 ze zm.) i w związku z § 22 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia z dnia 22 października 2015 r. w sprawie ponoszenia przez Skarb Państwa kosztów nieopłaconej pomocy prawnej udzielonej przez adwokata z urzędu (Dz. U. z 2015 r. poz. 1801), Sąd Apelacyjny przyznał od Skarb Państwa na rzecz adwokata kwotę 120 zł tytułem wynagrodzenia. Następnie na podstawie § 2 ust. 3 przywołanego rozporządzenia z 2002 r. sąd drugiej instancji podwyższył wynagrodzenie o stawkę podatku od towarów i usług przewidzianą dla tego rodzaju czynności w przepisach o podatku od towarów i usług, obowiązującą w dniu orzekania o tych opłatach (punkt 2 sentencji wyroku).

SSA Urszula Iwanowska SSA Beata Górska SSA Anna Polak